«Εκπαιδευτικά Προγράμματα σε Λαογραφικά Μουσεία: η σημασία τους στην εκπαίδευση των μαθητών» Γιώργος Αδαμίδης Αρχαιολόγος - Μουσειολόγος

Τα Μουσεία σήμερα Τα σύγχρονα μουσεία έχουν συνειδητοποιήσει ότι ο ρόλος τους δεν εξαντλείται στη συλλογή, έρευνα, τεκμηρίωση και παρουσίαση των μουσειακών αντικειμένων. Η εκπαιδευτική διάσταση των εργασιών τους και η κοινωνική τους αποστολή έχει αποκτήσει μεγάλη βαρύτητα με αποτέλεσμα ο σχεδιασμός και η υλοποίηση συγκεκριμένης επικοινωνιακής και εκπαιδευτικής πολιτικής να αποτελεί βασική μέριμνά τους.

Εξέλιξη της εκπαίδευσης στο χώρο των μουσείων Σήμερα η μετάβαση από το «μουσείο – ναό της γνώσης» στο «μουσείο – χώρο μάθησης» θεωρείται δεδομένη. Η απαίτηση για το μέλλον κινείται στη διαμόρφωση ενός ανοιχτού φόρουμ ανταλλαγής απόψεων, στην επίτευξη ενός «μουσείου – χώρου επικοινωνίας, εμπειρίας, ψυχαγωγίας και δημιουργίας».

Σε αυτό το πλαίσιο, τα εκπαιδευτικά προγράμματα για μαθητές κι ενήλικες έρχονται να παίξουν έναν πολύ σημαντικό ρόλο: αυτό των φορέων της «μη τυπικής μάθησης», της μάθησης με άλλα λόγια, που δε συμπληρώνει απλά την επίσημη εκπαίδευση αλλά χρησιμοποιεί διαφορετικούς τρόπους και μεθόδους προσέγγισης της γνώσης και της μαθησιακής διαδικασίας.

Μουσειακά αντικείμενα κι εκπαιδευτικά προγράμματα Τα μουσειακά αντικείμενα, δεδομένης της πολυσημίας, του διεπιστημονικού χαρακτήρα και της υλικότητάς τους, αποτελούν πολύτιμα εργαλεία για τη διαδικασία της ενεργητικής μάθησης και την ανάπτυξη της κριτικής γνώσης ενώ παράλληλα παρέχουν σημαντικά μέσα για την υποστήριξη του αναλυτικού προγράμματος και της σχολικής πράξης γενικότερα.

Ερμηνεία των μουσειακών αντικειμένων Η αξιοποίηση των μουσειακών αντικειμένων στο πλαίσιο ερμηνευτικών – εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων αποτελεί μια διαδικασία αντιμετώπισης των δυσκολιών που θέτει ο συχνά αποσπασματικός χαρακτήρας τους, μια απόπειρα αφενός υπέρβασης της αισθητικής αυταξίας των αντικειμένων και αφετέρου αποκωδικοποίησης – αποκάλυψης των πολλαπλών νοημάτων και πληροφοριών που αυτά εμπεριέχουν για τους κοινωνικούς σχηματισμούς που τα δημιούργησαν.

Πολλαπλές ερμηνείες Τα εκπαιδευτικά προγράμματα δεν επιδιώκουν πια σήμερα την επιστημονικά ορθή κι επομένως αντικειμενική ερμηνεία των ειδικών που ασχολούνται με τον υλικό πολιτισμό και την πολιτισμική κληρονομιά αλλά τη δυνατότητα των διαφορετικών ομάδων κοινού να προχωρούν σε προσωπικές ερμηνείες διαθλασμένες μέσα από τις δικές τους δυνατότητες πρόσληψης, τις αντιλήψεις και την κοσμοθεωρία τους.

Τα εκπαιδευτικά προγράμματα Τα εκπαιδευτικά προγράμματα των Μουσείων βασίζονται στα μουσειακά αντικείμενα και γενικά στις εκθεσιακές ενότητες. Αρθρώνονται γύρω από σαφώς προσδιορισμένους στόχους και θεματικές, προσαρμόζονται στον εκάστοτε μουσειακό χώρο, διαθέτουν εσωτερική δομή και συγκεκριμένη χρονική διάρκεια. Τις περισσότερες φορές, επιδιώκεται η άμεση σύνδεση της θεματικής των εκπαιδευτικών προγραμμάτων με το Αναλυτικό Πρόγραμμα της επίσημης σχολικής εκπαίδευσης με σκοπό την καλύτερη συνεργασία και μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα μεταξύ των δύο φορέων, Μουσείου και Σχολείου.

Τα εκπαιδευτικά προγράμματα Επιχειρώντας την αποτελεσματικότερη επικοινωνία με τις συγκεκριμένες κάθε φορά ομάδες επισκεπτών και με πυρήνα πάντα τα αντικείμενα/ εκθέματα, τα εκπαιδευτικά προγράμματα αξιοποιούν κατά περίπτωση μέσα και τεχνικές από ποικίλους χώρους: χρήση εποπτικού υλικού, συμπλήρωση φύλλων εργασίας, νέες τεχνολογίες – πολυμεσικές εφαρμογές, θεατρικό παιχνίδι – δραματοποίηση, αφήγηση παραμυθιών, εργαστήρια κατασκευών κ.ά.

Εκπαιδευτικά Προγράμματα και Νέες Τεχνολογίες Τα εκπαιδευτικά προγράμματα εμπλουτίζονται με τη χρήση των νέων τεχνολογιών (π.χ. πολυμεσικές εφαρμογές, διαδίκτυο, CD- Rom), που κατοχυρώνονται όλο και περισσότερο ως μέσο για την προσέγγιση του υλικού πολιτισμού και του παρελθόντος γενικότερα. Προσφέρουν δυνατότητες για πρόσβαση στην πληροφορία, για διαφοροποιημένες διαδικασίες αντίληψης, απόκτησης εμπειριών, συμμετοχής και επικοινωνίας με αυξημένο βαθμό διάδρασης.

Μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του ΄70 τα ελληνικά μουσεία, αν και αναγνώριζαν την εκπαιδευτική τους αποστολή, δεν έδωσαν ιδιαίτερη βαρύτητα στην καθιέρωση εκπαιδευτικών δραστηριοτήτων. Το Πελοποννησιακό Λαογραφικό Ίδρυμα Β. Παπαντωνίου στο Ναύπλιο, το Μουσείο Ελληνικής Λαϊκής Τέχνης στην Αθήνα και το Λαογραφικό & Εθνολογικό Μουσείο Μακεδονίας – Θράκης στη Θεσσαλονίκη ήταν τα πρώτα μουσεία που προχώρησαν στην οργάνωση εκπαιδευτικών προγραμμάτων στις αρχές της δεκαετίας του ΄80. Σε αυτό βοήθησε η δυνατότητα ευκολότερης προσέγγισης του πρόσφατου παρελθόντος από τους μαθητές των μικρότερων κυρίως ηλικιών.

Σκοποί των Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων στα Λαογραφικά Μουσεία Η εξοικείωση των παιδιών με τεκμήρια του υλικού και άυλου πολιτισμού (εργαλεία, φορεσιές, είδη καθημερινής χρήσης, μουσική, χοροί, παραμύθια, προφορικές μαρτυρίες). Γνωριμία τους με βασικές έννοιες του πολιτιστικού αποθέματος της παραδοσιακής κοινωνίας Ανάπτυξη της επικοινωνίας και της αλληλεπίδρασης μεταξύ του σχολείου, του μουσείου, της κοινότητας και της οικογένειας Συναισθηματική εμπλοκή των μαθητών με το παρελθόν

Σκοποί των Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων στα Λαογραφικά Μουσεία Καλλιέργεια της ανεκτικότητας στην κοινότητα που ζουν οι μαθητές, αλληλοαποδοχή των στοιχείων πολιτισμού, αμοιβαία συνεργασία Η καλλιέργεια της κριτικής σκέψης των παιδιών, ανάπτυξη της φαντασίας και της καλλιτεχνικής τους δημιουργικότητας, κοινωνικοποίησή τους, ενθάρρυνση της αυτενέργειάς τους μέσω βιωματικών δράσεων. Καλλιέργεια επικοινωνιακών δεξιοτήτων στο γραπτό και προφορικό λόγο Διεισδυτικότερη προσέγγιση θεμάτων, όπως η διαφορετικότητα, η πολυπολιτισμικότητα, το παρελθόν, η ανοχή, η διαχείριση της παράδοσης

Σκοποί των Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων στα Λαογραφικά Μουσεία Καλλιέργεια της αισθητικής αντίληψης και του εικαστικού κριτηρίου των μαθητών Ανάπτυξη της βιωματικής μάθησης και διαδραστικής ενασχόλησης Προώθηση της κοινωνικοποίησης και της συνεργασίας Ενθάρρυνση της ανάληψης πρωτοβουλίας και καλλιέργεια της προσωπικότητάς τους

Το παράδειγμα του Λαογραφικού & Εθνολογικού Μουσείου Μακεδονίας – Θράκης που ακολουθεί, παρουσιάζεται ως μελέτη περίπτωσης, όπου τα Εκπαιδευτικά Προγράμματα συνεχώς ανανεώνονται κι εμπλουτίζονται, υλοποιούνται από ειδικά καταρτισμένο, επιστημονικό προσωπικό (μουσειοπαιδαγωγούς) και διαφορετικές καλλιτεχνικές ομάδες και απευθύνονται σε ολοένα και πιο διευρυμένες ομάδες κοινού (μαθητές όλων των σχολικών βαθμίδων, ενήλικες, οικογένειες κτλ)

Εκπαιδευτικά Προγράμματα στο Λαογραφικό & Εθνολογικό Μουσείο Μακεδονίας – Θράκης (ΛΕΜΜ-Θ) Τα Εκπαιδευτικά Προγράμματα του Λαογραφικού και Εθνολογικού Μουσείου Μακεδονίας-Θράκης απευθύνονται σε παιδιά του Νηπιαγωγείου, του Δημοτικού και του Γυμνασίου. Εφαρμόζονται στο πλαίσιο των μόνιμων εκθέσεων του Μουσείου, «Στους Μύλους της Μακεδονίας και της Θράκης: Νερόμυλοι, Νεροπρίονα, Νεροτριβές και Μαντάνια στην Παραδοσιακή Κοινωνία» και «Μακεδονία, Θράκη: Παραδοσιακές ενδυμασίες, 1860 - 1960».

Για την έκθεση της Υδροκίνησης: Ήδη από το 2007… Για την έκθεση της Υδροκίνησης: Η φτερωτή Ροδούλα και ...οι νερομηχανές: για παιδιά νηπιαγωγείου και των τριών πρώτων τάξεων Δημοτικού O Μύλιος στο δρόμο για τους μύλους: για παιδιά των τριών τελευταίων τάξεων του Δημοτικού και Γυμνασίου Για την έκθεση της παραδοσιακής φορεσιάς: Με φεγγάρια, ανθούς, πουλιά θα στολίσω την ποδιά: Κόβω, συναρμολογώ, πουκαμίσα να φορώ:

Εμπλουτισμός των εκπαιδευτικών Προγραμμάτων του Μουσείου Το ΛΕΜΜ-Θ στην προσπάθεια διεύρυνσης κι εμπλουτισμού των εκπαιδευτικών του προγραμμάτων, προχώρησε στη σύναψη συνεργασιών με επαγγελματίες από το χώρο της τέχνης, της αφήγησης και του διαδραστικού παιχνιδιού κατά τη διάρκεια του σχολικού έτους 2010-2011. Αποτέλεσμα αυτής της πρωτοβουλίας αποτέλεσε ο σχεδιασμός και η υλοποίηση τεσσάρων νέων Εκπαιδευτικών Προγραμμάτων που απευθύνονται σε όλες τις σχολικές βαθμίδες και η εφαρμογή των οποίων συνεχίζεται ως σήμερα.

Αφηγήσεις Λαϊκών Παραμυθιών Για την έκθεση της Υδροκίνησης: Άλεθε, μύλε μ’, άλεθε: για παιδιά από 5 έως 9 ετών Μυλογυρίσματα Παραμυθιάσματα: για παιδιά από 10 έως 12 ετών Για την έκθεση της παραδοσιακής φορεσιάς: Μ’ αστέρια στον ποδόγυρο: για παιδιά από 5 έως 9 ετών Απ’ την άκρη της κλωστής ως την άκρη της γης: για παιδιά από 10 έως 12 ετών

Θέατρο Σκιών βασισμένο σε λαϊκά παραμύθια Ο Καραγκιόζης μυλωνάς: για παιδιά από 5 έως 12 ετών

Θεατρικό δρώμενο από την Ομάδα Καλλιτεχνών SourLiBooM Μύλος είναι και μιλάει, φορεσιά και τραγουδάει: για παιδιά από 5 έως 9 ετών Τι έχει φτερά και δεν πετάει, ποιο το ρούχο που κανείς μας δε φοράει;: για παιδιά από 10 έως 12 ετών

Θεατρικό δρώμενο από την Ομάδα Καλλιτεχνών SourLiBooM Θεατρικό δρώμενο με ήρωες τον Ρούλη τον Καλικαντζαρούλη και τη θεία Αγγέλα: Ο Ρούλης ξεμένει κατά λάθος στο Νερόμυλο του κυρ-Κώστα και αναγκάζεται να παρατηρήσει τους ανθρώπους και τις υδροκίνητες μηχανές τους, που του αποκαλύπτουν τα μυστικά τους. Η θεία Αγγέλα, συνδυάζοντας την Παράδοση με το Σήμερα, θυμάται τα παλιά και με αφορμή ένα ρούχο, ένα στολίδι, έναν τόπο διηγείται ιστορίες…

Παιχνίδι ρόλων από την Ομάδα Εναλλακτικής Πραγματικότητας και Διαδραστικού Παιχνιδιού Ρόλων (Role Playing Game) Gamecraft Ένας ποταμός, ένας τροχός… μια ιστορία: για παιδιά από 10 έως 17 ετών Μέσα από ένα διαδραστικό παιχνίδι ρόλων οι μαθητές αποκωδικοποιούν τα μυστικά των υδροκίνητων μηχανών που συναντάνε στα ταξίδια τους στην Ευρώπη υποδυόμενοι φανταστικούς εμπόρους του 18ου αιώνα, την εποχή που, με την ανάπτυξη του εμπορίου, εισάγεται νέα τεχνολογία από το εξωτερικό. Με βάση τη γνώση της τεχνολογίας του νερόμυλου που ήδη είναι γνωστός από τον 1ο αι. π.Χ., έχουν μπροστά τους μία τεράστια πρόκληση: να ανασυνθέσουν και να καταστήσουν λειτουργικές τις υδροκίνητες μηχανές, να λύσουν περίπλοκους γρίφους και τελικά να μεταδώσουν αυτή τη γνώση στους συμπατριώτες τους στο Βορειοελλαδικό χώρο. Παράλληλα, έχουν την ευκαιρία να συνομιλήσουν με φανταστικά πρόσωπα από διάφορα μέρη της Μακεδονίας και της Θράκης με αφορμή την ποικιλομορφία και τις ιδιαιτερότητες των τοπικών ενδυμασιών.

Από όλα τα παραπάνω προκύπτει η τεράστια δυναμική των εκπαιδευτικών προγραμμάτων και η αδιαπραγμάτευτη σημασία τους στην εκπαίδευση των μαθητών, όχι ως εναλλακτικός τρόπος εκπαίδευσης αλλά ως αυτοδύναμος μοχλός της μαθησιακής διαδικασίας. Επομένως, μέσα από τα εκπαιδευτικά προγράμματα στους μουσειακούς χώρους, διαμορφώνονται οι αυριανοί, ώριμοι πολίτες οι σκεπτόμενοι και καλλιεργημένοι ενήλικες οι κοινωνικά και πολιτισμικά ευαίσθητοι άνθρωποι Το κέρδος είναι τεράστιο.