Διεπιστημονικό σεμινάριο για την κρίση, «Κοινωνική και Αλληλέγγυα Οικονομία: κρίση-μο εργαλείο ή στρατηγική μετάβασης» Σοφία Αδάμ, Δρ. Οικονομολόγος, Ερευνήτρια ΙΝΕ ΓΣΕΕ, sof_adam77@yahoo.gr Διεπιστημονικό σεμινάριο για την κρίση, Πάντειο Πανεπιστήμιο, Αθήνα, 21/11/2014

Σύνοψη Εννοιολογική οριοθέτηση κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας Σύνδεση με το κρισιακό φαινόμενο: πολλές κρίσεις, πολλές αφηγήσεις Κρίση-μο εργαλείο Στρατηγική μετάβασης

Κοινωνική & Αλληλέγγυα Οικονομία Αλληλέγγυα οικονομία ΑΝΑΔΙΑΝΟΜΗ Κράτος Ιδιωτικό AMOIBAIOTHTA Κοινά Αγορά ΑΝΤΑΛΛΑΓΗ Μη Κερδοσκοπική Κερδοσκοπική Δημόσιο Ανεπίσημη Θεσμική

Κοινωνική & αλληλέγγυα οικονομία και καπιταλιστική κρίση Η κρίση διαπερνά όλα τα επίπεδα: οικονομικό (ανεργία), πολιτικό (εκπροσώπηση), αναπαραγωγή (τροφή, υπηρεσίες υγείας) Η κρίση ανοίγει το ζήτημα του παραγωγικού μετασχηματισμού (ποιες κοινωνικές ανάγκες, πώς προσδιορίζονται) Η κρίση ανοίγει το ζήτημα του κοινωνικού μετασχηματισμού: προς ποια κατεύθυνση, κράτος ή αγορά, η στρατηγική μετάβασης

Παραδείγματα στην περίοδο της κρίσης Συνεταιρισμοί (632 ΚΟΙΝΣΕΠ αλλά και αστικοί συνεταιρισμοί) Λαϊκές αγορές χωρίς μεσάζοντες, συλλογικές κουζίνες, κοινωνικά παντοπωλεία Κοινωνικά φροντιστήρια (εθελοντικά, έμμισθα) Κοινωνικά ιατρεία αλληλεγγύης (75 δομές σε όλη την Ελλάδα)

Αλληλέγγυα οικονομία & συλλογικές αντιστάσεις α) ΒΙΟΜΕ: «Στην καρδιά της κρίσης, οι εργάτες της Βιο.Με. χτυπάνε την καρδιά της εκμετάλλευσης και της ιδιοκτησίας. Mε την ανεργία να σκαρφαλώνει στο 30%, το εργατικό εισόδημα να μηδενίζεται, χορτάτοι μόνο από λόγια, υποσχέσεις και φοροληστεία, απλήρωτοι από τον Μάιο του 2011 και σε επίσχεση εργασίας, με το εργοστάσιο εγκαταλελειμμένο από την εργοδοσία, οι εργάτες της Βιομηχανικής Μεταλλευτικής με απόφαση της γενικής συνέλευσης του σωματείου αποφάσισαν να μην αφεθούν στην σίγουρη και μακροχρόνια ανεργία αλλά να αγωνιστούν να πάρουν το εργοστάσιο στα χέρια τους και να το λειτουργήσουν οι ίδιοι. Με επίσημη πρότασή τους από τον Οκτώβριο του 2011 διεκδικούσαν να δημιουργήσουν έναν εργατικό συνεταιρισμό κάτω από τον πλήρη έλεγχο τους, απαιτώντας μάλιστα νομική κατοχύρωση τόσο για το δικό τους εγχείρημα, όσο και για όλα τα άλλα που θα ακολουθήσουν». β) Δικτύωση συνεργατικών εγχειρημάτων Αθήνας: «Είμαστε συλλογικότητες ανθρώπων που προηγουμένως είτε βρισκόμασταν στην ανεργία είτε στην εργασιακή επισφάλεια. Απέναντι σε αυτή την πραγματικότητα, πήραμε την απόφαση να δοκιμάσουμε έναν άλλο τρόπο εργασίας, συλλογικό, με σχέσεις σεβασμού, συντροφικότητας και αλληλεγγύης. Βάλαμε λοιπόν στην πράξη την πεποίθησή μας πως δεν χρειάζονται στην οργάνωση της εργασίας κάθετες και ιεραρχικές δομές για να αναπτύξουμε τις παραγωγικές μας ικανότητες».

Κοινωνική οικονομία και όξυνση της εκμετάλλευσης α) αποφυγή ασφαλιστικών εισφορών για μεγάλες επιχειρήσεις «Ο Κοινωνικός Συνεταιρισμός μας διέπεται από το νομοθετικό πλαίσιο, που μας επιτρέπει να συνάπτουμε "συμπράξεις ανθρώπινου δυναμικού" με οποιεσδήποτε επιχειρήσεις του Ιδιωτικού τομέα και οι οποίες τέτοιες συνεργασίες εγγυώνται -αποδεδειγμένα- ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟΤΕΡΟ για εσάς ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑ από το να προσλαμβάνει η ίδια η επιχείρησή σας το προσωπικό (Ελληνες, είτε αλλοδαπούς) που έχετε βρει και επιλέξει οι ίδιοι… Με άλλα λόγια, αυτούς τους επιλεγέντες από σας, μπορούμε να τους δεχθούμε ως επαγγελματικά συνεταιριστικά μέλη της ΚοινΣΕπ, προκειμένου να εξυπηρετούν εφεξής νόμιμα την επιχείρησή σας με αυτή την ιδιότητά τους και όχι με εκείνη του μισθωτού - ασφαλισμένου σας». Β) περαιτέρω συρρίκνωση δημόσιου τομέα Μητσοτάκης-καθαρίστριες ΟΤΑ: Βοήθεια στο Σπίτι, Απορρίμματα, Παιδικοί Σταθμοί

Συνεταιρισμοί και μετασχηματισμός Ένας μεμονωμένος συνεταιρισμός είναι μη καπιταλιστική επιχείρηση; Είναι οι συνεταιρισμοί το βασικό όχημα για τον κοινωνικό μετασχηματισμό; Έχουν οι συνεταιρισμοί θέση στη μετα-καπιταλιστική κοινωνία;

Δυνατότητες και όρια συνεργατικών εγχειρημάτων Αναιρούν τη διαμεσολάβηση του κεφαλαίου: μίσθωση της εργατικής δύναμης, διεύθυνση παραγωγικής διαδικασίας και συλλογική ιδιοκτησία του προϊόντος της εργασίας. Παράγουν συλλογικά υπεραξία και την ιδιοποιούνται συλλογικά, αλλά υπό την προϋπόθεση΄ότι παράγουν κάτι για το οποίο υπάρχει ζήτηση και με βάση την κοινωνικά αναγκαία εργασία. Εντάσσονται στο ευρύτερο σύστημα εκμετάλλευσης; κατανομή καθηκόντων με βάση τις ικανότητες, πρώτες ύλες από την αγορά, ανταγωνίζονται με άλλες επιχειρήσεις (τυπικές καπιταλιστικές ή συνεργατικές) στην αγορά. Στην παρούσα φάση, δεν μπορούν να δραπετεύσουν ούτε από την πειθάρχηση της αγοράς ούτε από την ηγεμονία του εμπορεύματος.

Ο θείος Κάρολος πέφτει μέσα Τα συνεταιριστικά εργοστάσια αποτελούν μέσα στον καπιταλισμό τους πρώτους βλαστούς μιας νέας οικονομικής οργάνωσης, αν και φυσικά αναπαράγουν, και είναι υποχρεωμένα να αναπαράγουν, παντού στην καθημερινή τους λειτουργία όλα τα ελαττώματα του κυρίαρχου τρόπου παραγωγής. Αλλά η αντίθεση ανάμεσα στο κεφάλαιο και την εργασία ξεπερνιέται στο εσωτερικό τους, ακόμα και αν αυτή η υπέρβαση συντελείται με το να γίνουν οι συνεταιριζόμενοι εργάτες καπιταλιστές του εαυτού τους, δηλαδή με το να χρησιμοποιήσουν τα μέσα παραγωγής για την αξιοποίηση της δικής τους εργατικής δύναμης.

Συνεταιρισμός ως στρατηγική μετάβασης Συνεταιριστικό ή/και συνδικαλιστικό κίνημα: Ένταση ή/και συνδημιουργία. Συνεταιριστικό κίνημα και κράτος: Πρέπει να δέχονται οι συνεταιρισμοί κρατική βοήθεια; Εξαρτάται από τη βοήθεια και από το κράτος. Αναγνώριση-αφομοίωση. Συνεταιρισμοί και αγορά: Κοινά-οριζοντιότητα και δικτύωση. Το συνεταιριστικό κίνημα δεν είναι απλά άρνηση του υπάρχοντος, αλλά μια διαλεκτική υπέρβαση η οποία αρνείται ενώ ταυτόχρονα αναπαράγει. Προωθητικό στο βαθμό που μπολιάζει την οικονομία με νέες κοινωνικές σχέσεις. Δεν είναι το μοναδικό πεδίο αντίστασης, αλλά είναι μέσα στο οπλοστάσιό μας.

Συνεταιρισμοί και μετακαπιταλιστική κοινωνία Ο καπιταλισμός ταυτίζεται με την ύπαρξη αγορών; Αυτοδιαχείριση ή κεντρικός σχεδιασμός; Μέσα στη συνεταιριστική κοινωνία που βασίζεται στην κοινή ιδιοκτησία των μέσων παραγωγής, οι παραγωγοί δεν ανταλλάσσουν τα προϊόντα τους· καθώς η εργασία που ενσωματώνεται στα προϊόντα δεν εμφανίζεται πλέον ως αξία αυτών των προϊόντων, ως μια υλική ιδιότητα που κατέχουν τα προϊόντα, καθώς τώρα σε αντίθεση με την καπιταλιστική κοινωνία, η ατομική εργασία δεν υπάρχει πλέον με έναν έμμεσο τρόπο αλλά με έναν άμεσο ως συστατικό της συνολικής εργασίας… Αυτό που έχουμε μπροστά μας εδώ είναι μια κομμουνιστική κοινωνία, όχι όπως έχει αναπτυχθεί πάνω στα δικά της θεμέλια, αλλά αντιθέτως, όπως αναδύεται από την καπιταλιστική κοινωνία (Κ. Marx).

Γιουγκοσλαβία Ι 1950: Βασικός Νόμος για τη Διαχείριση των Κρατικών Επιχειρήσεων από τις Συλλογικότητες των Εργαζομένων, Συμβούλιο Εργαζομένων: <30 εργαζόμενοι/ες συμμετοχή όλων, >30 συμβούλιο από 15-120 άτομα, μέχρι 2 θητείες, Διοικητικό Συμβούλιο: 1/3 των μελών μπορεί να επανεκλεγεί, θητεία 3 χρόνια, Διευθυντής: θητεία 4 χρόνια, Συνδικάτα διατηρούνται. Ρυθμοί συσσώρευσης, κατανομή επένδυσης και κατανάλωσης από το κράτος. Καταπολέμηση περ. ανισοτήτων. 1965: Τα συμβούλια αποκτούν δύναμη στην κατανομή μισθών & επενδύσεων. Χαλάρωση μισθ. ρυθμίσεων. Άνοιγμα στη διεθνή αγορά. Αλλαγή στη δομή του χρηματοπιστωτικού τομέα. Διογκώνονται μακροοικονομικά προβλήματα (πληθωρισμός, ανεργία, ελλείμματα). Αύξηση ισχύος Δ.Σ. 1974: αποκέντρωση, Βασικές Μονάδες Συνεργαζόμενων Εργατών. Σχεδιασμός αυτοδιαχείρισης & Κοινωνικός σχεδιασμός. Υποχρεωτικός συντονισμός σε τομείς προτεραιότητας. Επιμελητήρια. Κοινότητες ενδιαφέροντος. Αλλά, αύξηση μικροσυλλογικού συμφέροντος, το κράτος υποστηρίζει κακές επενδευτικές αποφάσεις, μετά χρεωκοπίες, ανισότητα και πληθωρισμός.

Γιουγκοσλαβία ΙΙ Παραγωγισμός & προπαγάνδα: (μεγέθυνση, εργατική συνείδηση) Αποκέντρωση δεν οδηγεί κατ’ ανάγκη σε ισότιμη κατανομή ισχύος (ανειδίκευτη vs ειδικευμένη εργασία, ισχύς συνδικάτων & Δ.Σ., εξουσία-υπευθυνότητα) Μισθολογική ψαλίδα: από 4:1 σε 8:1, απεργίες Ανεργία: απόφαση για προσλήψεις Περιφερειακές ανισότητες: η αυτoδιαχείριση δεν αναδιανέμει Ένταξη στον παγκόσμιο καπιταλισμό (αυξημένη ισχύς Δ.Σ.) Κρατική και συνεταιριστική ιδιοκτησία: μονοπώλιο πολιτικής ισχύος από το κόμμα, κοινωνικοποίηση ζημιών Περιχαράκωση αυτοδιαχείρισης στην παραγωγή: σχολεία, κόμμα, αγροτικός πληθυσμός (ομάδα Πράξις)

Βενεζουέλα 1998-2002: Ο Τσάβες γίνεται Πρόεδρος, πολιτική ατζέντα? Δεν πειράζουμε την αγορά και την ατομική ιδιοκτησία, συνύπαρξη συν/σμων με τυπικές καπιταλιστικές επιχειρήσεις. Νόμος για συνεταιρισμούς (2001). 2002-2005: ριζοσπαστικοποίηση μετά τη λυσσαλέα επίθεση, απαλλοτρίωση 1149 επιχειρήσεων, έλεγχος πετρελαϊκής βιομηχανίας, Υπουργείο Λαϊκής Οικονομίας, επιχειρήσεις κοινωνικής παραγωγής (δεν έχει σημασία το ιδιοκτησιακό καθεστώς αλλά η παραγωγή για τις κοινωνικές ανάγκες). Missiones για την υγεία (20.000 γιατροί από Κούβα, συν/σμοί τροφίμων, Vuelvan Caras: εκπαίδευση ανέργων και δημιουργία συν/σμών (<1000 σε >200.000 συν/σμούς), ρόλος κρατικών επιχειρήσεων, Ζώνες Ενδογενούς Ανάπτυξης. 2006: επανεκλογή, η φάση μας είναι ο σοσιαλισμός!, απαλλοτρίωση στρατηγικών τομέων (π.χ. ηλεκτρική ενέργεια, τηλεπικοινωνίες), κριτική αποτίμηση συν/σμών, ερασιτεχνισμός, 60-70% ανενεργοί, ολιγομελείς, οικογενειακοί δεσμοί, εργασιακή αποκατάσταση?, απόσυρση μελών, διαφθορά, αυτοδιαχ/μενες επιχειρήσεις (διαφορετικά μοντέλα ιδιοκτησίας & μισθολογικών ρυθμίσεων), 20.000 κοινοτικά συμβούλια και ομάδες κοινωνικού ελέγχου.

Αργεντινή 2001: σοκ, χρεωκοπία 160 επιχειρήσεις στα χέρια 10.000 εργαζομένων, MNER Απόσταση από τον παραδοσιακό συνδικαλισμό Δεν συμβαίνει μόνο αυτό (συσσίτια, αντιπραγματισμός, συνελεύσεις) 2003: Nestor Kirchner υποστήριξη στις ERT 2004: Νόμος για αυτοδιαχείριση, επιδοτήσεις, ευνοϊκή φορολογική μεταχείριση, δανεισμός Κοινωνικά σχέδια: 13.000 συν/σμοί για απασχόληση 300.000 ανέργων, κρατικής έμπνευσης, διοικούνται από ΔΣ όχι από συνέλευση Μόνο το 12% των επιχειρήσεων απαλλοτριώθηκαν, πλειοψηφία σε προσωρινό καθεστώς Σχίσμα στη MNER, MNFRT (όχι κινητοποιήσεις, παραγωγή) Στην κρίση απαντούν με μείωση ωρών και μισθών, όχι με απολύσεις, σχετικά ισότιμη κατανομή μισθών, υποστήριξη κοινωνικών δομών Red Gráfica: δίκτυο 15 συν/σμών, συναλλαγές μεταξύ τους

Συμπεράσματα διεθνούς εμπειρίας Προκλήσεις στο εσωτερικό των συνεταιρισμών Ελλιπής συμμετοχή στις αποφάσεις Μισθολογική ψαλίδα Προκλήσεις στις σχέσεις των συνεταιρισμών μεταξύ τους (αγορά) Υπερβολική επένδυση με ξένα κεφάλαια Ανταγωνισμός και όχι συνεργασία Προκλήσεις στις σχέσεις των συνεταιρισμών με το κράτος Φορολογική μεταχείριση, επιδοτήσεις και δανεισμός Αυτοδιαχείριση στην παραγωγή χωρίς συμμετοχή στο σχεδιασμό Προκλήσεις στις σχέσεις των συνεταιρισμών με την κοινωνία Αύξηση τιμών Αύξηση εσόδων δεν μεταφράζεται σε νέα απασχόληση

Ευχαριστώ sof_adam77@yahoo.gr