ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΕΕ: «ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΟΜΗΧΑΝΙΑ: ΠΡΟΣ ΤΗΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΤΗΣ ΓΝΩΣΗΣ» Προς την Οικονομία της Γνώσης: Ο Μετασχηματισμός της Ελληνικής Βιομηχανίας και Το Ζήτημα της Τεχνολογικής Συμβατότητας Δρ. Κωττάκης Ιωάννης Ειδικός Επιστήμονας Υπουργείο Ανάπτυξης

Σκοπός της Εισήγησης Η συμβολή στη συζήτηση για την διαμόρφωση «βιομηχανικής» και αναπτυξιακής στρατηγικής συμβατής και σε αντιστοιχία των δυνατοτήτων της Ελληνικής Οικονομίας και του Ελληνικού Εθνικού Συστήματος Καινοτομίας. Η συμβολή στην προσπάθεια προσδιορισμού των « καταλληλότερων » υπό την έννοια των πλέον συμβατών τεχνολογιών (ή «οικογενειών» τεχνολογιών), ως υπόβαθρο ανάπτυξης. Η υποβολή προτάσεων για την χρήση μεθοδολογικών ορισμών, μηχανισμών και εργαλείων, για το σχεδιασμό και την επιλογή των αναγκαίων τεχνολογικών κατευθύνσεων.

Οριοθέτηση του Ζητήματος 1) Παγκοσμιοποιημένος Ανταγωνισμός + Οικονομίες «δυτικού τύπου» = Αναγκαστική Στρατηγική επιλογή η Οικονομία της Γνώσης και η παραγωγή και διάθεση προϊόντων και υπηρεσιών εντάσεως τεχνογνωσίας. 2) Βασικές προϋποθέσεις: 2α) Η παραγωγή και κωδικοποίηση συμβατής με τις υπάρχουσες ανάγκες και δυνατότητες της οικονομίας αυτής, επιστημονικής και τεχνολογικής γνώσης. 2β) Η ικανότητα μετατροπής της σε κέρδος, δηλαδή μηχανισμοί ενσωμάτωσης και αξιοποίησης, από επιχειρηματικούς και βιομηχανικούς κλάδους υπό την μορφή προϊόντων, υπηρεσιών ή συνδυασμού τους. 2γ) Η ύπαρξη συγκροτημένου και ισχυρού Εθνικού Συστήματος Καινοτομίας σχεδιασμένου επί της βασικής αρχής: S ≠ T and T ≠ I where S = Science, T = Technology, I = Innovation.

Οριοθέτηση του Ζητήματος 3) Εθνικό Σύστημα Καινοτομίας : Η διαδικασία και ικανότητα μετατροπής της γνώσης σε κέρδος και ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα συμπεριλαμβανομένων της διαδικασίας δημιουργίας και κωδικοποίησης, της χρήσης των απαραίτητων υλικών και άϋλων υποδομών, ανθρωπίνων και χρηματοοικονομικών πόρων και των απαραίτητων αλληλοεπιδρώντων συστημάτων. 4) Ενδεικτικές Διαστάσεις Εθνικού Συστήματος Καινοτομίας: Επιστημονικές, Τεχνολογικές, Χρηματοοικονομικές Επιχειρηματικές, υπάρχοντα ή υπό ανάδειξη εθνικά ανταγωνιστικά πλεονεκτήματα. 5) Εάν το Βασικό Ζήτημα είναι ο μετασχηματισμός της Ελληνικής Οικονομίας σε Οικονομία της γνώσης, τότε ποιες είναι οι καταλληλότερες (οι πλέον συμβατές) τεχνολογίες με γνώμονα το υφιστάμενο Εθνικό Σύστημα Καινοτομίας ?

Παράμετροι του Ζητήματος και Βασικές Διαπιστώσεις: Λαμβάνοντας υπόψη τα διαθέσιμα στοιχεία διαπιστώνεται ότι: 1) Οι Ελληνικές επιδόσεις Έρευνας και Τεχνολογίας σε σχέση με την κερδοφόρα ή χρηστική αξιοποίηση τους (καινοτομία) είναι απογοητευτική σε σχέση με την απόδοση των άλλων 14 χωρών της Ε.Ε. των 15. «Εθνικό Μειονέκτημα» που έχει προσελκύσει και την (αρνητική) προσοχή της Ευρωπαϊκής Επιτροπής. 2) Το Ελληνικό Εθνικό Σύστημα Καινοτομίας παρουσιάζει σοβαρότατες ελλείψεις σε θέματα κατά κύριο λόγο άϋλων υποδομών, δηλαδή θεσμοθετημένων και κωδικοποιημένων μηχανισμών για την μετατροπή της γνώσης σε κέρδος. Για τις υλικές υποδομές (πανεπιστήμια, ερευνητικά κέντρα, εξοπλισμός) το άμεσο ζήτημα είναι όχι μόνο η επαρκής υποστήριξή τους, αλλά, κυρίως, το θέμα του συντονισμού και της λειτουργικότητάς τους ως τμήματα ενιαίου συστήματος στην υπηρεσία συγκροτημένων στρατηγικών έρευνας και τεχνολογικής ανάπτυξης.

Παράμετροι του Ζητήματος και Βασικές Διαπιστώσεις: 3) Οι ελλείψεις σε θέματα σε θέματα σχεδιασμού και εφαρμογής θεσμοθετημένων και κωδικοποιημένων μηχανισμών οδηγούν σε προβλήματα: 3α) Αποτελεσματικών Αλληλεπιδράσεων των στοιχείων του συστήματος (π.χ. πανεπιστήμια, δημόσιοι οργανισμοί, επιχειρήσεις) επί τη βάσει προεπιλεγμένων στόχων. 3β) Δημιουργίας απτών αποτελεσμάτων δηλαδή καινοτομίας, οικονομικής ανάπτυξης, ανταγωνιστικότητας. 4) Σημειώνεται δυσπραγία ή και έλλειψη ουσιαστικής διαθεσιμότητας ‘υπομονετικού’ και κυρίως εξειδικευμένου κεφαλαίου για την χρηματοδότηση εγχειρημάτων εμπορευματοποίησης αποτελεσμάτων Ε&Τ. Υπάρχουν ενδείξεις ότι το χρηματοπιστωτικό σύστημα, κατά κανόνα εμφανίζεται να αποφεύγει την εμπλοκή του σε επιχειρηματικά εγχειρήματα τεχνολογικής βάσης λόγω αδυναμίας ασφαλούς αξιολόγησης της τεχνολογικής πληροφορίας και των ενεχόμενων επιχειρηματικών ρίσκων.

Παράμετροι του Ζητήματος και Βασικές Διαπιστώσεις: 5) Παρατηρείται έντονη και διαχρονική πολυδιάσπαση πόρων και θεματικών περιοχών της έρευνας χωρίς να ακολουθείται ένα συγκεκριμένο πρότυπο ή μοντέλο Εθνικής πολιτικής έρευνας και ανάπτυξης. 6) Oι ελληνικές επιχειρήσεις βασίζονται κυρίως σε τεχνολογίες ‘βάσης’ – base technologies – και ως επί το δεν αποτελούν ‘έξυπνους χρήστες’ – intelligent users- τεχνολογίας ή τεχνογνωσίας, ούτε διαθέτουν εσωτερικές δομές και μηχανισμούς ανάστροφης μηχανικής – reverse engineering ή υποστήριξης R&D. Συνεπώς, υπάρχουν περιορισμένες δυνατότητες συνεργασίας με τα Παν/μια και Ερευνητικά Ιδρύματα τα οποία επικεντρώνονται σε έρευνα που αφορά τεχνολογίες αιχμής σε συνεργασία με φορείς του εξωτερικού. 7) Η πληθώρα των διοικητικών και γραφειοκρατικών εμποδίων και επιβαρύνσεων (bureaucratic and administrative burdens) αποτελεί ισχυρότατο αναστολέα της επιχειρηματικότητας και ειδικότερα της επιχειρηματικότητας που βασίζεται στην τεχνολογική καινοτομία.

Παράμετροι του Ζητήματος και Βασικές Διαπιστώσεις: 8) Διαπιστώνεται υπερπροσφορά προσωπικού πανεπιστημιακού και μεταπτυχιακού επιπέδου, το οποίο, δεν αξιοποιείται και συνήθως ετεροαπασχολείται με αποτέλεσμα την σταδιακή απώλεια των ικανοτήτων του. 9) Πολλές από τις ανωτέρω διαπιστωθείσες αδυναμίες οφείλονται σε επικρατούσες παγιωμένες αντιλήψεις (π.χ. έλλειψη συνεργατικής ή επιχειρηματικής κουλτούρας) ή/ και σε ελλείψεις σωστής εκπαίδευσης η οποία δεν αναπτύσσεται επί συνεργατικών αρχών τεχνολογίας – διοίκησης – οικονομικών.

Προτάσεις και Συμπεράσματα Α) Προϊόντα και Καταναλωτικές Υπηρεσίες : Οι ‘καταλληλότερες’ υπό την έννοια των πλέον συμβατών με το Ελληνικό Οικονομικό και Καινοτομικό Σύστημα τεχνολογίες, ή καλύτερα ‘οικογένειες’ τεχνολογιών, οι οποίες μπορούν να αποτελέσουν το γνωστικό και τεχνολογικό υπόβαθρο της επιδιωκόμενης εμπορικής επιτυχίας και ανάπτυξης, κατατάσσονται στην κατηγορία των τεχνολογιών χαμηλής και μεσαίας δόμησης ή αλλιώς τεχνολογίας άμεσης απόδοσης. Β) Επιστημονική Έρευνα: Διαπιστώνεται μεγάλη συμβατότητα με την επιδίωξη της παροχής ερευνητικών υπηρεσιών υψηλού επιπέδου ως εξαγωγική υπηρεσία, κυρίως λόγω των ικανοτήτων των Πανεπιστημιακών Εργαστηρίων και των Ερευνητικών Ιδρυμάτων. Με βάση τις υπάρχουσες συνθήκες, εκτιμάται ότι η Ελλάδα κατέχει εθνικό συγκριτικό πλεονέκτημα παγκοσμίου επιπέδου στο ζήτημα της μεταφοράς, εγκατάστασης, λειτουργίας και παροχής ερευνητικών και τεχνολογικών δραστηριοτήτων και υπηρεσιών ξένων επιχειρήσεων στον Ελλαδικό χώρο.

Διευκρινήσεις: Τεχνολογίες μεσαίας δόμησης : Τεχνολογίες (ή ‘οικογένειες’ τεχνολογιών) οι οποίες, για να δώσουν τελικό εμπορεύσιμο αποτέλεσμα, προϋποθέτουν σχετικά υψηλό βαθμό συσσωρευμένης εμπειρίας και τεχνογνωσίας συνδυαζόμενο με την α) ανάγκη ικανοποιητικού επιπέδου συνεργασιμότητας με άλλες τεχνολογίες, και, β) την ανάγκη επαρκούς υποστήριξης από τεχνικές, τεχνολογικές, μορφωτικές και χρηματο-οικονομικές υποδομές. Απαιτούν την ύπαρξη και υποστήριξη επαρκώς δομημένων και αλληλοεπιδρόντων συστημάτων και υποδομών. Παραδείγματα: Βιοτεχνολογίες, Τεχνολογίες Επιστημών Υγείας, τεχνολογίες Υλικών για δομικές χρήσεις.

Διευκρινήσεις: Τεχνολογίες χαμηλής δόμησης: Τεχνολογίες (ή ‘οικογένειες’ τεχνολογιών) που, ή αποδίδουν άμεσα αποτελέσματα χωρίς να απαιτείται υψηλός βαθμός συνεργασιμότητας με άλλες τεχνολογίες, ή δεν προαπαιτούν υψηλό βαθμό συσσωρευμένης εμπειρίας συνδυαζόμενο με την ανάγκη διαρκούς υποστήριξης από τεχνικές, τεχνολογικές, μορφωτικές και χρηματο-οικονομικές υποδομές. Μπορούν να επιφέρουν αποτέλεσμα αυτούσιες, άμεσα εφαρμοζόμενες ή υποστηριζόμενες από απλές (έως απλοϊκές) υποδομές υποστήριξης. Για την ανάπτυξη και εφαρμογή τους βασίζονται κυρίως στον ανθρώπινο παράγοντα παρά στην λειτουργία και υποστήριξη αυστηρά δομημένων συστημάτων. Παραδείγματα: πληροφορική (Software) και εφαρμογών της και πολλές από τις τεχνολογίες παραγωγής ενέργειας από ανανεώσιμες πηγές.

Διευκρινήσεις: Εθνικά Ανταγωνιστικά Πλεονεκτήματα στο χώρο της Έρευνας: Τα υψηλά ποσοστά ενισχύσεων επενδυτικών σχεδίων, Το υψηλής αξίας και λογικού έως φτηνού κόστους επιστημονικό και ερευνητικό προσωπικό, Τα υψηλής αξίας υπάρχοντα ακαδημαϊκά ιδρύματα και ερευνητικές υποδομές, Οι υψηλοί δείκτες ασφάλειας, διαβίωσης και ποιότητας ζωής Οι υψηλοί δείκτες κοινωνικής ανοχής σε θέματα έρευνας και τεχνολογίας και το φιλελεύθερο Ελληνικό νομικό καθεστώς, Το φυσικό περιβάλλον και οι δυνατότητες παράπλευρων ασχολιών, Η ύπαρξη σοβαρών και αξιόπιστων υποδομών υποστήριξης όπως επικοινωνίες, παροχή υπηρεσιών, χρηματοπιστωτικά ιδρύματα κτλ. Η δεδηλωμένη αποδοχή της ανάπτυξης επιχειρήσεων έρευνας και τεχνολογίας από την τοπική αυτοδιοίκηση. Η σχετικά γρήγορη και απλή διαδικασία αδειοδότησης και η συνήθως χαμηλή όχληση λειτουργίας των επιχειρήσεων του είδους

Σημειωθείσα Πρόοδος προς την κατεύθυνση της βελτίωσης και ισχυροποίησης του θεσμικού πλαισίου του Εθνικού Συστήματος Καινοτομίας Ο νέος αναπτυξιακός νόμος (ν. 3299/2004) για πρώτη φορά εισαγάγει συγκεκριμένες τεχνολογικές προτεραιότητες, συμβατές με τις ανάγκες της Ελληνικής πραγματικότητας, και ενθαρρύνει τις επιχειρηματικές συνεργασίες, τον τεχνολογικό μετασχηματισμό της παραγωγικής βάσης και την ίδρυση επιχειρήσεων υψηλής τεχνολογίας. Ο επίσημος επαναπροσδιορισμός της έννοιας «καινοτομία» βάση των ορισμών του Εγχειριδίου του Όσλο(Oslo Manual) δια μέσου των διατάξεων του νέου αναπτυξιακού νόμου (ν. 3299/2004). Η εισαγωγή και θεσμοθέτηση σαφούς και κωδικοποιημένου συστήματος χαρακτηρισμού και αξιολόγησης επενδυτικών προτάσεων ως προτάσεις καινοτομίας, υψηλής τεχνολογίας, ανάπτυξης λογισμικού, εφαρμοσμένης έρευνας και παροχής υπηρεσιών υψηλής τεχνολογίας δια μέσου των κανονιστικών αποφάσεων του νέου αναπτυξιακού νόμου.

Σημειωθείσα Πρόοδος προς την κατεύθυνση της βελτίωσης και ισχυροποίησης του θεσμικού πλαισίου του Εθνικού Συστήματος Καινοτομίας Η ουσιαστική απλοποίηση του συστήματος αδειοδότησης των μεταποιητικών επιχειρήσεων με τον ν. 3325/2005. Η ουσιαστική υποστήριξη της λειτουργίας του Ταμείου Εγγυοδοσίας Μικρών και πολύ Μικρών Επιχειρήσεων (ΤΕΜΠΜΕ). Η απελευθέρωση της αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας και η πλήρης θεσμοθέτηση κανονιστικού και νομικού πλαισίου για την παραγωγή ενέργειας από ΑΠΕ και την παραγωγή καυσίμων από βιομάζα. Η δημιουργία Περιφερειακών Πόλων Καινοτομίας μέσω του Επιχειρησιακού Προγράμματος Ανταγωνιστικότητα (ΕΠ.ΑΝ.) Η στήριξη του κομβικού χαρακτήρα και σημασίας κλάδου της πληροφορικής, Το επικείμενο, ιδιαιτέρας σημαντικότητας, νομοσχέδιο για την αναμόρφωση του πλαισίου της έρευνας και τεχνολογίας, με στόχο την πραγματική αξιοποίηση του σημαντικού Εθνικού ερευνητικού δυναμικού.