Ο ΡΟΛΟΣ ΚΑΙ Η ΣΥΝΕΙΣΦΟΡΑ ΤΩΝ ΤΟΠΙΚΩΝ, ΠΕΡΙΦΕΡΕΙΑΚΩΝ ΚΑΙ ΕΘΝΙΚΩΝ ΦΟΡΕΩΝ ΚΑΙ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ

Η σημασία των τοπικών, περιφερειακών και εθνικών φορέων και οργανισμών στον τουριστικό σχεδιασμό και την τουριστική ανάπτυξη

Ιδιαίτερα σημαντικό ρόλο στην υιοθέτηση σε τοπικό, περιφερειακό και εθνικό επίπεδο των κατάλληλων μοντέλων τουριστικής ανάπτυξης που θα προωθούν τις σχετιζόμενες με τις ΕΕΜΤ δραστηριότητες και υποδομές διαδραματίζουν οι τουριστικοί φορείς και οργανισμοί. Παρά την αυξανόμενη αναγνώριση της μεγάλης σημασίας και της συνεισφοράς των περιφερειακών και εθνικών φορέων και οργανισμών στην ανάπτυξη των ΕΕΜΤ, η σχετική βιβλιογραφία είναι ιδιαίτερα περιορισμένη, τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο

Είναι χαρακτηριστικό ότι, σύμφωνα με το World Travel and Tourism Council (WTTC) “Ο νέος τουρισμός εξαρτάται από την αναγνώριση από τις κυβερνήσεις των πολύτιμων συνεχών επιδράσεων που έχει ο τουρισμός σε όλους τους τομείς της οικονομίας και της κοινωνίας και από την συνειδητοποίηση του «ηγετικού ρόλου» που αυτές μπορούν να αναλάβουν στην ανάπτυξή του». Η «ανάληψη ηγετικού ρόλου» έχει σίγουρα πολλές διαστάσεις, κυρίως όμως αφορά παραμέτρους όπως διαμόρφωση της στρατηγικής της τουριστικής και γενικότερης ανάπτυξης μιας περιοχής ή χώρας, θεσμικές παρεμβάσεις, ενεργή συμμετοχή στον τουριστικό σχεδιασμό, θέσπιση μέτρων πολιτικής, εξασφάλιση και κατανομή χρηματοδότησης, δραστηριοποίηση στο μάρκετινγκ και την προβολή, παροχή κινήτρων για τον επηρεασμό της προσφοράς.

Ιδιαίτερα η βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη απαιτεί την ουσιαστική και έμπρακτη συνεργασία επιμέρους φορέων και ομάδων συμφερόντων που λειτουργούν ως βασικοί stakeholder στον επηρεασμό και την καθοδήγησή της. Αυτοί οι stakeholder μπορεί να είναι: διεθνείς οργανισμοί- φορείς, εθνικές, περιφερειακές, τοπικές αρχές (τουριστικές και μη), τουριστικοί επιχειρηματίες και ενώσεις αυτών, κάτοικοι μιας περιοχής ή χώρας, επισκέπτες- τουρίστες (Bushell 1998).

Οι εθνικοί, περιφερειακοί και τοπικοί φορείς και οργανισμοί μπορούν να επηρεάσουν κρίσιμες παραμέτρους της τουριστικής προσφοράς και να αναπτύξουν δράσεις προβολής και προώθησης του τουρισμού της περιοχής- χώρας τους. Αντίθετα, όπως προκύπτει από τη διεθνή εμπειρία, μικρός είναι ακόμη ο αριθμός των φορέων τουρισμού που δραστηριοποιούνται ενεργά σε θέματα έρευνας και εκπαίδευσης (Bushell 2001, Gunn & Var 2002).

Σημαντικό τμήμα της δράσης των εθνικών και περιφερειακών φορέων τουρισμού αποτελεί και η καταγραφή-μέτρηση της τουριστικής δραστηριότητας, με παρακολούθηση των μεταβολών της και κυρίως προσπάθεια ερμηνείας τους και αξιοποίησής τους για τον σχεδιασμό. Παράλληλα, είναι εφικτή (με χρήση κατάλληλων δεικτών) και η αξιολόγηση της επιτυχίας των στρατηγικών και των δράσεων τουριστικής ανάπτυξης που έχουν υλοποιηθεί (WTO 2003).

Η ανάγκη για ενεργή δραστηριοποίηση των περιφερειακών και εθνικών φορέων στον τουριστικό σχεδιασμό και ανάπτυξη γίνεται επιτακτικότερη από το γεγονός ότι η μεγάλη πλειοψηφία των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων στις περιοχές υποδοχής τουριστών βρίσκει διέξοδο σε μικρού μεγέθους επιχειρήσεις, χαρακτηριστικό που τις καθιστά ιδιαίτερα ευάλωτες στις επιχειρηματικές τους συνεργασίες με τις μεγάλες διεθνείς- πολυεθνικές τουριστικές επιχειρήσεις (tour operator) (Σταυρινούδης 2004).

Εκτός όμως από τις αμιγώς τουριστικές παραμέτρους, ιδιαίτερα σημαντική είναι η εμπλοκή των φορέων– οργανισμών σε θέματα που σχετίζονται με τη γενικότερη ανάπτυξη και τα χαρακτηριστικά των περιοχών υποδοχής τουριστών που σε μεγάλο βαθμό καθορίζουν την ποιότητα ζωής των κατοίκων και της εμπειρίας διακοπών. Πέρα όμως και πάνω από όλα αυτά, οι εθνικοί και περιφερειακοί φορείς- οργανισμοί τουρισμού οφείλουν να αναλάβουν το δύσκολο έργο της δημιουργίας ενός κοινού οράματος και μιας αποδεκτής «πλατφόρμας» συνεργασίας από όλους τους εμπλεκόμενους που θα αποβλέπει στην ισόρροπη ανάπτυξη του τουρισμού στην περιοχή ή την χώρα.

Ο ρόλος και η συνεισφορά των τοπικών, περιφερειακών και εθνικών φορέων και οργανισμών στην ανάπτυξη των ΕΕΜΤ: Η διεθνής εμπειρία

Από τη μελέτη της διεθνούς εμπειρίας, αναφορικά με το ρόλο των φορέων και οργανισμών τουρισμού (ΦΟΤ), προκύπτει σαφώς η μεγάλη ποικιλία δραστηριοτήτων που αναλαμβάνουν, σχετικά με την ανάπτυξη των ΕΕΜΤ. Οι δραστηριότητες αυτές μπορεί να ποικίλουν από την ανάπτυξη επιχειρηματικής δράσης (π.χ. ιδιοκτησία και λειτουργία επιχειρήσεων) και την εκμετάλλευση σχετικών πόρων και να φθάνουν μέχρι την έρευνα και τη χάραξη τουριστικής στρατηγικής (Derrett 2001).

Κατεξοχήν αρμοδιότητα των, εθνικών κυρίως, ΦΟΤ είναι ο σχεδιασμός για την υιοθέτηση και ανάπτυξη των ΕΕΜΤ. Η δραστηριότητα αυτή αναβαθμίζεται μέσα από την παράλληλη συμμετοχή εκπροσώπων τοπικών και εθνικών φορέων, ενώσεων και επιχειρήσεων, οι οποίοι μέσα από διαδικασίες διαβούλευσης συνεισφέρουν ενεργά στον καθορισμό των κύριων αξόνων της τουριστικής ανάπτυξης (WΤΟ 1994). Από άλλους ερευνητές υποστηρίζεται ότι ο ρόλος των τοπικών και εθνικών ΦΟΤ σχετίζεται με την έρευνα και την καθοδήγηση της τουριστικής ανάπτυξης σε τρεις κατευθύνσεις: α) στις τουριστικές αγορές (υπάρχουσες ή δυνητικές), β) στον φυσικό σχεδιασμό του τουρισμού και γ) στην προσπάθεια σύζευξης των αναγκών της αγοράς με τους όρους και τους περιορισμούς που θέτει ο τουριστικός σχεδιασμός (Gunn & Var 2002).  

Η συμμετοχή των τοπικών ΦΟΤ στον σχεδιασμό της τουριστικής ανάπτυξης μέσω των ΕΕΜΤ περιορίζεται σημαντικά από την καταλυτική παρουσία σε αρκετές τουριστικές περιοχές και χώρες των διεθνών τουριστικών επιχειρήσεων που κυριαρχούν στις περιοχές αυτές επιβάλλοντας τις αναπτυξιακές κατευθύνσεις και διαδικασίες που ικανοποιούν τους επιχειρηματικούς στόχους και τις επιδιώξεις τους (Tosun 2005). Καταλυτικός είναι ο ρόλος τους σε θέματα διαχείρισης εθνικών και άλλων χρηματοδοτήσεων (π.χ. Κοινοτικών) που κατευθύνονται στον τουρισμό (υποδομές, ανάπτυξη δράσεων που επιτρέπουν τη διαφοροποίηση του τουριστικού προϊόντος). Σημαντικό πεδίο συνεργασίας μεταξύ διεθνών, εθνικών και περιφερειακών ΦΟΤ καθώς και επιχειρήσεων είναι αυτό της ανάπτυξης δράσεων για τη βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη

Σε κάποιες περιπτώσεις οι ΦΟΤ εμπλέκονται ενεργά και στην ανάπτυξη εξειδικευμένων τουριστικών προϊόντων. Σ’ αυτές τις περιπτώσεις οι ΦΟΤ είναι ταυτόχρονα και ιδιοκτήτες ακινήτων ή υποδομών στις οποίες αναπτύσσονται δραστηριότητες που ενισχύουν συγκεκριμένες ΕΕΜΤ. Σ’ αυτές τις δραστηριότητες πρέπει να προστεθούν και οι σχετιζόμενες με την έμμεση ενίσχυση-υποβοήθηση των ΕΕΜΤ, όπως είναι η διαχείριση και συντήρηση θεματικών χώρων επίσκεψης (προστατευόμενες περιοχές, μουσεία κ.ά.) (Gunn & Var 2002).

Ιδιαίτερα σημαντικός είναι ο ρόλος των εθνικών και περιφερειακών ΦΟΤ σε θέματα που σχετίζονται με το ανθρώπινο δυναμικό. Μέσα από τον άμεσο ή έμμεσο έλεγχο της παρεχόμενης τουριστικής εκπαίδευσης και κατάρτισης, οι εθνικοί και περιφερειακοί οργανισμοί μπορούν να δίνουν έμφαση στην στροφή προς συγκεκριμένες ειδικότητες που απαιτούνται για την ανάπτυξη των ΕΕΜΤ, συμβάλλοντας έτσι στην ενίσχυση συγκεκριμένων μορφών τουρισμού και παρεμβαίνοντας στα ποιοτικά χαρακτηριστικά της προσφοράς. Στην περίπτωση της Ισπανίας, για παράδειγμα, οι περιφερειακές τουριστικές αρχές είχαν δικαίωμα λειτουργίας τουριστικών σχολών φιλοξενίας και catering (Newton 1996).

Κυβέρνηση της Αυστραλίας Η Κυβέρνηση της Αυστραλίας επεδίωξε να ανταποκριθεί στην ανάγκη αύξησης των εισοδημάτων στις αγροτικές περιοχές με ταυτόχρονη προσπάθεια ενίσχυσης της περιφερειακής ανάπτυξης και την αλλαγή της δομής των τοπικών κοινωνιών. Στο πλαίσιο της National Rural Tourism Strategy, η οποία είχε ως βασικό στόχο να θέσει τις βάσεις για την ανάπτυξη του αγροτουρισμού και να εκμεταλλευτεί τις αναπτυξιακές δυνατότητες που προσφέρει ο τουρισμός για την ύπαιθρο, εντάχθηκαν εξειδικευμένες δράσεις που αφορούσαν την ανάπτυξη προϊόντος, διαδικασίες πιστοποίησης και ταυτοποίησης του προσφερόμενου προϊόντος, ανάπτυξη υποδομών, ανάλυση αγοράς, εκπαίδευση και κατάρτιση. Ιδιαίτερη έμφαση όμως δόθηκε στον ρόλο της τοπικής αυτοδιοίκησης και των τουριστικών επιχειρηματιών για την περαιτέρω ουσιαστική ανάπτυξη του αγροτουρισμού (Jenkins 1993, Killion 2001).

Cuellar στην ισπανική ενδοχώρα Το πιλοτικό πρόγραμμα έδωσε έμφαση στην αξιοποίηση των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών της περιοχής και εκείνων των πόρων που επιτρέπουν την ανάπτυξη των ΕΕΜΤ. Πιο συγκεκριμένα, οι κύριοι στόχοι ήταν: η ενίσχυση της αγροτικής οικονομίας μέσω του τουρισμού, η προστασία και διατήρηση της τοπικής αρχιτεκτονικής προκειμένου να βελτιωθεί η ποιότητα ζωής των κατοίκων και να διατηρηθεί η αυθεντικότητα της τουριστικής εμπειρίας, η ανάπτυξη εξειδικευμένων δράσεων μάρκετινγκ και προβολής για την ενίσχυση της ζήτησης η παροχή τεχνογνωσίας και συμβουλών στους τοπικούς παράγοντες που εμπλέκονται στον τουρισμό η δημιουργία επιμέρους τουριστικών προϊόντων τα οποία θα υπογραμμίζουν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του Cuellar. Για την υλοποίηση της δράσης υπήρξε συνεργασία τριών stakeholders, του Secretariat of the State, της Περιφέρειας της Castilla y León και του Δήμου του Cuellar, με παράλληλη συμμετοχή εκπροσώπων των τοπικών επιχειρηματιών και της τοπικής ένωσης ξενοδόχων (Burns & Sancho 2003).

Ανάπτυξη της αγοράς κρουαζιέρας στη Βαρκελώνη Η ενδιαφέρουσα αυτή προσπάθεια είχε ως αντικειμενικό στόχο να παράσχει τη δυνατότητα στην πόλη της Βαρκελώνης, που είχε ήδη διοργανώσει με επιτυχία τους Ολυμπιακούς Αγώνες του 1992, να αναπτύξει τον τουρισμό κρουαζιέρας, προϊόν που θα συμπλήρωνε ιδανικά τη γενικότερη τουριστική «αναγέννηση» της πόλης. Για την επίτευξη του στόχου συνεργάστηκαν, από τον δημόσιο τομέα: ο Σύνδεσμος Τουρισμού της Βαρκελώνης, οι Τουριστικές Αρχές της Επαρχίας Βαρκελώνης, οι Τελωνειακές Αρχές και οι Αρχές του Διεθνούς Αερολιμένα. Από τον δημόσιο– ιδιωτικό τομέα: η Λιμενική Αρχή της Βαρκελώνης και από τον ιδιωτικό τομέα: οι Εταιρείες κρουαζιερόπλοιων, οι Ξενοδόχοι, οι Tour Operators, τα τοπικά μέσα μαζικής μεταφοράς και οι σύλλογοι ιδιοκτητών ταξί. Η επιτυχημένη συνεργασία όλων αυτών των φορέων και επιχειρήσεων είχε ως αποτέλεσμα την σημαντική ανάπτυξη των κρουαζιέρων. Είναι ενδεικτικό ότι ενώ το 1992 από τη Βαρκελώνη πέρασαν 130.000 επιβάτες κρουαζιέρας, το 1999 ο αριθμός τους έφθασε τις 550.000

Ο ρόλος και η συνεισφορά των τοπικών, περιφερειακών και εθνικών φορέων και οργανισμών στην ανάπτυξη των ΕΕΜΤ: Η Ελληνική εμπειρία

Η τουριστική πολιτική στην Ελλάδα, όπως και σε όλες τις ανεπτυγμένες τουριστικά χώρες, δεν αποτελεί πάντα μια αυτόνομη πολιτική αλλά διατρέχει οριζόντια όλες τις επιμέρους δημόσιες πολιτικές (οικονομία, περιβάλλον, υγεία, παιδεία, μεταφορές, πολιτισμό, κ.ά.). Ανταποκρινόμενοι σε ένα ολοένα μεταβαλλόμενο κοινωνικό-οικονομικό ανταγωνιστικό περιβάλλον, οι τοπικοί, περιφερειακοί και εθνικοί ΦΟΤ καλούνται να επέμβουν εκεί όπου η αγορά αποτυγχάνει (Smeral 1998), ασκώντας δημόσια πολιτική στον τομέα των ΕΕΜΤ.

Οι εθνικοί φορείς

Το Υπουργείο Τουρισμού http://www.mintour.gov.gr/ Το Υπουργείο Τουρισμού  http://www.mintour.gov.gr/ Το Υπουργείο Τουρισμού έχει ως κύρια αποστολή τη χάραξη της τουριστικής πολιτικής και τον επιτελικό σχεδιασμό της τουριστικής ανάπτυξης της Χώρας στο πλαίσιο της κυβερνητικής πολιτικής. Το έργο αυτό υλοποιεί με την κατάρτιση βραχυπρόθεσμων και μακροπρόθεσμων προγραμμάτων ενίσχυσης της ανταγωνιστικότητας του τουριστικού προϊόντος, στήριξης των επενδύσεων, προώθησης της τουριστικής εκπαίδευσης και κατάρτισης αλλά και συντονισμένης επικοινωνιακής προβολής της εικόνας της Ελλάδας στο εξωτερικό. Εισηγείται προς τα αρμόδια κυβερνητικά όργανα τα αναγκαία μέτρα και ενέργειες για την αποτελεσματική λειτουργία του τουριστικού τομέα. Παρεμβαίνει για την εναρμόνιση των πολιτικών που επηρεάζουν τον Τουρισμό. Ασκεί επιτελικό και συντονιστικό ρόλο σε θέματα Τουρισμού και συνεργάζεται και υποστηρίζει αρχές της Περιφερειακής και Τοπικής Αυτοδιοίκησης και άλλους φορείς με αρμοδιότητες στον τομέα του Τουρισμού.

Υπουργείο Περιβάλλοντος, Χωροταξίας και Δημοσίων Έργων (ΥΠΕΧΩΔΕ) Εταιρεία Τουριστικής Ανάπτυξης ΑΕ (ΕΤΑ ΑΕ) Αγροτουριστική ΑΕ Σύνδεσμος των Εν Ελλάδι Τουριστικών και Ταξιδιωτικών Γραφείων (HATTA) Περιφερειακοί- τοπικοί φορείς Περιφέρειες Περιφερειακές Ενότητες ΟΤΑ α’ βαθμού: Δήμοι και Κοινότητες