Μεταπτυχιακή Διπλωματική εργασία ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΔΥΤΙΚΗΣ ΜΑΚΕΔΟΝΙΑΣ ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΦΛΩΡΙΝΑΣ-ΤΜΗΜΑ ΝΗΠΙΑΓΩΓΩΝ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ Πιπίνη Ελευθερίου Μεταπτυχιακή Διπλωματική εργασία «Ανάπηρος, ψυχοπαθής, τρελός, ανίκανος, αλλόκοτος, χωρίς φίλους, θλιμμένος »: στερεοτυπικές αντιλήψεις και στάσεις μαθητών του ελληνικού δημοτικού σχολείου για τα άτομα με ειδικές ανάγκες Επόπτρια: Ιφιγένεια Βαμβακίδου Βαθμολογήτριες: Αναστασία Αλευριάδου Ευαγγελία Μαυρικάκη Φλώρινα 2008

Σχεδιασμός και διεξαγωγή της έρευνας Σκοπός Διερεύνηση αντιλήψεων μαθητών του δημοτικού σχολείου για τα αμεα –εντοπισμός στερεότυπων αντιλήψεων και στάσεων Δείγμα Κείμενα μαθητών Ιχνογραφήματα μαθητών Μεθοδολογία Ανάλυση Μ. Φουκό Κοινωνιοσημειωτική ανάλυση Για τη διεξαγωγή της έρευνας ορίσαμε αρχικά το σκοπό, επιλέξαμε καταλήξαμε στην επιλογή του δείγματος και των μεθοδολογικών εργαλείων τα οποία χρησιμοποιήσαμε για την ανάλυσή του, ώστε να καταλήξουμε σε παρατηρήσεις και σχόλια. Σχολιασμός-Παρατηρήσεις

Σκοπός της έρευνας Διερεύνηση αντιλήψεων μαθητών του δημοτικού σχολείου για τα αμεα – εντοπισμός στερεότυπων αντιλήψεων και στάσεων Αναλύοντας το σχολικό λόγο (κείμενα παιδιών) και το σχολικό ιχνογράφημα (ζωγραφιές παιδιών), τα οποία ορίζουμε ως κείμενο (text), ‘εχουμε ως σκοπό να διαπιστώσουμε πώς αντιλαμβάνονται τα αμεα οι μαθητές των ελληνικού δημοτικού σχολείου (χωρίς τμήματα ένταξης ή σχολεία ειδικής αγωγής σ’ αυτά) και αν αναπαράγουν στερεότυπα της οικογένειας και της κοινωνίας στις αντιλήψεις τους

Δείγμα 208 ζωγραφιές (εικόνα-σημείο) μαθητών Στ΄τάξης Δημοτικού Σχολείου των νομών: Θεσσαλονίκης: 40 (Κ) - 30 (Α) Χαλκιδικής 23 (Κ) – 18 (Α) Κιλκίς 30 (Κ) – 22 (Α) Πιερίας 22 (Κ) – 23 (Α) 101 κείμενα μαθητών (λέξη-σημείο) Στ΄ τάξης Δημοτικών Σχολείων του νομού Θεσσαλονίκης Η εστίασή μας θα έχει να κάνει με τη σχέση μεταξύ δύο γλωσσών: Της εικόνας και του λόγου. 208 ζωγραφιές μαθητών Στ΄τάξης Δημοτικού Σχολείου των νομών: Θεσσαλονίκης, Χαλκιδικής, Κιλκίς, Πιερίας 101 κείμενα μαθητών Στ΄τάξης Δημοτικού Σχολείου του νομού Θεσσαλονίκης. Επιλέγουμε την σκόπιμη δειγματοληψία καθώς εντοπίσαμε σχολεία χωρίς τμήματα ένταξης ή σχολεία ειδικής αγωγής ώστε να είναι ανεπηρέαστοι οι μαθητές από άμεσες επαφές με τις διάφορες περιπτώσεις ατόμων με ειδικές ανάγκες. Επιλέξαμε την Στ΄ τάξη, διότι οι μαθητές της ηλικίας αυτής βρίσκονται στο στάδιο του οπτικού ρεαλισμού. Οι οπτικές αναπαραστάσεις μπορεί να απορρέουν από την επεξεργασία των ερεθισμάτων και των πληροφοριών, τις οποίες προσλαμβάνουν τόσο μέσω των αισθήσεων, όσο και από τις γνωστικές εμπειρίες που τους παρέχονται από το άμεσο και ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον. Προκειμένου να εξασφαλίσουμε οπτικές αναπαραστάσεις, οι οποίες δεν θα είναι επηρεασμένες (θετικά ή αρνητικά) από την άμεση συνύπαρξη των μαθητών με άτομα με ειδικές ανάγκες στο σχολικό χώρο ή από τις σύγχρονες με την έρευνα αποκτηθείσες γνώσεις για τα αμεα, κατά τη συλλογή του υλικού θεωρήσαμε απαραίτητο στα επιλεγμένα σχολεία να μη λειτουργεί Τμήμα Ένταξης ή Σχολείο Ειδικής Αγωγής και να μην προηγηθεί ειδική διδασκαλία στους μαθητές σχετικά με το θέμα της ιχνογράφησης. Επιδιώκουμε να διαπιστωθούν τα συναισθήματα των μαθητών και οι γνώσεις τους για τα αμεα, καθώς και το πώς τα προσδιορίζουν με βάση μόνο την εμπειρία τους από το σχολείο, το φιλικό, οικογενειακό και ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον.

Μεθοδολογία Ανάλυση Μ. Φουκό Η μέθοδός του ονομάζεται «αρχαιολογία» Ο άξονας θεματολογίας επικεντρώνεται: Στο πώς οι άνθρωποι στις δυτικές κοινωνίες εγκαθιδρύουν «λόγους αλήθειας» Στην έρευνα νέων θεσμικών δομών εξουσίας και ελέγχου Στην ανάλυση νέων μορφών γνώσης H μέθοδος του Μ. Φουκό αποτελεί βασικό άξονα στην μελέτη μας, γιατί ανατρέπει την τάξη του λόγου και αναζητά αυτό που η κοινωνία απορρίπτει και αποκλείει. Ο Φουκό (1926-1984) υπήρξε από τους μεγαλύτερους δομιστές φιλοσόφους, γνωστός κυρίως για τις μελέτες του ως προς τις έννοιες και τους κώδικες μέσω των οποίων λειτουργούν οι κοινωνίες, και ιδιαίτερα ως προς τις «αρχές του αποκλεισμού», με τις οποίες «αποκαθαίρεται» η κοινωνία, όπως για παράδειγμα οι διακρίσεις ανάμεσα στους έμφρονες και τους παράφρονες. Για να ερευνήσει τους κανόνες που διέπουν την κανονικότητα των γνώσεων ο Φουκό χρησιμοποιεί αρχικά μία μέθοδο που περιγράφει διεξοδικά στο έργο του Η αρχαιολογία της γνώσης. Η μέθοδος αυτή ονομάζεται αντίστοιχα «αρχαιολογία» και στηρίζεται στην ανάλυση του «λόγου» (discours) και των στοιχείων του λόγου .Θέση κλειδί στην κατανόηση της μεθόδου αυτής κατέχει η έννοια του «σχηματισμού του λόγου» (formation discursive)[1], που συντίθεται από μια κανονικότητα (π.χ. τάξη, συστοιχίες) των στοιχείων του λόγου. [1] Φουκό, Μ. (1987), 60. Ο κύριος άξονας της θεματολογίας του έργου του φαίνεται έτσι να επικεντρώνεται, σίγουρα με διαφορετικό βάρος κάθε φορά, σ’ ένα τριπλό σκοπό: να εξετασθεί πώς οι άνθρωποι στις δυτικές κοινωνίες εγκαθιδρύουν «λόγους αλήθειας» και «καθεστώτα αλήθειας», πώς προσδιορίζουν δηλ. την «αλήθεια» γύρω από το τι είναι π.χ. «τρέλα», «αρρώστια», «εγκληματικότητα», και πώς διαχωρίζουν («comment on opère le partage») στη συνέχεια άτομα όπως οι τρελοί, οι άρρωστοι και οι εγκληματίες από τους αντίστοιχους σώφρονες, υγιείς και νομοταγείς, απο-κλείοντας τους πρώτους από την κοινωνική ζωή και υποβάλλοντας τους δεύτερους σε ένα λεπτομερές σύστημα πειθαρχίας και «ομαλοποίησης» να ερευνηθούν οι νέες θεσμικές δομές εξουσίας και ελέγχου που προέκυψαν από τους παραπάνω διαχωρισμούς (π.χ. οι θεσμοί του ασύλου, της κλινικής και της φυλακής) να αναλυθούν οι νέες μορφές γνώσης, δηλ. οι ανθρωπιστικές επιστήμες που αναδύθηκαν μέσα από τους πιο πάνω διαχωρισμούς και συνέβαλαν παράλληλα στην εδραίωση αυτών των διαχωρισμών καθώς και στην εμπέδωση των νέων θεσμών (δηλ. η ψυχιατρική, η ιατρική και η εγκλη-ματολογία).

Ανατρέπει την τάξη του λόγου Αναζητά αυτό που η κοινωνία αποκλείει Ο Μ.Φουκό Ανατρέπει την τάξη του λόγου Αναζητά αυτό που η κοινωνία αποκλείει Ο Φουκό ως γενεαλόγος της σύγχρονης σκέψης, δεν παραμέλησε τα ιστορικά και πολιτικά συμφραζόμενα μέσα στα οποία σκεφτόταν ο ίδιος. Στη μέθοδο του Φουκό η κοινωνία γίνεται αντικείμενο ανάλυσης όχι ως θετικό αλλά ως αρνητικό σύστημα ή, ακριβέστερα, ως σύστημα αρνήσεων και όχι ως σύστημα καταφάσεων. Ο Φουκό αναρωτιέται γιατί η κλασική εποχή αποκλείει και εξορίζει την τρέλα και τι συνεπάγεται αυτός ο αποκλεισμός για τη σκέψη και την κοινωνία της κλασικής εποχής[1]; [1]Foucault, Μ. ( 2004). Ιστορία της Τρέλας. Μετ. Φραγκίσκη Αμπατζοπούλου, Αθήνα: Ηριδανός.

Ερωτήματα έρευνας/μελέτης Με βάση τη μεθοδολογία του Μ. Φουκό αναρωτιόμαστε: σε ποιο βαθμό είναι νόμιμο να αντιμετωπίζουμε τις ποικίλες δυσκολίες προσαρμογής των αμεα σαν διανοητικές παθήσεις ή σαν μορφή τρέλας αν έχουμε το δικαίωμα να τις αντιμετωπίζουμε μαζί σε διπολικά σχήματα (υγιούς/ασθενούς, ισχυρού/αδύναμου) και να οδηγούμαστε ως κοινωνίες και πολιτείες στον αποκλεισμό τους Τα ερωτήματα της έρευνας με βάση τις θέσεις του Φουκό είναι: σε ποιο βαθμό είναι νόμιμο να αντιμετωπίζουμε τις ποικίλες δυσκολίες προσαρμογής των αμεα σαν διανοητικές παθήσεις ή σαν μορφή τρέλας; Έχουμε το δικαίωμα να τις αντιμετωπίζουμε μαζί σε διπολικό σχήμα, όμοιο με κείνο της μανίας-μελαγχολίας[1] και να οδηγούμαστε ως κοινωνίες και πολιτείες στον αποκλεισμό τους; Στο πεδίο αυτό χρησιμοποιούμε τα επιχειρήματα του Φουκό για την υποκατάσταση των αξιολογικών κριτηρίων, καλό-κακό, δίκαιο-άδικο από το διπολικό σχήμα ομαλό-ανώμαλο (normal-anormal). Στο πεδίο αυτής της ανάλυσης των εννοιών δεν αναφερόμαστε στο σχηματισμό των εννοιακών συστημάτων ή των θεωρητικών επιλογών, αλλά «στο θεσμικό καταστατικό, στην κατάσταση και στον τρόπο παρείσδυσης του ομιλούντος υποκειμένου». [1] Foucault, Μ. ( 2004), ό.π.,145-164.

Μεθοδολογία Κοινωνιοσημειωτική Σύμφωνα με την κοινωνιοσημειωτική τα σημεία ενός κειμένου σχετίζονται με τα σημαινόμενά τους τα συστήματα σημείων εμπλέκονται στην κατασκευή της σημασίας Για την κοινωνιοσημειωτική: τα σημεία ενός κειμένου (οπτικού ή λεκτικού) σχετίζονται με τα σημαινόμενά τους Τα συστήματα σημείων εμπλέκονται στην κατασκευή της σημασίας Το ίδιο κείμενο μπορεί να γεννήσει διαφορετικές σημασίες για τους αναγνώστες

Κοινωνιοσημειωτική και λεκτικό κείμενο Σύμφωνα με την κοινωνιοσημειωτική η μελέτη της σημασίας του λόγου είναι σημαντική η λεξικοποίηση της κοινωνικής πραγματικότητας διαμορφώνει μια συγκεκριμένη εκδοχή και εικόνα για τον κόσμο ο πιο χρήσιμος τρόπος για να κατανοήσει κανείς οποιοδήποτε πρόβλημα είναι να το σκεφτεί «γραμματικά» Η μελέτη της σημασίας ου λόγου είναι σημαντική διότι αποκαλύπτει αυτό που η γλώσσα αντανακλά. Η γλώσσα δεν αντανακλά απλώς την πραγματικότητα, αλλά τη διαμορφώνει και διαμορφώνεται από΄αυτήν. Η κατηγοριοποίηση του κόσμου, καθώς και τα νοήματα δεν υπάρχουν μέχρι να εκφραστούν (Halliday) Oι γλωσσικές κατηγοριοποιήσεις δεν μπορούν να θεωρηθούν εσωτερικές, γιατί το λεξικογραμματικό σύστημα εξελίσσεται ως συμβολική διεπίδραση μεταξύ προσώπων σε κοινωνικά περιβάλλοντα. Έτσι η λεξικοποίηση της κοινωνικής πραγματικότητας διαμορφώνει μια συγκεκριμένη εκδοχή και εικόνα για τον κόσμο. Tα νοήματα αναπτύσσονται κατά την εκφορά του λόγου στη διάρκεια της επικοινωνίας. H σημασία είναι λοιπόν γι' αυτόν μια διαδικασία H διαδικασία αυτή θεωρείται μάλιστα δημιουργική διαδικασία Όταν δούμε τη γλώσσα από αυτή την οπτική γωνία, λέει ο Halliday, η γραμματική που θα προκύψει θα είναι η συστηματική περιγραφή των επιλογών τις οποίες κάνει ο χρήστης της γλώσσας και όχι η γραμματική των κανόνων που διέπουν τη γλώσσα του ιδανικού ομιλητή. Θα έχουμε δηλαδή γραμματική επιλογών, όχι γραμματική κανόνων. Eίναι σημαντικό να συνειδητοποιήσουμε, πιστεύει ο ίδιος, πως η γραμματική μάς δίνει τη δυνατότητα να ντυνόμαστε έναν πολιτισμικό ρόλο και να λειτουργούμε ως όντα ενταγμένα σ' ένα πολιτισμικό σχήμα. Kατά συνέπεια, η δυνατότητα αυτή ταυτόχρονα προσφέρει και αφαιρεί. H γραμματική δίνει τη δυνατότητα ύπαρξης νοημάτων αλλά ταυτόχρονα περιορίζει το νοηματικό μας πεδίο. Έτσι Ο πιο χρήσιμος τρόπος για να κατανοήσει κανείς οποιοδήποτε πρόβλημα είναι να το σκεφτεί "γραμματικά", δηλαδή δομικά (Halliday) . [1] Fairclough, N. (1992). Discourse and Social Change. Cambridge: Polity Press.

Κοινωνιοσημειωτική και οπτικό κείμενο Μέσω της κοινωνιοσημειωτικής επιχειρούμε: την τεχνική και υλική τεκμηρίωση οπτικού σημείου τη δημιουργία του συνταγματικού άξονα τον εντοπισμό μεταφορών, μετωνυμιών τον εντοπισμό των κωδίκων Μέσω της κοινωνιοσημειωτικής επιχειρείται η τεχνική και υλική τεκμηρίωση του οπτικού σημείου (δηλαδή το ιχνογραφηήματος) για την καταγραφή των ποιοτικών στοιχείων, η δημιουργία του συνταγματικού άξονα, ο οποίος συνδυάζει μεθοδικά αλληλεπιδρώντα σημαίνοντα, δηλαδή διαπιστώνονται οι διάφοροι τρόποι με τους οποίους σχετίζονται μεταξύ τους τα στοιχεία μέσα σε ένα κείμενο και έτσι δομεί ένα σύνολο με σημασία. Εντοπίζονται επίσης οι μεταφορές και μετωνυμίες δύο σημαντικών τρόπων επικοινωνίας μέσω των οποίων δημιουργούνται οι συμπαραδηλωτικές σημασίες και οι κώδικες που προσφέρουν ένα πλαίσιο μέσα στο οποίο τα σημεία δίνουν νόημα. Είναι «ερμηνευτικά τεχνάσματα»[1] που χρησιμοποιούνται και από τους παραγωγούς και από τους ερμηνευτές του κειμένου [1] Deacon, David, Michael P., Golding P., Murdock, G. (1999). Researching Communications: A Practical Guide to Methods in Media and Cultural Analysis. London: Arnold, 139.

Μεθοδολογία της έρευνας Στο οπτικό και γλωσσικό δείγμα της έρευνας εφαρμόζουμε τις θέσεις της κοινωνιοσημειωτικής με σκοπό: να προσδιορίσουμε το σημασιολογικό περιεχόμενο των αντιλήψεων των μαθητών /τριών του δημοτικού σχολείου για τα άτομα με ειδικές ανάγκες να εντοπίσουμε εάν μεταξύ των γενικών αντιλήψεών τους, σχετικά με τη θέση των αμεα στην κοινωνία, υπάρχουν στερεότυπες αντιλήψεις και στάσεις Με βάση τα παραπάνω επιχειρούμε: να εφαρμόσουμε τις θέσεις της κοινωνιοσημειωτικής στο οπτικό και λεκτικό υλικό με σκοπό: να προσδιορίσουμε το σημασιολογικό περιεχόμενο των αντιλήψεων των μαθητών /τριών του δημοτικού σχολείου για τα άτομα με ειδικές ανάγκες και να εντοπίσουμε εάν μεταξύ των γενικών αντιλήψεών τους, σχετικά με τη θέση των αμεα στην κοινωνία, υπάρχουν στερεότυπες αντιλήψεις

Κείμενα παιδιών με θέμα: Το γλωσσικό δείγμα Κείμενα παιδιών με θέμα: Γράψε κάτω από τη φράση άτομα με ειδικές ανάγκες όσες λέξεις σου έρχονται στο μυαλό με σκοπό: να ανασύρουν και να κωδικοποιήσουν (λεκτικά) τις πληροφορίες που ήδη έχουν για τα αμεα Στο πεδίο των θεωρητικών και μεθοδολογικών στοιχείων που αναφέρουμε στη μελέτη ζητήσαμε από 101 παιδιά Στ΄ τάξης δημοτικού σχολείου του νομού Θεσσαλονίκης, την περίοδο 2005-2006 και χωρίς διδακτική παρέμβαση να ανασύρουν[1] τις αρχειοθετημένες και καταχωρημένες πληροφορίες τόσο σε οπτικό όσο και σε λεκτικό υλικό και με την τεχνική του καταιγισμού ιδεών (brainstorming)[2] να γράψουν κάτω από τη φράση: «άτομα με ειδικές ανάγκες» όσες λέξεις τούς έρχονται στο μυαλό ( σε συγκεκριμένο χρόνο), με στόχο να κωδικοποιήσουν λεκτικά τις πληροφορίες που ήδη έχουν για τα αμεα. Εμείς επικεντρώνουμε στο λεξιλόγιο το οποίο ονοματοδοτεί: χωρίς τη λέξη που να το περιγράφει, ένα αντικείμενο ή μια ιδέα δεν μπορεί να υπάρξει. Με αυτήν την έννοια, το λεξιλόγιο οργανώνει τον κόσμο, δηλαδή έχει μια γνωστική λειτουργία[3]. Με τις λεξιλογικές επιλογές που κάνουμε κατά την επικοινωνία οδηγούμαστε σς συγκεκριμένες πράξεις λόγου. Μέσω της κοινωνιοσημειωτικής ανάλυσης, προσπαθούμε να εντοπίσουμε το λανθάνοντα φανατισμό στο λεξιλόγιο που χρησιμοποιούν οι μαθητές για τον προσδιορισμό των αμεα, διότι οι αναφορές ως μονάδες του κειμένου συνιστούν κατηγορήματα, ταυτοποιήσεις, εξισώσεις και αντιθέσεις, ή ετερότητες. Η σημειωτική αρχή της μη σύμπτωσης του συμβολικού με το πραγματικό μάς οδηγεί σε μια κριτική στάση στις ιδεολογίες και τα στερεότυπα, όπως αναδεικνύονται και στη γλώσσα[4]. [1] Κολιάδης, Ε. (2002), ό.π., 322. [2] Βασάλα, Π., Φλογαίτη, Ε. (2002). Ο καταιγισμός ιδεών ως διδακτική τεχνική για την προσέγγιση των περιβαλλοντικών προβλημάτων. Πρακτικά 1ου περιβαλλοντικού συνεδρίου Μακεδονίας. Θεσσαλονίκη, 444-450. [3] Fowler, R. (1991). Language in the News: Discourse and Ideology in the Press. London: Routledge. [4]Πασχαλίδης, Γ. (1996). Σημείων Αγωγή/Σημεία Αγωγής. Σ. Καμαρούδης, Ε. Χοντολίδου (επιμ.). Σημειωτική και εκπαίδευση. Θεσσαλονίκη: Παρατηρητής, 15-22.

Το γλωσσικό δείγμα Κοινωνιοσημειωτική ανάλυση Το γλωσσικό δείγμα Κοινωνιοσημειωτική ανάλυση Στο γλωσσικό δείγμα γίνεται: καταγραφή των όρων με βάση το γραμματικό και συντακτικό είδος περιγραφή των λέξεων και των ορισμών Εργαλεία που χρησιμοποιήθηκαν Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής - Α.Π.Θ Γραμματική της Ελληνικής Γλώσσας Λεξικό ψυχολογίας Ιατρικό λεξικό Στην κοινωνιοσημειωτική ανάλυση που επιχειρούμε: Ο εντοπισμός και η καταγραφή των όρων στις απαντήσεις των μαθητών έγινε με βάση το γραμματικό και συντακτικό είδος που επιλέγεται από τα παιδιά: τα ουσιαστικά, επίθετα, μετοχές το γένος και ο αριθμός, τη χρήση τους ως ομοιόπτωτους, εμπρόθετους, επιρρηματικούς προσδιορισμούς. Για μια πρώτη περιγραφή των λέξεων και ορισμών χρησιμοποιούμε: το Λεξικό της Κοινής Νεοελληνικής - Α.Π.Θ (Ι. Μ. Τριανταφυλλίδη) τη Γραμματική της Ελληνικής Γλώσσας ( Holton, D., Mackiridge, P., Φιλιππάκη- Warburton) Το Λεξικό ψυχολογίας (Παπαδόπουλος, Ν. (1994) το Ιατρικό Λεξικό. (2005). (Εκδ. Σταφυλίδη) έτσι ώστε να οδηγηθούμε από τις καταδηλώσεις στις συμπαραδηλώσεις/συνδηλώσεις που εμπεριέχονται,κτά την άποψή μας σ΄αυτές.

Το γλωσσικό δείγμα-Παρατηρήσεις Οι θεματικές ενότητες των λέξεων που επιλέγουν οι μαθητές αφορούν: στην ορολογία προσδιορισμού της αναπηρίας και τα είδη της στις παρανοήσεις με άλλους ασθενείς/ετερότητες στην κοινωνική/ανθρωπιστική στάση/φροντίδα που χρειάζονται τα αμεα Μελετώντας τα συμφραζόμενα για κάθε λέξη χωριστά διαπιστώνουμε ότι σχηματίζεται ένα δίκτυο από συμφραζόμενα τα οποία ανταποκρίνονται σε ενότητες του συνολικού δείγματος, οι οποίες περιλαμβάνουν κυρίως: την ορολογία προσδιορισμού της αναπηρίας και τα είδη της, τις παρανοήσεις άλλων ασθενών/ετεροτήτων, την ιδιαίτερη φροντίδα που χρειάζονται τα αμεα.

λεξικοποιούν στερεότυπες συμπεριφορές Τα παιδιά λεξικοποιούν στερεότυπες συμπεριφορές αναπαράγουν στο λεξιλόγιο τις επικρατούσες κοινωνικές αντιλήψεις και στάσεις εμπλέκουν τα αμεα με άτομα με ψυχικές ασθένειες προσδιορίζουν τα αμεα ως ετερότητα α. Οι μαθητές εκτός από τις πληροφορίες που μας δίνουν για τα αμεα στο λόγο τους, κωδικοποιούν και τη στάση τους απέναντι στα αμεα, μέσα από αυτόν, β. Λεξικοποιούν στερεότυπες συμπεριφορές και αναπαράγουν στο λεξιλόγιο που χρησιμοποιούν το κυρίαρχο γλωσσολογικό ρεύμα και τις επικρατούσες κοινωνικές αντιλήψεις και στάσεις για τα αμεα, οι οποίες φαίνεται να είναι επηρεασμένες, από την προυπάρχουσα δηλαδή γνώση του γι΄αυτά, την οποία έχουν αποκτήσει από την οικογένεια, το σχολείο ή το ευρύτερο κοινωνικό περιβάλλον. γ. Σε αρκετές περιπτώσεις εμπλέκουν τα αμεα με άτομα με ψυχικές ασθένειες. Αυτό πιθανόν φανερώνει μια στερεότυπη κοινωνική άποψη, διότι όπως στο παρελθόν[1] έτσι και σήμερα, σε αρκετές περιπτώσεις τα άτομα με προβλήματα προσαρμογής στις συμβατικές κοινωνικές συμπεριφορές ταυτίζονται με αυτά που πάσχουν ψυχικά και εντάσσονται στην κατηγορία των τρελών. . [1] Να αναφέρουμε ότι σύμφωνα με τον Φουκό μέχρι και το 18ο αιώνα απομόνωναν μέσα στα ιδρύματα «…στους ίδιους τοίχους, ποινικούς κατάδικους, νέα παιδιά που τάραζαν την ησυχία του σπιτιού τους ή σπαταλούσαν τα λεφτά του μπαμπά τους, απόκληρους και τρελούς». Επικρατούσε η άποψη ότι όσοι ήταν διαφορετικοί (ζητιάνοι, άνεργοι, αιρετικοί, ψυχικά άρρωστοι και άτομα με αναπηρίες, έπρεπε να απομονωθούν(Ζώνιου-Σιδέρη) Προσδιορίζουν τα αμεα με τις επιλογές των λέξεων που κάνουν ως ετερότητα αναδεικνύοντας και διπολικά σχήματα

Οπτικό δείγμα Κοινωνιοσημειωτική ανάλυση Το ιχνογράφημα αποτελεί: πεδίο έρευνας και πειραμάτων για ψυχολόγους και παιδαγωγούς στο χώρο των πολιτισμικών σπουδών το ενδιαφέρον εντοπίζεται στη σημειωτική ανάλυση Το δείγμα που παρουσιάζουμε με συγκεκριμένη θεματική αποτελεί πεδίο έρευνας και πειραμάτων για ψυχολόγους και παιδαγωγούς, αλλά στο χώρο των πολιτισμικών σπουδών[1] το ενδιαφέρον εντοπίζεται στη σημειωτική ανάλυση αναζητώντας τα γραφικά σημεία, τα οποία επαναλαμβάνονται ή μεγεθύνονται, σμικρύνονται ή /και αποσιωπώνται στα έργα των παιδιών. Στο παιδικό ιχνογράφημα αναζητούμε τις τάσεις και τα σύμβολα που κατασκευάζονται ή/και αναπαράγονται από τα παιδιά. Στη βάση αυτών των θεωρητικών προβληματισμών αναρωτιόμαστε εάν τα παιδιά ως ψυχονοητική ομάδα συλλογικών υποκειμένων παρουσιάζουν μια κοινωνική συνοχή και κοινή κουλτούρα, οι οποίες στηρίζονται στην ομοιογένεια κοινών αξιών, στερεοτύπων και συλλογικών παραστάσεων. [1] Την τέχνη των παιδιών ανακάλυψαν στην Ιστορία της Τέχνης με τη διεύρυνση της τέχνης προς άλλους πολιτισμούς και άλλες ομάδες κουλτούρας: Στο: Fineberg, J. (1998),,ό.π.

Στο δείγμα που συλλέξαμε επιχειρούμε τη διερεύνηση κοινωνικών πρακτικών, οι οποίες διαμορφώνουν κοινωνικές και πολιτισμικές αλλαγές. Προσπαθούμε να εντοπίσουμε, δηλαδή, τις κοινωνικές αξίες[1] και τα κοινωνικά πρότυπα, στις αναπαραστάσεις για τα αμεα, όπως αυτά προβάλλονται στην παιδική καλλιτεχνική έκφραση, η οποία μπορεί να αναδείξει ποικίλες σημασίες στο χώρο της εκπ/σης, στην οικογένεια και στο ευρύτερο περιβάλλον, όπου φαίνεται ότι σημασιοδοτούνται και κατασκευάζονται ρόλοι και συμπεριφορές. [1] Οι κοινωνικές αξίες τυπικά διαρκούν από 20 έως 50 χρόνια. Οι αλλαγές τους επέρχονται λόγω: επιστημονικών ευρημάτων, εξέλιξης θρησκευτικών απόψεων, αλλαγών στις ηθικές αξίες, της επιμονής των καθοδηγούμενων οπτικών στερεοτύπων, των ΜΜΕ, αλλαγών στην οικονομία, τεχνολογικών καινοτομιών, δημογραφικών αλλαγών ή και χωρίς διακριτό λόγο. Οι σχέσεις με βάση τις οποίες εξελίσσονται ή φθίνουν οι κοινωνικές αξίες βασίζονται σε αντιθετικά ζεύγη, όπως τις πράξεις-σημαίνοντα που μια κοινωνία θεωρεί ηθικά-ανήθικα, δημόσια-ιδιωτικά ή που αφορούν στην ισότητα-ανισότητα, στην αμαρτία-μετάνοια και στο έγκλημα-δικαιοσύνη. Στο: Mastrers, J.(26-1-2005). Social Values and Public Policy: From Opportunities to Rights and Back to Opportunities. http://www.cencomfut.com/social_values.htm (Ημερ. πρόσβ.:25-11-2007).

Ιχνογραφήματα παιδιών με θέμα: Ζωγράφισε τα άτομα με ειδικές ανάγκες Το οπτικό δείγμα Ιχνογραφήματα παιδιών με θέμα: Ζωγράφισε τα άτομα με ειδικές ανάγκες με σκοπό: να αναπαραστήσουν τα αμεα με βάση τις πληροφορίες που ήδη έχουν γι’ αυτά 208 ιχνογραφήματα: μαθητών Στ΄ τάξης Δημοτικού Σχολείου από τους νομούς: Θεσσαλονίκης: 40 (Κ) - 30 (Α) Χαλκιδικής 23 (Κ) – 18 (Α) Κιλκίς 30 (Κ) – 22 (Α) Πιερίας 22 (Κ) – 23 (Α) Με θέμα: «Ζωγράφισε τα άτομα με ειδικές ανάγκες» Το θέμα στα παιδιά δόθηκε ως εξής: «Ζωγράφισε τα άτομα με ειδικές ανάγκες» με σκοπό να αναπαραστήσουν τα αμεα με βάση τις πληροφορίες που ήδη έχουν

στο οπτικό δείγμα της έρευνας Σημειωτικά πεδία στο οπτικό δείγμα της έρευνας Σημαντικό Συντακτικό Πραγματιστικό Στο οπτικό διακρίνουμε και τα 3 σημειωτικά πεδία Το αντικείμενο της σημειωτικής, σύμφωνα με τον Μοrris διαιρείται σε τρεις κλάδους: Σημαντική (semantics): η σημασία των σημείων, η σχέση των σημείων με αυτό που αντιπροσωπεύουν (τα σημασιολογικά πλέγματα που προυποθέτουν τα σημεία ως φορείς πληροφοριών) Συντακτική (syntactics ή syntax): οι δομικές σχέσεις μεταξύ σημείων (συντακτικά στοιχεία αυτής της ανάλυσης είναι: η μορφή, η φωτεινότητα, η ύλη, το χρώμα, η κίνηση) Πραγματολογία (pragmatics): οι τρόποι με τους οποίους τα σημεία χρησιμοποιούνται και ερμηνεύονται (ο σκοπός των σημείων τα οποία προκαλούν δράση και μπορεί να επηρεάσουν συμπεριφορές και απόψεις

Οπτικό δείγμα - Παρατηρήσεις Στα ιχνογραφήματα παρατηρούνται: λεκτικές αναφορές /λεζάντες με: υπαινικτικά και προστακτικά σημεία υψηλός βαθμός εικονικότητας Επίσης στα ιχνογραφήματα τα αμεα περιγράφονται ως ετερότητα σε: διπολικά σχήματα (υγιούς/ασθενούς) στερεότυπα ικεσίας και επαιτείας Στα 104 έργα εντοπίζουμε λεζάντες/εικονοκείμενα[1] που σημαίνουν έναν εσωτερικό διάλογο ανάμεσα στα πρόσωπα που ζωγραφίζουν τα παιδιά, διαμορφώνοντας ένα συνδηλούμενο σενάριο/εικόνα. Στο συγκεκριμένο υλικό εντοπίζουμε, επίσης, τις προτάσεις ως φορείς μηνύματος και τις διακρίνουμε σε δύο μέρη: στο θέμα-πληροφορία (θ) «αυτό για το οποίο γίνεται λόγος», δηλαδή τα αμεα και στη ρήση (ρ), «εκείνο που σχολιάζει το θέμα», δηλαδή τους τρόπους αντιμετώπισής τους. Στα συγκεκριμένα έργα εντοπίζουμε α) τα υπαινικτικά και β) προστακτικά σημεία, καθώς σε πολλές περιπτώσεις γίνεται έκκληση στο συναίσθημα μέσα από την επιλογή λέξεων. [1] Ανδρέου, Π. Α., Βαμβακίδου, Ι. (2006). Ο πληθυσμός των αγαλμάτων. Η περίπτωση της Φλώρινας. Θεσσαλονίκη:Σταμούλη Επίσης στα ιχνογραφήματα τα αμεα περιγράφονται ως ετερότητα σε: διπολικά σχήματα (υγιούς-ασθενούς) στερεότυπα ικεσίας και επαιτείας

κυριαρχούν τα άτομα με κινητικές αναπηρίες η στάση των παιδιών είναι ατομική, κοινωνική, φιλάνθρωπη, συμπονετική, οίκτου, αδιάφορη υπάρχουν περισσότερα δραστικά έργα εντοπίζεται ο κοινωνικός αποκλεισμός Όπως καταδηλώνεται από τα στοιχεία που προκύπτουν σχετικά με την πληρότητα των μορφών, το είδος αναπηρίας που παρουσιάζεται, καθώς και τα εξαρτήματα που την υποστηρίζουν, κυρίαρχη θέση στις γενικές γνώσεις των μαθητών για τα αμεα κατέχουν τα άτομα με κινητικά προβλήματα. Σε 35 περιπτώσεις εμφανίζονται άτομα με πρόβλημα όρασης. Από την ανάλυση της σχέσης των σημείων (συντακτική) και από το γλωσσικό σημαίνον που συνοδεύει αρκετά από τα ιχνογραφήματα διαφαίνεται η πληροφορία που φέρνουν σχετικά με τη στάση των μαθητών για τα αμεα, η οποία είναι: ατομική (83), κοινωνική (77), φιλάνθρωπη με διάθεση βοήθειας και μηνύματος υψηλού παραδείγματος αγάπης (24), συμπονετική (14), οίκτος (8), αδιάφορη (2). Οι μαθητές στα 37 από τα 83 έργα ατομικής στάσης παρασταίνουν τα αμεα, χωρίς να τα τοποθετούν σε ένα συγκεκριμένο σκηνικό. Τα δραστικά έργα είναι περισσότερα όπου καταγράφεται και σενάριο. Τοποθετούνται τα αμεα σε συγκεκριμένο σκηνικό Σε 77 περιπτώσεις αναπαράγουν κοινωνικές προκαταλήψεις και στερεότυπα, και είναι εμφανής ο κοινωνικός αποκλεισμός αφού, αναπαριστώντας τα αμεα, τα τοποθετούν στους ειδικούς απομονωμένους χώρους (ιδρύματα, ειδικά σχολεία, ορφανοτροφεία, κέντρα εκπαίδευσης, «αναπηρικά σχολεία») που η ίδια η κοινωνία ιδρύει. Παρατηρείται επίσης ότι ακόμα και στα ιχνογραφήματα όπου παρουσιάζονται τα αμεα να συμμετέχουν σε ομαδικά αθλήματα δε φαίνεται να έχουν επαφή με υγιείς συμπαίκτες

Οπτικό και γλωσσικό δείγμα Γενικές Παρατηρήσεις Στο σύνολο του δείγματος: παρατηρείται διαφορετική χρήση της εικόνας/σημείο από τη λέξη/σημείο αναδεικνύεται η δύναμη του πολυτροπικού κειμένου τα αμεα προσδιορίζονται ως ετερότητα αναδεικνύονται στερεότυπα και προκαταλήψεις και περιγράφονται σε διπολικά σχήματα Στο σύνολο του δείγματαος παρατηρείται διαφορετική χρήση της εικόνας/σημείου από τη λέξη/σημείο, καθώς παρατηρούμε ότι στα γλωσσικό δείγμα κυριαρχεί ο οριστικός λόγος που προσδιορίζει και καταδηλώνει τα αμεα ως δεδομένη κατάσταση ασθένειας. Αντίθετα στο εικονιστικό δείγμα κυριαρχούν τα υπαινικτικά, συναισθηματικά σημεία, καθώς τα αμεα αναπαριστώνται ως κοινωνική διαδικασία σε σημαινόμενα, όπου εμπλέκονται όλα τα κοινωνικά υποκείμενα Επίσης αναδεικνύεται η δύναμη του πολυτροπικού κειμένου, όπου ζωγραφιά, χρώμα, σχήμα και εικονοκείμενο «αλληλοσημαίνονται» δυναμικά και διαλεκτικά, καθώς τα αμεα δεν αποκλείονται χωρίς ωστόσο και να ωραιοποιούνται. Τα αμεα στο σύνολο του δείγματος προσδιορίζονται ως ετερότητα και ο τρόπος παρουσίασης αναδεικνύει στερεότυπα και προκαταλήψεις και περιγράφονται σε διπολικά σχήματα

Αναδεικνύεται η ανάγκη υιοθέτησης : κριτικής χρήσης της γλώσσας και οπτικού γραμματισμού αναδεικνύονται στερεότυπα και προκαταλήψεις και περιγράφονται σε διπολικά σχήματα Από την ανάλυση του λεκτικού και οπτικού δείγματος αναδεικνύεται η ανάγκη αλλαγής του λεξιλογίου μας, καθώς όροι όπως: «τρέλα, καθυστερημένος, βλαμμένος, ειδικές ανάγκες, ειδικό σχολείο, κουτσός, τυφλός, μουγκός, ψυχάκιας, τρελός, ίδρυμα, ανάπηρος, κουλός» σημαίνουν κάθε φορά και αποκλείουν ανθρώπους από το εκπαιδευτικό και κοινωνικό γίγνεσθαι, καθώς και η ανάγκη απόκτησης οπτικού γραμματισμού διότι: η εικόνα αναδεικνύεται ως διαδικασία παραγωγής σημασιών σήμερα η εικόνα αποτελεί κύριο μέρος της σύγχρονης κοινωνίας γι’ αυτό προαπαιτείται η γραμματική και η σύνταξή της για την ανάγνωση και γραφή της όπως τα λεκτικά στοιχεία έχουν τη δυνατότητα να ορίσουν τις αναγνώσεις ενός εικονιστικού ή παραστατικού κειμένου αλλά και αντίστροφα, μία εικόνα μπορεί να επεξηγήσει ένα λεκτικό κείμενο Θα ήταν χρήσιμο η παρούσα μελέτη να αποτελέσει κίνητρο για μια άλλη εργασία η οποία μέσω μιας διδακτικής παρέμβασης θα στοχεύει στην ενημέρωση για τα αμεα και στην τροποιποίηση των αντιλήψεων των μαθητών. Επίσης, όπως προκύπτει και από άλλες έρευνες, κρίνεται απαραίτητη η διεξαγωγή ενημερωτικών σεμιναρίων για τους εκπαιδευτικούς και τους γονείς, ώστε να αποκτήσουν πλήρη ενημέρωση για τα γενικότερα προβλήματα που αντιμετωπίζουν τα αμεα και να διευκολύνουν την ισότιμη διαβίωσή τους ανάμεσά μας, έτσι ώστε να αρθούν τα στερεότυπα και οι προκαταλήψεις