ΑΧΙΛΛΕΑΣ ΚΑΙ ΠΕΝΘΕΣΙΛΕΙΑ Alexander Rothaug (1870- 1946)
ΑΙΘΙΟΠΙΔΑ Επεξεργασία: Φανουράκη Ευαγγελία Μ. Davies ΑΙΘΙΟΠΙΔΑ Επεξεργασία: Φανουράκη Ευαγγελία
Συγγραφέας: Αρκτίνος Βιβλία:5 Σώζονται:2 F ΑΙΘΙΟΠΙΔΑ Πενθεσίλεια: Μέμνονας: (Αμαζόνα) θανατώνεται από Αχιλλέα Αριστεύει στη μάχη θάνατος Αχιλλέα Σκοτώνεται από Αχιλλέα Αίας και Οδυσσέας: έριδα για Αχιλλέας την ερωτεύεται όπλα Αχιλλέα αυτοκτονία Αίαντα
ΜΕΡΟΣ ΠΡΩΤΟ: ΠΕΝΘΕΣΙΛΕΙΑ Η Πενθεσίλεια είναι Αμαζόνα, κόρη του Άρη.Μητέρα της είναι η Οτρηρή. Της αναγνωρίζουν ένα γιο τον Κάυστρο και έναν εγγονό τον Έφεσο. Μετά το θάνατο του Έκτορα, η Πενθεσίλεια , επικεφαλής μιας στρατιάς Αμαζόνων, είχε έρθει να βοηθήσει τον Πρίαμο. Διηγούνταν επίσης πως ύστερα από έναν ακούσιο φόνο είχε υποχρεωθεί να εγκαταλείψει την πατρίδα της. Στην Τροία διακρίθηκε για πολυάριθμα κατορθώματα, αλλά σε λίγο υπέκυψε μπροστά στον Αχιλλέα, ο οποίος την τραυμάτισε στο δεξί στήθος. Ο Αχιλλέας όμως βλέποντας τη να πέφτει, τόσο όμορφη που ήταν, ερωτεύτηκε το θύμα του. Ο Θερσίτης τότε κορόιδεψε το πάθος αυτό, πράγμα που εξόργισε τον Αχιλλέα και τον σκότωσε. Σχολ. Στον Όμ. Β 220, Γ 189. Υγιν., Fab. 112. Τζέτζ., Μεθομ. 7 κ.ε, 199 κ.ε. Σέρβ., Σχόλ στον Βιργλ. , Αιν., 1, 491 και 8,803. Διόδ. Σικ. 2, 46. [Οι πληροφορίες για την Πενθεσίλεια από τον Grimal(Λεξικό της ελληνικής και ρωμαϊκής μυθολογίας, 1991)]
Η ΠΕΝΘΕΣΙΛΕΙΑ ΣΤΗΝ ΑΙΘΙΟΠΙΔΑ Ποια είναι: Αρχηγός των Αμαζόνων (ΕΙΚΟΝΑ 1: όλες οι εικόνες έχουν τοποθετηθεί στις τελευταίες διαφάνειες) Η ιστορία της: Σκότωσε κατά λάθος την αδερφή της, Ιππολύτη, και ήρθε για εξαγνισμό στον Πρίαμο. (Ενδιαφέρουσα η εικόνα της Πενθεσίλειας όπως μας τη σώζει ο Παυσανίας: Στον Κάτω Κόσμο η Αμαζόνα προβάλλει ανάμεσα στους Τρώες ήρωες και κοιτάζει με βαθιά περιφρόνηση και απέχθεια τον Πάρη. (Παυσανίας 10, 31, 8).
Εικόνα Γυναίκας- πολεμίστριας: Σύμφωνα με τον Davies μια γυναίκα που πολεμάει και αριστεύει μάλιστα στον πόλεμο ενώ είναι και αρχηγός ενός γυναικείου στρατού είναι μια εικόνα ξένη στον κόσμο του Ομήρου(unhomeric nature of this personage, σελ. 51), όπου οι γυναίκες έχουν απλούς ρόλους και ΑΠΟΚΛΕΙΣΤΙΚΑ σύμφωνα με τη φύση τους, μιλάμε δηλαδή για γυναίκες συζύγους και μητέρες. Ακόμα και την εικόνα της μάντισσας ο Όμηρος την έχει αποκλείσει(όπως με την Κασσάνδρα, σελ. 38).
ΠΕΝΘΕΣΙΛΕΙΑ ΚΑΙ ΑΧΙΛΛΕΑΣ Η Πενθεσίλεια σκοτώνεται από τον Αχιλλέα. Μια καλύτερη εικόνα για αυτό μας σώζει ο Κόιντος Σμυρναίος: τη στιγμή που τη σκοτώνει νιώθει για εκείνη οίκτο και έρωτα μαζί. (ΕΙΚΟΝΑ 2) Αντίθεση με Όμηρο: Σύμφωνα με τον Davies η εικόνα αυτή είναι ρομαντική και άρα ξένη για τον Όμηρο.
Θερσίτης Φιγούρα αντιπαθητική και στον Όμηρο. Μετά το θάνατο Πενθεσίλειας: Ο Θερσίτης γελάει με τον Αχιλλέα και τον κοροϊδεύει για τον έρωτα του για την Πενθεσίλεια και για αυτό ο Αχιλλέας τον σκοτώνει. Θερσίτης Φιγούρα αντιπαθητική και στον Όμηρο. Διαφορά Ιλιάδας- Αιθιοπίδας: Ιλιάδα-> ο θάνατος Θερσίτη προκαλεί γενική ικανοποίηση Αιθιοπίδα: εδώ επιφέρει έριδα ανάμεσα στους Αχαιούς. Αποτέλεσμα-> Ο Αχιλλέας πάει για εξαγνισμό στη Μυτιλήνη.
Εκεί θα προσφέρει θυσίες στους θεούς Απόλλωνα, Άρτεμη και Λητώ Εκεί θα προσφέρει θυσίες στους θεούς Απόλλωνα, Άρτεμη και Λητώ. (Σημείωση: να πούμε ότι πρώτη φορά συναντάμε εδώ το θεό Απόλλωνα σε περίπτωση εξαγνισμού. Ίσως εκεί στη Μυτιλήνη υπήρχε κάποιος ναός που ήταν αφιερωμένος και στους 3 αυτούς θεούς σύμφωνα με τον Davies. Στο ταξίδι αυτό του Αχιλλέα: τον συνοδεύει ο Οδυσσέας. Σύνδεση με Ιλιάδα: αυτό μας θυμίζει την πρώτη ραψωδία της (308κέ) όπου ο Οδυσσέας εμφανίζεται ως μεσολαβητής προκειμένου να λήξει η διαμάχη μεταξύ των Ελλήνων. Σύμφωνα με τον Davies ο ρόλος που έχει εδώ ο Οδυσσέας, του ανθρώπου- εξαγνιστή, είναι μη ομηρικός.
ΑΙΘΙΟΠΙΔΑ ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ: ΜΕΜΝΟΝΑΣ Φτάνει και μπαίνει στην μάχη ο Μέμνονας. ΜΕΜΝΟΝΑΣ: Γιος της Ηούς και του Τιθωνού, ένας από τους γιους του Τιθωνού και κατά συνέπεια αδελφού του Πριάμο. Ο Μέμνονας κατά τον Τρωικό πόλεμο ήρθε να βοηθήσει τον θείο του Πρίαμο. Ανατράφηκε από τις Εσπερίδες και ήταν βασιλιάς των Αιθιόπων. Τα κατορθώματα του στην Τροία και ο θάνατός του περιγράφονταν στη Μικρή Ιλιάδα και την Αιθιοπίδα. Όταν πέθανε λένε ότι τα δάκρυα που έχυσε η μητέρα του η Ηώς είναι οι σταγόνες δροσιάς που βλέπουμε τα πρωινά στους αγρούς. Σύμφωνα με άλλη παράδοση, ο τάφος του Μέμνονα βρίσκεται στην εκβολή του ποταμού Αίσηπου στα παράλια του Ελλησπόντου. Κάθε χρόνο εκεί μαζεύονταν πουλιά και έκλαιγαν το θάνατο του ήρωα, που τα ονόμαζαν Μεμνονίδες… Τα πουλιά αυτά κάθε χρόνο διαιρούνταν σε δύο ομάδες που πολεμούσαν η μία εναντίον της άλλης και η μάχη δε σταματούσε παρα μόνο όταν σκοτώνονταν τα μισά από αυτά…(Grimal, 440-441)
ΑΙΘΙΟΠΙΔΑ ΜΕΡΟΣ ΔΕΥΤΕΡΟ: ΜΕΜΝΟΝΑΣ Φτάνει και μπαίνει στην μάχη ο Μέμνονας. Μια εξέλιξη που θα φέρει και τον θάνατο του Αχιλλέα αλλά και τη διαμάχη Αίαντα και Οδυσσέα για τα όπλα του. Και οι δύο κατέχουν πανοπλία φτιαγμένη από τον Ήφαιστο Οι μητέρες και των δυο επιχείρησαν να κάνουν τα παιδιά τους αθάνατα. (Η μητέρα του Μέμνονα, η Ηώς ζήτησε από τον Δία να κάνει το παιδί της αθάνατο. Το ίδιο είχε ζητήσει και για τον άντρα της και το κατάφερε.) ΑΧΙΛΛΕΑΣ- ΜΕΜΝΟΝΑΣ ΠΑΡΑΛΛΗΛΙΣΜΟΣ:
Όμως αυτή η σχετικά εύκολη απόκτηση αθανασίας ΔΕΝ ΕΧΕΙ ΚΑΜΙΑ ΣΧΕΣΗ με τον Όμηρο. ΟΜΟΙΟΤΗΤΑ ΜΕ ΙΛΙΑΔΑ: η Θέτιδα και εδώ προλέγει τα όσα πρόκειται να συμβούν στο γιο της Αχιλλέα.
Μεμνονας έρχεται και μπαίνει στη μάχη σκοτώνει Αντίλοχο. Αντιλοχος: Τον συναντάμε στον 6ο Πυθιόνικο του Πινδάρου όπου εκεί μαθαίνουμε ότι ο Αντίλοχος πεθαίνει στην προσπάθεια του να προστατεύσει τον πατερά του, ενώ το ίδιο κάνει και στην Ιλιάδα (8.130) αλλά αυτή τη φορά τον σώζει από τον Έκτορα.
Ο Αχιλλέας θέλοντας βέβαια να εκδικηθεί για το θάνατο του Αντίλοχου σκοτώνει τον Μέμνονα οπότε και η Ηώς ζητάει την αθανασία του παιδιού της και εδώ ξεκινάει η συζήτηση μας για τα αγγεία: Μας σώζονται μια σειρά αγγεία τα οποία απεικονίζουν τη λεγόμενη Ψυχοστασία(εικονα 6), οι ψυχές δηλαδή Αχιλλέα και Μέμνονα εμφανίζονται πάνω σε μια ζυγαριά ενώ παρούσες είναι και οι μητέρες τους. Αυτή η εικόνα του αγγείου ίσως έχει την προέλευση της στην ΑΙΘΙΟΠΙΔΑ αλλά οφείλουμε να είμαστε προσεκτικοί στη σύνδεση τέχνης και κειμένων.
Δεύτερη ομάδα αγγείων: μας παρουσιάζουν την Ηώ που κρατάει το σώμα του νεκρού παιδιού της και αύτη η εικόνα ίσως έχει σχέση με την Αιθιοπίδα! ΕΙΚΟΝΑ 3 Τρίτη ομάδα αγγείων: δείχνουν τη μεταφορά του σώματος του νεκρού Μέμνονα από τον Ύπνο και τον Θάνατο. Αυτή η απεικόνιση προβληματίζει τον Davies : γιατί υπάρχει ο Θάνατος αφού ο Μέμνονας είναι αθάνατος και γιατί εμφανίζεται ο Ύπνος και ο Θάνατος αντί για την Ηώ;;; -> Επειδή εδώ κατά πάσα πιθανότητα φαίνεται ότι είχε ασκήσει μεγάλη επίδραση η εικόνα της μεταφοράς του νεκρού Σαρπηδόνα από τον ύπνο και το θάνατο στη Λυκία που υπάρχει στην Ιλιάδα(16.670) (εικόνες 4,5 )
Η ιστορία με τη φτέρνα του Αχιλλέα: Η στιγμή του θανάτου του Αχιλλέα: Ο Αχιλλέας φτάνει στις Σκαιές Πύλες και ο Πάρης τον πετυχαίνει με το βέλος του. Η ιστορία με τη φτέρνα του Αχιλλέα: Στάτιος-> στην Αχιλλειάδα του τη συναντάμε πρώτη φορά. ο Όμηρος την αποφεύγει για να μην υποβαθμιστούν οι ικανότητες του ήρωα. Ο θάνατος στην Ιλιάδα μπορεί να συμβεί ανα πάσα στιγμή. Ο Απολλώνιος Ρόδιος από την άλλη αναφέρει μια ιστορία στην οποία η Θέτιδα κάνει το γιο της αθάνατο καίγοντας τα θνητά του μέλη.
Σε κάθε περίπτωση αυτή η μερική ατρωσία ήταν ένα πολύ διαδεδομένο μοτίβο αν θυμηθούμε και την περίπτωση του Αίαντος.
ΘΑΝΑΤΟΣ ΑΧΙΛΛΕΑΘΡΗΝΟΣ ΤΗΣ ΘΕΤΙΔΟΣ Η Θέτιδα συνοδεύεται από τις Μούσες και τις αδερφές της. Ομοιότητα με Οδύσσεια: συναντάμε σκηνή θρήνου και εκεί ΙΔΙΑΙΤΕΡΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ: Η εμφάνιση των μουσών στην περίπτωση ενός θνητού άνδρα είναι φοβερά εντυπωσιακή!!!!!!!!!!
Ο ΑΧΙΛΛΕΑΣ ΜΕΤΑ ΤΟ ΘΑΝΑΤΟ ΤΟΥ Στην Αιθιοπίδα ο Αχιλλέας στη συνέχεια μεταφέρεται από την Θέτιδα στο νησί της Λεύκης. ΌΜΩΣ(!!!!!) στον Όμηρο βλέπουμε τον Αχιλλέα να θρηνεί στον Κάτω Κόσμο. (Οι μεταγενέστεροι συγγραφείς τώρα αναγνωρίζουν κάποια μετά θάνατον ύπαρξη του Αχιλλέα στα Ιλίσια πεδία.)
η διαμάχη Αίαντα και Οδυσσέα για τα όπλα Από αυτή την ενότητα σώζεται σε εμάς μόνο ένα απόσπασμα για τη στιγμή του θανάτου του Έκτορα. Ο Πρόκλος εδώ δεν αναφέρει τίποτα για το θάνατο του Έκτορα γιατί ξέρει ότι θα τα πει παρακάτω στην Μικρά Ιλιάδα για αυτό το παραλείπει εδώ.
Πώς πάρθηκε η απόφαση για τα όπλα 1η εκδοχή: Μικρή Ιλιάδα -> η απόφαση πάρθηκε όταν οι Αχαιοί κρυφάκουσαν δύο Τρωαδίτισσες να συζητούν. 2η εκδοχή ->Πίνδαρος (Νεμ.8) εκλέχτηκε ομάδα κριτών για να αποφασίσει. 3η εκδοχή-> Από σχόλιο στην Οδύσσεια: ρωτήθηκαν οι αιχμάλωτοι Τρώες για το ποιος είναι ο γενναιότερος πολεμιστής. Αυτή η εκδοχή είναι αυτή που ακολουθεί και η Αιθιοπίδα κατά πάσα πιθανότητα.
Fragmenta 1o:« όρθρος»: αρχικά σήμαινε το τελευταίο τμήμα της νυχτερινής περιόδου, της νύχτας.Αργότερα πήρε τη σημασία της αυγής.
Tο θέμα της ατρωσίας του Aίαντα Ένα τελευταίο θέμα που θα πρέπει να αναφερθούμε είναι κατά πόσον η Αιθιοπίδα ακολουθεί την παράδοση σχετικά με το θέμα της ατρωσίας του Αίαντα: Καταρχάς έχουμε πει ήδη ότι στον Όμηρο δεν άρεσε οι ήρωες του να έχουν υπερφυσικά χαρακτηριστικά, καθώς προτιμούσε να αποδεικνύουν με τις δυνάμεις τους την αξία και την υπεροχή τους στο πεδίο της μάχης. Ωστόσο υπήρχε μια ιστορία ήδη από τον Ησίοδο ότι ο Αίαντας ήταν άτρωτος επειδή όταν ήταν μικρός είχε τυλιχτεί μέσα στο δέρμα του λιονταριού του Ηρακλή. Γενικότερα όμως υπήρχε η αντίληψη ότι ο Αίας ήταν ένας γίγαντας άτρωτος και αυτό πρέπει να υπάρχει και στην Αιθιοπίδα
Fr. 2: Ψευδές απόσπασμα Υπάρχει η άποψη ότι αυτές οι γραμμές αποτελούν το προοίμιο της Αιθιοπίδας Ο Davies επιχειρηματολογεί και λέει ότι αυτό δεν είναι το προίμιο πρώτον γιατί δεν το αναφέρει η πηγή που σώζει το απόσπασμα και δεύτερον γιατί οποιοδήποτε έπος θα μπορούσε να έχει μια τέτοια αρχή την οποία θεωρεί πρόχειρη για προοίμιο. Υπάρχει και η αλλή άποψη που λέει ότι αυτό το κομμάτι αποτελεί τον συνδετικό κρίκο Ιλιάδας και Αιθιοπίδας η οποία πάλι δε βρίσκει σύμφωνο τον Davies. Ωστόσο ο West το δέχεται ασυζητητί.
ΕΙΚΟΝΑ 1 Αμαζόνα με παντελόνια και ασπίδα, αττικό αλάβαστρο, περίπου 470 π.Χ., Βρετανικό Μουσείο
Εικονα 2 Ο Αχιλλέας σκοτώνει την Πενθεσίλεια. Εσωτερικό κύλικος του Ζωγράφου της Πενθεσίλειας, περ. 460 π.Χ. Διάμ. 43 εκ. Μόναχο, Antikensammlung
Εικονα 3 Η Ηώς ανασηκώνει το πτώμα του γιου της Μέμνονα. Αττικό ερυθρόμορφο αγγείο του ζωγράφου Δούριδος από την Καπύη της Ιταλίας, περ. 480-490 π.Χ.
Εικονα 4 Ο Ύπνος και ο Θάνατος μεταφέρουν τον νεκρό Σαρπηδόνα.
Εικονα 5 Ο Θάνατος και ο Ύπνος μεταφέρουν το νεκρό κορμί του Σαρπηδόνα. Παράσταση από ερυθρόμοφρο κύλικα των αρχών του 5ου αι. π.Χ., Βρετανικό Μουσείο, Λονδίνο
Εικονα 6: ΨΥΧΟΣΤΑΣΙΑ Λεπτομέρεια από αθηναϊκό ερυθρόμορφο αγγείο, με παράσταση της Ψυχοστασίας: το ζύγισμα των ψυχών του Αχιλλέα και του Μέμνονα. Τον τίτλο Ψυχοστασία φέρει και τραγωδία του Αισχύλου στην οποία η θεά Θέτις και η Ηώς ζύγιζαν τις ζωές του Αχιλλέα και του Μέμνονα.