Το κάπνισμα και οι επιπτώσεις του Χαρίκλεια Δημητρούλα, Νίκη Κατσίκη, Ιατρείο Καπνίσματος (Παραγόντων αγγειακού κινδύνου) Α’ Προπαιδευτική Παθολογική Κλινική Α.Π.Θ. Νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ, Θεσσαλονίκη Υπεύθυνος ιατρείου: Αναπλ. Καθηγητής Απόστολος Χατζητόλιος

Κάπνισμα-Επιδημιολογία Το κάπνισμα αποτελεί μία από τις μεγαλύτερες απειλές δημόσιας υγείας που έχει αντιμετωπίσει η ανθρωπότητα μέχρι σήμερα. Αποτελεί τη δεύτερη κυριότερη αιτία θανάτου & παράγοντα κινδύνου για έξι από τις οκτώ κυριότερες αιτίες θανάτου στον κόσμο. Εκτιμάται ότι ο αριθμός των καπνιστών παγκοσμίως ανέρχεται στο ένα δισεκατομμύριο. Ο καπνός σκοτώνει 5.4 εκατομμύρια ανθρώπους το χρόνο, δηλαδή ένας άνθρωπος κάθε 6 δευτερόλεπτα πεθαίνει από το κάπνισμα, και ευθύνεται για έναν στους δέκα θανάτους ενηλίκων παγκοσμίως. Αν η καπνιστική συνήθεια συνεχιστεί με τους ίδιους ρυθμούς μέχρι το 2030, το κάπνισμα θα κοστίζει οκτώ εκατομμύρια ανθρώπινες ζωές το χρόνο. Source: World Health Organization

Κάπνισμα-Επιδημιολογία Η χρήση προϊόντων καπνού παγκοσμίως αυξάνει, αν και ελαττώνεται στις αναπτυγμένες χώρες. Περισσότεροι από το 80% των καπνιστών ζουν σε αναπτυσσόμενες χώρες. Οι μισοί από τους σημερινούς καπνιστές θα πεθάνουν τελικά από νόσο που σχετίζεται με το κάπνισμα. Επειδή απαιτείται διάστημα αρκετών χρόνων ανάμεσα στην έναρξη του καπνίσματος και την εκδήλωση νοσημάτων που σχετίζονται με αυτό, η επιδημία νόσου και θανάτου έχει μόλις αρχίσει. Στις ανεπτυγμένες χώρες οι γυναίκες καπνίστριες είναι ίσες ή και περισσότερες από τους άνδρες καπνιστές και αποτελούν τον κύριο στόχο της διαφημιστικής καμπάνιας των καπνοβιομηχανιών. Source: World Health Organization

Κάπνισμα-Επιδημιολογία

Κάπνισμα-Επιδημιολογία Στην Ελλάδα, παρά τη μείωση των καπνιστών, ο μέσος ετήσιος αριθμός τσιγάρων κατ’ άτομο παρουσιάζει αύξηση. Στη δεκαετία 1991 - 2001 αυξήθηκε κατά 29,7% και έφτασε τα 3.089,4 τσιγάρα και τελικά, το 2004 τα 3.199,8 τσιγάρα. Η Ελλάδα έχει τον υψηλότερο αριθμό καταναλισκόμενων τσιγάρων κατ’ άτομο στη Δυτική Ευρώπη. Μετά το 2000, ο μέσος ετήσιος κατά κεφαλή αριθμός τσιγάρων στην Ελλάδα είναι διπλάσιος από ότι στη Γερμανία, Γαλλία και Μ. Βρετανία και πενταπλάσιος από ότι στη Νορβηγία. 

Συστατικά του καπνού Τα προϊόντα καπνού είναι προϊόντα που αποτελούνται εν μέρει ή συνολικά από φύλλα καπνού ως πρώτη ύλη. Στον καπνό του τσιγάρου υπάρχουν περισσότερες από 4000 χημικές ουσίες, είτε ως αέρια, είτε ως μικροσωματίδια. Περίπου 50 από αυτές είναι καρκινογόνες. Ανάμεσα στις χημικές ουσίες ξεχωρίζουν οι εξής: Νικοτίνη: είναι το συστατικό που προκαλεί εθισμό. Αποτελεί φάρμακο που διεγείρει την απελευθέρωση σε μεγάλες ποσότητες διαφόρων ουσιών που φυσιολογικά υπάρχουν στον οργανισμό και οι οποίες δρουν στο κεντρικό νευρικό σύστημα και άμεσα στην καρδιά αυξάνοντας τους καρδιακούς παλμούς και την αρτηριακή πίεση. Σε μεγάλες ποσότητες είναι εξαιρετικά τοξική.

Συστατικά του καπνού Πίσσα: Είναι μία καρκινογόνος ουσία που εναποτίθεται στους πνεύμονες και γενικά στο αναπνευστικό σύστημα και απορροφάται σταδιακά. Η πίσσα είναι μείγμα πολλών διαφορετικών χημικών ουσιών συμπεριλαμβανομένων της φορμαλδεύδης, του αρσενικού, του κυανιδίου και του βενζολίου. Μονοξείδιο του άνθρακα: δεσμεύεται στην αιμοσφαιρίνη ευκολότερα από το οξυγόνο, μειώνοντας τα επίπεδα οξυγόνου που μεταφέρονται από αυτήν στους ιστούς και άρα την οξυγόνωση των διαφόρων οργάνων, γεγονός που είναι ιδιαίτερα επικίνδυνο για όσους υποφέρουν από χρόνιες πνευμονικές ή καρδιακές παθήσεις.

Εθισμός στη νικοτίνη Ο εθισμός στη νικοτίνη έχει νευροβιολογική δράση και χαρακτηρίζεται από τρεις κύριους παράγοντες: Η χρήση της νικοτίνης δημιουργεί μια ευχάριστη αίσθηση, αναγκάζοντας έναν άνθρωπο να συνεχίζει να καπνίζει. Η συνέχιση του καπνίσματος οδηγεί σε ανοχή, που σημαίνει ότι ο καπνιστής πρέπει να αυξήσει την πρόσληψη νικοτίνης (δηλ. των τσιγάρων) για να πετύχει την ίδια αίσθηση ικανοποίησης. Η αποχή από τη νικοτίνη έχει ως συνέπεια δυσάρεστα ψυχικά και σωματικά συμπτώματα (συμπτώματα στέρησης) που οδηγούν τον καπνιστή να συνεχίσει να καπνίζει προκειμένου να τα αποφύγει.

Εθισμός στη νικοτίνη Σε έναν καπνιστή η ψυχοσωματική εξάρτηση μαζί με την τελετουργία που περιέχει η κίνηση του καπνίσματος (άναμμα, εισπνοή, κίνηση, σβήσιμο) βοηθούν στην εξέλιξη του καπνίσματος σε μια ισχυρά καταναγκαστική συμπεριφορά. Η δύναμη του εθισμού είναι τόσο μεγάλη, ώστε ενώ το 75-80% των καπνιστών δηλώνει ότι θέλει να διακόψει το κάπνισμα, μόνο το 3-5% το καταφέρνει μόνο του. Το ένα τρίτο περίπου έχει κάνει τουλάχιστον τρεις σοβαρές ανεπιτυχείς προσπάθειες διακοπής του καπνίσματος, γεγονός που αποδεικνύει ότι η εξάρτηση από τη νικοτίνη είναι ένα πολύ σημαντικό εμπόδιο για την επιτυχή διακοπή του καπνίσματος (για την αξιολόγηση της εξάρτησης υπάρχει ειδικό ερωτηματολόγιο).

Συμπτώματα στέρησης Συμπτώματα στέρησης είναι τόσο οι σωματικές όσο και οι νοητικές ή ψυχολογικές διαταραχές που εμφανίζονται μετά από τη διακοπή ή τον τερματισμό της χρήσης μιας εξαρτησιογόνου ουσίας (κάπνισμα, αλκοόλ,ναρκωτικά). Τα κυριότερα από τα συμπτώματα στέρησης στην περίπτωση του καπνίσματος είναι : Αίσθημα κατάθλιψης και κακής διάθεσης. Αϋπνία. Ευερεθιστότητα, απογοήτευση ή θυμός. Δυσκολία συγκέντρωσης, αυξημένη νευρικότητα. Αυξημένη όρεξη, αύξηση βάρους. Τα συμπτώματα στέρησης εμφανίζονται μετά από μερικές ώρες και μπορεί να διαρκέσουν περισσότερες από 6-8 εβδομάδες μετά τη διακοπή του καπνίσματος. Παρόλο που στην αρχή μπορεί να είναι ιδιαίτερα έντονα, σταδιακά αμβλύνονται και παρέρχονται αν επιμείνει κανείς στη διακοπή.

Συνέπειες του καπνίσματος στην υγεία Συνέπειες του καπνίσματος στην υγεία Καρκίνος του πνεύμονα του στόματος, λάρυγγα, οισοφάγου του τραχήλου της μήτρας της ουροδόχου κύστης του παγκρέατος Χρόνια αποφρακτική πνευμονική νόσος (ΧΑΠ) Στεφανιαία νόσος Αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια Περιφερική αγγειακή νόσος Επιπλοκές στην αναπαραγωγική λειτουργία Πρόωρη γήρανση (ρυτίδες, άσπρα μαλλιά)

Περισσότεροι από 440000 θάνατοι ετησίως από κάπνισμα-Η.Π.Α. Άλλοι καρκίνοι 31000 Καρκίνος πνεύμονα 125000 Ισχαιμία μυοκαρδίου 82000 Άλλες διαγνώσεις 105000 Εγκεφαλικό επεισόδιο 17000 Χρόνια πνευμονοπάθεια 82000

Συνέπειες του καπνίσματος στην υγεία Συνέπειες του καπνίσματος στην υγεία Καρδιαγγειακό Οι καπνιστές έχουν διπλάσιες πιθανότητες από τους μη καπνιστές να πεθάνουν από καρδιακή νόσο. Το κάπνισμα προάγει την αθηροσκλήρωση και αυξάνει τον κίνδυνο για στεφανιαία νόσο, αγγειακά εγκεφαλικά επεισόδια και περιφερική αγγειακή νόσο Αναπνευστικό Το 83% των θανάτων από καρκίνο του πνεύμονα, βρογχίτιδα και εμφύσημα οφείλονται στο κάπνισμα. Οι καπνιστές εμφανίζουν συχνότερα βήχα, λοιμώξεις του αναπνευστικού, συριγμό και άσθμα σε σχέση με τους μη καπνιστές.

Κάπνισμα και καρδιαγγειακή νόσος- αυξημένος κίνδυνος Άνδρες καπνιστές Γυναίκες καπνίστριες Στεφανιαία νόσος, ηλικία 35-64 x 2.8 φορές x 3.1 Στεφανιαία νόσος, ηλικία ≥65 x 1.5 x 1.6 Αγγειoεγκεφαλική νόσος, ηλικία 35-64 x 3.3 x 4 Αγγειoεγκεφαλική νόσος, ηλικία ≥65 Ανεύρυσμα αορτής x 6.2 x 7.1 US Department of health and human services: the Health Consequences of Tobacco Use: a Report of the Surgeon General, 2004

Συνέπειες του καπνίσματος στην υγεία Συνέπειες του καπνίσματος στην υγεία Δέρμα Το κάπνισμα ελαττώνει την παροχή οξυγόνου στο δέρμα και οδηγεί σε πρόωρη γήρανση. Το δέρμα έχει όψη θαμπή και ξηρή και οι τοξίνες που αθροίζονται προάγουν την κυτταρίτιδα και την ακμή. Οστά Το κάπνισμα καθιστά τα οστά πιο αδύναμα και εύθραυστα. Ιδιαίτερα οι γυναίκες καπνίστριες εμφανίζουν αυξημένες πιθανότητες για εκδήλωση οστεοπόρωσης.

Συνέπειες του καπνίσματος στην υγεία Συνέπειες του καπνίσματος στην υγεία Στοματική κοιλότητα Το κάπνισμα προκαλεί ουλίτιδα, στίγματα στα δόντια, δύσοσμη αναπνοή και διαταραχές της γεύσης. Οι καπνιστές έχουν αυξημένες πιθανότητες να εκδηλώσουν καρκίνο των χειλέων, της γλώσσας, του φάρυγγα, του λάρυγγα και του οισοφάγου. Γονιμότητα και αναπαραγωγική λειτουργία Άνδρες: το κάπνισμα προκαλεί ανικανότητα, διαταραχές στη στύση, κακή ποιότητα σπέρματος και καρκίνο των όρχεων. Γυναίκες: το κάπνισμα μειώνει τη γονιμότητα και ενέχεται στον καρκίνο του τραχήλου της μήτρας. Η λήψη αντισυλληπτικών δισκίων σε συνδυασμό με το κάπνισμα αυξάνει τον κίνδυνο θρομβοεμβολικών επεισοδίων (αντένδειξη).

Συνέπειες του καπνίσματος στους νέους Συνέπειες του καπνίσματος στους νέους Στους νέους, οι βραχυχρόνιες συνέπειες του καπνίσματος στην υγεία περιλαμβάνουν κυρίως επιδράσεις στη λειτουργία του αναπνευστικού, εθισμό στη νικοτίνη και αυξημένη πιθανότητα για χρήση και άλλων εξαρτησιογόνων ουσιών. Οι μακροπρόθεσμες συνέπειες οφείλονται στο γεγονός ότι οι περισσότεροι νέοι που καπνίζουν συστηματικά συνεχίζουν να καπνίζουν και κατά την ενήλικη ζωή Το κάπνισμα μειώνει το ρυθμό αύξησης των πνευμόνων. Πρώιμα σημεία αθηροσκλήρωσης των στεφανιαίων και εγκεφαλικών αγγείων έχουν βρεθεί σε έφηβους που καπνίζουν. Το κάπνισμα επηρεάζει τη φυσική κατάσταση των νέων όσον αφορά την αντοχή και τη δύναμη. Ο καρδιακός ρυθμός ηρεμίας των νέων καπνιστών είναι 2-3 παλμούς το λεπτό γρηγορότερος σε σχέση με τους μη καπνιστές με αποτέλεσμα μεγαλύτερη επιβάρυνση της καρδιάς.

Συνέπειες του καπνίσματος στους νέους Συνέπειες του καπνίσματος στους νέους Το κάπνισμα σε νεαρή ηλικία αυξάνει τον κίνδυνο για καρκίνο του πνεύμονα. Για τους περισσότερους από τους καρκίνους που σχετίζονται με το κάπνισμα, ο κίνδυνος αυξάνει όσο το άτομο συνεχίζει να καπνίζει. Οι έφηβοι καπνιστές υποφέρουν από δύσπνοια τρεις φορές περισσότερο από τους εφήβους που δεν καπνίζουν και η απόχρεμψή τους είναι δύο φορές μεγαλύτερη από τους εφήβους που δεν καπνίζουν. Οι έφηβοι καπνιστές παρουσιάζουν αυξημένη πιθανότητα να έχουν επισκεφτεί γιατρό ή άλλον επαγγελματία υγείας για συναισθηματικό ή ψυχολογικό πρόβλημα.  Οι έφηβοι που καπνίζουν έχουν τρεις φορές μεγαλύτερες πιθανότητες από τους μη καπνιστές να πίνουν αλκοόλ, οκτώ φορές να καπνίζουν μαριχουάνα και 22 φορές να κάνουν χρήση κοκαΐνης. Το κάπνισμα σχετίζεται και με άλλες επικίνδυνες συμπεριφορές στους εφήβους, όπως η βίαιη ή επιθετική συμπεριφορά και το σεξ χωρίς προφύλαξη.

Χρόνος από τη διακοπή Ευεργετικές αλλαγές που συμβαίνουν στην υγεία Ωστόσο το χρόνιο κάπνισμα επιφέρει μόνιμες βλάβες 20 λεπτά Η αρτηριακή πίεση και η καρδιακή συχνότητα επιστρέφουν σε φυσιολογικά επίπεδα 8 ώρες Τα επίπεδα νικοτίνης και μονοξειδίου του άνθρακα στο αίμα μειώνονται στο μισό, ενώ τα επίπεδα οξυγόνου επιστρέφουν σε φυσιολογικά επίπεδα 24 ώρες Το μονοξείδιο του άνθρακα αποβάλλεται από το σώμα Οι πνεύμονες αρχίζουν να αποβάλλουν τη βλέννη και τα υπολείμματα του καπνίσματος 48 ώρες Δεν ανιχνεύεται πλέον νικοτίνη στο σώμα Η γεύση και η όσφρηση βελτιώνονται σημαντικά 72 ώρες Η αναπνοή γίνεται πιο εύκολη καθώς οι βρόγχοι χαλαρώνουν και τα επίπεδα ενέργειας του οργανισμού αυξάνονται. 2-12 εβδομάδες Βελτιώνεται η κυκλοφορία και η αιμάτωση στους ιστούς. 3-9 μήνες Βελτιώνεται ο βήχας, η δύσπνοια και τα αναπνευστικά συμπτώματα καθώς η πνευμονική κυκλοφορία αυξάνεται έως και 10%. 5 χρόνια Ο κίνδυνος καρδιακής προσβολής μειώνεται στο μισό του κινδύνου που διατρέχει ένας καπνιστής. 10 χρόνια Ο κίνδυνος καρκίνου των πνευμόνων μειώνεται στο μισό του κινδύνου που διατρέχει ένας καπνιστής. Ο κίνδυνος καρδιακής προσβολής μειώνεται στα ίδια επίπεδα με αυτόν του μη καπνιστή.

Σας ευχαριστώ