Μεθοδολογια Περιβαλλοντικου Σχεδιασμου για την Αναπτυξη Καθ. Ιωάννα Ηλιοπούλου – Γεωργουδάκη Βιολόγος - Περιβαλλοντολόγος

Ανάπτυξη Η αύξηση της παραγωγής προϊόντων και υπηρεσιών σε μία οικονομία με την πάροδο του χρόνου Αρχικά οι κοινωνίες στόχευαν ΜΟΝΟ στην αύξηση της παραγωγής χωρίς να λαμβάνονται υπόψη τυχόν περιορισμοί που ετίθεντο από την επάρκεια των περιβαλλοντικών πόρων. Οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις που προέκυψαν από τη μονοδιάστατη πολιτική παραγωγής προϊόντων και υπηρεσιών οδήγησαν το 1991 στην υιοθέτηση της έννοιας της βιωσιμότητας και της καθιέρωσης περιβαλλοντικών όρων από διεθνείς οργανισμούς. Σήμερα είναι αποδεκτό ότι η ανάπτυξη θα πρέπει να πραγματοποιείται προς όφελος των κοινωνιών και οι άνθρωποι κάθε αναπτυσσόμενης περιοχής να απολαμβάνουν τα οφέλη της ατομικά και συλλογικά, στο παρόν και στο μέλλον.

Παλιό αναπτυξιακό μοντέλο – μη βιώσιμο

Νέο βιώσιμο αναπτυξιακό μοντέλο

Βιώσιμη Ανάπτυξη Η οικονομική ανάπτυξη ενός συστήματος στην οποία η χρήση των πόρων στοχεύει στην ικανοποίηση των ανθρώπινων αναγκών ενώ παράλληλα φροντίζει για τη διατήρηση του περιβάλλοντος ώστε αυτές οι ανάγκες να μπορούν να ικανοποιηθούν όχι μόνο τώρα αλλά και για τις μελλοντικές γενεές

Χρήση φυσικών πόρων Περιβαλλοντική διαχείριση πρόληψη ρύπανσης Στόχος Στόχος κάθε αναπτυξιακής δραστηριότητας είναι η μέγιστη δυνατή απολαβή αγαθών από το περιβάλλον χωρίς να διακυβεύεται η φυσική παραγωγή αυτών των προϊόντων σε ικανοποιητική ποσότητα και στο μέλλον Η πρόκληση των σημερινών διαχειριστών εστιάζει στην εύρεση αυτής της ισορροπίας η οποία θα μεγιστοποιεί τις απολαβές από μία δραστηριότητα και θα ελαχιστοποιεί τις περιβαλλοντικές και κοινωνικές απώλειες ώστε το κέρδος να διασφαλίζεται μακροχρόνια Περιβάλλον Χρήση φυσικών πόρων Περιβαλλοντική διαχείριση πρόληψη ρύπανσης Οικονομία Κέρδος Μείωση κόστους Οικονομική μεγέθυνση Κοινωνία Επίπεδο διαβίωσης Παιδεία Δικαιοσύνη Ίσες ευκαιρίες ΒΙΩΣΙΜΟΤΗΤΑ

Μεθοδολογίες - Εργαλεία Η επιστημονική προσέγγιση της βιώσιμης ανάπτυξης οδήγησε στην ανάπτυξη συγκεκριμένων μεθόδων για την επίτευξη της αειφορίας σε κάθε αναπτυξιακή δραστηριότητα Ανάλυση SWOT Ανάλυση STRASSE Carrying Capacity (Φέρουσα Ικανότητα) LAC (Όρια Αποδεκτών Αλλαγών) Μήτρα του Leopold

Ανάλυση SWOT Η θεωρητική βάση για τον στρατηγικό σχεδιασμό και την εκτίμηση των δυνατοτήτων (Strengths), αδυναμιών (Weaknesses), ευκαιριών (Opportunities) και απειλών (Threats) ενός συστήματος (πόλη, οικοσύστημα κλπ.) Δυνατότητες: Χαρακτηριστικά του συστήματος που του δίνουν συγκριτικό πλεονέκτημα έναντι άλλων Αδυναμίες: Χαρακτηριστικά που αποτελούν μειονεκτήματα Ευκαιρίες: Ευκαιρίες που μπορούν να αυξήσουν την απόδοση του συστήματος Απειλές: Παράγοντες που αποτελούν απειλές για το σύστημα

STRASSE I: Φέρουσα ικανότητα Το μέγιστο της ανθρώπινης δραστηριότητας το οποίο οι οργανισμοί, τα οικοσυστήματα και οι φυσικοί πόροι μπορούν να αντέξουν χωρίς να προκαλούνται ανεπανόρθωτες βλάβες για μακρά περίοδο Μπορεί να υπολογιστεί με την εφαρμογή δεικτών που απεικονίζουν την περιβαλλοντική, δημογραφική, οικονομική κατάσταση κ.ά. ενός συστήματος

STRASSE IΙ: Όρια Αποδεκτών Αλλαγών Ως συμπλήρωμα της Φέρουσας Ικανότητας, η μέθοδος αυτή στοχεύει στην αύξηση της ανθρώπινης δραστηριότητας σταδιακά, με συνεχείς ελέγχους των επιπτώσεων που προκύπτουν εξ’ αυτής και περαιτέρω ρύθμισή της είτε αυξάνοντας είτε ελαττώνοντας τη συγκεκριμένη δραστηριότητα Τα στάδια της μεθόδου είναι: Καθορισμός των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της περιοχής Καθορισμός ζωνών δραστηριότητας Επιλογή δεικτών δραστηριότητας Εκτίμηση δεικτών κάθε ζώνης Σύγκριση με συνθήκες αναφοράς Λήψη μέτρων και αποφάσεων

STRASSE IΙΙ: Μήτρα του Leopold Πίνακας καταγραφής των αποτελεσμάτων κάθε δείκτη. Αποτελείται από κελιά χωρισμένα με μία διαγώνιο. Στο επάνω αριστερά μέρος απεικονίζεται ένας αριθμός που φανερώνει το μέγεθος ή την ένταση μιας δραστηριότητας με κλίμακα από το 1 έως το 10. Στο κάτω δεξιά τμήμα απεικονίζεται η σημαντικότητα της δραστηριότητας πάλι με κλίμακα από το 1 έως το 10. Η χρησιμότητά της έγκειται στο γεγονός ότι διευκολύνει την ταχεία λήψη αποφάσεων καθώς δίνει συνοπτικά όλη την πληροφορία σε ένα πίνακα.

Case Study 1: Βιέννη - Αυστρία Ένα ιδιαίτερα αξιόλογο σύστημα ορθολογικής τουριστικής ανάπτυξης με διατήρηση και ανάδειξη του φυσικού και πολιτιστικού πλούτου έχει αναπτυχθεί στη Βιέννη. Επιστήμονες, διοίκηση και τοπικός πληθυσμός συνεργάζονται άψογα εδώ και χρόνια για την ανάπτυξη της πόλης, με αποτέλεσμα οι ανωτέρω μεθοδολογίες να εφαρμόζονται προς όφελος όλων. Επιπλέον, έχει αναπτυχθεί ένα καινοτόμο λογισμικό γεωγραφικών συντεταγμένων όπου απεικονίζονται οι φυσικές και πολιτιστικές πηγές της πόλης, μουσεία, δάση, ποδηλατόδρομοι και άλλα, με στόχο την εύκολη πρόσβαση όλων.

Βιέννη - Αυστρία Πατώντας αριστερά «μουσεία» και «σημεία ενδιαφέροντος» εμφανίζονται στον χάρτη, ενώ πατώντας επάνω στον χάρτη σε κάθε εικονίδιο, εμφανίζεται πλαίσιο με πληροφορίες και εικόνες προς τον υποψήφιο επισκέπτη (http://www.wien.gv.at/stadtplan/en/)

Βιέννη - Αυστρία Ο στόχος πλέον αρχών και επιστημόνων είναι η εισαγωγή στο GIS των δεικτών SWOT – STRASSE ώστε να οπτικοποιηθεί και η πληροφορία σχετικά με τον αριθμό τουριστών ανά έτος, αριθμός τουριστών ανά τμ, φυσικές/τεχνητές εκτάσεις, βιολογικός καθαρισμός, κατανάλωση νερού, παροχή νερού, πηγές ενέργειας κλπ. με σκοπό όχι μόνο την άμεση παρατήρηση αλλά και την εξέλιξη ως προς το χρόνο.

Βιέννη - Αυστρία

Βιέννη - Αυστρία

Case Study 2: Hallstatt - Αυστρία Ένα ορεινό χωριό 820 κατοίκων, χτισμένο πάνω σε ένα ιδιαίτερο καρστικό περιβάλλον, με πολύ λίγο χώρο για περαιτέρω τουριστική ανάπτυξη και κατοίκηση εξ’ αιτίας του γεωλογικά εύθραυστου περιβάλλοντος. Η πολύ μεγάλη τουριστική κίνηση, σε συνδυασμό με τις αυστηρές περιβαλλοντικές ρυθμίσεις και ρυθμίσεις προστασίας πολιτιστικής κληρονομιάς οδήγησαν σε υποβάθμιση της ποιότητας ζωής των κατοίκων. Αποτελεί πρότυπο στρατηγικού αναπτυξιακού σχεδιασμού όπου ήδη εφαρμόζονται οι μεθοδολογίες που αναφέρθηκαν προς όφελος της τοπικής κοινωνίας.

Το σχέδιο ανάπτυξης του Hallstatt Ανάλυση του συστήματος (συλλογή πληροφοριών για το site) Ορισμός στόχων και αναμενόμενων αποτελεσμάτων Συζήτηση και καθορισμός προτεραιοτήτων (περιβαλλοντικοί πόροι, πολιτιστική κληρονομιά, οικονομικές δραστηριότητες) Σχέδιο περιβαλλοντικής διαχείρισης Εφαρμογή των νέων σχεδίων διαχείρισης Έλεγχος των σχεδίων διαχείρισης

Συμμετοχή των πολιτών και δημόσιες διαβουλεύσεις με όλους τους ενδιαφερόμενους φορείς Εξαιρετικά σημαντικό μέρος του σχεδιασμού στο Hallstatt είναι η συμμετοχή της τοπικής κοινωνίας στις αποφάσεις στρατηγικού σχεδιασμού μέσα από workshops όπου ο καθένας εκφράζει τις απόψεις του και λαμβάνονται συνεργατικές αποφάσεις.

Συμμετοχή του κοινού στις πολιτικές διαχείρισης (Public participation) Εφαρμογή μεθοδολογιών SWOT – STRASSE και εισαγωγή δεδομένων στο CHERIS GIS Συμμετοχή του κοινού στις πολιτικές διαχείρισης (Public participation) Hallstatt Λήψη αποφάσεων με συμμετοχή τοπικών επιχειρήσεων, κατοίκων, αντιπροσωπειών όλων των ενδιαφερόμενων Ανάπτυξη με ορθή χρήση των φυσικών πόρων και ταυτόχρονη προστασία και ανάδειξη της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς

Case Study 3: Ναύπακτος Για τη Ναύπακτο υπάρχει ήδη το Επιχειρησιακό Πρόγραμμα του Δήμου το οποίο διαθέτει πλούσια πληροφορία προς αξιοποίηση βάσει των μεθοδολογιών που αναπτύχθηκαν ανωτέρω. Ήδη έχει ξεκινήσει σε θεωρητική βάση (μέσω του CherPlan) προσπάθεια βιώσιμης τουριστικής ανάπτυξης της πόλης, μέσω ορθολογικής διαχείρισης και διασύνδεσης της παράκτιας ζώνης, του κάστρου και της αγροτικής ζώνης.

Μεθοδολογία

Επιλογή δεικτών βιώσιμης διαχείρισης 1. Αριθμός τουριστών ανά km ακτογραμής 2. Αριθμός τουριστών / κάτοικο 3. Πληρότητα καταλυμάτων 4. Επισκεψιμότητα της φυσικής κληρονομιάς 5. Επισκεψιμότητα της πολιτιστικής κληρονομιάς 6. Ύπαρξη σχεδίου διαχείρισης της περιοχής 7. Τοπία φυσικής ομορφιάς 8. Αριθμός τοπικών επιχειρήσεων / ξένων επιχειρήσεων 9. Συμβολή τουρισμού στην τοπική οικονομία 10. Τοπικοί εργαζόμενοι / αλλοδαποί εργαζόμενοι 11. Διαχείριση αστικών λυμάτων και νερού 12. Φυσικά οικοσυστήματα / μη φυσικά 13. Κατάσταση οδικού δικτύου 14. Προστασία πολιτιστικής κληρονομιάς 15. Προστασία φυσικής κληρονομιάς

Ενδεικτικά αποτελέσματα 1. Αριθμός τουριστών / km ακτής: Ελλάδα: 1.000 τουρίστες/km, Σκιάθος: 2409, Ναύπακτος: μόλις 681. Η φέρουσα ικανότητα ορίζεται βάσει δεδομένων στους 2000 τουρίστες/km: Επιδίωξη σταδιακής αύξησης του αριθμού με συνεχείς ελέγχους των επιπτώσεων.

Ενδεικτικά αποτελέσματα 2. Αριθμός τουριστών / κάτοικο: Ελλάδα: 1,38 τουρίστες / κάτοικο, Σκιάθος: 0,98, Ναύπακτος: 0,83. Η φέρουσα ικανότητα μπορεί να οριστεί περίπου στον 1 τουρίστα ανά κάτοικο. Οποιαδήποτε αύξηση της κίνησης συνεπάγεται συνεχείς ελέγχους των επιπτώσεων.

Ενδεικτικά αποτελέσματα 3. Πληρότητα καταλυμάτων: Παραλιακή ζώνη: 80%, Αστική ζώνη: 40%, Αγροτική ζώνη: 24,7% με ιδιαίτερη αύξηση κατά τη χειμερινή περίοδο. Η φέρουσα ικανότητα στην περίπτωση αυτή ορίζεται στο 100% της πληρότητας αλλά καθώς αυξάνεται η τουριστική κίνηση θα πρέπει να ελεγχθούν και οι CC των υπόλοιπων δεικτών.

Φέρουσα ικανότητα του κάστρου Κάστρο Εδιμβούργου: 200.000 επισκέπτες / μήνα. Επιφάνεια 35737τμ. Αρ. τουριστών / μέρα / τμ = 0,18. Κάστρο Ναυπάκτου: Εάν λάβουμε υπόψη την επιφάνεια του κάστρου, μπορεί να υποστηρίξει κάθε μέρα 3307 τουρίστες. Εάν υποθέσουμε ότι και οι 15.000 τουρίστες από την παραλιακή

Μήτρα του Leopold (Leopold et al., 1971) Παράκτια ζώνη Αστική ζώνη Αγροτική ζώνη Αριθμός τουριστών ανά km ακτής 6 10 5 Αριθμός τουριστών ανά κάτοικο 7 9 3 Πληρότητα καταλυμάτων 8 Επισκεψιμότητα φυσικής κληρονομιάς 1 4 Επισκεψιμότητα πολιτιστικής κληρ/μιας 2 Σχέδιο διαχείρισης περιοχής Τοπία φυσικής ομορφιάς Ντόπιες / Ξένες επιχειρήσεις Συμβολή τουρισμού στην τοπική οικονομία Ντόπιοι / αλλοδαποί εργαζόμενοι Διαχείριση αποβλήτων Φυσική γη / μη φυσική Οδικό δίκτυο Προστασία φυσικής κληρονομιάς Προστασία πολιτιστικής κληρον. Μήτρα του Leopold (Leopold et al., 1971)

Συμπεράσματα για το ρόλο της περιβαλλοντικής διαχείρισης στην ανάπτυξη Η περιβαλλοντική προστασία ΠΡΕΠΕΙ να συμβαδίσει με την οικονομική ανάπτυξη, διαφορετικά η οποιαδήποτε αναπτυξιακή διαδικασία δεν θα έχει διάρκεια. Ήδη υπάρχουν απτά παραδείγματα βιώσιμης ανάπτυξης, της οποίας τα οφέλη αντιλαμβάνονται και αποκομίζουν κάτοικοι, ιδιώτες, κρατικοί λειτουργοί, επιχειρήσεις κλπ. Ας αναρωτηθούμε «τι καθορίζουμε ως όφελος» και ας εφαρμόσουμε αναπτυξιακές στρατηγικές που θα οδηγήσουν στο όφελος αυτό.

Όλα είναι θέμα επιλογών και προτεραιοτήτων… Αν είχες μόνο δύο οικόσιτα ζώα, θα μπορούσες: να τα σκοτώσεις και να τα καταναλώσεις, αποκομίζοντας έτσι ένα μεγάλο άμεσο όφελος για σένα. να τα κρατήσεις υγιή, να λαμβάνεις το γάλα τους και το μαλλί τους, να τα ζευγαρώσεις και να αποκομίζεις έτσι καθημερινά μεγάλο όφελος από τα προϊόντα που έχουν να δώσουν αυτά και οι απόγονοί τους σε σένα και στα παιδιά σου και στα παιδιά των παιδιών σου… Γιατί τελικά… Όλα είναι θέμα επιλογών και προτεραιοτήτων…

Ευχαριστώ για την προσοχή σας…