ΗΘΙΚΑ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΣΤΟ ΓΟΝΙΔΙΑΚΟ ΝΤΟΠΙΝΓΚ Α. ΜΑΥΡΟΦΟΡΟΥ LLM LAMP, ΜSc, MBA Εργαστήριο Βιοηθικής Τμήματος Βιοχημείας & Βιοτεχνολογίας Παν/μίου Θεσσαλίας & Εργαστήριο Δεοντολογίας Ιατρικής Σχολής Παν/μίου Θεσσαλίας

Προσέγγιση του όρου «Η χορήγηση σε υγιή άτομα ή η χρήση από το ίδιο το άτομο ουσιών ξένων προς τις μεταβολικές εργασίες, ουσιών φυσιολογικών σε ποσότητα μεγαλύτερη του επιτρεπτού ορίου, ορμονών ή άλλης παρόμοιας δράσης προιόντων » Διεθνής Επιτροπή Ολυμπιακών Αγώνων Ετυμολογικά ο όρος doping προέρχεται από την αφρικανική λέξη dop και σημαίνει το απόσταγμα διεγερτικών ουσιών το οποίο χρησιμοποιούσαν οι λαοί της Αφρικής για τις θρησκευτικές τελετές Τους «Η χρήση ενός μέσου (ουσίας ή μεθόδου), η οποία είναι ενδεχομένως βλαβερή για την υγεία του λήπτη και ικανή να αυξήσει την απόδοση του σε αθλητική δραστηριότητα»

Η παρουσία του doping ιστορικά Στην αρχαία Ελλάδα οι παλαιστές και οι ρίπτες τρέφονταν με μίγμα από κρέας ταύρου & χοίρου για να πάρουν πρωτεΐνες. Η μυϊκή τους μάζα αυξανόταν, το πρόσωπό τους παραμορφωνόταν σε σημείο ο Αριστοτέλης να γράφει ότι έμοιαζαν με ζώα Οι αρχαίοι Αιγύπτιοι χρησιμοποιούσαν ουσίες που έπαιρναν από τις πίσω οπλές των γαϊδάρων Οι Ρωμαίοι μονομάχοι πριν μπουν στην αρένα έπιναν διεγερτικές ουσίες. Οι Ινκας στο Μεξικό χρησιμοποιούσαν ως διεγερτικά για την κάλυψη μακρινών αποστάσεων, τη μάσιση φύλλων διαφόρων ειδών φυτών

Η παρουσία του doping ιστορικά κολυμβητή κατά τη διάρκεια διάπλου στη διώρυγα του Αμστερνταμ Το 1885 καταγράφεται ο πρώτος θάνατος αθλητή (ποδηλάτη) από aποδεδειγμένη χρήση doping Το 1889 ο όρος “doping” εμφανίστηκε για πρώτη φορά σε αγγλικό λεξικό και τα πρώτα όντα που το δοκίμασαν ήταν τα άλογα στα οποία χορηγούταν στρυχνίνη. Το 1904 ο νικητής του μαραθωνίου στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Saint Louis, Τόμας Χικς, κατέρρευσε μετά τον τερματισμό επειδή είχε καταναλώσει στρυχνίνη και μπράντι, ως πρωτότυπο διεγερτικό μίγμα

Η παρουσία του doping ιστορικά Το 1935 στα εργαστήρια των ΝΑΖΙ οι επιστήμονες χρησιμοποιώντας σκύλους ως πειραματόζωα απομόνωσαν την ανδρική ορμόνη τεστοστερόνη και τη χορήγησαν σε στρατιώτες ώστε να αυξηθεί η επιθετικότητά τους. Το 1936 η τεστοστερόνη χορηγήθηκε σε αθλητές στους Ολυμπιακούς αγώνες στο Βερολίνο Το 1847 ο Γιούστους φον Λίμπινγκ, παρασκεύασε συμπυκνωμένο ζωμό κρέατος ως συμπλήρωμα διατροφής, που εφοδίαζε τον οργανισμό με μεγάλες ποσότητες κρεατίνης. Το 1954 η Δ. Γερμανία κατέκτησε το Μουντιάλ και οι παίκτες της αργότερα νοσηλεύτηκαν με προβλήματα στο συκώτι & με ίκτερο

Μόλις ο αθλητισμός έγινε τρόπος ανταγωνισμού στη ζωή των ανθρώπων δημιουργήθηκε η ανάγκη για αναζήτηση της εξωγενούς βοήθειας προς τον οργανισμό

Γονιδιακή Θεραπεία Εφαρμόζεται για τη γονιδιακή αποκατάσταση της λειτουργίας γονιδίου ελαττωματικού, το οποίο δεν εκφράζει ή εκφράζει σε μικρότερη ποσότητα τη λειτουργική πρωτείνη Το γενετικό υλικό του μεταφερόμενου γονιδίου καταλήγει στο πυρήνα των κυττάρων-στόχων και οδηγεί στη παραγωγή της επιθυμητής πρωτείνης, με αποτέλεσμα τη θεραπεία σοβαρών ασθενειών Οι επιστήμονες δεν μπόρεσαν να αποτρέψουν τη χρήση της γονιδιακής θεραπείας σε αθλητικά κυκλώματα που στόχευαν μέσω της βελτίωσης των επιδόσεων των αθλητών , στη δόξα και στο χρήμα Δημιουργία υπεραθλητών χάρη της εφαρμογής του γονιδιακού doping

Γονιδιακό doping στον αθλητισμό Αφορά τη μη θεραπευτική χρήση κυττάρων, γονιδίων ή γονιδιακών στοιχείων, που έχουν τη δυνατότητα να αλλάξουν τη γενετική δομή των αθλητών, ώστε το σώμα τους να παράγει ορμόνες ή άλλες φυσικές ουσίες, ικανές να βελτιώσουν τις επιδόσεις τους

Γονίδια που χρησιμοποιούνται στο γονιδιακό doping Eρυθροποιητίνη: παράγεται από τους νεφρούς & διεγείρει τη παραγωγή νέων ερυθρών αιμοσφαιρίων από το μυελό των οστών, τα οποία μεταφέρουν έτσι πιο πολύ οξυγόνο αυξάνοντας την αεροβική ικανότητα των αθλητών Μυοστατίνη: πρωτείνη που καθυστερεί την ανάπτυξη των μυών χωρίς ξεκάθαρο μηχανισμό. Η χορήγηση, συνεπώς, ουσιών που εμποδίζουν τη δράση της, θα είχε ως αποτέλεσμα την υπερβολική ανάπτυξη της μυικής μάζας, λόγω της αύξησης του αριθμού - μεγέθους των μυικών ινών Αυξητικός παράγοντας -1 της ινσουλίνης (ΙGF-1): με απευθείας ένεση του γονιδίου του αυξητικού παράγοντα-1 της ινσουλίνης στους μύες, επιτυγχάνεται η αύξηση της μυικής μάζας

Γονίδια που χρησιμοποιούνται στο γονιδιακό doping Eνδορφίνες-εγκεφαλίνες: πρόκειται για πεπτίδια που εκκρίνονται από τον οργανισμό για την καταστολή του πόνου. Η εισαγωγή γονιδίων που ελέγχουν την παραγωγή τους βοηθά τον λήπτη (τον αθλητή) τους να ξεπερνά πιο εύκολα τον πόνο & να συμμετέχει συχνότερα σε αγώνες Αγγειακός ενδοθηλιακός αυξητικός παράγοντας: γονίδιο του αγγειακού ενδοθηλιακού αυξητικού παράγοντα εισάγεται, οδηγώντας στη δημιουργία νέων αιμοφόρων αγγείων & σε αυξημένη τροφοδοσία των ιστών με οξυγόνο. Έτσι όργανα όπως οι πνεύμονες, η καρδιά, οι μύες, παρουσιάζουν εξαιρετικές επιδόσεις, αγγίζοντας το μέγιστο των δυνατοτήτων τους

Είναι δυνατή η χρήση γονιδιών για την ενίσχυση της απόδοσης των αθλητών; Εκπορεύεται από το δικαίωμα της αυτονομίας του ατόμου; Μήπως δημιουργεί διακρίσεις απέναντι στα άτομα; Μήπως καταστρατηγεί τους αθλητικούς κανόνες;

Προβλέψεις μέσω γονιδιακού προφίλ Ένας αθλητής με γονιδιακό προφίλ που του δίνει ένα μυϊκό σύστημα φτιαγμένο για αντοχή, έχει ξεκάθαρο προβάδισμά σε σχέση με έναν αθλητή που δεν έχει τέτοιο μυϊκό σύστημα. Δεν είναι αρκετό ένα καλό γονιδιακό προφίλ για την αθλητική επιτυχία Τα περισσότερα αθλήματα απαιτούν μία πολύπλοκη αλληλεπίδραση ικανοτήτων, που δύσκολα τις ξεχωρίζουμε. Η αθλητική απόδοση εξαρτάται πέρα από τις μεθόδους γονιδιακής ενίσχυσης και από άλλους παράγοντες (διατροφή, προπόνηση, τραυματισμοί) Τα πρώτα αθλήματα που θα γίνουν θύματα του γονιδιακού ντόπινγκ είναι τα αθλήματα που απαιτούν συγκεκριμένη σωματική διάπλαση, πχ η ποδηλασία, ο μαραθώνιος.

Οι ηθικές παράμετροι του doping Είναι δίκαιος ο αποκλεισμός ατόμων από τον αθλητισμό επειδή η φύση, και όχι η επιστήμη, τους προίκισε με ένα καλύτερο από το μέσο όρο γενετικό προφίλ;

Ανίχνευση του doping Ο αθλητής μέσω γονιδιακού doping παράγει πρωτείνες όμοιες με τις φυσιολογικές, χωρίς να είναι εμφανής η αλλαγή στο γενετικό υλικό με τις συμβατικές μεθόδους ανίχνευσης Η συστηματική παρακολούθηση του αθλητή και η συνεχής μέτρηση και καταγραφή της συγκέντρωσης συγκεκριμένων πρωτεινών στον οργανισμό του για μεγάλο χρονικό διάστημα, βοηθά στην ανίχνευση του γονιδιακού doping . (δαπανηρή πρακτική) Επιτέπει το ιατρικό απόρρητο τη δημιουργία βάσης δεδομένων στον αθλητισμό;

Νομοθετικές Προβλέψεις Η Ελλάδα κύρωσε τη Διεθνή Σύμβαση κατά της φαρμακοδιέγερσης στον αθλητισμό με το Ν. 3516/2006 Ο Ν. 2725/1999 «Ερασιτεχνικός και επαγγελματικός αθλητισμός και άλλες διατάξεις» μαζί με την τροποποίηση του από το Ν. 3057/2002 καθορίζει τα απαγορευμένα μέσα (ουσίες – μεθόδους) που έχουν την δυνατότητα να μεταβάλλουν τεχνητά την αγωνιστική διάθεση,ικανότητα ή απόδοση ενός αθλητή, είτε να συγκαλύψουν μια τέτοια μεταβολή Ο νόμος αναφέρεται & στην απαγόρευση παραγόντων απόκρυψης, προιόντων που μπορούν να μειώσουν την απέκκριση των ουσιών (απαγορευμένων) ή να καλύψουν τη παρουσία τους στα ούρα ή σε άλλα δείγματα που χρησιμοποιούνται στον έλεγχο doping ή να Μεταβάλλουν τις αιματολογικές παραμέτρους

Επίπεδα συγκέντρωσης ουσιών στα ούρα πάνω από τα οποία υφίσταται παράπτωμα doping Καθίνη > 5 μg/ml Διεγερτικό Εφεδρίνη > 10 μg/ml Μεθυλοεφεδρίνη Σαλβουταμόλη > 100 ng/ml β2 αγωνιστής Λόγος Τεστοστερόνης / Επιτεστοστερόνη > 4  

Οι ηθικές παράμετροι του doping Καταργεί το βιολογικό σκοπό του αθλητισμού και την ευγενή άμιλλα. Ο αθλητισμός για τη διάκριση (χρήματα, δόξα, εξουσία) & όχι για την απόλαυση Νοθεύει την ηθική του αθλητή ωθώντας τον σε μη νόμιμες πρακτικές. Τον απομακρύνει από το ευ αγωνίζεσθαι & το Ολυμπιακό ιδεώδες Δεν υφίσταται αγώνας επί ίσοις όροις αφού οι αθλητές ξεκινούν με διαφορετικές βιολογικές αντοχές Ανοίγει ένα άτυπο πόλεμο μεταξύ εταιριών βιοτεχνολογίας που προχωρούν στην εφαρμογή του γονιδιακού doping με στόχο την παράνομη εμπορία , την απόκτηση κέρδους ή φήμης Καταστρέφει τη σωματική και ψυχική υγεία των αθλητών

Οι ηθικές παράμετροι του doping Βιομηχανοποίηση και εμπορευματοποίηση του αθλητισμού Έλλειψη σεβασμού προς τη εθνική ή τη διεθνή νομοθεσία Δημόσιος εξευτελισμός και ταπείνωσης της χώρας με τα χρώματα της οποίας λαμβάνει μέρος ο αθλητής Η σχέση χορηγών διασήμων αθλητών με το doping Η βίαιη αποκαθήλωση προτύπων Ο ρόλος της πολιτείας και της παιδείας στο φαινόμενο doping Η εξαργύρωση μιας αθλητικής επιτυχίας με την εισαγωγή του αθλητή σε κάποιο ΑΕΙ ή με τη λήψη βαθμών στο στρατό

Οι ηθικές παράμετροι του doping Η δυνατότητα του εύπορου αθλητή ή της εύρρωστης οικονομικά ομοσπονδίας να αγοράσει ένα καλό γενετικό προφίλ Πρωταθλητισμός μόνο για τους εύπορους; Μια οικονομικά δυνατή χώρα έχει δυνητικά αυξημένες πιθανότητες να κερδίνουν οι εκπρόσωποι της σε μια αθλητική διοργάνωση;

Οι ηθικές παράμετροι του doping κοινωνικές ισορροπίες, να διαχωρίσει τους ανθρώπους σε ισχυρούς & αδυνάτους, και να κινδυνεύσει η έννοια της ισότητας μεταξύ των ανθρώπων ή μήπως ισότητα δεν υπήρξε ποτέ;

Οι ηθικές παράμετροι του doping Οι ποινές διαφοροποιούνται από κράτος σε κράτος;

Οι ηθικές παράμετροι του doping Η πίεση των γονιών προς τα παιδιά τους να διακριθούν σε κάποιο άθλημα

Κίνδυνοι για την υγεία των αθλητών Οι συμβατικές γονιδιακές θεραπείες εφαρμόζονται από γιατρούς εξειδικευμένους & είναι ελεγχόμενες πχ για την αντιμετώπιση όγκων Στο γονιδιακό doping υπάρχει η πιθανότητα να μην είναι εγκεκριμένα τα εργαστήρια από τους αρμοδίους ή οι πρώτες ύλες να είναι άγνωστης προέλευσης ή να είναι επιμολυσμένες ή να μην έχουν περάσει από τη διαδικασία των επίσημων κλινικών μελετών Η χρήση λοιμογόνων ιών μπορεί να βλάψει την υγεία των ίδιων των αθλητών καθώς και τα άτομα που συναναστρέφονται Όταν στη γονιδιακή θεραπεία χρησιμοποιούνται αδενοιοί, εκτός από τη μεταφορά του γενετικού υλικού στα κύτταρα μπορεί να μεταφερθεί γενετικό υλικό στα γεννητικά κύτταρα & να οδηγήσει σε αλλοίωση της γενετικής πληροφορίας (τροποποίηση της γενετικής σύστασης)

Κίνδυνοι για την υγεία των αθλητών Με την εισαγωγή του γονιδίου της ερυθροποιητίνης, μετά από υπερβολική παραγωγή της ορμόνης αυξάνεται η πιθανότητα πρόκλησης εγκεφαλικού επεισοδίου ή καρδιακής προσβολής. Αυτό συμβαίνει γιατί το αίμα, λόγω του αυξημένου αριθμού ερυθρών αιμοσφαιρίων, γίνεται πιο πυκνό και κυκλοφορεί πιο δύσκολα κατά μήκος των αγγείων, σχηματίζοντας εύκολα θρόμβους Σε πιθήκους η εισαγωγή του γονιδίου της ερυθροποιητίνης τους προκάλεσε μια σοβαρή μορφή αυτοάνοσης αναιμίας. Ο οργανισμός κατέστρεψε ανεξήγητα τη νέα ερυθροποιητίνη αλλά και αυτή που παρήγαγε φυσιολογικά

Κίνδυνοι για την υγεία των αθλητών Με την υπερβολική αύξηση της μυικής μάζας, διογκώνονται και δυναμώνουν υπερβολικά οι μύες σε σχέση με τους τένοντες και τα οστά, που μένουν αμετάβλητα, αυξάνοντας τις πιθανότητες πρόκλησης καταγμάτων και κακώσεων Έχει αναφερθεί ακόμη και η ανάπτυξη μιας μορφής λευχαιμίας, λόγω της έντονης ανοσολογικής αντίδρασης του οργανισμού, καθώς και η εμφάνιση γρίπης.

Μέτρα αντιμετώπισης του doping Η γνώση και η ενημέρωση των αθλητών, γιατρών, δημοσιογράφων για τις βλαβερές συνέπειες του doping βραχυπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα Η δημιουργία αυστηρού νομοθετικού πλαισίου για όσους κάνουν χρήση σκευασμάτων doping, θα λειτουργήσει αποτρεπτικά Εναρμόνιση όλων των νομοθεσιών διεθνώς στο θέμα του doping Οι διαρκείς έλεγχοι της πολιτείας σε αθλητικές ομοσπονδίες,συνδέσμους, χώρους προετοιμασίας και εκγύμνασης αθλητών Οι διαρκείς έλεγχοι της πολιτείας σε εταιρίες προμήθειας, διάθεσης σκευασμάτων doping