Θεωρίες Συμπεριφορών και Υγεία ΨΥΧ-258 ftp://ftp.soc.uoc.gr/psycho/manola/

Transtheoretical Model Διαθεωρητικό Μοντέλο Transtheoretical Model (TTM, Prochaska & DiClemente, 1983)

Εισαγωγικά Θεμελιωτές του μοντέλου οι James Prochaska και Carlo DiClemente Rhode Island Group Προσπάθεια ενσωμάτωσης εννοιών από διάφορες θεωρίες σε μία εννιαία θεωρία για την κατανόηση της αλλαγής της συμπεριφοράς (διαθεωρητικό μοντέλο) Καινοτομία: θεώρηση των σταδίων αλλαγής Η θεωρία αρχικά προέκυψε μέσα από τη μελέτη της διακοπής του καπνίσματος

Εισαγωγικά Μοντέλο που πραγματεύεται την αλλαγή της συμπεριφοράς Διαθεωρητικό: ενσωματώνει έννοιες από διάφορες θεωρίες Αναφέρεται σε εμπρόθετες, σκόπιμες αλλαγές και τη διαδικασία λήψης της απόφασης αυτής Εφαρμογές σε ποικιλία συμπεριφορών (κυρίως διακοπή επιβλαβών συμπεριφορών και υιοθέτηση προστατευτικών) Το διαθεωρητικό μοντέλο είναι ένα μοντέλο που πραγματεύεται την αλλαγή της συμπεριφοράς. Έχει αποτελέσει τη βάση για την κατασκευή αποτελεσματικών παρεμβάσεων για την προώθηση την αλλαγής των συμπεριφορών υγείας (διακοπή των επικίνδυνων και υιοθέτηση προστατευτικών συμπεριφορών). Περιγράφει πώς οι άνθρωποι τροποποιούν μία προβληματική συμπεριφορά ή υιοθετούν μία θετική συμπεριφορά. Το διαθεωρητικό μοντέλο αποτελεί μία προσπάθεια εννοποίησης μιας σειράς θεωριών σχετικά με την αλλαγή της συμπεριφοράς (για το λόγο αυτό ονομάζεται διαθεωρητικό). Στη θεωρία αυτή υιοθετούνται μία σειρά εννοιών που είναι βασικές σε άλλες θεωρίες. Κεντρική έννοια του μοντέλου είναι αυτή των σταδίων αλλαγής, γύρω από την οποία οργανώνονται όλες οι άλλες έννοιες. Η έννοια αυτή δεν είναι δανεισμένη από άλλη θεωρία. Επιπλέον, το μοντέλο περιλαμβάνει μία σειρά εννοιών που λειτουργούν ως ανεξάρτητες μεταβλητές, οι οποίες ονομάζονται διαδικασίες αλλαγής (οι οποίες προκαλούν την αλλαγή, δηλαδή την μετακίνηση από το ένα στάδιο στο άλλο). Οι έννοιες αυτές προέρχονται από μοντέλα ψυχοθεραπείας. Πρόκειται για δέκα γνωστικές και συμπεριφορικές ενέργειες που διευκολύνουν την αλλαγή. Το μοντέλο περιγράφει επίσης και μία σειρά εννοιών που αποτελούν εξαρτημένες μεταβλητές, δηλαδή την ισορροπία απόφασης (ζύγισμα υπέρ/κατά) και η αυτοαποτελεσματικότητα (αυτοπεποίθηση και πειρασμός). Η θεωρία αναφέρεται στην εμπρόθετη αλλαγή, και επικεντρώνεται στη διαδικασία λήψης απόφασης από το άτομο. Κοινωνικές ή βιολογικές επιδράσεις στη συμπεριφορά θεωρούνται ως εξωτερικές προς το μοντέλο (δεν περιγράφονται σε αυτό) και επηρεάζουν τη συμπεριφορά μέσα από τη διαδικασία λήψης της απόφασης. Η θεωρία έχει να κάνει με συναισθήματα, γνωστικές επιδράσεις, και τη συμπεριφορά, με αποτέλεσμα σε μεγάλο βαθμό η μέτρηση των σημαντικών εννοιών να βασίζεται σε μεθόδους αυτοαναφοράς. Κατά συνέπεια., ζητήματα μέτρησης είναι πολύ σημαντικά για την εφαρμογή του μοντέλου και η κατασκευή σύντομων, αξιόπιστων και έγκυρων εργαλείων μέτρησης αποτελεί ένα κρίσιμο βήμα στην εφαρμογή της θεωρίας. το διαθεωρητικό μοντέλο έχει εφαρμοστεί σε ένα εύρος συμπεριφορών, όπως διακοπή καπνίσματος, υιοθέτηση φυσικής άσκησης, διατροφή με χαμηλά λιπαρά, έλεγχος για ραδόνιο, κατάχρηση αλκοόλ, έλεγχος βάρους, χρήση προφυλακτικού, χρήση αντιηλιακού για την πρόληψη του καρκίνου του δέρματος, συμμόρφωση στις ιατρικές οδηγίες, μαστογραφία, οργανωτική αλλαγή, διαχείρηση στρες.

Θεμελιώδεις διαπιστώσεις Η αλλαγή συμπεριφοράς είναι μία διαδικασία και όχι ένα γεγονός 2. Οι άνθρωποι δεν αντιδρούν με τον ίδιο τρόπο στην παροχή πληροφοριών και καθοδήγησης για την αλλαγή της συμπεριφοράς, καθώς η ετοιμότητά τους για αλλαγή διαφέρει 3. Η διαδικασία αλλαγής μπορεί να λαμβάνει χώρα σε διάστημα μηνών ή και ετών και περιλαμβάνει έξι διακριτά, αμοιβαία αποκλειόμενα στάδια Θεμελιώδεις διαπιστώσεις: περιγράφονται ως aha! moments στο χώρο (καινοτόμα θεώρηση των πραγμάτων)

Θεμελιώδεις διαπιστώσεις (συν.) 4. Κάθε στάδιο αντιστοιχεί στην ετοιμότητα του ατόμου για αλλαγή, η οποία μεταβάλλεται στο χρόνο 5. Η εφαρμογή παρεμβάσεων ανάλογα με το στάδιο ετοιμότητας θα αυξήσει την επιτυχία της παρέμβασης 6. Ως επιτυχία ορίζεται οποιαδήποτε μετάβαση από ένα στάδιο σε επόμενο, και όχι μόνο η τελική αλλαγή της συμπεριφοράς 7. Η θεωρία αναγνωρίζει την υποτροπή (relapse) ως συχνό φαινόμενο, και την αντιμετωπίζει όχι ως αποτυχία, αλλά ως ευκαιρία να μάθει κανείς πώς να είναι αποτελεσματικότερος σε μελλοντική προσπάθεια Με τις έννοιες της υποτροπής και της μάθησης να είναι ενσωματωμένες στο μοντέλο, η διαδικασία αλλαγής περιγράφεται καλύτερα ως μία διαδίκασία σπυροειδούς μετακίνησης προς τα επάνω, με μία αργή και σταθερή μετακίνηση προς τη συμπεριφορά, παρά μία μετακίνηση σε μία ευθεία γραμμή

Βασικές Έννοιες Στάδια αλλαγής (stages of change) Υπέρ και κατά της αλλαγής ή ισορροπία απόφασης (pros and cons of change, or decisional balance) Αυτοπεποίθηση και πειρασμός (confidence and temptation) Διαδικασίες αλλαγής (processes of change) Το μοντέλο είναι μία προσπάθεια ενοποίησης όλων αυτών των εννοιολογικών κατασκευών που προήλθαν από διαφορετικές θεωρίες για την αλλαγή της συμπεριφοράς και από συστήματα ψυχοθεραπείας σε ένα μοντέλο. Από εκεί προέρχεται και το όνομα διαθεωρητικό μοντέλο.

Στάδια αλλαγής (Sutton, 2005) Μή προβληματισμός Precontemplation Contemplation Προβληματισμός Preparation Προετοιμασία Το μοντέλο είναι οργανωμένο με βάση τα στάδια αλλαγής στη συμπεριφορά, τα οποία προσδιορίζονται χρονικά. Προτείνει πέντε στάδια για την αλλαγή της συμπεριφοράς: Μή προβληματισμός: Το άτομο που βρίσκεται στο στάδιο αυτό δεν έχει καμία πρόθεση να αλλάξει τη συμπεριφορά του στο μέλλον (εντός των επόμενων 6 μηνών). Προβληματισμός: Το άτομο έχει την πρόθεση να αναλάβει δράση εντός των επόμενων 6 μηνών (αλλά όχι στον επόμενο μήνα). Προετοιμασία: Το άτομο έχει την πρόθεση να αναλάβει δράση εντός των επόμενων 30 ημερών και έχει ήδη πραγματοποιήσει κάποια βήματα προς αυτή την κατεύθυνση Δράση: ο άτομο έχει αλλάξει την έκδηλη συμπεριφορά του για διάστημα λιγότερο των 6 μηνών Διατήρηση: Το άτομο έχει αλλάξει την έκδηλη συμπεριφορά του για ένα διάστημα μεγαλύτερο των 6 μηνών. (κάποιοι προτείνουν και ένα στάδιο τερματισμού) Τα δύο πρώτα είναι στάδια πριν την αλλαγή, και τα δύο τελευταία είναι στάδια μετά την αλλαγή. Υπάρχει η πιθανότητα στροφής σε προηγούμενο στάδιο. Κάποιοι μπορεί να κάνουν κύκλους στη διαδικασία αυτή πριν πετύχουν την μακροπρόθεσμη αλλαγή. Η τοποθέτηση σε ένα συγκεκριμένο στάδιο ορίζεται με βάση την προηγούμενη συμπεριφορά και την πρόθεση που υπάρχει τώρα. Action Δράση Maintenance Διατήρηση

Χρονική διάσταση των σταδίων

Ισορροπία απόφασης (decisional balance) Υπέρ – τα πλεονεκτήματα της αλλαγής Κατά – τα μειονεκτήματα της αλλαγής Παρόμοιες έννοιες βρίσκονται σε πολλά μοντέλα Ισορροπία απόφασης Αναφέρεται στα αντιλαμβανόμενα πλεονεκτήματα και μειονεκτήματα της αλλαγής της συμπεριφοράς. Τα υπέρ και τα κατά προέρχονται από το μοντέλο των Janis & Mann (1977) για τη λήψη αποφάσεων, αν και παρόμοιες έννοιες υπάρχουν στις περισσότερες θεωρίες. Οι εφαρμογές στη διακοπή του καπνίσματος συνήθως μετράνε τα υπέρ και τα κατά του καπνίσματος, τα οποία θεωρούνται ότι είναι αντίστοιχα με τα κατά και τα υπέρ της διακοπής του καπνίσματος.

Αυτοαποτελεσματικότητα Έννοια από το μοντέλο του Bandura (1986) Αυτοπεποίθηση – το άτομο μπορεί να πραγματοποιήσει την υγιή συμπεριφορά (να αλλάξει) σε διάφορες δύσκολες καταστάσεις Πειρασμός – να πραγματοποιήσει την μη υγιή συμπεριφορά σε διάφορες δύσκολες καταστάσεις Η έννοια αυτή είναι από το μοντέλο του Bandura.

Διαδικασίες αλλαγής Έννοιες συστημάτων ψυχοθεραπείας Βιωματικές (γνωστικές-συναισθηματικές) (συνειδητοποίηση, εκδραμάτιση, επαναξιολόγηση εαυτού, επαναξιολόγηση περιβάλλοντος, προσωπική απελευθέρωση) Συμπεριφορικές (κοινωνική υποστήριξη, δημιουρία ανταγωνιστικών ερεθισμάτων, έλεγχος ερεθισμάτων, έλεγχος ενισχύσεων, κοινωνική απελευθέρωση) Διαδικασίες αλλαγής (processes of change) Οι διαδικασίες (κρυφές και φανερές, έκδυλες και άδυλες), στις οποίες εμπλέκονται οι άνθρωποι προκειμένου να προχωρήσουν από το ένα στάδιο στο άλλο. Οι δημιουργοί του μοντέλου έχουν βρεί 10 τέτοιες διαδικασίες που παρουσιάζονται κοινές σε έναν αριθμό συμπεριφορών. Οι 5 είναι βιωματικές (γνωστικές-συναισθηματικές) και οι 5 είναι συμπεριφορικές. οι βιωματικές διαδικασίες περισσότερο λαμβάνον χώρα στα αρχικά στάδια , ενώ οι συμπεριφορικές διαδικασίες θεωρείται ότι λαμβάνουν χώρα κυρίως στα τελικά στάδια αλλαγής, μετά το στάδιο της δράσης: Experiential 1. Consciousness raising – finding and learning new facts 2. Dramatic relief- experiencing the negative emotions (fear, anxiety, worry) that go along with unhealthy behavioural risks 3. Self-re-evaluation – realising that the behavioural change is an important part in one’s identity as a person 4. Environmental reevaluation – realising the negative impact of the unhealthy behaviour or the positive impact of the healthy behaviour one one’s proximal social and physical environment 5. Self-liberation – making a firm commitment to change Behavioural processes 1. Helping relationships – seeking and using social support for the healthy behavioural change 2. Counterconditioning – substituting healthier alternative behaviours and cognitions for the unhealthy behaviour 3. Reinforcement management – increasing the rewards for the positive behavioural change and decreasing the rewards of the unhealthy behaviour 4. Stimulus control – removing reminders or cues to engage in the unhealthy behaviour and adding cues and reminders to engage in the healthy behaviour 5. Social liberation – realising that the social norms are changing in the direction of supporting the healthy behaviour change Η μετάβαση από το ένα στάδιο στο άλλο είναι η εξαρτημένη μεταβλητή και οι άλλες μεταβλητές θεωρούνται ότι επηρεάζουν τη μετάβαση αυτή και συνεπώς είναι οι ανεξάρτητες μεταβλητές. Ωστόσο, οι μέχρι τώρα περιγραφές του μοντέλου δεν έχουν ορίσει τις αιτιώδεις σχέσεις μεταξύ αυτών των μεταβλητών (τί προκαλεί τί). Η ομάδα του Rhode island δεν έχει προσδιορίσει αιτιώδη μοντέλα για την κάθε μία από τις 4 μεταβάσεις σταδίων (προς τα εμπρός). Για παράδειγμα, δεν ορίζεται ξεκάθαρα αν οι διαδικασίες αλλαγής επηρεάζουν τα υπέρ και τα κατά, την αυτοπεποίθηση και τον πειρασμό, τα οποία στη συνέχεια προκαλούν την μετάβαση. Οι καλύτερες εφαρμογές αφορούν τη διακοπή του καπνίσματος και την υιοθέτηση και διατήρηση φυσικής άσκησης.

Βιωματικές 1. Συνειδητοποίηση (consciousness raising) Εύρεση και μάθηση νέων δεδομένων και πληροφοριών που υποστηρίζουν την αλλαγή Πχ ανάγνωση βιβλίων, παρακολούθηση τηλεοπτικών προγραμμάτων, συζήτηση με φίλους, ειδικούς κλπ 2. Εκδραμάτηση (dramatic relief) Βίωση και έκφραση αρνητικών συναισθημάτων σχετικά με το πρόβλημα, όπως άγχος και φόβος Επικοινωνία με ένα φίλο, σύντροφο, σύμβουλο, συγγραφή άρθρου 3. Επανα-αξιολόγηση εαυτού (self re-evaluation) Συνειδητοποίηση ότι η αλλαγή συμπεριφοράς είναι μέρος της ταυτότητας του ατόμου Πχ να δεί το άτομο τον εαυτό του ως μή καπνιστή, ως αθλητικό άτομο κλπ 4. Επανααξιολόγηση περιβάλλοντος (environmental re-evaluation) Αξιολόγηση του πώς το πρόβλημα του ατόμου επηρεάζει όλο το περιβάλλον του Συνειδητοποίηση ότι ο καπνός μπορεί να επηρεάζει σύντροφο, παιδιά, κλπ 5. Απελευθέρωση εαυτού (self-liberation) Επιλογή και δέσμευση για δράση με την πεποίθηση ότι η αλλαγή είναι εφικτή. Αποδοχή της ευθύνης για την αλλαγή Πχ δέσμευση πρωτοχρονιάς, λεκτική έκφραση δέσμευσης σε στο θεραπευτή, σε μέλη της οικογένειας κλπ

Συμπεριφορικές 6. Κοινωνική απελευθέρωση (social liberation) Κοινωνική υποστήριξη προς τις υγιείς συμπεριφορές (πώς αλλάζει η κοινωνία υπέρ της υγιούς συμπεριφοράς) Πχ απαγόρευση καπνίσματος στο χώρο εργασίας, υγιεινές επιλογές φαγητού στα σχολεία, προγράμματα άθλησης στα σχολεία 7. Δημιουργία ανταγωνιστικών συμπεριφορών (counter-conditioning) Αντικατάσταση προβληματικών συμπεριφορών με υγιείς Πχ χρήση τεχνικών χαλάρωσης ή meditation αντί για φαγητό για την αντιμετώπιση του στρες 8. Έλεγχος ερεθισμάτων (stimulus control) Αποφυγή αφορμών και ερεθισμάτων που οδηγούν στην προβληματική συμπεριφορά Πχ αποφυγή χώρων και ατόμων που αυτόματα οδηγούν στην επιθυμία για αλκοόλ, πχ μπαρ, κλπ, φίλων που έπιναν μαζί κλπ 9. Διαχείρηση ενισχύσεων (reinforcement/contingency management) Αύξηση των ενισχύσεων για τη θετική αλλαγή συμπεριφοράς και μείωση ενισχύσεων για την ανθυγιεινή συμπεριφορά Πχ αγορά ρούχων μετά την απώλεια βάρους, αντί για κατανάλωση επιδορπίου 10. Υποστηρικτικές σχέσεις (helping relationships) Αναζήτηση και χρήση ενός ισχυρού υποστηρικτικού συστήματος από την οικογένεια, τους φίλους και τους συνεργάτες Πχ φίλοι δεν καπνίζουν μπροστά στο άτομο, αγορά δώρου για την επιτυχία διακοπής καπνίσματος μετά από μία εβδομάδα κλπ

Σχέση μεταξύ διαδικασιών και σταδίων αλλαγής Στάδια Διαδικασίες Μη προβληματισμός προβληματισμός Προετοιμασία Δράση Διατήρηση 1. Συνειδητοποίηση   2. Κοινωνική απελευθέρωση 3. Δραματική απελευθέρωση 4. Επανα-αξιολόγηση περιβάλλοντος 5. Επανααξιολόγηση εαυτού 6. Απελευθέρωση εαυτού 7. Δημιουργία ανταγωνιστικών συνδέσεων 8. Έλεγχος ερεθισμάτων 9. Υποστηριστικές σχέσεις 10. Διαχείρηση ενισχύσεων

Εφαρμογή στα πλαίσια προαγωγής υγείας Κατάλληλο για εφαρμογές σε προγράμματα προαγωγής υγείας λόγω της διαφορετικής θεώρησης της ‘επιτυχίας’ Το μοντέλο διερευνά με περισσότερη λεπτομέρεια τη διαδικασία της αλλαγής και προσφέρει πολλές επιλογές επιτυχούς παρέμβασης Σχεδιασμοί προγραμμάτων εφαρμογής υγείας στοχευόμενοι σε άτομα ανάλογα με το στάδιο ετοιμότητας αλλαγής Η στόχευση στο κατάλληλο κοινό σημαίνει συνετή χρήση χρόνου και χρήματος και αποφυγή απογοήτευσης Η γνώση ότι η υποτροπή δεν συνιστά αποτυχία είναι σημαντική για την επιτυχία προγραμμάτων προαγωγής υγείας Η επιτυχία θεωρείται η μετακίνηση από οποιοδήποτε στάδιο σε επόμενο, και όχι απλά η απόλυτη αλλαγή τηε συμπεριφοράς. παραδοσιακά προγράμματα τείνουν να θεωρούν τους περισσότερους εκπαιδευτές και συμμετέχοντες ως αποτυχημένους, καθώς ως επιτυχία ορίζεται μόνο η απόλυτη αλλαγή Σχεδιασμοί προγραμματων στοχευόμενοι σε άτομα διαφορετικών σταδίων ετοιμότητας: για άτομα στο στάδιο του μή προβληματισμού η παρέμβαση θα είναι επιτυχέστερη αν αφορά την ενίσχυση της συνειδητοποίησης των υπέρ και των κατά της αλλαγής, και η πληροφόρηση, παρά η συμμετοχή σε κάποιο πρόγραμμα αλλαγής. Άτομα στο στάδιο της προετοιμασίας θα ωφεληθούν περισσότερο από τη συμμετοχή σε προγράμματα με στόχο την εκπαίδευση σε δεξιότητες και την υποστήριξη της αλλαγής.

Εφαρμογή (συν.) Εφαρμογή του μοντέλου για την δημιουργία ‘προσωποποιημένων’ (tailor-made) μηνυμάτων υγείας Τα προσωποποιημένα μηνύματα υγείας μπορούν να είναι αποτελεσματικότερα, καθώς χρησιμοποιούν σχετικές για το άτομο πληροφορίες και κερδίζουν την προσοχή του ατόμου και αυξάνουν τις πιθανότητες προσπάθειας αλλαγής Εφαρμογές σε προγράμματα προσωπικής επικοινωνίας με πελάτες, αλλά και σε γενικότερα προγράμματα στοχευόμενα σε ευρύτερους πληθυσμούς Η γνώση συγκεκριμένων πληροφοριών για το άτομο (πχ ετοιμότητα αλλαγής, υπέρ/κατά κλπ)

Παράδειγμα Τηλεφωνική επικοινωνία με καπνιστές-αξιολόγηση σταδίου αλλαγής Αποστολή προσωποποιημένων μηνυμάτων προαγωγής υγείας, βασισμένων στο στάδιο ετοιμότητας αλλαγής Πχ άτομα στο στάδιο του μή προβληματισμού λαμβάνουν μηνύματα σχετικά με τα αρνητικά της συμπεριφοράς τους, της επίδρασης στους άλλους, κλπ (συνειδητοποίηση, επανα-αξιολόγηση περιβάλλοντος, κλπ) Άτομα στο στάδιο της προετοιμασίας λαμβάνουν μηνύματα σχετικά με το πώς να βοηθηθούν στην αλλαγή (πχ αναζήτηση υποστηρικτικών σχέσεων, απομάκρυνση ερεθισμάτων που θυμίζουν την προβληματική συμπεριφορά, αποφυγή κοινωνικών περιστάσεων που οδηγούν στην προβληματική συμπεριφορά, κλπ)

Χρήσιμα εργαλεία Αξιολόγηση σταδίου (προσαρμόσιμο σε διάφορες συμπεριφορές) Λίστα των υπέρ/κατά Οργανωτική αξιολόγηση

1. Αξιολόγηση σταδίων Παρακαλώ απαντήστε με ‘ναι’ ή ‘όχι’ στις επόμενες τρεις ερωτήσεις: 1. Σκοπεύετε σοβαρά να αλλάξετε στους επόμενους έξι μήνες; 2. Σχεδιάζετε να αλλάξετε στον επόμενο μήνα; 3. Έχετε προσπαθήσει να αλλάξετε τους προηγούμενους 12 μήνες; Βαθμολόγηση Μή προβληματισμός: όχι στο 1 Προβληματισμός: ναι στο 1, όχι στο 2 ή το 3 Προετοιμασία: ναι στο 1, 2 και 3.

2. Ισορροπία απόφασης Υπέρ της αλλαγής Κατά της αλλαγής Συνέπειες για εμένα προσωπικά Συνέπειες για τους άλλους Οι αντιδράσεις μου Οι αντιδράσεις των άλλων

3. Οργανωτική αξιολόγηση Προτάσεις εφαρμογής του μοντέλου σε προγράμματα προαγωγής υγείας σε εργασιακά πλαίσια Αξιολογήστε τη δική σας γνώση και κατανόηση: γνωρίζετε τις ιδιαιτερότητες του κάθε σταδίου και πώς συνδράμουν οι διαδικασίες αλλαγής; Αξιολογήστε το στοχευόμενο πληθυσμό ή ομάδα του προγράμματος. Έχει το μοντέλο νόημα για αυτούς και για την αλληλεπίδρασή σας μαζί τους; Υπάρχουν τρόποι να αξιολογήσετε το στάδιο αλλαγής τους; Θα ήταν εφικτό να χωριστούν σε ομάδες με βάση το στάδιο αλλαγής τους ώστε να λάβουν διαφορετικές παρεμβάσεις; Πού μπορεί το πρόγραμμα να ενσωματώσει τα στάδια αλλαγής και τις διαδικασίες του; πώς μπορεί το προσωπικό να υποστηρίξει πρόοδο σταδίων για τους συμμετέχοντες; Πώς μπορεί το προσωπικό να ενισχύσει έννοιες των σταδίων αλλαγής; Πέραν της παρέμβασης, υπάρχουν ευκαιρίες συλλογής και αξιολόγησης δεδομένων αναφορικά με τα στάδια αλλαγής; Θα μπορούσαν τα δεδομένα αυτά να χρησιμοποιηθούν για την αξιολόγηση των σταδίων των ατόμων; για την εκπαίδευση του προσωπικού; Αναζητήστε νέες ευκαιρίες. Κοιτώντας στο μέλλον, πώς θα μπορούσαν τα στάδια αλλαγής να συνεισφέρουν σε ακόμη αποτελεσματικότερα προγράμματα και συμπεράσματα; Τι λείπει από το παρόν πρόγραμμα που θα μπορούσε να βοηθήσει τα άτομα να αλλάξουν την συμπεριφορά τους;

Συμβουλευτική εφαρμογή Σημαντική η αρχική εκτίμηση του σταδίου αλλαγής Χρήση τεχνικών κινητοποιητικής συνέντευξης (motivational interviewing) [πχ έκφραση εμπάθειας, παροχή επιλογών συμπεριφοράς, αποφυγή διαφωνιών] Στάδιο μή προβληματισμού -πληροφορίες για τις συνέπειες της μή αλλαγής, ευκαιρία έκφρασης συναισθημάτων, συζήτηση για το πώς η συμπεριφορά του ατόμου επηρεάζει την υπόλοιπη οικογένεια Στάδιο προβληματισμού –καθοδήγηση στην παρακολούθηση των προθέσεων του ατόμου να αλλάξει συμπεριφορά, διερεύνηση της αμφιθυμίας, και των λόγων για τους οποίους το άτομο θεωρεί ότι η αλλαγή μπορεί να είναι οφέλιμη Στάδιο προετοιμασίας –ζητείται από το άτομο να δηλώσει λεκτικά τη δέσμευσή του στην αλλαγή τόσο προς τον εαυτό του, όσο και προς τα μέλη της οικογένειάς του Στάδια δράσης και διατήρησης –καθορισμός ανταμοιβών για την εκδήλωση της επιθυμητής συμπεριφοράς, καθορισμός τεχνικών ελέγχου του στρες, δημιουργία υποστηρικτικών σχέσεων Ένα συνηθισμένο σφάλμα που γίνεται συχνά στη συμβουλευτική είναι το ότι οι πελάτες αντιμετωπίζονται σαν να βρίσκονται όλοι στο ίδιο επίπεδο ετοιμότητας για αλλαγή. Η συνέντευξη κινητοποίησης (motivational interviewing) προτείνεται ως μία κατάλληλη προσέγγιση που μπορεί να εφαρμοστεί συνδιαστικά με τη θεωρία σταδίων αλλαγής, καθώς: α) κατευθύνει συστηματικά το άτομο προς την κινητοποίηση για αλλαγές, β) προσφέρει συμβουλές και επανατροφοδότηση όπου χρειάζεται, γ) χρησιμοποιεί επιλεκτικά την εμπαθητική σκέψη (empathic reflection) για να ενισχύσει συγκεκριμένες διαδικασίες, δ)έχει ως στόχο να προκλέσει και να τονίσει τις αντιφάσεις σχετικά με την ανθυγιεινή συμπεριφορά για να τονώσει το κίνητρο αλλαγής. Οι παροχείς συμβουλευτικής που θέλουν να οδηγήσουν το άτομο προς οποιαδήποτε αλλαγή συμπεριφοράς πρέπει αρχικά να κάνουν μία αξιολόγηση του σταδίου αλλαγής στο οποίο βρίσκεται το άτομο. Η έρευνα δείχνει ότι η συμβουλευτική για την αλλαγή της συμπεριφοράς είναι επιτυχέστερη όταν είναι ανθρωποκεντρική (patient centred), ξεκινώντας από μία συζήτηση για το στυλ ζωής του ατόμου, και υποστηρίζοντας τα εσωτερικά κίνητρα του ατόμου για τη συμπεριφορά. Στάδιο μή προβληματισμού –τα άτομα δεν έχουν πρόθεση να αλλάξουν εντός έξι μηνών. Γνωστικές προσεγγίσεις μπορεί να βοηθήσουν για την ενίσχυση της πρόθεσης για αλλαγή. Στάδιο προβληματισμού – το άτομο σκέφτεται την αλλαγή εντός έξι μηνών αλλά δεν είναι προετοιμασμένο να λάβει μέρος σε κάποιο πρόγραμμα αλλαγής. Είναι ακόμα αναποφάσιστοι. Στάδιο προετοιμασίας – σκοπεύουν να αλλάξουν τη συμπεριφορά εντός 30 ημερών και μπορούν να ωφελιθούν από την παροχή εκπαίδευσης (για την αλλαγή). Στάδιο δράσης – έχουν ξεκινήσει την προσπάθεια αλλαγής και είναι κατάλληλοι για συμμετοχή σε συγκεκριμένες παρεμβάσεις Στάδιο διατήρησης – χρειάζονται βοήθεια για να αποφύγουν relapses και να αφομοιώσουν αυτά που πέτυχαν. Άτομα στα στάδια μή προβληματισμού και προβληματισμού θα ωφεληθούν περισσότερο από γνωστικές προσεγγίσεις για την ενίσχυση της πρόθεσης για αλλαγή. Αυτές μπορεί να περιλαμβάνουν συζητήσεις για τα ωφέλη της αλλαγής και η παροχή γραπτού υλικού για τα βήματα που χρειάζεται να ακολουθήσει κανείς κατά την έναρξη της διαδικασίας αλλαγής. Τα άτομα που βρίσκονται στα επόμενα στάδια είναι πιθανότερο ότι θα ωφεληθούν από την εκπαίδευση σε συμπεριφορικές ικανότητες (δηλαδή να εκπαιδευτούν σε δεξιότητες για τη νέα συμπεριφορά, πχ να μάθουν πώς να φτιάχνουν γεύματα με λίγες θερμίδες, πώς να αυξήσουν τη φυσική δραστηριότητα, πχ να είναι πιο ενεργητικοί στο σπίτι). Συμπερασματικά, με την ταυτοποίηση του βαθμού δέσμευσης του ατόμου για αλλαγή μπορούμε να βοηθήσουμε την αλλαγή επιλέγοντας τις κατταληλότερες παρεμβάσεις.

Άσκηση ημέρας Εφαρμογή της θεωρίας στην διατροφή με στόχο την απώλεια βάρους

Χρήσιμες πηγές http://amp.osu.edu/modelproject/modules/ (Ohio State University, School of Allied Medical Professions, the model project, module 3) http://www.cancer.gov/PDF/481f5d53-63df-41bc-bfaf-5aa48ee1da4d/TAAG3.pdf National Cancer Institute U.S. National Institutes of Health. Theory-at-a-Glance: A Guide for Health Promotion Practice. http://www.uri.edu/research/cprc/ Cancer Prevention Research Center (CPRC), University of Rhode Island) "CPRC - A research organization dedicated to helping people change their behavior for living longer, healthier lives"