Γεωπολιτική Γ.Μαυρομμάτης Σύγχρονα θέματα γεωπολιτικής (γεωοικονομίας) και η έννοια της παγκόσμιας ασφάλειας (ποιας; Ποιανού;) Γεωπολιτική Γ.Μαυρομμάτης

Γεωπολιτική, γεωοικονομία και ή έννοια της παγκόσμιας ασφάλειας Ποιο είναι το αντικείμενο του μαθήματος; Ποια είναι η ιστορία που θα προσπαθήσουμε να διηγηθούμε; Μια ιστορία παγκόσμιας πολιτικής γεωγραφίας και διεθνών σχέσεων; Τι είναι γεωπολιτική; Γαία και πολιτική. Πότε εμφανίζεται; Τι είναι γεωοικονομία; Μια μετάβαση από την πολιτική στην οικονομία; Ποια η διαφορά μεταξύ κλασσικής και σύγχρονης γεωπολιτικής; Ποια είναι η έννοια της ασφάλειας; Γιατί είδους ασφάλεια μιλάμε; Εθνική, ανθρώπινη, περιβαλλοντολογική, ενεργειακή; Ποια ή έννοια της παγκόσμιας ασφάλειας; Πως συνδέεται η έννοια της γεωπολιτικής, γεωοικονομίας με την έννοια της παγκόσμιας ασφάλειας; Αν συνδέονται. Παλαιά γεωπολιτική νέα γεωπολιτική ή η παλαιά γεωπολιτική ξαναεμφανίζεται Το τέλος της ιστορίας δεν έρχεται ποτέ , Allepo, πυρηνικά στις παρυφές του Νάτο, κυβερνοεπίθεσεις, αποχώρηση από πυρηνικές συμφωνίες Το δυσκολότερο σημείο των αμερικανο-ρωσικών σχέσεων από το τέλος του Ψυχρού πολέμου

Γεωπολιτική, γεωοικονομία και ή έννοια της παγκόσμιας ασφάλειας Σε τι αναφερόμαστε; Τι προσπαθούμε να αναλύσουμε; Μήπως είμαστε υπερβολικά φιλόδοξοι ή ακόμα και υπερφίαλοι; Υπάρχει πιθανότητα να εξηγήσουμε τον κόσμο και το γενικότερο παγκόσμιο πολιτικό και οικονομικό γίγνεσθαι; Λίγη μετριοφροσύνη δεν βλάπτει. Θα προσπαθήσουμε να αναφερθούμε σε ορισμένα ζητήματα και πολύ σχηματικά να δώσουμε ορισμένες πληροφορίες αλλά και κατευθύνσεις ανάλυσης. Θα αντλήσουμε γνώσεις από διάφορα επιστημονικά πεδία όπως των Διεθνών Σχέσεων, της Γεωγραφίας, Οικονομίας, Ιστορίας, Πολιτισμού (διαεπιστημονική προσέγγιση) με σκοπό να ρίξουμε λίγο φως σε ζητήματα που αφορούν τον κόσμο ή καλύτερα τον πλανήτη στον οποίο βρισκόμαστε και κατοικούμε (δεν είμαστε στο Enterprise και ούτε είμαστε πολίτες του United Federation of Planets). Ούτε είμαστε μελλοντολόγοι που μπορούμε να προβλέψουμε το μέλλον της ανθρωπότητας. Οπότε, αυτό το οποίο μπορούμε να κάνουμε είναι μια αναφορά σε σύγχρονα θέματα γεωπολιτικής και γεωοικονομίας που αφορούν αυτόν εδώ τον πλανήτη.

Διεθνείς σχέσεις και παραδείγματα Οι ρεαλιστές: Θουκυδίδης, Μακιαβέλι, Χομπς, Κίσινγκερ κτλ. Η έννοια της αναρχίας στη διεθνή σκηνή, τα κράτη που πρέπει να αυτό-βοηθηθούν και η έννοια της εθνικής ασφάλειας, zero-sum game Οι φιλελεύθεροι: Καντ, Άνταμς Σμίθ, Κόμπντεν (ο νόμος των σιτηρών), Ηνωμένα Έθνη, win win. Δεν υπάρχει κοινωνικό συμβόλαιο και οι μηχανισμοί του στη διεθνή κοινότητα επομένως κυριαρχεί μια μορφή αναρχίας. Παρόλα αυτά, τα κράτη μπορούν μέσα από τις συμφωνίες και τη διαπραγμάτευση να χτίσουν κάτι πιο στέρεο μέσα από τη συνεργασία Και οι δύο σχολές αναφέρονται σε μια πραγματικότητα υλική και δεδομένη, σχεδόν ουσιοκρατική Η κατασκευή (Constructivism paradigm) τι είναι η αναρχία; Το νόημα των διεθνών σχέσεων δεν είναι δεδομένο αλλά κατασκευάζεται και αλλάζει (Οι συνομιλίες της Αμερικάνικης εξωτερικής πολιτικής με το Ιράν μετά από 30 χρόνια)

House of Cards- realpolitik

H γεωγραφική κλίμακα του ανθρώπινου είδους- οι ρομαντικοί/ φιλελεύθεροι

Επιστημονική φαντασία ή μια άλλη γεωγραφική κλίμακα (Star Trek (2300-2400 μ.χ., παραγωγή από 1966 μέχρι τώρα), το ανθρώπινο είδος ανάμεσα σε άλλα είδη

Η έννοια ή καλύτερα οι έννοιες της Γεωπολιτικής Ελληνική λέξη: γαία και πολιτική. (www.exploringgeopolitics.org, Journal Political Geography, Geopolitics) Τι είναι γαία; Τι είναι πολιτική; Μπορείτε να μου ορίσετε την έννοια της γεωπολιτικής όπως την αντιλαμβάνεστε; Ένας ακόμα ορισμός στο Internet: «Η μελέτη των γεωγραφικών επιδράσεων στις σχέσεις ισχύος/ εξουσίας της διεθνούς πολιτικής σκηνής. Ο όρος χρησιμοποιήθηκε πρώτη φορά στις αρχές του 20ου αιώνα από το Σουηδό πολιτικό επιστήμονα Rudolph Kjellen». Klaus Dodds/ David Atkinson (2000) Geopolitical Traditions: «Η γεωπολιτική σκέψη αναπτύχθηκε στο τέλος του 19ου αιώνα καθώς γεωγράφοι και άλλοι αναλυτές προσπάθησαν να αναλύσουν, να εξηγήσουν και να καταλάβουν τις αλλαγές ενός κόσμου στο τέλος ενός αιώνα.» Colin Flint (2006) Introduction to Geopolitics: «Πως θα μπορούσαμε να ορίσουμε τη γεωπολιτική στη σύγχρονη εποχή με σκοπό να προσφέρουμε μια κριτική ανάλυση; Ο σκοπός είναι να αντιληφθούμε, να εξετάσουμε και να κριτικάρουμε τη διεθνή πολιτική και απαιτεί από εμάς να χρησιμοποιήσουμε περισσότερους από έναν ορισμούς.»

H κλασσική γεωπολιτική σκέψη Kjellen (1899): « [γεωπολιτική] η θεωρία του κράτους ως γεωγραφικού οργανισμού ή χωρικού φαινομένου» (όλα σχετίζονται με το κράτος) Η κλασσική γεωπολιτική ως διαμάχη μεταξύ Αγγλίας και Γερμανίας Στον 20ο αιώνα, οι αυτοκρατορίες δεν μπορούσαν να επεκταθούν σε άλλα εδάφη παρά μόνο να κατακτήσουν εδάφη άλλων αυτοκρατοριών. Η Βρετανική αυτοκρατορία δεν ήταν τόσο ισχυρή όσο στο πρόσφατο παρελθόν. Αυξημένος ανταγωνισμός μεταξύ των αυτοκρατοριών με αποτέλεσμα τον πρώτο παγκόσμιο πόλεμο

Ratzel, Mackinder & Haushofer Γερμανός γεωγράφος, με εκπαίδευση ζωολόγου/ βιολόγου.Το 1897 εξέδωσε το βιβλίο του με τίτλο «Πολιτική γεωγραφία» (πρώτη χρήση του όρου). Η πολιτική γεωγραφία ως αποκλειστική υπόθεση του κράτους .Στοιχεία κοινωνικού δαρβινισμού.Το κράτος, το έθνος χρειάζεται πόρους για να επιβιώσει.Το κράτος προσπαθεί να επεκταθεί, αν οι γείτονες είναι αδύναμοι και δεν εκμεταλλεύονται στο μέγιστο τα εδάφη τους, τότε το ισχυρό έθνος/ κράτος θα επεκταθεί στις γείτονες περιοχές Mackinder: Η γεωγραφία ως «βοήθεια» στη γεωστρατηγική της Βρετανικής αυτοκρατορίας. Πολύ πρακτική η προσέγγιση του, η επιβίωση της βρετανικής αυτοκρατορίας, το έργο του άσκησε μεγάλη επιρροή στους πολιτικούς. Η μετά-Κολομβιανή εποχή: από τα πλοία στους σιδηροδρόμους «Αυτός που ελέγχει την κεντρική γη, ελέγχει την Ανατολική Ευρώπη», η κεντρική γη έχει πόρους και είναι προφυλαγμένη από ναυτικές επιδρομές. «Αυτός που ελέγχει την κεντρική γη, ελέγχει την παγκόσμια νήσο (Ευρασία-Αφρική). «Αυτός που ελέγχει την παγκόσμια νήσο, ελέγχει τον κόσμο» Έγραφε την εποχή της Συνθήκης των Βερσαλλιών στο τέλος του Β παγκοσμίου πολέμου και φοβόταν μια συμμαχία μεταξύ της Γερμανίας και Ρωσίας και πρότεινε τη δημιουργία «κρατών που να απορροφούν τους κραδασμούς» μεταξύ των δύο ισχυρών κρατών. Μόναχο και η γερμανική Geopolitik. Μαθητής του Haushofer o Hess. Οι ιδέες του Haushofer επηρέασαν τον Εθνικό-Σοσιαλισμό. Μια βασική διαφορά: περιβαλλοντολογικός ντετερμινισμός (οι άνθρωποι είναι αποτέλεσμα του περιβάλλοντος) vs βιολογικό ρατσισμό. Έγραφε την εποχή της συνθήκης των Βερσαλλιών όπου η Γερμανία έχασε σημαντικές περιοχές της. Χρησιμοποίησε την έννοια του «ζωτικού χώρου» (Ratzel) και τις ιδέες του Mackinder περί κρατικής στρατηγικής για να αξιώσει την ανάγκη της γεωγραφική επέκτασης της Γερμανίας . Η εικόνα και η αφήγηση της «πληγωμένης Γερμανίας», μια Γερμανία που έχει χάσει εδάφη της. Η θεωρία των «παν-περιοχών» όπου η Γερμανία, οι ΗΠΑ και η Ιαπωνία έχουν τις περιοχές επικράτησης τους.Εξαιτίας της σύνδεσης του Geopolitik με το Ναζισμό, η γεωπολιτική «ξέπεσε» και εγκαταλείφτηκε ως επιστημονικό αντικείμενο για δεκαετίες. Το αντικείμενο εμφανίστηκε ξανά τη δεκαετία του 1960 μέσα από την στατιστική στροφή της γεωγραφίας.

Προβολή των κλασσικών γεωπολιτικών αφηγήσεων στο παρόν Ισχύουν οι ιδέες των κλασσικών πολιτικών γεωγράφων; Τα κράτη στην παρούσα επεκτείνονται χωρικά προκειμένου να αυξήσουν το ζωτικό τους χώρο; Ποια είναι η σημασία της Κεντρικής Γης στην παγκόσμια γεωπολιτική σκηνή; Υπάρχουν πανπεριοχές σήμερα τις οποίες ηγούνται συγκεκριμένα κράτη;

Pan-regions

Υπερεθνικές οργανώσεις και Κεντρική γη

Η γεωπολιτική και οι δίδυμες αδερφές της Η έννοια της γεωπολιτικής χρησιμοποιείται σχεδόν ως συνώνυμο στην παρούσα με την έννοια της γεωστρατηγικής αλλά και της γεωοικονομίας Η έννοια της γεωπολιτικής και της γεωστρατηγικής συνυπάρχει στα έργα των Ratzel, Mackinder, Haushofer Ποια είναι η διαφορά με την έννοια της γεωοικονομίας; Μπορείτε να σκεφτείτε; Edward Lutwak (1990) “From geopolitics to geoeconomics: Logic of conflict, grammar of commerce”. Το τέλος του ψυχρού πολέμου. Μικρότερη σημασία της στρατιωτικής ισχύος. Γεωοικονομία: «αυτός νεολογισμός είναι ο καλύτερος που μπορώ να σκεφτώ που να συνδυάζει τη λογική της σύγκρουσης με τις μεθόδους του εμπορίου, η λογική του πολέμου στη γραμματική του εμπορίου». Αντίθετα, γεωπολιτική: η λογική του πολέμου στη γραμματική της πολιτικής (Clausewitz: war the continuation of politics be other means). Βασικά μια μετάβαση από τους στρατιωτικούς στους οικονομικούς πολέμους. Το τέλος του zero-sum game; Φυσικά οι διενέξεις και οι συγκρούσεις δεν εξαφανίζονται; Η πιθανότητα σύγκρουσης πάντα υπάρχει. Δεν βρισκόμαστε στο τέλος της ιστορίας.

Το τέλος της γεωπολιτικής; Kaufman (2004): «Γεωοικονομία: η συσχέτιση των οικονομικών και χρηματοοικονομικών με παγκόσμιες πολιτικές και πολιτικές ασφάλειας» Deborah Cowen & Neil Smith (2009): «Μια εμφανιζόμενη γεωγραφία της οικονομίας και της ασφάλειας που θα μπορούσε βέλτιστα να ονομαστεί ως γεωοικονομία», «ορισμένες αλλαγές στη χωρικότητα πολιτικών, οικονομικών και κοινωνικών δυνάμεων που αφήνουν πίσω τους τη γεωπολιτική» Gearoid O Tuathail: The Postmodern Geopolitical Condition. G. O Tuathail (1998): Postmodern Geopolitics? Ζούμε σε έναν κόσμο αλληλοεξαρτούμενο και συνδεδεμένο. Αυτός ο σύγχρονος, μεταμοντέρνος κόσμος αναφέρεται σε μια καινούρια μορφή γεωπολιτικής ή καλύτερα μεταμοντέρνας γεωπολιτικής. Από το Ratzel και το Haushofer στην παγκόσμια κοινωνία του ρίσκου, της μετανάστευσης και της κλιματικής αλλαγής. Καινούριοι γεωπολιτικοί λόγοι παράγονται σε σχέση με αυτόν τον αλληλοεξαρτούμενο πλανήτη της αποεδαφοποίησης και των ροών. Η γεωοικονομία ως μετά-γεωπολιτική σε αντιδιαστολή με την κλασσική γεωπολιτική. Παγκόσμια ρίσκα, παγκόσμια ασφάλεια, παγκόσμια γεωπολιτική (αλλά και η κριτική της). Μήπως αυτό είναι και το αντικείμενο του μαθήματος: οικονομία, πολιτική και ασφάλεια σε παγκόσμιο επίπεδο αλλά χωρίς να έχουμε φτάσει το τέλος της ιστορίας, οι συγκρούσεις και ο πόλεμος πάντα παραμονεύουν.

Γεωοικονομία και ασφάλεια

Εμβαθύνοντας στην έννοια της ασφάλειας Τι εννοούμε με την έννοια της ασφάλειας; Αναφερόμαστε στην εθνική ασφάλεια των κρατών όπως στο πλαίσιο της κλασσικής γεωπολιτικής (ζωτικός χώρος ως εθνική ασφάλεια); Στον παγκοσμιοποιημένο κόσμο του τώρα μπορούμε να αναφερόμαστε μόνο στην εθνική ασφάλεια; ‘Security studies’ στο πλαίσιο των Διεθνών Σχέσεων τι περιλαμβάνει; Ψυχροπολεμική περίοδος και η έννοια της εθνικής ασφάλειας. Η Σχολή της Κοπεγχάγης και το νέο πλαίσιο ανάλυσης: στρατιωτική (εθνική), πολιτική, οικονομική, κοινωνική (θέματα συλλογικής ταυτότητας) και περιβαλλοντολογική. Το κράτος δεν είναι η μοναδική αναφορά στην ασφάλεια. Ανθρώπινη ασφάλεια: United Nations Human Development Report 1994. H ασφάλεια αναφέρεται στα άτομα και όχι στα κράτη, στους ανθρώπους και πως αυτοί μπορούν να διασφαλίσουν και να βελτιώσουν τις ζωές τους. Υπάρχουν τοπικές (τρόφιμα, υγεία κτλ.) και παγκόσμιες απειλές σε σχέση με την ανθρώπινη ασφάλεια (περιβάλλον, τρομοκρατία, οικονομική ανισότητα). Κάποιος μπορεί να υποστηρίξει ότι η έννοια της ασφάλειας έχει επεκταθεί σε πάρα πολλές σφαίρες αλλά και η υποχρέωση για τη διατήρηση της ασφάλειας έχει διαχυθεί πέραν των κρατών, στις υπερεθνικές οργανώσεις, τις τοπικές κυβερνήσεις, τις ΜΚΟ, τον τύπο, την αγορά κτλ. Δεν είναι μόνο το κράτος υπεύθυνο για τη διευρυμένη έννοια της ασφάλειας όπως συνέβαινε με την εθνική ασφάλεια. Ασφάλεια ή η κατασκευή της ανασφάλειας.

Που τον κατατάσσεται ρεαλιστή ή φιλελεύθερο σε σχέση με την παγκόσμια ασφάλεια; Nayef Al Rodhan, Neurologist, Philosopher & Geostrategist. O φιλόσοφος, νευρολόγος: η ανθρώπινη συμπεριφορά σχετίζεται, εξαιτίας της εξελικτικής διαδικασίας σε επίπεδο νευρώνων, από συναισθηματικό ατομικό συμφέρον. Η ανθρώπινη φύση είναι συναισθηματική, αηθής και εγωιστική. Το μόνο που πρέπει να αλλάξει μέσα από τη σωστή διακυβέρνηση είναι η αηθής φύση του ανθρώπου σε αυτόν τον αλληλοεξαρτώμενο κόσμο. Είναι προς το συλλογικό συμφέρον να πράττουμε το σωστό, δεν είναι αλτρουισμός είναι κοινό συμφέρον. Νομίζω κάτι ανάλογο προσπαθεί να πει και ο Thomas Friedman όταν μιλάει για «frenemies» και υγιείς ή άρρωστες αλληλο-εξαρτήσεις, win-win ή loose-loose καταστάσεις. Ο Rodhan εισάγει την έννοια της παγκόσμιας ασφάλειας, η οποία περιλαμβάνει: την ανθρώπινη ασφάλεια, την περιβαλλοντολογική, την εθνική, την διαεθνική, και τέλος την διαπολιτισμική (κουλτούρα). Πολλές από αυτές τις μορφές συμπίπτουν σε αρκετές περιπτώσεις.

παγκόσμια ασφάλεια; Εκεί που η φιλοσοφία συναντά τη γεωστρατηγική: ο μόνος τρόπος να επιτευχθεί παγκόσμια ασφάλεια είναι μέσα από την εδραίωση της παγκόσμιας δικαιοσύνης. Η ανθρωπότητα μαζί θα θριαμβεύσει ή θα καταποντιστεί. Η δικαιοσύνη ως παράγοντας διασφάλισης της παγκόσμιας ασφάλειας. Η ανάγκη για σωστή διακυβέρνηση. Η δικαιοσύνη ως ασφάλεια, η ανθρώπινη αξιοπρέπεια του ανθρώπου και στο βάθος ο Καντ και ο διαφωτισμός. Είναι η παγκόσμια ασφάλεια η συνέχεια του διαφωτισμού. Ή έννοια της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και τα σύγχρονα πολιτικά κινήματα από τους αγανακτισμένους μέχρι την Αραβική άνοιξη.

Σουρεαλιστικές αφηγήσεις σε έναν αδυσώπητο κόσμο;

Thomas Friedman η δημοσιογραφία ως ακαδημία

Οι διαλέξεις του μαθήματος: 1. Ζούμε σε έναν πολύ-πολικό κόσμο; Εσείς τι λέτε; 2. Η ανατολή της Ανατολής; 3. Κίνα και το G2 4. Κίνα και το παγκόσμιο πολιτικό-οικονομικό σύστημα 5. Οι αναπτυσσόμενοι γίγαντες (ή όχι και τόσο) 6. Ευρώπη: Μια ήπειρος σε πτώση; 7. Από την Αραβική Άνοιξη στους Ισλαμιστές και πίσω στους στρατηγούς (και μετά στο ISIS) 8. Υποσαχάριος Αφρική 9. Ενέργεια ή γιατί δεν μπορούμε να ζήσουμε χωρίς αυτή. 10. Κλιματική αλλαγή