Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Παιδαγωγικό Τμήμα Ειδικής Αγωγής Μάθημα: Η εκπαίδευση του παιδιού με σοβαρά προβλήματα όρασης-Διδακτικές Προσεγγίσεις «Μουσεία, μη τυπικές μορφές εκπαίδευσης και παιδιά με αναπηρία όρασης Ι». Κανάρη Χαρά, Ph.D. Ειδική Παιδαγωγός, Μουσειοπαιδαγωγός. Βόλος, 2016

Εκπαιδευτικά προγράμματα για σχολικές ομάδες- «μη τυπικές μορφές εκπαίδευσης» Οι «μη τυπικές μορφές εκπαίδευσης» στις οποίες εμπλέκεται το «τυπικό εκπαιδευτικό σύστημα» συσχετίζονται με τις «εξωσχολικές δραστηριότητες» ή/και εκτός «αναλυτικού προγράμματος» δραστηριότητες οι οποίες όμως είναι δυνατόν να ενταχθούν στο αναλυτικό πρόγραμμα και συνεπώς ο ρόλος του σχολείου είναι σημαντικός. Πολλές από αυτές τις δραστηριότητες μπορεί να πραγματοποιούνται και στο σχολικό χώρο, πριν και μετά από μια επίσκεψη σε έναν χώρο. Συμβολή του εκπαιδευτικού περιβάλλοντος και των εκπαιδευτικών στον σχεδιασμό, στην εφαρμογή και στη σύνδεση με στόχους του Αναλυτικού Προγράμματος. (Κολιόπουλος, 2004)

Μουσείο και Εκπαίδευση Στο χώρο της εκπαίδευσης οι επισκέψεις σε μουσεία περιλαμβάνονται στις «διδακτικές επισκέψεις» ως μέρος της «οργάνωσης της πολιτιστικής διάστασης της εκπαιδευτικής διαδικασίας» και ως «αναπόσπαστο μέρος του ετήσιου σχεδιασμού του εκπαιδευτικού έργου σε επίπεδο τάξης και σχολικής μονάδας». (Κοινή Υ.Α. Φ12.752/Γ1/866/19-8-98 ΦΕΚ 945/7-9-1998, άρθρο 1 και 2).

Μουσείο «Το μουσείο είναι ένας μόνιμος, μη κερδοσκοπικός οργανισμός στην υπηρεσία της κοινωνίας και της ανάπτυξής της, ανοιχτό στο κοινό, το οποίο αποκτά, συντηρεί, ερευνά, επικοινωνεί και εκθέτει την υλική και άυλη πολιτισμική κληρονομιά του ανθρώπου και του περιβάλλοντός του με σκοπό την εκπαίδευση, τη μελέτη και την ψυχαγωγία». Διεθνές Συμβούλιο Μουσείων (ICOM)

Ποιοτικά χαρακτηριστικά μάθησης στο Μουσείο_1 Μάθηση μέσω αντικειμένων Τα (μουσειακά) αντικείμενα γοητεύουν, προσελκύουν το ενδιαφέρον και την περιέργεια όλων των ανθρώπων ανεξάρτητα από την ηλικία, το μορφωτικό επίπεδο ή την προέλευση.

Χαρακτηριστικά (μουσειακών) αντικειμένων_1 Εποπτικότητα- Παραστατικότητα Τα αντικείμενα λειτουργούν εποπτικά, προσελκύουν τις αισθήσεις. «Απτή» πλευρά της πραγματικότητας Διαφορετικά είδη μουσείων, ποικιλία μουσειακών συλλογών. Εμπειρίες, γνώση και κατανόηση διαφορετικών πτυχών και όψεων του πολιτισμού και του περιβάλλοντος. Σημαντικό για τα παιδιά με αναπηρία όρασης που δεν έχουν τις ίδιες ευκαιρίες άτυπης μάθησης και πρόσληψης πληροφοριών για έργα τέχνης και πολιτισμού και για το περιβάλλον τους από άλλες πηγές οπτικού τύπου.

Χαρακτηριστικά (μουσειακών) αντικειμένων_2 Ευρύτητα Τα αντικείμενα εξυπηρετούν διαφορετικά περιεχόμενα και επίπεδα μάθησης. Τα αντικείμενα απαντούν σε αυτό που τα ρωτάμε: Φυσικά χαρακτηριστικά, κατασκευή, λειτουργία, χρήση, αξία… Διαφορετικά επίπεδα επεξεργασίας.

Μάθηση μέσω αντικειμένων και όχι μόνο για τα αντικείμενα Έμφαση στην ανακάλυψη και οικοδόμηση της γνώσης. Συμβάλλουν στην ανάπτυξη διαφορετικών δεξιοτήτων. Μαθαίνω να: εξερευνώ, να περιγράφω, να συγκρίνω, να ταξινομώ, να ρωτώ, να υποθέτω, να κάνω διαφορετικές συνδέσεις, να χρησιμοποιώ, να πειραματίζομαι, να επικοινωνώ…

Ποιοτικά χαρακτηριστικά μάθησης στο Μουσείο _2 Ποιοτικά χαρακτηριστικά μάθησης στο Μουσείο _2 Δραστηριότητες και μέθοδοι: Με αφορμή το αντικείμενο-θέμα και τις σχέσεις μεταξύ των ατόμων που επικοινωνούν. Αφήγηση, διήγηση ιστοριών, κατευθυνόμενη συζήτηση, δραματοποίηση, παιχνίδια ρόλων. Διαδικασίες εξερεύνησης, παιχνίδια κρυμμένου θησαυρού, μελέτη πεδίου, άμεση παρατήρηση, φύλλα εργασίας. Πρακτικές, χειρωνακτικές δραστηριότητες, πειράματα, δραστηριότητες δημιουργικής έκφρασης, μουσειακές εργασίες, παιχνίδι. Ατομικές εργασίες αλλά και εργασία σε ομάδες.

Ποιοτικά χαρακτηριστικά μάθησης στο Μουσείο _3 Ποιοτικά χαρακτηριστικά μάθησης στο Μουσείο _3 Έλλειψη απαίτησης και άγχους για «επιδόσεις». Έλλειψη ανταγωνιστικότητας. Απόδοση αξίας στο άτομο, σε αυτό που μπορεί να κάνει και όχι σε αυτό που δεν μπορεί να κάνει. Ψυχαγωγία. Αύξηση του ενδιαφέροντος και της συμμετοχής Ένταξη στην ομάδα των συνομηλίκων. Κοινωνικές δεξιότητες. Συνεργασία, επικοινωνία. Αυτοεκτίμηση. Αποδοχή, κατανόηση.

Μουσείο και μαθητές με αναπηρία όρασης_1 Σύνδεση με διαφορετικά γνωστικά αντικείμενα Εμπλουτισμός της καθημερινής σχολικής ζωής και διδακτικής πράξης στο πλαίσιο διαθεματικών προσεγγίσεων, ποικίλων γνωστικών αντικειμένων και δράσεων. Προώθηση της αλληλεπίδρασης και της ενδυνάμωσης των σχέσεων μεταξύ μαθητών με και χωρίς αναπηρία όρασης (συνεκπαίδευση) – αλλά και των σχέσεων σχολείου και κοινωνίας. Προώθηση της ισότιμης συμμετοχής των μαθητών με αναπηρία όρασης στη σχολική ζωή

Μουσείο και μαθητές με αναπηρία όρασης_2 Καλλιέργεια δεξιοτήτων (π.χ. κοινωνικών δεξιοτήτων) Ενίσχυση της αυτοεκτίμησης, αυτοπεποίθησης, αίσθησης του «ανήκειν» Πρόσβαση σε πολιτιστικά αγαθά, κατανόηση εννοιών και παροχή εμπειριών από τον υλικό πολιτισμό. Παροχή εκπαιδευτικών ευκαιριών απαραίτητων για την άρση φραγμών προσβασιμότητας στον πολιτισμό. Καλλιέργεια πολιτισμικής παιδείας, θετικών στάσεων και δεξιοτήτων, απαραίτητων για την πρόσβαση και την ισότιμη συμμετοχή στον πολιτισμό Κοινωνική ένταξη

Μουσείο και μαθητές με αναπηρία όρασης_3 Πρόσβαση Προϋπόθεση για την ποιότητα της εμπειρίας Πολυδιάστατη έννοια «Επαναλαμβανόμενες εμπειρίες από περιττούς φραγμούς οδηγούν στη ματαίωση, το θυμό, την παραίτηση και εντέλει στον πολιτιστικό αποκλεισμό». Πεποιθήσεις ότι το μουσείο «δεν είναι γι’ αυτούς». «Τα μουσεία είναι για τους βλέποντες…».

Από το σχολείο στο μουσείο: Επισκέψεις σε μουσεία «Οι έννοιες πολιτισμός και παράδοση είναι πλατιές και πολύπλευρες έννοιες και είναι απαραίτητο οι μαθητές να γνωρίσουν όσα περισσότερα αντικείμενα και δείγματα που να δηλώνουν ή να έχουν σχέση με τις παραπάνω έννοιες, όπως στολές, αντικείμενα καθημερινής χρήσης άλλων εποχών, έργα τέχνης λαϊκών καλλιτεχνών, κ.ά. Οι επισκέψεις σε μουσειακούς χώρους πρέπει να είναι συχνότατες με την απαραίτητη προεργασία και με εργασίες- δραστηριότητες σχετικές με τη θεματική ενότητα τόσο πριν όσο και μετά». ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΜΕΝΟ Δ.Ε.Π.Π.Σ. & Α.Π.Σ. ΓΙΑ ΤΥΦΛΟΥΣ ΜΑΘΗΤΕΣ

Εκπαιδευτικά προγράμματα μουσείων «…σχεδιασμένα σε σύνδεση ή συμπληρωματική σχέση με τη σχολική ύλη, αρθρώνονται γύρω από σαφείς προκαθορισμένους στόχους, διατηρούν, ωστόσο, μια σχετική ευελιξία ως προς τη δομή και το περιεχόμενο, καθώς προσαρμόζονται σε διαφορετικές κάθε φορά ομάδες εφαρμογής. Αξιοποιώντας στοιχεία μεθοδολογίας, μέσα και τεχνικές από ποικίλους χώρους, οι δράσεις αυτές […] επιχειρούν να αναδείξουν το Μουσείο ως χώρο δημιουργικής μάθησης, έμπνευσης και χαράς».

Από το μουσείο στο σχολείο ΔΕΠΠΣ – ΑΠΣ Θεματικές ενότητες για τα μουσεία Αναφορές και ενότητες για πτυχές και στοιχεία του πολιτισμού σε πολλά και διαφορετικά μαθήματα Εκπαιδευτικό υλικό μουσείων (π.χ. μουσειοσκευές) Άλλο υλικό «Υλικό σχετικά με το παρελθόν και το παρόν (λ.χ. ρούχα, εργαλεία, παιχνίδια) συγκεντρώνεται στο σχολείο και τα παιδιά έχουν χρόνο να το επεξεργαστούν» ΔΙΑΦΟΡΟΠΟΙΗΜΕΝΟ Δ.Ε.Π.Π.Σ. & Α.Π.Σ. ΓΙΑ ΤΥΦΛΟΥΣ ΜΑΘΗΤΕΣ

Εκπαιδευτικό Υλικό Μουσείων Μουσειοσκευές Εκπαιδευτικά πακέτα/βαλιτσάκια, εκπαιδευτικοί φάκελοι Φυλλάδια εργασίας Παιχνίδια, βιβλία, κ.ά.

Μουσειοσκευές Ειδικά σχεδιασμένα βαλιτσάκια που περιλαμβάνουν επιλεγμένο υλικό για εκπαιδευτικούς σκοπούς. Θεματικές: Μουσειακές συλλογές, αρχαιολογικοί χώροι ή ευρύτερα θέματα. Τι περιλαμβάνουν: Αντικείμενα (αντίγραφα σε πραγματικές ή μικρότερες διαστάσεις), πληροφοριακό και άλλο υλικό, προτάσεις για δραστηριότητες Πώς χρησιμοποιούνται: Προετοιμασία επίσκεψης σε ένα μουσείο ή χώρο Γνωριμία με ένα μουσείο (συλλογή) που το σχολείο δεν μπορεί να επισκεφτεί Δανειστικό υλικό/Δανεισμός στο σχολείο για συγκεκριμένο χρονικό διάστημα

Εκπαιδευτικά πακέτα/Εκπαιδευτικοί φάκελοι Θεματικές: Μουσειακές συλλογές, Αρχαιολογικοί χώροι, γενικότερες θεματικές Τι περιλαμβάνουν: Έντυπο πληροφοριακό υλικό, φύλλα εργασίας, προτάσεις για δραστηριότητες, κ.λπ. Συνήθως πωλούνται ή δανείζονται από μουσεία ή διανέμονται από μουσεία και φορείς στο πλαίσιο διαφόρων προγραμμάτων.

Φυλλάδια εργασίας Χρησιμοποιούνται στα εκπαιδευτικά προγράμματα Μπορούν να χρησιμοποιηθούν και από μεμονωμένους επισκέπτες Αποτελούν υλικό σε εκπαιδευτικούς φακέλους Σχεδιάζονται από τους εκπαιδευτικούς

Ο ρόλος των εκπαιδευτικών/ειδικών παιδαγωγών_1 Ενημέρωση για τα διαθέσιμα εκπαιδευτικά προγράμματα. Επιλογή εκπαιδευτικών προγραμμάτων (ηλικία, ενδιαφέροντα μαθητών, σύνδεση με το Αναλυτικό Πρόγραμμα, δυνατότητες πρόσβασης κ.λπ.) Έγκαιρος προγραμματισμός. Συνεργασία εκπαιδευτικών Ειδικής και Γενικής Αγωγής.

Ο ρόλος των εκπαιδευτικών/ειδικών παιδαγωγών_2 Επικοινωνία με το μουσείο- Ενημέρωση του προσωπικού των μουσείων για τα χαρακτηριστικά της ομάδας Συνεργασία με το μουσείο. Δημιουργία υλικού. Υποστήριξη κατά τη διάρκεια του προγράμματος Δραστηριότητες πριν και μετά την επίσκεψη στο μουσείο