Η κοινωνικο-πολιτισμική θεωρία του Lev Vygotsky Η μάθηση με υποστήριξη (Scaffolding)

Η γλώσσα ως κοινωνική μορφή σκέψης Η γλώσσα είναι πρώτα δια- προσωπική, ανάμεσα στο παιδί και τον εξωτερικό κόσμο, και μετά γίνεται ενδο-προσωπική.  Η γλώσσα, ως κοινωνικό και πολιτισμικό εργαλείο, ασκεί ισχυρή επιρροή στη διαμόρφωση και τη δομή της σκέψης.

H ιστορικο-κοινωνική φύση του ψυχισμού Το παιδί πρώτα συμμετέχει σε κοινωνικές εμπειρίες, και μετά τις εσωτερικεύει με βάση τις δικές του ερμηνείες, αναπτύσσει, δηλ., τη νοημοσύνη του.  H μάθηση και η γνωστική ανάπτυξη αποτελεί κοινωνική και επικοινωνιακή διαδικασία.  Η μάθηση των μαθητών δεν είναι ατομικό αλλά κοινό επίτευγμα.

H ιστορικο-κοινωνική φύση του ψυχισμού/ 2 Η κοινωνική διάσταση της συνείδησης είναι πρωταρχική χρονικά και πραξιακά. Η ατομική διάσταση της συνείδησης είναι παράγωγη και δευτερεύουσα  Καμιά έννοια δεν αποκτάται ούτε λειτουργεί μεμονωμένα παρά μόνο σε διαδικασίες που έχουν κάποιο ρόλο να επιτελέσουν: επικοινωνίας, σήμανσης ή επίλυσης προβλήματος.

Χαρακτηριστικά της μάθησης Η μάθηση με ενίσχυση ή καθοδήγηση αποτελεί φυσικό, κοινό και σημαίνον χαρακτηριστικό της νοητικής ανάπτυξης. Τα όρια της μάθησης ή της ικανότητας επίλυσης προβλημάτων μπορούν να διευρυνθούν αν ένα άλλο άτομο του παράσχει το κατάλληλο είδος γνωστικής υποστήριξης.

Ζώνη επικείμενης ανάπτυξης (Zone of proximal development) «H απόσταση ανάμεσα στο πραγματικό αναπτυξιακό επίπεδο, που καθορίζεται από την ικανότητα για αυτοδύναμη επίλυση προβλήματος, και στο δυνητικό από την ικανότητα για επίλυση προβλήματος με την καθοδήγηση ενός ενήλικα ή πιο ικανών συνομηλίκων» (Vygotsky, 1978)

Υποστηρικτική διδασκαλία (Scaffolding) Είναι το μαθησιακό περιβάλλον που δημιουργεί ο εκπαιδευτικός, ώστε να βοηθήσει τους μαθητές του να περάσουν από την υποβοηθούμενη στην αυτόνομη μάθηση.

Υποστηρικτική διδασκαλία (Scaffolding)/ 2 Δίνει έμφαση στους κοινωνικούς όρους της μαθησιακής διαδικασίας και στους κοινωνικούς παράγοντες της υποστήριξης. Διατηρεί από την πιαζετιανή θεωρία την έννοια της ενεργητικής μάθησης. Την τοποθετεί στο πλαίσιο της κοινωνικής διάδρασης, της επικοινωνίας, που πραγματοποιείται σε συγκεκριμένο περιβάλλον με πιο ανεπτυγμένους γνωστικά ή ικανότερους άλλους (γονείς, δασκάλους, συνομήλικους) και βοηθά το νεαρό άτομο να οικοδομήσει συστήματα κατανόησης εννοιών και συγκρότησης γνώσεων

Υποστηρικτική διδασκαλία (Scaffolding)/ 3 Μια σημαντική όψη της υποστηρικτικής διδασκαλίας είναι ότι τα υποστηρίγματα είναι προσωρινά. Καθώς οι δεξιότητες του μαθητή αυξάνονται, η παρεχόμενη υποστήριξη εκ μέρους του ικανού «άλλου» αποσύρεται προοδευτικά. Τελικά, ο μαθητής γίνεται ικανός να ολοκληρώσει ανεξάρτητα από τους άλλους αυτό που του έχει ανατεθεί (Chang, Sung, & Chen, 2002)

Η εμπειρική έρευνα στην πρώιμη παιδική ηλικία δείχνει .. … ότι οι γονείς και όσοι άλλοι παρέχουν φροντίδα διευκολύνουν τη μάθηση παρέχοντας υποστηρίγματα, ώστε: Να υποκινούν ή να δεσμεύουν το ενδιαφέρον του παιδιού σχετικά με αυτό που πρέπει να κάνει. Να απλοποιούν το καθήκον, για να το κάνουν πιο εύκολο και πιο επιτεύξιμο για το παιδί. Να δίνουν κάποια κατεύθυνση, για να βοηθήσουν το παιδί να εστιάσει στην επιτυχία του στόχου. Να υποδηλώνουν ξεκάθαρα τις διαφορές ανάμεσα στη δουλειά του παιδιού και την κανονική ή επιθυμητή λύση. Να ελαχιστοποιούν την απογοήτευση και τον κίνδυνο. Να υποδεικνύουν και να ορίζουν ξεκάθαρα τις προσδοκίες από τη δραστηριότητα, για να μπορεί να εκτελεστεί (Bransford, Brown, and Cocking, 2000).

Μορφές μαθησιακής υποστήριξης α) επικοινωνιακές στρατηγικές, που υποστηρίζουν τη συν-οικοδόμηση της γνώσης, β) παροχή υλικών και σημειωτικών εργαλείων και γ) γνωστικές – διδακτικές στρατηγικές.

Β. Παροχή υλικών και σημειωτικών εργαλείων Όλες οι διανοητικές διαδικασίες μπορούν να θεωρηθούν ως λειτουργίες μιας διαμεσολαβημένες από πολιτισμικά εργαλεία. Τα εργαλεία είναι τόσο το προϊόν ενός ιστορικού περιβάλλοντος όσο και τα μέσα της διαμόρφωσής του.

Υλικά και σημειωτικά εργαλεία στη εκπαίδευση Υλικά: Σκεύη, όργανα μέτρησης, υπολογιστές Σημειωτικά: διαγράμματα, φόρμες, χάρτες, πίνακες, γραφικά, χρονολόγια, εννοιολογικοί χάρτες, σύμβολα.

Γ. Γνωστικές – διδακτικές στρατηγικές Αποδοχή απαντήσεων που είναι μερικώς ορθές. Ανάπτυξη κάποιων επιτυχημένων παρατηρήσεων των μαθητών, εξήγηση της σημασίας τους ή παρουσίαση μιας πιο προσεγμένης εκδοχής τους. Επέκταση των απαντήσεών τους και η θέση νέων ερωτημάτων

Γνωστικές – διδακτικές στρατηγικές (παράδειγμα 1) Διδάσκων.: Τι είδους ανθρώπους δείχνει αυτή η στάση ζωής; Μαθήτρια: Μας θυμίζουν την εποχή του Ομήρου. Διδάσκων.: … την εποχή του Ομήρου, ως προς τι; Πες μας, πώς βγάζεις αυτό το συμπέρασμα; Μαθήτρια: Οι άνθρωποι πίστευαν τότε ότι πίσω απ’ όλα είναι η μοίρα. Έτσι, όπως εδώ, όποτε συνέβαινε κάτι έλεγαν πως έφταιγε ο θεός. Διδάσκων.: Πολύ ωραία! Ακούσατε τι είπε η συμμαθήτριά σας; Μας θύμισε την εποχή του Ομήρου, που οι άνθρωποι πίστευαν ότι η ζωή τους καθορίζεται από τη μοίρα. Τότε αυτό ήταν μια καθολική στάση. Το κείμενο που εξετάζουμε, όμως, δεν αναφέρεται σ’ εκείνον τον πολιτισμό. Τώρα έτσι περιμένουμε να σκέπτονται οι άνθρωποι;

Γνωστικές – διδακτικές στρατηγικές (παράδειγμα 2) Ομάδα Αμερικανών δασκάλων της Ιστορίας Ενότητα: Πόλεμος της ανεξαρτησίας Στόχος: να μπορούν οι μαθητές να ανιχνεύουν κριτικά τα ιστορικά ζητήματα και να αναγνωρίζουν ότι κάθε επιχείρημα μπορεί να έχει και το αντίθετό του.

Τα 4 στάδια της υποστηρικτικής διδασκαλίας/ 1ο στάδιο Οι μαθητές μελετούν το υλικό του βιβλίου τους και σημειώνουν, συστοιχώντας σε στήλες, κάθε βρετανική δράση και κάθε αποικιακή αντίδραση. Στη συνέχεια, χωρίζονται σε ζεύγη, και κάθε ζεύγος αναζητά μόνο μια αιτία του πολέμου συσχετίζοντας λεπτομερώς τις βρετανικές δράσεις και τις αποικιακές αντιδράσεις. Όλες οι αιτίες, δράσεις και αντιδράσεις τοποθετούνται σ’ ένα χρονολόγιο.

Τα 4 στάδια της υποστηρικτικής διδασκαλίας/ 2ο στάδιο Αφότου το χρονολόγιο συμπληρώνεται, οι μαθητές χωρίζονται σε ομάδες. Κάθε ομάδα κάνει μια κριτική ανάλυση μέρους ενός συγκεντρωμένου υλικού από πρωτογενείς πηγές, εστιάζοντας στις προσπάθειες που έκανε κάθε πλευρά να αποφύγει τον πόλεμο.  αυτό τους κινητοποιεί να σκεφτούν ποια ήταν τα ζητήματα και πώς τα αντιμετώπισε κάθε πλευρά.

Τα 4 στάδια της υποστηρικτικής διδασκαλίας/ 3ο στάδιο Εργασία που πρέπει να αρθρωθεί γύρω από το ερώτημα, αν οι άποικοι είχαν θεμιτούς λόγους να κηρύξουν πόλεμο εναντίον της Μεγάλης Βρετανίας. Ο δάσκαλος αφήνει σε κάθε ομάδα μια μέρα για να αξιοποιήσει τα μέχρι εκείνη τη στιγμή δεδομένα, να τα εμπλουτίσει αναζητώντας και άλλες πηγές, και να υποστηρίξει τη θέση που θα επιλέξει.

Τα 4 στάδια της υποστηρικτικής διδασκαλίας/ 4ο στάδιο Ο κάθε μαθητής γράφει ένα σύντομο δοκίμιο που περιέχει την οπτική που ο ίδιος διαμόρφωσε για τα γεγονότα, αξιοποιώντας την κοινή γνώση που παράχθηκε στην ομάδα του και στις συζητήσεις ανάμεσα στις ομάδες.

Που βρίσκεται η υποστήριξη Ιεράρχηση των στόχων Αρχικά, επιδιώκεται μια βασική κατανόηση λίγων γεγονότων. Οι μαθητές παρακινούνται να δημιουργήσουν ένα εργαλείο, το χρονολόγιο, που επεκτείνει και εδραιώνει την αρχική κατανόηση. Στη βάση της πληρέστερης κατανόησης χτίζονται οι πρώτες συνεργατικές απόπειρες κριτικής τοποθέτησης. Στην προηγούμενη δραστηριότητα βασίζεται η επόμενη επιδίωξη, κι αυτό συνεχίζεται μέχρι τη συγγραφή του προσωπικού δοκιμίου, το οποίο, όμως, χρησιμοποιεί τη γνώση, και πιθανώς και τη γλώσσα, που παράχθηκε συλλογικά.

Ο Mercer παρατήρησε ότι .. Οι Vygotsky, Bruner κλπ. έχουν σχεδιάσει διδασκαλία και μάθηση για λιγότερα άτομα και μέσα σε λιγότερο περίπλοκες κοινωνικές συνθήκες. Έτσι, προχώρησε στην εξέλιξη μιας θεωρίας για τη γνωστική ανάπτυξη, που θα έπρεπε να πετυχαίνει τα ακόλουθα τρία πράγματα:

Η θεωρία για την ομιλία του Mercer Επιδιώκει να … Α)..εξηγήσει πώς η γλώσσα χρησιμοποιείται για να δημιουργήσει κοινή γνώση και κατανόηση, Β) …να ερμηνεύει πώς οι άνθρωποι βοηθούν άλλους ανθρώπους να μάθουν, Γ).. Να λάβει υπόψη τη φύση και τους σκοπούς της επίσημης εκπαίδευσης.