ΝΗΣΙΩΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ, ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΒΙΩΣΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ  ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΟΣ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΤΟΠΙΚΗΣ ΚΑΙ ΝΗΣΙΩΤΙΚΗΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΝΗΣΙΩΤΙΚΗ ΠΟΛΙΤΙΚΗ, ΑΝΑΠΤΥΞΙΑΚΟΣ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΣ ΚΑΙ ΒΙΩΣΙΜΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ Γιάννης Σπιλάνης Δρ. Οικονομολόγος – Περιφερειολόγος Επίκουρος Καθηγητής  

Δομή παρουσίασης Για να υπάρξει αποτελεσματική νησιωτική πολιτική χρειάζεται : να εντοπιστούν τα προς επίλυση προβλήματα να προσδιοριστούν και να αναλυθούν οι αιτίες που τα δημιουργούν να συμφωνηθούν οι στόχοι και οι αρχές της ανάπτυξης να εκπονηθούν στρατηγικές σε 3 επίπεδα: ευρωπαϊκό, εθνικό, περιφερειακό-τοπικό

Ταξινόμηση νησιών Ταξινόμηση των νησιών με βάση την ανάλυση των κοινωνικο-οικονομικών χαρακτηριστικών σε: Νησιά με έντονη τουριστική ανάπτυξη: όπου καταγράφεται οικονομική και δημογραφική μεγέθυνση όπου καταγράφεται κρίση από την άναρχη τουριστική ανάπτυξη (Ρόδος, Κως, Κρήτη, Ζάκυνθος, Κέρκυρα, Σάμος) Νησιά με ασταθή ή φθίνουσα πορεία, όπου παραγωγικός και δημογραφικός ιστός παρουσιάζουν σημαντικά προβλήματα

Βασικές αιτίες (1) Η οικονομική και πληθυσμιακή συρρίκνωση των νησιών μεταπολεμικά έγινε προσπάθεια να αντιμετωπιστεί αποκλειστικά μέσα από την αυξανόμενη ζήτηση για τουριστικές υπηρεσίες και υπηρεσίες αναψυχής με βασικούς άξονες: την «αξιοποίηση» της γης μέσα από τη δόμηση την « αξιοποίηση» της φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς Ενώ η στρατηγική αυτή δείχνει σήμερα τα όρια της, συνεχίζεται με αυξανόμενη ένταση η εφαρμογή της

Βασικές αιτίες (2) Γιατί; Τα νησιά δεν είναι ελκυστικά για την εγκατάσταση επιχειρήσεων: Υψηλό κόστος παραγωγής Έλλειψη πόρων Έλλειψη κατάλληλου ανθρώπινου δυναμικού Ελλείψεις στις υποδομές και παρεχόμενες υπηρεσίες Τα νησιά δεν είναι ελκυστικά για μόνιμη κατοικία: Ευκαιρίες απασχόλησης περιορισμένες Χαμηλότερα standards ζωής σε κρίσιμους τομείς (υγεία, παιδεία, ψυχαγωγία, πολιτισμός, διοίκηση)  Γιατί;

Νησιωτικότητα Το μικρό μέγεθος (μικρή αγορά, λίγοι πόροι, περιορισμένη φέρουσα ικανότητα) Η απομόνωση και η περιφερειακότητα (υψηλό κόστος λειτουργίας για επιχειρήσεις, νοικοκυριά, δημόσιο τομέα) Το πλούσιο, ιδιόμορφο αλλά εύθραυστο φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον Τα παραπάνω συνεπάγονται την περιθωριοποίηση των νησιών με βάση το μοντέλο ανάπτυξης που επικρατεί και ευνοεί τη μεγάλη κλίμακα με στόχο την παραγωγή χαμηλού κόστους

SWOT Analysis (1) Αδύνατα σημεία Ισχυρά σημεία Ανθρώπινο δυναμικό με ποιοτικά και ποσοτικά προβλήματα – Ελλειψη επιχειρηματικότητας/στελεχών Έντονα στοιχεία υποβάθμισης του χώρου και των πόρων Ανυπαρξία αναπτυξιακών θεσμών και μηχανισμών Έλλειψη στρατηγικής και ειδικών πολιτικών Ισχυρά σημεία Μοναδικό φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον «Παραδόσεις» που παραμένουν αναξιοποίητες παραγωγικά

SWOT Analysis (2) Ευκαιρίες που παρουσιάζονται στην αρχή του 21ου αιώνα Οι αλλαγές στους τομείς τεχνολογιών και πληροφόρησης (άρση της απομόνωσης) Ο ενισχυόμενος ρόλος των υπηρεσιών (άρση εμποδίου μεταφορικού κόστους Η στροφή όλο και μεγαλύτερων στρωμάτων του πληθυσμού προς υψηλότερη ποιότητα ζωής που συνδυάζει: Ποιότητα περιβάλλοντος φυσικού και δομημένου Υγιεινά προϊόντα Ανθρώπινη κλίμακα Λιγότερο stress Ένα ελάχιστο επίπεδο παροχής υπηρεσιών

SWOT Analysis (3) Κίνδυνοι: Ο αυξανόμενος ανταγωνισμός στον μαζικό τουρισμό του ήλιου και της θάλασσας στον οποίον έχουν αποκλειστικά επενδύσει τα ελληνικά νησιά από νέους «εξωτικούς», «φτηνούς» και «παρθένους» προορισμούς Η αυξανόμενη πίεση από το διεθνές και εθνικό κερδοσκοπικό real-estate

Οι αρχές της ανάπτυξης στον νησιωτικό χώρο Ø  Επιλογή ποιότητας έναντι ποσότητας, για παραγωγή προϊόντων και υπηρεσιών υψηλής προστιθέμενης αξίας αξιοποιώντας τα συγκριτικά τους πλεονεκτήματα Ø Σεβασμό στην μικρή νησιωτική κλίμακα με έμφαση στην ανάδειξη και προστασία του περιβάλλοντος με δέσμη μέτρων ενημέρωσης και ελέγχου Ø  Κινητοποίηση του τοπικού δυναμικού και προσέλκυση νέου με ειδικά προσόντα για εμπλουτισμό του τοπικού πληθυσμού που έχει ποσοτικά και ποιοτικά προβλήματα. Ø Ενίσχυση των δραστηριοτήτων έρευνας και εισαγωγής καινοτομιών – ανάπτυξη της Κοινωνίας της Πληροφορίας για άρση της απομόνωσης

Πρόκληση Στρατηγικός Στόχος Αξιοποίηση του μεταβαλλόμενου διεθνούς περιβάλλοντος μετατρέποντας τα χαρακτηριστικά των νησιών από μειονεκτήματα σε πλεονεκτήματα   Στρατηγικός Στόχος Να αναδειχθεί η μοναδικότητα του ελληνικού αρχιπελάγους με το πλούσιο φυσικό και πολιτιστικό περιβάλλον και η αξία του για τη παγκόσμια κοινότητα – Αξιοποίηση της θέσης των ελληνικών νησιών στη «ζώνη του ήλιου» με τη δημιουργία πολιτιστικού, περιβαλλοντικού και ερευνητικού πάρκου με την ανάπτυξη νέων υπηρεσιών προς τη παγκόσμια κοινότητα

Ποιες στρατηγικές; (1) Ευρωπαϊκό επίπεδο: αναγνώριση νησιωτικότητας ως βάση για ειδική πολιτική. Βασικό επιχείρημα υπέρ των νησιωτικών περιοχών είναι το γεγονός ότι δεν είναι δυνατόν η ΕΕ “να μεταχειρίζεται με διαφορετικό τρόπο παρόμοιες καταστάσεις αλλά ούτε διαφορετικές καταστάσεις με παρόμοιο τρόπο” ( Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Απόφαση της 23/1/83, υπόθεση 08/82) ειδικά θετικά μέτρα στο πλαίσιο των κοινοτικών πολιτικών εξαιρέσεις από ορισμένες διατάξεις του κοινοτικού δικαίου και των κοινοτικών πολιτικών Κρίσιμοι τομείς: Υπηρεσίες Δημοσίου Συμφέροντος, Ανταγωνιστικότητα, Φορολογία, Γεωργία, Περιβάλλον

Ποιες στρατηγικές; (2) Ελληνικό Επίπεδο: Εφαρμογή του συντάγματος (άρθρο 101) Ειδική διοικητική δομή (αυξημένη «αυτονομία» στην ενότητα νησί – νησιωτικές περιφέρειες) Διαφοροποιημένες κλαδικές πολιτικές που να λαμβάνουν υπόψη την νησιωτική ιδιαιτερότητα Υπηρεσίες Δημοσίου Συμφέροντος σχεδιασμένες για τον νησιωτικό χώρο Δημόσιες υποδομές σχεδιασμένες για την νησιωτική κλίμακα Αλλαγή αναπτυξιακής στρατηγικής: η εμμονή για ανάπτυξη μέσα από τη δόμηση/κατασκευές δεν είναι βιώσιμη ούτε οικονομικά, ούτε κοινωνικά, ούτε περιβαλλοντικά.

Ποιες στρατηγικές; (3) Περιφερειακό-Τοπικό Επίπεδο: Ανατροπή των υφιστάμενων προτύπων ανάπτυξης και της λογικής τους όπως αποτυπώνεται στα ΚΠΣ παλαιότερα και νεώτερο Εστίαση σε δράσεις με έμφαση στη ποιότητα και στην καινοτομία με στόχο την βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της οικονομίας και της ποιότητας ζωής χωρίς αλλοίωση της φυσιογνωμίας του νησιωτικού χώρου