ΜΕΤΑΠΤΥΧΙΑΚΟ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΣΠΟΥΔΩΝ ΦΥΛΟ & ΝΕΑ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΑ ΚΑΙ ΕΡΓΑΣΙΑΚΑ ΠΕΡΙΒΑΛΛΟΝΤΑ ΣΤΗΝ ΚΟΙΝΩΝΙΑ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ Τίτλος διπλωματικής: Οι ρόλοι των φύλων στις ταινίες κινουμένων σχεδίων. Διπλωματική εργασία της Ευθυμιοπούλου Αγαπούλας Psemfyl07008 Επιβλέπων : Ιωάννης Παπαδόπουλος Καθηγητής Τ.Ε.Π.Α.Ε.Σ. Πανεπιστημίου Αιγαίου Μέλη: Μαρία Γκασούκα Διδάσκουσα 407/80 ΤΕΠΑΕΣ Πανεπιστημίου Αιγαίου Αγγελική Γιαννικοπούλου Αν. Καθηγήτρια Τ.Ε.Π.Α.Ε.Σ. Πανεπιστημίου Αιγαίου Ρόδος 2010

Η παρούσα εργασία ασχολείται με τους ρόλους των φύλων έτσι όπως παρουσιάζονται στις ταινίες κινουμένων σχεδίων. Αρχικά καταγράφεται το θεωρητικό μέρος μετά την μελέτη της ελληνικής και ξένης βιβλιογραφίας. Στη συνέχεια ακολουθεί η περιγραφή και ανάλυση των ταινιών . Στόχος της εργασίας, είναι η ανίχνευση στερεοτυπικών αντιλήψεων ως προς τους ρόλους των δύο φύλων στις ταινίες κινουμένων σχεδίων που κυκλοφορούν τα τελευταία χρόνια στην αγορά.

Η ΔΟΜΗΣΗ ΤΗΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ Η ΔΟΜΗΣΗ ΤΗΣ ΤΑΥΤΟΤΗΤΑΣ Στη δόμηση της ταυτότητας επενεργούν διάφοροι παράγοντες όπως η φυλή, η τάξη, η κουλτούρα, το πολιτιστικό υπόβαθρο, η ιστορική εποχή. Ο φόβος της απομόνωσης οδηγεί τους ανθρώπους στην υιοθέτηση της αποδεκτής συμπεριφοράς, αφού αυτή διευκολύνει την συναναστροφή τους με τους συνανθρώπους τους. Σύμφωνα με τον Katz (1983), τα παιδιά κατανοούν τη διάκριση της ταυτότητας του εαυτού και των άλλων βασιζόμενα στις κατηγορίες αρσενικό - θηλυκό, στην ηλικία των 3 ετών . Όπως αναφέρουν οι Φρειδερίκου και Φολερού (2004) : «τα τηλεοπτικά προγράμματα και η μαζική πληροφόρηση και ψυχαγωγία πυκνώνουν τις αναπαραστάσεις που εγγράφουν αμιγείς τους ρόλους των φύλων στην ταυτότητα των παιδιών».

Ο λόγος των αντρών και των γυναικών Η χρήση της γλώσσας συμβάλλει στην παραγωγή αλλά και την αναπαραγωγή των ανισοτήτων. Σύμφωνα με τον Ρολάν Μπάρτ, η γλώσσα δεν είναι ποτέ αθώα. Στην παρούσα εργασία θα γίνει προσπάθεια να μελετηθούν τυχόν διαφορές στο λόγο των αντρών και των γυναικών, αφού οι όποιες διαφορές , φαίνεται ότι σχετίζονται άμεσα με τη διατήρηση της ανισότητας των φύλων.

ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Τα Μ. Μ. Ε ΘΕΩΡΗΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ Τα Μ.Μ.Ε. διαιωνίζουν τις στερεοτυπικές αντιλήψεις για τους ρόλους των φύλων, αφού τα άτομα έχουν λιγότερες ψυχολογικές αντιστάσεις στην εικόνα απ’ ότι στα κείμενα, έχουν δε λιγότερες ανασφάλειες απέναντι στις εικόνες παρά στα λόγια. Λειτουργία των Μ.Μ.Ε. Τα Μ.Μ.Ε. λειτουργούν ως καπιταλιστικές βιομηχανικές επιχειρήσεις. Ως μέρος της εξουσίας και του οικονομικού συστήματος, προάγουν συγκεκριμένες αξίες και απόψεις και επηρεάζουν τον τρόπο ζωής. Η Teresa De Lauretis το 1987 τόνιζε ότι το σχολείο, η οικογένεια και τα Μ.Μ.Ε. συμβάλουν στην κατασκευή του κοινωνικού φύλου.

Οι σχετικές με τη μαζική επικοινωνία θεωρίες είναι: Η κοινωνική θεωρία, η οποία αναφέρεται στη λειτουργία, τη φύση και την αποτελεσματικότητα της μαζικής επικοινωνίας με τη διατύπωση γενικών ορισμών. Η κανονιστική θεωρία, που ασχολείται με τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να λειτουργούν τα Μ.Μ.Ε. , αφού συμβάλουν στη δημιουργία κοινωνικών αξιών, στάσεων και πεποιθήσεων. Η διαχειριστική προσέγγιση που σχετίζεται με θέματα όπως η προβολή των προγραμμάτων, των ειδήσεων, των διαφημίσεων και η αποτελεσματικότητά τους στο κοινό. Η θεωρία της καθημερινής χρήσης των Μ.Μ.Ε. η οποία βασίζεται στον τρόπο με τον οποίο το κοινό επιλέγει, αλλά και κρίνει τις τηλεοπτικές εκπομπές.

Η θεωρία του φεμινισμού Η θεωρία του φεμινισμού σήμερα προσπαθεί να αναλύσει τον τρόπο με τον οποίο συγκροτούνται οι σχέσεις των φύλων, αλλά και τον τρόπο που οι άνθρωποι σκεφτόμαστε για τις σχέσεις των φύλων. Ο τρόπος που σκεφτόμαστε βέβαια έχει άμεση σχέση με τον τρόπο που αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας, αλλά και τον πολιτισμό και τις κοινωνικές σχέσεις, αποφεύγοντας την αποδοχή του διπολικού τρόπου σκέψης. Μαρξιστική θεωρία των Media Οι θεωρητικοί της μαρξιστικής θεωρίας εστιάζουν στο ρόλο των Μ.Μ.Ε. στην αναπαραγωγή και την προώθηση ενός τρόπου σκέψης που εξυπηρετεί τα συμφέροντα του καπιταλισμού. Επισημαίνουν την ύπαρξη οικονομικών και πολιτικών συμφερόντων στα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Σύμφωνα με τη μαρξιστική θεωρία τα μέσα μαζικής ενημέρωσης διαδίδουν την κυρίαρχη ιδεολογία. Στη Δύση η ιδεολογική λειτουργία των Μ.Μ.Ε. βοηθά στην αναπαραγωγή του καπιταλιστικού συστήματος.

Μ.Μ.Ε. και φύλο Σε έρευνες φάνηκε ότι υπάρχουν πολλοί τρόποι με τους οποίους διαστρεβλώθηκε η εικόνα της γυναίκας στα Μ.Μ.Ε. στα τέλη της δεκαετίας του 1970. Αντί να παρουσιάζονται οι γυναίκες όλων των φυλών, εθνοτήτων, ηλικιών, υπάρχει μια ρατσιστική αντιμετώπιση μέσω της εικόνας. Το θέμα της ισότητας των φύλων στα μέσα ενημέρωσης φαίνεται ότι σχετίζεται αφενός με την συμμετοχή των γυναικών στη λήψη αποφάσεων, αλλά και στην ελευθερία της έκφρασης και αφετέρου στην εκπροσώπηση των γυναικών σε σχέση με εκείνη των αντρών.

Οι ταινίες κινουμένων σχεδίων Τα τρισδιάστατα κινούμενα σχέδια γίνονται με τη χρήση του ηλεκτρονικού υπολογιστή. Η πρόοδος στην παραγωγή αυτών των ταινιών είναι αλματώδης την τελευταία δεκαετία. Αυτό που μπορεί κανείς εύκολα να παρατηρήσει στις ταινίες κινουμένων σχεδίων είναι η μικρότερη παρουσία των γυναικών σε σχέση με εκείνη των αντρών. Είναι ωστόσο γνωστό ότι ο γυναικείος πληθυσμός είναι μεγαλύτερος από τον αντρικό. Η εικόνα λοιπόν που παρουσιάζεται, δεν ανταποκρίνεται στην πραγματικότητα. Η προσοχή των παιδιών είναι εστιασμένη στο περιεχόμενο της ταινίας που παρακολουθούν και γίνονται έμμεσα αποδέκτες των στερεοτύπων τα οποία προβάλλονται. Εσωτερικεύονται έτσι χωρίς κάποια κριτική επεξεργασία εκ μέρους τους. Η προβολή αυτή των στερεοτύπων συντελεί στην καλλιέργεια στάσεων και αντιλήψεων που αντί να αμβλύνουν, οξύνουν τις διαφορές των φύλων.

Η ανάλυση περιεχομένου ως μέθοδος έρευνας Η ανάλυση περιεχομένου ως μέθοδος έρευνας χρησιμοποιείται στην μελέτη των Μ.Μ.Ε . Η επεξεργασία του υλικού στην παρούσα εργασία, βασίζεται στους κανόνες της ποιοτικής ανάλυσης του B. Berelson .

Σκοπός και Ερευνητικοί στόχοι Βασικός προβληματισμός μου ήταν η υπόθεση ότι το παιδί που αμέριμνο παρακολουθεί την αγαπημένη του ταινία, δέχεται ανυποψίαστο λανθάνοντα μηνύματα που αναπαράγουν τις διαφορές φύλου. Βασική παραδοχή μου αποτέλεσε η θέση ότι στις ταινίες παρουσιάζονται ως φυσικές οι διαφορές φύλου. Τα ερευνητικά ερωτήματα που είναι και οι ειδικότεροι στόχοι της εργασίας είναι: Υπάρχει αριθμητική υπεροχή των αντρών έναντι των γυναικών; Παρουσιάζονται οι γυναίκες ως αντικείμενα πόθου; Τα επαγγέλματα των γυναικών είναι υποδεέστερα από εκείνα των αντρών; Υπάρχουν διαφορές στο λόγο των αντρών και των γυναικών; Παρουσιάζονται οι άντρες σε κυρίαρχους ρόλους εξουσίας; Τον πρώτο ρόλο στην ταινία έχει άντρας ή γυναίκα; Πώς παρουσιάζονται οι γυναικείοι χαρακτήρες και πώς οι αντρικοί;

Οι κατηγορίες που εξετάζονται στην παρούσα εργασία , είναι : Οι κατηγορίες που εξετάζονται στην παρούσα εργασία , είναι : Α) Εξωτερική εμφάνιση. Β) Ποσοστιαία παρουσία των γυναικών σε σχέση με εκείνη των αντρών. Γ) Ο λόγος των αντρών και των γυναικών. Δ) Τα επαγγέλματα με τα οποία φαίνονται να ασχολούνται. Ε) Πρωταγωνιστικοί ρόλοι. ΣΤ) Οι χαρακτήρες των αντρών και των γυναικών. Ζ) Σχέσεις εξουσίας και ιεραρχίας. Το δείγμα της έρευνας : Επέλεξα τις ταινίες «Ψάχνοντας τον Νέμο», «Καρχαριομάχος», «Γουόλ–Υ», «Happy Feet», «Kung fu Panda», που αγοράζονται και από τα αγόρια και από τα κορίτσια. Το δείγμα των ταινιών είναι μικρό, αφενός επειδή όπως και ο B. Berelson165 αναφέρει, το προσεκτικά επιλεγμένο μικρό δείγμα, είναι το ίδιο αξιόπιστο με ένα μεγαλύτερο και αφετέρου επειδή εξυπηρετεί καλύτερα την εις βάθος έρευνα και ανάλυση των δεδομένων .

Η ανάλυση των ταινιών έγινε με βάση τις κατηγορίες που είχαν οριστεί Η ανάλυση των ταινιών έγινε με βάση τις κατηγορίες που είχαν οριστεί. Μετά την περιγραφή και την ανάλυση των ταινιών ακολούθησε ο έλεγχος των ερευνητικών ερωτημάτων και ο έλεγχος των υποθέσεων. Στη συνέχεια έγινε η καταγραφή των συμπερασμάτων .

Συζήτηση- συμπεράσματα Οι γυναίκες ηρωίδες είναι λιγότερες από τους άντρες. Τα επαγγέλματα με τα οποία ασχολούνται οι γυναίκες είναι αυτά που παραδοσιακά τους αντιστοιχούν όπως για παράδειγμα το επάγγελμα της δασκάλας, της γραμματέως, της βοηθού ιατρού και άλλα . Υπάρχουν ακόμη στερεοτυπικά στοιχεία, όπως η χρήση της λεκτικής ειρωνείας στο λόγο των αντρών. Παρουσιάζεται έτσι η εικόνα ότι η χρήση ειρωνικών σχολίων αποτελεί αναπόσπαστο μέρος του λόγου των αντρών, όχι όμως των γυναικών. Τους πρωταγωνιστικούς και δευτεραγωνιστικούς ρόλους έχουν κατά κύριο λόγο οι άντρες. Οι άντρες είναι εκείνοι που αναλαμβάνουν θέσεις κύρους και εξουσίας . Κάποιες φορές οι γυναίκες παρουσιάζονται ως σεξουαλικά αντικείμενα . Πρέπει να αναφερθεί ωστόσο ότι στις πιο πολλές ταινίες έχει γίνει προσπάθεια μη στερεοτυπικής παρουσίασης της εικόνας των γυναικών με την αποφυγή της χρήσης στερεοτυπικών χρωμάτων . Οι γυναίκες φαίνεται να αναλαμβάνουν περισσότερο το ρόλο της φροντίδας των άλλων, αν και γίνεται προσπάθεια να δειχθεί και το πρότυπο εκείνο της γυναίκας που αφήνει τη φροντίδα των παιδιών στον πατέρα όταν αναλαμβάνει αυτή το καθήκον της αναζήτησης τροφής.

Επίλογος Αυτό που φάνηκε από την ανάλυση των ταινιών είναι ότι αν και στις περισσότερες από αυτές γίνεται προσπάθεια ενίσχυσης της αυτοεκτίμησης των παιδιών , μέσω της προβολής των αντίστοιχων προτύπων και ενώ συμπεριλαμβάνονται θέματα όπως η προστασία του περιβάλλοντος και η αποδοχή της διαφορετικότητας, φαίνεται ότι δεν δίνεται η πρέπουσα σημασία στον παράγοντα φύλο, αφού εξακολουθεί να υπάρχει μια στερεοτυπική αντιμετώπιση στο θέμα της παρουσίας των γυναικών.