ΠΜΣ ΚΛΑΣΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΚΛΑΣΙΚΗΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ Διδάσκων: κ. Μενέλαος Χριστόπουλος Σύνταξη: Νικολίτσα Γλαράκη Φαίη Λιάκου.

Παρουσίαση με θέμα: "ΠΜΣ ΚΛΑΣΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΚΛΑΣΙΚΗΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ Διδάσκων: κ. Μενέλαος Χριστόπουλος Σύνταξη: Νικολίτσα Γλαράκη Φαίη Λιάκου."— Μεταγράφημα παρουσίασης:

1 ΠΜΣ ΚΛΑΣΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΚΛΑΣΙΚΗΣ ΦΙΛΟΛΟΓΙΑΣ Διδάσκων: κ. Μενέλαος Χριστόπουλος Σύνταξη: Νικολίτσα Γλαράκη Φαίη Λιάκου

2 Burgess, J. (2001),The Tradition of the Trojan War in Homer and the Epic Cycle, Baltimore London. Κεφάλαιο 3ο “The Epic Cycle and Homer” ( )

3 The Epic Cycle and Homer

4 Ε.Κ. & ομηρικά ποιήματα 2 πιθανές εκδοχές
Ε.Κ. βασίστηκε εξολοκλήρου στα ομηρικά ποιήματα (απίθανη κατά Burgess) Ε.Κ. επηρέασε ομηρικά ποιήματα (ακραία κατά Burgess)

5 Ε.Κ. & ομηρικά ποιήματα-Απόψεις
Αναλυτικοί: Ε.Κ. χρονικά μεταξύ αρχής και τέλους Ιλιάδας Νέοαναλυτικοί: α) ύπαρξη ισχυρής προ-ομηρικής παράδοσης, β) λόγος για προ-ομηρικά μοτίβα, όχι για ομηρικά ποιήματα Burgess: κυκλικά ποιήματα προηγούνται των ομηρικών. Οι υπαινιγμοί σε ομηρικά ποιήματα =αποτέλεσμα κοινών παραδόσεων

6 Cropping around the Homeric Poems Ερώτημα 1ο Τα Κύπρια προλόγιζαν την Ιλιάδα σύμφωνα με την περίληψη Πρόκλου;

7 Καταληκτικοί στίχοι Κυπρίων
καὶ ἐκ τῶν λαφύρων Ἀχιλλεὺς µὲν Βρισηΐδα γέρας λαµβάνει, Χρυσηΐδα δὲ Ἀγαµέµνων. ἔπειτά ἐστι Παλαµήδους θάνατος. καὶ Διὸς βουλὴ ὅπως ἐπικουφίσῃ τοὺς Τρῶας Ἀχιλλέα τῆς συµµαχίας τῆς Ἑλλήνων ἀποστήσας. καὶ κατάλογος τῶν τοῖς Τρωσὶ συµµαχησάντων.

8 Αναφορά σε Βρισηίδα & Χρυσηίδα & σχέδιο Δία
Burgess: Αναφορά σε Βρισηίδα & Χρυσηίδα & σχέδιο Δία απομάκρυνσης Αχιλλέα από συμμαχία  προπαρασκευή για Ιλιάδα. Monro: Κύπρια στην αρχή δεν περιείχαν το 2ο σχέδιο απομάκρυνσης Αχιλλέα, αφού υπήρχε ένα 1ο σχέδιο του Δία (καταστροφή Ελλήνων & Τρώων) . ΟΜΩΣ 2ο σχέδιο θα μπορούσε να αποτελεί συνέχεια του 1ου .

9 Κύπρια προλόγιζαν Ιλιάδα ;
Κύπρια προλόγιζαν Ιλιάδα ; Kullmann: Κύπρια προλόγιζαν Αιθιοπίδα, όχι Ιλιάδα. α) Σχέδιο Δία Κυπρίων εκπληρώνεται στην Αιθιοπίδα: Αχιλλέας αναχωρεί από Τροία προς εξαγνισμό εξαιτίας φόνου. β)2ο σχέδιο Δία στα Κύπρια (σκοπός: βοήθεια στους Τρώες) στην Ιλιάδα (σκοπός: δικαίωση Αχιλλέα). Davies: α) Κύπρια αναθεώρησαν ιστορία Ιλιάδας ή β) περίληψη Κυπρίων τροποποιήθηκε. Burgess: α) διένεξη Αχιλλέα-Αγαμέμνονα = παραδοσιακό θέμα & β) Κύπρια αφηγήθηκαν εκδοχή, ελαφρώς, διαφοροποιημένη από Ιλιάδας.

10 Κύπρια προλόγιζαν Ιλιάδα; Κατάλογος συμμάχων των Τρώων
Κύπρια προλόγιζαν Ιλιάδα; Κατάλογος συμμάχων των Τρώων Λείπει από περίληψη Κυπρίων σε χφ. Ιλιάδας. Ίσως, αντέγραφε κατάλογο από 2ο βιβλίο Ιλιάδας. M. West: Ο κατάλογος εμφανίστηκε είτε α) Κύπρια είτε β) Ιλιάδα Davies: Λογικό ο κατάλογος να ανήκε στα Κύπρια. Εάν σκοπός Κυπρίων σε αρχική μορφή δεν ήταν να προλογίσουν Ιλιάδα, τότε ίσως και τα δύο να περιείχαν εκδοχή ενός παραδοσιακού καταλόγου.

11 Κύπρια προλόγιζαν Ιλιάδα; Κατάλογος συμμάχων των Τρώων
Κύπρια προλόγιζαν Ιλιάδα; Κατάλογος συμμάχων των Τρώων Περίληψη Πρόκλου: Κύπρια δεν τελειώνουν με αιχμαλωσία Βρισηίδας & Χρυσηίδας. Συνεχίζουν με: α) θάνατο Παλαμήδη & β) κατάλογο συμμάχων. Απολλόδωρος: σύμμαχοι = κάτοικοι, από γειτονικές πόλεις, που λεηλατήθηκαν, οι οποίοι κατέφυγαν στη Τροία προς υπεράσπισή της (σε λογικό σημείο ο κατάλογος) # Ιλιάδα: κατάλογος ελληνικών πλοίων = ακατάλληλος για 9ο χρόνο πολέμου.   Τότε η προ-ομηρική παράδοση =πηγή και όχι η Ιλιάδα Ομοιότητα καταλόγων: τα ποιήματα ακολούθησαν μία σταθερή παράδοση για τον κατάλογο.

12 Άποψη Burgess 1 Εκδότες Κύκλιων Επών άφησαν κατάλογο συμμάχων των Τρώων στα Κύπρια, επειδή βρισκόταν στο τελευταίο βιβλίο των Κυπρίων. Μερικά βιβλία από την αρχή και το τέλος της αρχικής μορφής των κυκλίων επών μπορεί να είχαν εξαιρεθεί, όταν ο Ε.Κ. κατασκευαζόταν. Τα βιβλία, όμως, που έμειναν, διατηρήθηκαν σε πλήρη μορφή, αλλά δεν συνδέονταν ομαλά με τα άλλα ποιήματα του Ε.Κ.

13 Άποψη Burgess 2 Κύπρια σε αρχική μορφή  αναφορά σε λεηλασία Τροίας.
Αποδεικτικά στοιχεία: Στίχος που αποδόθηκε στο Στασίνο με αναφορά στο θάνατο Αστυάνακτα. Σχολιαστής πληροφορεί ότι σε Κύπρια: Πολυξένη πέθανε, αφού πληγώθηκε από Οδυσσέα & Διομήδη σe άλωση Τροίας.

14 Κύπρια προλόγιζαν Ιλιάδα; Ερμηνείες
Κριτικοί: αυτές οι λεπτομέρειες δε θα έπρεπε να αποδίδονται στα Κύπρια (διαφωνία Burgess) Άλλοι: Θάνατοι Πολυξένης & Αστυάνακτα αναφέρονταν σε προρρήσεις & παρεκβάσεις στα Κύπρια. Robertson: παρουσία Πολυξένης σε πρώιμα έργα τέχνης που απεικονίζουν θάνατο αδερφού της Τρωίλου. Μάλλον πλήρης αφήγηση θανάτου & ταφής της, οπότε δύσκολο να αναφέρεται σε πρόρρηση ή παρέκβαση

15 Ερώτημα 2ο Η Αιθιοπίς ξεκινούσε εκεί που τελείωνε η Ιλιάδα;
Ερώτημα 2ο Η Αιθιοπίς ξεκινούσε εκεί που τελείωνε η Ιλιάδα;

16 Σύνδεση Ιλιάδας- Αιθιοπίδας
Καταληκτικός στίχος Ιλιάδας: ὣς οἵ γ᾽ ἀμφίεπον τάφον Ἕκτορος ἱπποδάμοιο. & Εναλλακτικό τέλος Ιλιάδας σύμφωνα με σχόλια: ὣς οἵ γ' ἀμφίεπον τάφον Ἕκτορος· ἦλθε δ' Ἀμαζών, Ἄρηος θυγάτηρ μεγαλήτορος ἀνδροφόνοιο. (άμεση σύνδεση Αιθιοπίδας -Ιλιάδας)

17 Η Αιθιοπίς ξεκινούσε εκεί που τελείωνε η Ιλιάδα;
Η Αιθιοπίς ξεκινούσε εκεί που τελείωνε η Ιλιάδα; Εάν εναλλακτικό τέλος Ιλιάδας = αρχή Αιθιοπίδας  αναμφισβήτητα τα ποιήματα Ε.Κ. χτίστηκαν γύρω από Ιλιάδα. Σχολιαστές: στίχοι ως αρχή Αιθιοπίδας. Bernabe & Davies: στίχοι επινοήθηκαν από ραψωδό. Όμως, δεν μπορεί οι στίχοι να ήταν αρχή Αιθιοπίδας γιατί: α) αμφίβολο ότι Αιθιοπίδα ή άλλο επικό ποίημα θα ξεκινούσε χωρίς προοίμιο β) δυσπιστία σχετικά με το ότι ο ποιητής Αιθιοπίδας επέλεξε αρχή ποιήματος μέσω αλλαγής τελευταίας λέξης Ιλιάδας. Burgess: Ίσως σκοπός Αιθιοπίδας να παράσχει συνέχεια σε Ιλιάδα

18 Η Αιθιοπίς ξεκινούσε εκεί που τελείωνε η Ιλιάδα;
Η Αιθιοπίς ξεκινούσε εκεί που τελείωνε η Ιλιάδα; Fick: 1ος στίχος που συνέδεε Ιλιάδα & Αιθιοπίδα πότε δεν ανήκε στην Ιλιάδα Γιατί το ὣς προσέθετε νέο υλικό σε ομηρική ποίηση. Στίχοι μάλλον προϊόν επινόησης από ραψωδούς Kopff: Οι δύο στίχοι ίσως να βρίσκονται στην Αιθιοπίδα, αλλά όχι στην αρχή. Burgess: α) Οι στίχοι ίσως σε αρχή ενός βιβλίου με αναφορά σε άφιξη Πενθεσίλειας β) Μπορεί να ανήκαν στην Αιθιοπίδα, & γ) Ίσως επινόηση ραψωδών

19 Αιθιοπίς ξεκινούσε με άφιξη Πενθεσίλειας ή πιο πριν;
Αιθιοπίς ξεκινούσε με άφιξη Πενθεσίλειας ή πιο πριν; Oμηρικοί σκύφοι απεικονίζουν τρεις σκηνές: α) επιστροφή πτώματος Έκτορα με καταβολή λύτρων β) άφιξη Πενθεσίλειας & γ) συνάντηση Αχιλλέα-Πενθεσίλειας στη μάχη. Kopff: βάσει αυτών η Αιθιοπίς, σε αρχική μορφή, περιείχε την επιστροφή πτώματος Έκτορα & ταφή, τουλάχιστον, πριν την άφιξη της Πενθεσίλειας.

20 Ομηρικοί σκύφοι & ιλιαδικές πλακέτες Άποψη Kopff

21 Αιθιοπίς & η αυτοκτονία Αίαντα
Αιθιοπίς & η αυτοκτονία Αίαντα Kullmann: Αιθιοπίς, αρχικά, συνδέθηκε με Ιλίου Πέρσιν, σημειώνοντας ότι συγγραφέας και των δύο λέγεται πως ήταν ο Αρκτίνος. (επιχείρημα μη αξιόπιστο) Αδυναμία βεβαιότητας για τα όρια της Αιθιοπίδας, ΩΣΤΟΣΟ δεν υπάρχει λόγος να θεωρήσουμε ότι Αιθιοπίς & Ιλιάδα ήταν, αρχικά, μέρη του ίδιου ποιήματος. ΟΜΩΣ αποδείξεις ίσως υπονοούν ότι: α) Αιθιοπίς συνέχιζε πέρα από αυτό που αναφέρει ο Πρόκλος ή β) Ιλίου Πέρσις ξεκινούσε πολύ νωρίτερα ή γ) και τα δύο.

22 Νόστοι & Τηλεγόνεια/Τηλεγονία
Νόστοι (Πρόκλος) παράλειψη Νέκυιας στους Νόστους από περίληψή του. (ύποπτη πιθανώς λόγω ύπαρξης Νέκυιας σε Οδύσσεια) Τηλεγόνεια/Τηλεγονία: Εκκινεί με ταφή μνηστήρων (αναφορά και στο 24ο βιβλίο Οδύσσειας). Πιθανόν, ξεκινούσε με το κλιμακούμενο τέλος των μνηστήρων και «κόπηκε», όταν τοποθετήθηκε διπλά στην Οδύσσεια. Ταφή μνηστήρων διατηρήθηκε στη Τηλεγονία, γιατί η διαίρεσή βάσει βιβλίων και όχι λογικής.

23 Extent of the Cycle Poems

24 Κύπρια & Μικρά Ιλιάς Πρόκλος vs Αριστοτέλης
α) στενή οριοθέτηση Κυκλίων Επών β) ποιήματα Ε.Κ. = συμπληρωματικά Ομηρικών Επών Αριστοτέλης, Ποιητική: Κύπρια Έπη & Μικρά Ιλιάς περιγράφουν μία πρᾶξιν με πολλά επεισόδια. ΌΜΩΣ: Κύπρια & Μικρά Ιλιάς: Ξεφεύγουν από οριοθέτηση Πρόκλου αφήγηση ολόκληρου του τρωικού πολέμου (Burgess)

25 Κύπρια & Μικρά Ιλιάς Young: Επικοί ποιητές συνθέτουν ογκώδη ποιήματα με χρονική ακολουθία μεταξύ των γεγονότων (όχι Όμηρος) Heath: Κύπρια & Μικρά Ιλιάς ενοποιούν πολλά μικρά επεισόδια αναφερόμενα σε ένα θέμα.

26 Εξελικτική πορεία τρωικής παράδοσης
α) Μικρά κομμάτια μύθου  δημιουργία κύκλων (αμφισβητούμενη άποψη) β) Βασική πλοκή ιστορίας Τρωικού Πολέμου + ανεξάρτητα επεισόδια & μοτίβα = τρωική παράδοση

27 Ενότητα τρωικού μύθου Ιστορία τρωικού πολέμου γίνεται αντιληπτή ως σύνολο. α  β (σύνδεση επεισοδίων =λογική) 2 τρόποι: α) άμεσα ή β) έμμεσα π.χ. Επιθυμία Δία για πόλεμο  άλωση Τροίας Μη λογική σύνδεση  επαναλαμβανόμενα μοτίβα (σύνδεση επεισοδίων = θεματική) π.χ. Αρπαγή Ελένης (Πάρις)  αιχμαλωσία Ελένης (Μενέλαος)

28 Στυλ γραφής κυκλικών ποιημάτων
Κύκλια Έπη  συνοπτική γραφή, γρήγορος ρυθμός, απλή, επιφανειακή και όχι εις βάθος περιγραφή γεγονότων Το ότι διαφέρουν από την ομηρική γραφή, ΔΕΝ σημαίνει ότι είναι υποδεέστερα.

29 Έκταση & καθιέρωση Κυκλίων Επών
Έκταση & καθιέρωση Κυκλίων Επών Oμηρικά Έπη = μεγάλύτερα σε έκταση σε σχέση με Κύκλια Κύκλια Έπη έχουν μεγαλύτερη επίδραση στην τρωική παράδοση από τα μεγάλα Ομηρικά. Fehling: όλη η περιγραφή του πολέμου ισούται με 2 ή 3 ραψωδίες και 2 ή 3 ώρες απαγγελίας. Ford: Κύκλια Έπη = ενιαία σύνολα

30 Ανάγκη διαφορετικών ειδών
Ποιος ο λόγος μελέτης όλων των ειδών & ποιημάτων για τρωική παράδοση αν σε κάποια η αφήγηση διαθέτουμε το σύνολο πολέμου; Όσα αφηγούνται όλη την ιστορία δεν ασχολούνται λεπτομερώς με όλα τα γεγονότα Υπάρχουν πολλές διαφορετικές εκδοχές της ίδιας ιστορίας, Παρά τις διαφορές ΩΣΤΟΣΟ εσωτερική ενότητα τρωικής παράδοσης

31 Homeric Influence on the Epic Cycle ?

32 Σχέση Κυκλικών & Ομηρικών Επών
Κύκλια Έπη: επηρεάζονται από το υλικό ομηρικών επών και το διευρύνουν (γενική άποψη) Burgess: Κυκλικά και Ομηρικά Έπη πηγάζουν από μία κοινή παράδοση ΌΜΩΣ Σχέση Κυκλικών Επών & (προ-) ομηρικής παράδοσης = αβέβαιη.

33 Ιλιάδα vs Κύπρια ΣΧΕΔΙΟ ΔΙΑ
Πρόκλος: Δίας οργάνωσε σχέδιο με Θέμιδα. ΣΚΟΠΟΣ: απαλλαγή Γαίας από βάρος αυξανόμενου ανθρώπινου είδους ΜΕΣΟ: τρωικός πόλεμος Αρχαίο σχόλιο α) αντικαθιστά Θέμιδα με Μώμο β) προσθέτει Θηβαϊκό πόλεμο γ) τονίζει σημασία γέννησης Αχιλλέα & Ελένης. ΩΣΤΟΣΟ α) υπάρχουν αντίστοιχοι παλιότεροι (ευρωπαϊκοί και μη) μύθοι β) σχέδιο Δία- Θέτιδας εστιάζει στη δόξα του Αχιλλέα ΑΡΑ ιλιαδικό προοίμιο αναφέρεται σε παραδοσιακό μύθο

34 Ιλιάδα vs Κύπρια ΙΦΙΓΕΝΕΙΑ- ΙΦΙΑΝΑΣΣΑ
Ιλιάδα (ραψ. Α): 3 κόρες Αγαμέμνονα: Χρυσόθεμις, Λαοδίκη, Ιφιάνασσα. Κύπρια: αναφορά σε Ιφιγένεια & Ιφιάνασσα. Ψευδο-ησιόδειος Κατάλογος Γυναικών: κόρη που θυσιάστηκε  Ιφιμέδεια Κόρη Αγαμέμνονα που θυσιάστηκε στην Αυλίδα  με διαφορετικά ονόματα με το πρόσφυμα Ιφ-.

35 ΙΦΙΓΕΝΕΙΑ- ΙΦΙΑΝΑΣΣΑ 3 εναλλακτικές Burgess
α) Όνομα «Ιφιάνασσα»  ομηρική επινόηση, εναλλακτική για το γνωστό μύθο της Ιφιγένειας. β) Μύθος = μεθομηρικός (αβάσιμη εναλλακτική αφού ο μύθος= βάση αντιπαράθεσης Αγαμέμνονα- Κάλχα.) γ) Ιφιγένεια & Ιφιάνασσα = αδερφές (πιο πειστική βλ. επόμενη διαφ.)

36 ΙΦΙΓΕΝΕΙΑ- ΙΦΙΑΝΑΣΣΑ Σοφοκλής-Όμηρος
Σοφοκλής Ηλέκτρα: αναφορά στην Ιφιάνασσα μετά το θάνατο της Ιφιγένειας Όμηρος: Ίσως γνώριζε την παραδοσιακή εκδοχή μύθου, αλλά επέλεξε την αναφορά στην Ιφιάνασσα μάλλον ζωντανή ως το 9ο έτος του τρωικού πολέμου, γι’ αυτό δεν γίνεται λόγος για θυσία Αν 3η εκδοχή ισχύει, τότε Κύπρια & Ιλιάδα μοιράζονται κοινή παράδοση

37 Ιλιάδα vs Κύπρια ΑΡΠΑΓΗ ΧΡΥΣΗΙΔΑΣ
Ιλιάδα (ραψ. Α): σύντομη αναφορά σε αρπαγή Χρυσηίδας Κύπρια: εκτενέστερη περιγραφή (επεξήγηση του μέρους όπου αιχμαλωτίστηκε) ≠ Kullmann: Κύπρια αποτελούν απλώς μια πιο ολοκληρωμένη εκδοχή του παραδοσιακού μύθου. Burgess: Κύπρια & Ιλιάδα  ίδια μυθική παράδοση. Επιρροές και των δύο = προ- ομηρικές.

38 Ιλιάδα vs Κύκλια Έπη ΑΙΘΡΑ
Ιλιάδα (ραψ Γ): απλή αναφορά Κύκλια Έπη (Κύπρια, Μικρά Ιλιάς, Ιλίου Πέρσις)  εκτενής αναφορά Η ιστορία των Κυκλίων Επών επινοήθηκε βάσει Ιλιάδας. (άποψη πολλών σχολιαστών) ≠ Burgess & Kullmann: Η αναφορά σε Ιλιάδα εξηγείται από δημοτικότητα της ιστορίας κατά την προγενέστερη παράδοση.

39 Οδύσσεια vs Κύκλια Έπη Δέκτης
Οδύσσεια (ραψ. δ): πιθανή αναφορά (Ελένη αναφέρει ότι ο Οδυσσέας μεταμφιέστηκε ως Δέκτης κατά την κατασκοπία Τροίας) Κύκλια Έπη: Δέκτης θεωρείται ήρωας τρωικού πολέμου ≠ Αρίσταρχος: ο ήρωας επινοήθηκε από παρανόηση της Οδύσσειας από τον κυκλικό ποιητή (όνομα Δέκτης αντί του δέκτης= ζητιάνος) Burgess: Έχει ήδη ειπωθεί ότι ο Οδυσσέας μοιάζει με δούλο (οἰκεύς), άρα δε θα μπορούσε να μοιάζει και με ζητιάνο

40 Οδύσσεια vs Κύκλια Έπη Άντικλος
Οδύσσεια (ραψ. δ): ίσως αναφορά (κατά το Μενέλαο ο Οδυσσέας όφειλε να συγκρατήσει Αχαιούς, ώστε να μην φανερωθούν μέσα από το Δούρειο Ίππο. Ο Άντικλος επιθυμούσε περισσότερο από τον καθένα να φανερωθεί) ≠ Burgess Άντικλος= γνωστός πολεμιστής τρωικού πολέμου ΑΡΑ: Κύκλια & Ομηρικά Έπη πηγάζουν από κοινή παράδοση.

41 Οδύσσεια vs Κύκλια Έπη Θάνατος Οδυσσέα
Οδύσσεια: (ραψ. λ)  μάντης Τειρεσίας προφητεύει για θάνατο Οδυσσέα ότι: α) θα είναι μειλίχιος (ἀμβληχρός) & β) θα συντελεστεί ἐξ ἀλός = μακριά από τη θάλασσα ή από τη θάλασσα Τηλεγόνεια: Οδυσσέας πεθαίνει από όπλο που έχει φτιαχτεί από σαλάχι (τρυγών) Burgess: Τηλεγόνεια όχι αναγκαστικά συνέχεια Οδύσσειας αλλά παραδοσιακό μοτίβο λανθασμένης ερμηνείας χρησμών.

42 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ The tradition of the Trojan War in Homer and the Epic Cycle Jonathan S. Burgess THE JOHNS HOPKINS UNIVERSITY PRESS Baltimore & London 2001 Pages

43 ΕΞΑΡΤΗΣΗ ΚΥΚΛΙΩΝ ΕΠΩΝ ΑΠΟ ΟΜΗΡΙΚΑ
Φράσεις-δάνεια των Ομηρικών επών χρησιμοποιήθηκαν από τα έπη του Κύκλου Ακόμη και επεισόδια από τα Ομηρικά έπη, επιβιώνουν αυτούσια στα έπη του Κύκλου Παράδειγμα:το κείμενο στη Μικρή Ιλιάδα σχετικά με τον Αστυάνακτα, που αρπάζεται από την τροφό, αλλά κρύβεται στην αγκαλιά της όταν αντικρίζει την περικεφαλαία του Έκτορα. το όραμα της Ανδρομάχης αργότερα όταν ο Αστυάνακτας γκρεμίζεται από τα τείχη.

44 Πώς επιβίωσαν αυτά τα στοιχεία;
Μέσω προφορικής μετάδοσης στερεότυπων εκφράσεων(formulae)επιβίωσαν ως τα χρόνια του πρώιμου αε δράματος. Κύκλια έπη& Ομηρικά:προϊόν κοινής προφορικής παράδοσης.Σε ποιο από τα δύο δίνουμε προβάδισμα; Κοινή φρασεολογία που δεν χρησιμοποιήθηκε μόνο στη Μικρά Ιλιάδα για να περιγράψει το θάνατο του Αστυάνακτα. Τα έπη του κύκλου:προσθήκες και προσπάθεια επέκτασης επί των Ομηρικών επών:1)εφεύρεση λεπτομερειών 2)ασυνήθιστα μεγάλος αριθμός χαρακτήρων(proliferation)π.χ όνομα στη δούλη μητέρα του Μεγαπένθη(ανώνυμη στην Οδύσσεια)

45 Τι συνέβη πραγματικά Το παραπάνω επιχείρημα αντίθετο με την πραγματικότητα. Έπη του Κύκλου:πρόσθεσαν λεπτομέρειες στον παραδοσιακό μύθο προκειμένου να συνδέσουν μεταξύ τους τις ευρέως διαδεδομένες με τις τοπικές παραδόσεις.(όπως στην περίπτωση της Τηλεγονίας)Η παράδοση του Τρωικού κύκλου κάλυπτε πολλά επεισόδια τα οποία σίγουρα απαιτούσαν πλήθος χαρακτήρων και λεπτομερειών. Υπήρχαν προ-ομηρικές εκδοχές του μύθου(επεισόδιο Δούρειου ίππου. Οι επεκτάσεις υλικού:1)όχι υλικό ύστερης αρχαϊκής εποχής 2)δεν χρησιμοποίησαν απαραίτητα τα Ομηρικά έπη

46 Κύκλια έπη:Φορέας παραδοσιακού υλικού
Εξαιτίας της μεγάλης έκτασης που καταλαμβάνουν τα Ομηρικά έπη(Ιλιάδα στίχοι, Οδύσσεια στίχοι)η δημιουργία μη παραδοσιακών λεπτομερειών θα λέγαμε ότι είναι πιο τυπική για τα Ομηρικά παρά για τα Κύκλια έπη. Σε περίπτωση μάχης τα Ομηρικά έπη εφευρίσκουν πλήθος λεπτομερειών και χαρακτήρων.(όχι παρακμιακά) Περισσότερα υπερφυσικά στοιχεία στα έπη του Κύκλου.(όπως τα λαϊκά παραμύθια) Πιθανότερο τα Ομηρικά έπη να δανείζονται παραδοσιακό υλικό από τα Κύκλια.

47 Άποψη του Burgess Αυτό που ο μελετητής μας πιστεύει είναι ότι η παράδοση των Ομηρικών επών, αναπτύχθηκε ανεξάρτητα από την παράδοση των Κύκλιων επών παρ’ όλο που μια μίξη στοιχείων θα μπορούσε να φανερώνει αμοιβαία επιρροή τουλάχιστον στο βαθμό που οι δύο παραδόσεις ήταν ρευστές, δηλαδή δεν είχαν πλήρως διαμορφωθεί.

48 ΑΝΤΙΘΕΤΗ ΑΠΟΨΗ Αν πάλι δεχτούμε το αντίθετο ότι δηλαδή προέρχονται από κοινή παράδοση, που περιλάμβανε τόσο ρεαλιστικά όσο και υπερφυσικά στοιχεία, τα Ομηρικά έπη υιοθέτησαν την ρεαλιστική πλευρά, ενώ τα Κύκλια έπη την υπερφυσική. Πάντως εφόσον παραδεχτήκαμε ότι τα έπη του Κύκλου προηγούνται των Ομηρικών, είναι παραπλανητικό να υποθέσουμε ότι τα έπη του Κύκλου οφείλουν την προέλευση και την ύπαρξή τους, στην ύπαρξη των Ομηρικών επών. Εξάλλου δεν υπάρχουν πειστικές αποδείξεις που να υποστηρίζουν αυτή τη θέση.

49 ΜΙΚΡΑ ΙΛΙΑΔΑ Σχετικά με τον Τίτλο της Μικρής Ιλιάδας
Υπάρχουν δύο ενδεχόμενα : 1)Ο ποιητής να γνώριζε την ύπαρξη της Ομηρικής Ιλιάδας και να έφτιαξε αυτό το έργο ως μετά-Ομηρικό 2)Οι τίτλοι σ αυτά τα έπη να προστέθηκαν μετά τη δημιουργία τους. Αν ο τίτλος της Μικράς Ιλιάδας αποτελεί υπαινιγμό για την γνωστή Ιλιάδα, αυτός ο υπαινιγμός ίσως οφείλεται σε νεότερο γραμματικό που δεν είχε καμία σχέση με τη σύνθεση του ποιήματος.

50 Παραδείγματα κειμένων που χρησιμοποιούν κοινό υλικό
Ο δημιουργός των Κυπρίων χρησιμοποιεί σ ένα στίχο μια λεπτομέρεια η οποία μας παραπέμπει στην Ιλιάδα, σχετικά με την αιχμαλωσία της Χρυσηίδας άρα είναι πολύ πιθανό να είχε υπό την κατοχή του το κείμενο της Ιλιάδας και όχι να συγκράτησε εξ ακοής αυτή τη λεπτομέρεια. Ανάλογο παράδειγμα αποτελεί και ο κατάλογος Γυναικών του Ησιόδου ο οποίος είχε στόχο να συνεχίσει και να συμπληρώσει τη Θεογονία. Πιθανή χρονολόγηση των Κυκλίων επών κατά τον West:6ος αι.π.Χ Είχαν οι ποιητές των Κυκλίων επών υπό την κατοχή τους κείμενα;Πιθανότατα οι Ομηρίδες.(εγγράμματοι)όμως βασίζονταν ακόμη στην προφορική παράδοση εξ ακοής(Burkert) Συμπέρασμα 1ης ενότητας:Ομηρικά&Κύκλια έπη=κοινή παράδοση,όχι προϊόντα μίμησης.

51 ΜΗ ΟΜΗΡΙΚΕΣ ΠΡΟΟΠΤΙΚΕΣ ΤΟΥ ΕΠΙΚΟΥ ΚΥΚΛΟΥ
Στοιχεία που περιλαμβάνονται στα έπη του Κύκλου Προ-ομηρικά Μη-Ομηρικά Μετά-Ομηρικά(όχι όμως μετά-Ομηρικός ο βασικός τους πυρήνας κάποιοι χρονολόγησαν ως μετά-Ομηρικά, στοιχεία του 8ου αι πΧ Αυτή η χρονολόγηση δεν βασίζεται σε ιστορική, πολιτισμική ή κοινωνιολογική γνώση αλλά πιθανότατα σε προκατάληψη ανάμεσα στη σχέση που συνδέει την Ομηρική με την Κύκλια παράδοση. Ο 8ος αιώνας είναι η πιο σωστή χρονολόγηση για τα Ομηρικά Έπη γιατί αν τα χρονολογήσουμε πολύ αργότερα κρίνεται απίθανη η ύπαρξη μετά-Ομηρικών στοιχείων.’’The Homeric poems are commonly dated to the late 8th century and this date might be too early(p.171)

52 Σχέση Αιθιοπίδας-Ομηρικών επών.
1)Τα έπη του Κύκλου είναι γεμάτα από εξωτικά στοιχεία που μαρτυρούν γεωγραφική γνώση απίθανη για την Ομηρική εποχή. Όμως και τα Ομηρικά έπη εκθέτουν γνώσεις για τους Αιθίοπες & τις Αμαζόνες.(Μάχη Πενθεσίλειας-Αχιλλέα) Ο τόπος καταγωγής των Αμαζόνων διαφοροποιείται.Στην Αιθιοπίδα, τόπος καταγωγής της Πενθεσίλειας θεωρείται η Θράκη. Ο μύθος για τους Αιθιοπείς ίσως να δημιουργήθηκε πολύ πριν από την επαφή με τα αληθινά ιστορικά πρόσωπα. Δεν πρέπει να χωριστεί η μυθολογική από την ιστορική αναφορά σ αυτό το λαό.

53 Τεκμήρια για τη χρονολόγηση της Αιθιοπίδας
Η γνώση της Μαύρης θάλασσας είναι πιθανότατα προ- Ομηρική. Θεωρείται επίσης ο πιθανός τόπος του ταξιδιού της Αργώς. Υπάρχουν μαρτυρίες για επαφή των Ελλήνων με τη Μαύρη θάλασσα πριν την Αρχαϊκή εποχή. Οι Μιλήσιοι αποίκησαν τη Μαύρη θάλασσα την ίδια περίοδο και άρα συμπεραίνουμε ότι είναι πολύ πιθανό η Αιθιοπίδα να χρονολογείται τον 7ο αιώνα π.Χ. Ο Ευσέβιος χρονολογεί τον αποικισμό της Μιλήτου τον 8ο αιώνα πΧ ,αλλά υπάρχουν βέβαιες αρχαιολογικές μαρτυρίες οι οποίες παραθέτουν το 2ο μισό του 7ου αιώνα π.Χ. Εξάλλου ο δημιουργός του έπους, Αρκτίνος ο Μιλήσιος έζησε την ίδια περίοδο γεγονός που επιβεβαιώνει όλα τα παραπάνω.

54 Στοιχεία που παρουσιάζουν συγγένεια
Αιθιοπίδα Μιλήσιος αποικισμός Μαύρη Θάλασσα Λατρεία του Αχιλλέα στη Μαύρη θάλασσα:στοιχεία όχι ξεκάθαρα συνδεδεμένα μεταξύ τους.Ο Πρόκλος πιστεύει ότι το νησί Λεύκη στο οποίο λατρευόταν ο Αχιλλέας,πιθανότατα βρισκόταν στη Μαύρη Θάλασσα. Ίσως μαρτυρείται προ-αποικιακή επαφή και εξερεύνηση της Μαύρης Θάλασσας.Μυκηναίοι,πιθανή διείσδυση στη Μαύρη Θάλασσα κατά την προ-αποικιακή περίοδο. Μύθοι γνωστοί πιθανότατα πολύ πριν αποικηθούν αυτές οι περιοχές. Μαύρη Θάλασσα=πιθανός τόπος ταξιδιού του Αργοναυτικού πλοίου. Όμως η αθανασία του ήρωα δεν μπορεί να τοποθετηθεί με βεβαιότητα στη Μαύρη θάλασσα.

55 Διαφορά Κυκλίων-Ομηρικών επών (Nagy)

56 ΚΥΠΡΙΑ Ονομασία των Κυπρίων
1)Ο δημιουργός τους-πιθανότατα ο Στασίνος- καταγόταν από την Κύπρο 2)Συνδέθηκαν με τη λατρεία της Κύπριδος Αφροδίτης 3)Μαρτυρία ότι οι δύο γιοί της Ελένης-ο πρώτος από το Μενέλαο, ο δεύτερος από τον Πάρη- πήγαν μαζί στην Κύπρο. Ωστόσο ο Janko από γλωσσικές μαρτυρίες δεν πιστεύει ότι το ποίημα προέρχεται από την Κύπρο, παρ’ όλο που είναι πρόθυμος να δεχτεί ότι συντέθηκε εκεί.

57 Εκδοχές για την ταφή του Αχιλλέα
Θάφτηκε σ ένα μέρος κοντά στην Τροία. Γύρω από τον τάφο του λέγεται ότι βρισκόταν το πνεύμα του ήρωα. Όμως η Αιθιοπίδα λέγεται ότι διαφωνούσε για την ταφή του ήρωα στην Τροία. Υπάρχει μια περιγραφή στα Κύκλια έπη σύμφωνα με την οποία η Θέτιδα αρπάζει τον Αχιλλέα από τη φωτιά. Υπάρχουν άλλες μαρτυρίες που μας παραδίδουν ότι το θνητό κομμάτι του Αχιλλέα κάηκε στη φωτιά ενώ θάφτηκε όταν το αθάνατο κομμάτι του πήγε στο νησί του Παραδείσου(Λεύκη/Νησιά των Μακάρων)Η Οδύσσεια παραδίδει ότι απλώς πήγε στον Άδη. Πάντως όλες οι πηγές συμφωνούν με το γεγονός ότι το θνητό του κομμάτι θάφτηκε στην Τροία.

58 Πώς ξεκίνησε η λατρεία του Αχιλλέα;(3η υπό- ενότητα)
Λατρευόταν σε πολλά μέρη της Μεσογείου το σημαντικότερο τοποθετείται κάπου στον Ελλήσποντο που λέγεται ότι βρισκόταν κοντά στην Τροία. Ο Αχιλλέας μετά θάνατον λατρευόταν στη Μαύρη Θάλασσα στη Νήσο Λεύκη. Ο ήρωας συνδέθηκε με το Βορρά

59 Μέρη λατρείας του Αχιλλέα
1)Ολβία 2)Τένδρα 3)Χερσόνησος 4)Λεύκη Το νησί της Λεύκης ήταν ακατοίκητο απλά οι περαστικοί μαρτυρούν ότι είδαν αρκετά συχνά το φάντασμα του Αχιλλέα(μύθος γνωστός στα Ομηρικά έπη). Στον τόπο αυτό υπήρχε ο τάφος του, εκεί που αργότερα θυσιάστηκε η Πολυξένη με εντολή του ίδιου του Αχιλλέα και των πολλαπλών εμφανίσεων του φαντάσματός του. Μάλιστα σύμφωνα με το μύθο ο γιός του Αχιλλέα Νεοπτόλεμος ήταν εκείνος που εκτέλεσε την θυσία. Υπήρχαν δύο προσλήψεις του νησιού της Λεύκης: 1)η πραγματική 2)η μυθολογική οι οποίες αρκετές φορές συγχέονταν μεταξύ τους.

60 Δυσκολίες που παρουσιάζουν τα Κύκλια έπη
1)Έλλειψη πληροφοριών σχετικά με συγκεκριμένες λεπτομέρειες στα Κύκλια ποιήματα 2)Δεν είναι πάντοτε ξεκάθαρο με ποια κοινότητα πρέπει να συνδεθούν αυτά τα έπη. Οι τοπικές παραδόσεις πιθανότατα αντλήθηκαν από μια Πανελλήνια και αποδεκτή παράδοση.

61 Παραδείγματα θρησκευτικών τελετουργιών που αντλούνται από τα έπη του Κύκλου
1)Ο Αχιλλέας εξαγνίζεται στην Αιθιοπίδα αφού σκότωσε το Θερσίτη 2)Η Πενθεσίλεια έρχεται στην Τροία για να εξαγνιστεί για φόνο. Αυτά τα παραδείγματα εξαγνισμού φαίνεται ότι ανήκουν στη μετά-Ομηρική παράδοση. Ωστόσο ο τρόπος εξαγνισμού με αίμα θεωρείται ως προ- Ομηρικός. Η εξορία σε περίπτωση φόνου είναι επίσης μορφή εξαγνισμού που σχετίζεται με την προϊστορία.Lloyd Johnes σύνδεση με Ινδοευρωπαϊκό πολιτισμό,Burkert new eastern practices.

62 Παραδείγματα αθανασίας
1)Κάστωρ και Πολυδεύκης στα Κύπρια(Πρόκλος) 2)Ιφιγένεια μετά την διάσωση της από την Άρτεμη όταν καταφεύγει στην Ταυρίδα.(Πρόκλος) 3)Στην Αιθιοπίδα η Ιώ κάνει αθάνατο το Μέμνωνα 4)Η Θέτιδα αρπάζει τον Αχιλλέα από τη φωτιά. 5)Στο τέλος της Τηλεγονίας η Κίρκη κάνει αθάνατους τον Τηλέγονο, τον Τηλέμαχο, και την Πηνελόπη. Η ιδέα της αθανασίας για τους ήρωες είναι απίθανο ότι είναι μετά-Ομηρική ενώ στον Όμηρο υπάρχει ο Άδης. Η αθανασία των ηρώων αναφέρεται σε πολλά κείμενα της πρώιμης ελληνικής ποίησης. Τα ποιήματα του κύκλου επομένως δεν θα πρέπει να έχουν ύστερη χρονολόγηση εφόσον περιείχαν την αθανασία για τους ήρωες.

63 Σχέση μύθου & τελετουργίας
Αρκετές μορφές ηρωικής λατρείας υπήρχαν ήδη πριν από τη σύνθεση των Ομηρικών επών, ακόμα και αν χρονολογούνται τον 8ο αιώνα π.Χ. Έτσι τα Ομηρικά έπη είχαν συναίσθηση αυτής της πρακτικής.

64 Παραδείγματα ηρωικής λατρείας (hero cult)
1)Οι θυσίες που προσφέρονται στον Ερεχθέα 2)Η φροντίδα του νεκρού σώματος του Σαρπηδόνα) 3)Τα άθλα επί Πατρόκλω και η ταφή που ακολούθησε 4)Η αντίστοιχη τελετουργία μετά το θάνατο του Έκτορα στην οποία εισαγόμαστε με τους θρήνους των τριών γυναικών και φανταζόμαστε ότι έγιναν επίσης τιμητικοί αγώνες για τον ήρωα οι οποίοι δεν αναφέρονται επειδή αναφέρθηκαν στην προηγούμενη ραψωδία.

65 Το ερωτικό στοιχείο στα Κύκλια έπη.
1)Ο Αχιλλέας σύμφωνα με τον Πρόκλο συναντά την Ελένη στα Κύπρια. Δεν γνωρίζουμε κατά πόσο ο χαρακτήρας της συνάντησης είναι ερωτικός. 2)Ο Αχιλλέας σκότωσε την Αμαζόνα Πενθεσίλεια ενώ την είχε ερωτευτεί. Για τον έρωτά του αυτό γίνεται αντικείμενο χλευασμού από τον Θερσίτη γι’ αυτό ο Αχιλλέας οργίζεται μαζί του και στη συνέχεια τον σκοτώνει. 3)Ξαφνικοί γάμοι στην Τηλεγονία α)Τηλέγονου- Πηνελόπης β)Τηλέμαχου-Κίρκης (Πρόκλος)Από τον πρώτο γάμο γεννιέται ο Αρκεσίλαος. 4)Αφορμή για τον Τρωικό πόλεμο η ίντριγκα ανάμεσα στον Πάρη και την Ελένη που είχε επίσης ερωτικό χαρακτήρα.

66 Σχέση ανάμεσα στις Ομηρικές και Κύκλιες παραδόσεις.
Τα ποιήματα του επικού Κύκλου αντανακλούν τις παραδόσεις της προ-Ομηρικής εποχής. Άρα Ομηρική και Κύκλια παράδοση εμφανίζονται ανεξάρτητα. Ωστόσο διαμορφώθηκαν έχοντας ως κοινό υπόβαθρο τον πολιτισμό της Αρχαϊκής εποχής. Οι διαφορές τους δεν οφείλονται σε ζητήματα προτεραιότητας αλλά αφηγηματικής στρατηγικής και πολιτισμικών λειτουργιών. Στην ουσία μία είναι η παράδοσή τους, το υπόβαθρο γύρω από τον Τρωικό πόλεμο. Τα Κύκλια έπη δεν δημιουργήθηκαν για να συμπληρώσουν τα κενά ή να προσθέσουν λεπτομέρειες σχετικές με τα Ομηρικά έπη.

67 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ(1) Προσπάθεια σύγκρισης των ποιημάτων που αναφέρονται στον Τρωικό πόλεμο και βρίσκονται εντός του Τρωικού επικού κύκλου με τα αντίστοιχα Ομηρικά Απαρίθμηση βασικών σταδίων στην εξέλιξη του επικού Κύκλου Τα έπη του Κύκλου υπήρχαν ανεξάρτητα το ένα από το άλλο αντλώντας στοιχεία από κοινή προφορική παράδοση.

68 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ(2) Δυσκολία στη χρονολόγηση των επών του Κύκλου
Εξαίρεση ίσως αποτελούν η Αιθιοπίδα και η Τηλεγονία, των οποίων η παράδοση εξακολουθούσε να διαμορφώνεται στα τέλη του 7ου αιώνα π.Χ. Τα έπη του Κύκλου δεν ήταν ιδιαίτερα γνωστά κατά την Αρχαϊκή περίοδο, ωστόσο υπάρχουν απεικονίσεις κάποιων σκηνών σε έργα Τέχνης. Διορθωμένες εκδοχές των Κυκλίων επών, έγιναν γενικά γνωστές κατά την κλασική περίοδο, αλλά μόνο στην ελληνιστική περίοδο μια συλλογή προηγούμενων ανεξάρτητων επικών ποιημάτων θα είχε συγκεντρωθεί για να σχηματίσει τον «Επικό Κύκλο»

69 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ(3) Η εξέλιξη του Επικού Κύκλου συνέβαλε σε αλλαγές ως προς την πρώιμη μορφή των ποιημάτων γι’ αυτό οι περιλήψεις του Πρόκλου κρίνονται παραπλανητικές Η άποψη ότι συγκεκριμένες ποιητικές αφηγήσεις ανήκουν σε μια μεγαλύτερη μυθολογική δομή είναι πάρα πολύ παλιά. Ωστόσο ήταν πολύ ρευστό το μυθολογικό υλικό που λέγεται ότι ανήκε σε μια μεγαλύτερη αφήγηση. Παράδειγμα αποτελεί το γεγονός ότι πριν από την αρχή του Θηβαϊκού η Τρωικού επικού Κύκλου υπήρχε μια Θεογονία σύμφωνα με την παράδοση.

70 ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΙΚΑ (4) Ρόλος της Ιλιάδας και της Οδύσσειας στην πρώιμη παράδοση σχετικά με τον Τρωικό πόλεμο και έλλειψη επίδρασής τους στην Αρχαϊκή εποχή. Η παράδοση της Ιλιάδας και της Οδύσσειας υποθετικά αναπτύχθηκαν κατά τη διάρκεια της Αρχαϊκής εποχής και υπήρχαν αρκετές εικόνες και κείμενα τα οποία αντλήθηκαν από τα Ομηρικά μέχρι το τέλος του 7ου αιώνα πΧ

71 ΕΠΙΛΟΓΟΣ Τα έπη του Κύκλου ανήκαν σε μια παράδοση πέρα από την Ομηρική(extra Homeric tradition) τα οποία θα πρέπει να αξιολογούνται και να εκτιμώνται. Ακόμη και αν δεν σώζονται ολόκληρα, παρά μόνο σε αποσπάσματα, μαρτυρίες, και τις περιλήψεις του Πρόκλου πρέπει να θεωρηθούν ως ‘’παράθυρο’’ που μας εισάγει στον αρχαίο μύθο για τον Τρωικό πόλεμο.

72 Σας ευχαριστούμε πολύ!!!