Η ελληνική οικονομία σε αναζήτηση στρατηγικής: Στόχοι και μέσα για μια ολική επαναφορά Νίκος Βρεττός | Γιάννης Στουρνάρας Αθήνα, 30 Νοεμβρίου 2009

1 BCG & IOBE Το κρατικό έλλειμμα προβλέπεται να ανέλθει στο 12,5% του ΑΕΠ για το 2009, το ποσοστό ανεργίας στο 10% ενώ το δημόσιο χρέος αναμένεται να είναι 113% του ΑΕΠ Το ισοζύγιο τρεχουσών συναλλαγών εμφάνισε το μεγαλύτερο έλλειμμα το 2007 (~ 14% του ΑΕΠ) στην ιστορία της Ελλάδας, το μεγαλύτερο στον ΟΟΣΑ, και παραμένει υψηλό Το ποσοστό της εθνικής αποταμίευσης στο ΑΕΠ έχει μειωθεί στο ~ 10% το 2009 Μία περικοπή 10% στις αμυντικές δαπάνες ισοδυναμεί με κατασκευή 100 σχολείων σε επαρχιακές πόλεις η δύο μεγάλα νοσοκομεία Τα spreads ελληνικών ομολόγων ανεβαίνουν μέρα με τη μέρα Το μη άνοιγμα των κλειστών επαγγελμάτων κοστίζει περίπου 1-2% του ΑΕΠ ετησίως

2 BCG & IOBE Το ποσοστό των εξαγωγών στο ΑΕΠ (23%) είναι το χαμηλότερο στην ΕΕ-15 Οι ξένες επενδύσεις είναι οι χαμηλότερες στον ΟΟΣΑ H ανταγωνιστικότητα της οικονομίας έχει υποβαθμιστεί κατά 32 θέσεις μεταξύ Το σύστημα μεταχρονολογημένων επιταγών ευνοεί τη φοροδιαφυγή

3 BCG & IOBE H μη δηλωμένη οικονομία ανέρχεται στο 25% του ΑΕΠ. Διπλάσιο του μέσου όρου του ΟΟΣΑ και τριπλάσιο των ΗΠΑ. Αυτό ισοδυναμεί με απώλεια εσόδων ~€20δις το χρόνο Η ικανότητα είσπραξης φόρων έχει πέσει στο 12,5% αντί 13,8% του ΑΕΠ που ήταν πριν από μερικά χρόνια (~ €5 δις. ετησίως) Το ετήσιο κόστος συμμόρφωσης επιχειρήσεων στις διοικητικές πράξεις είναι ~ 7% του ΑΕΠ έναντι 3,5% της ΕΕ-15 Υποβάθμιση της θέσης στην παγκόσμια κατάταξη, ως προς τους δείκτες διαφθοράς, από την 49 η το 2003, στην 57 η θέση το 2008 και στην 71 η θέση το 2009

4 BCG & IOBE Οι δαπάνες έρευνας και ανάπτυξης είναι οι χαμηλότερες στην ΕΕ-15, όπως και ο αριθμός των ερευνητών ανά 1000 κατοίκους Στις δαπάνες ανά εκπαιδευόμενο στον ΟΟΣΑ, η Ελλάδα κατατάσσεται στις τελευταίες θέσεις σε όλες τις βαθμίδες Οι επιδόσεις των μαθητών μας στο πρόγραμμα αξιολόγησης PISA είναι από τις τελευταίες, παρά την υψηλή αναλογία διδακτικού προσωπικού προς μαθητές Η παραοικονομία της εκπαίδευσης υπολογίζεται στα ~ €1,2δις το χρόνο (περίπου σε €400 - €800 ανά μαθητή ή μαθήτρια ανά μήνα)

5 BCG & IOBE Το πρώτο AEI στις διεθνείς κατατάξεις βρίσκεται στην 201 η θέση Στη Γερμανία αντιστοιχούν κάτοικοι ανά ΑΕΙ, ενώ στην Ελλάδα κάτω των Το 2009, στα ΤΕΙ έμειναν περίπου θέσεις κενές Συντηρούμε ~ φοιτητές στο εξωτερικό με ετήσιο κόστος περίπου €1δις. Ο αριθμός φέρνει την Ελλάδα στην πρώτη θέση εξαγωγής φοιτητών με βάση τον πληθυσμό της

6 BCG & IOBE Το ποσοστό ανεργίας είναι υψηλό, κοντά στο 10% το 2009, και ειδικά το ποσοστό ανεργίας των νέων και των γυναικών Το ποσοστό συμμετοχής του εργατικού δυναμικού στον ενεργό πληθυσμό είναι από τα χαμηλότερα στην ΕΕ (~ 60%) Οι ελεύθεροι επαγγελματίες και οι εργαζόμενοι σε ιδιωτικές επιχειρήσεις δουλεύουν περισσότερο από οποιαδήποτε άλλη ομάδα εργαζομένων στην Ευρώπη Οι εργαζόμενοι στο δημόσιο τομέα απολαμβάνουν την τέταρτη πιο ισχυρή νομοθεσία προστασίας των θέσεων εργασίας στον ΟΟΣΑ Υπάρχει μεγάλο έλλειμμα στην ευελιξία εργασίας– από τα μεγαλύτερα στην Ευρώπη κυρίως λόγω του δημόσιου τομέα Το ποσοστό των ατόμων που ζουν κάτω από το όριο της φτώχειας είναι από τα υψηλότερα στην Ευρωζώνη (20%)

7 BCG & IOBE Υψηλές εργοδοτικές κρατήσεις για κοινωνική ασφάλιση και πρόνοια ως ποσοστό του συνολικού κόστους εργασίας (~42%). H ανταποδοτικότητα της εισφοράς είναι χαμηλή Τα τελευταία 150 χρόνια το ποσοστό δασικής κάλυψης της Ελληνικής επικράτειας έχει πέσει από το 50% στο ~ 20% με την μεγαλύτερη πτώση τα τελευταία 50 χρόνια Ο βαθμός συγκέντρωσης της οικονομίας είναι ακόμα σχετικά χαμηλός, πχ στο οργανωμένο λιανεμπόριο είναι 38% σε σχέση με 69% στην ΕΕ-15 Το εμπορικό ισοζύγιο αγροτικών προϊόντων παρουσιάζει έλλειμμα που αυξήθηκε με μέσο ετήσιο ρυθμό 11% στη περίοδο

8 BCG & IOBE Η πυκνότητα του εθνικού δικτύου σιδηροδρόμων είναι 3 φορές μικρότερη ανά τετραγωνικό χιλιόμετρο από το μέσο όρο της ΕΕ-15 Το 95% της Ελληνικής πρωτογενούς ενέργειας σήμερα εξακολουθεί να παράγεται από ορυκτά καύσιμα Βρισκόμαστε στη 18η θέση στην Ευρώπη στο Δείκτη Ταξιδιωτικής και Τουριστικής Ανταγωνιστικότητας Χαμηλή ανταγωνιστικότητα με βάση τις τιμές στον τουριστικό κλάδο (114η κατάταξη διεθνώς), η χαμηλότερη όλων ανεξαιρέτως των χωρών της περιοχής των Βαλκανίων Ο θαλάσσιος τουρισμός εμφανίζει συρρίκνωση ~ 50% στις ναυλώσεις για σκάφη μέχρι 12 επιβατών

9 BCG & IOBE Χρειαζόμαστε ένα νέο ωστικό κύμα 1950 – – – 2007  2020 Καταπολέμηση φτώχιας και ένταξη στην ΕΟΚ Κοινωνική συνοχή και καταπολέμηση ανισοτήτων Πολιτική σύγκλισης και ΟΝΕ Μεταρρύθμιση και ολική επαναφορά

10 BCG & IOBE Ελαττώματα τρέχοντος αναπτυξιακού προτύπου Ενθαρρύνει τη φοροδιαφυγή, την κατανάλωση, την ελλειμματική δημόσια διαχείριση και τις εισαγωγές εις βάρος της αποταμίευσης και των εξαγωγών Ενθαρρύνει την πρόωρη συνταξιοδότηση εις βάρος της εργασίας Εμποδίζει την επιχειρηματικότητα και θέτει φραγμούς στον ανταγωνισμό Ευνοεί τον κομματισμό και τα δίκτυα γνωριμιών εις βάρος της αξιοκρατίας και της αριστείας Καλλιεργεί την ανάπτυξη εξωθεσμικών σχέσεων μεταξύ του κράτους και ποικίλων επιχειρηματικών, συνδικαλιστικών και κομματικών συμφερόντων Δε μεριμνά για το περιβάλλον, για ζητήματα διαφάνειας, διαφθοράς, και εταιρικής διακυβέρνησης

11 BCG & IOBE Παθογένειες ελληνικού δημοσίου Έλλειψη χρήσης διπλογραφικού λογιστικού συστήματος από μεγάλους δημόσιους οργανισμούς Ύπαρξη υποχρεωτικών ή συνιστώμενων κατώτατων τιμών, οι οποίες θεσπίζονται σε σχετικά υψηλό επίπεδο σε αρκετά προϊόντα και υπηρεσίες Απουσία καταγραφής και αποτίμησης δημόσιας περιουσίας Απουσία μέτρησης και αξιολόγησης των αποτελεσμάτων στις περισσότερες δραστηριότητες του δημοσίου Φορολογία επιχειρήσεων με μοναδιαίους συντελεστές επί του τζίρου, και όχι στη βάση βιβλίων εσόδων-εξόδων Το θεσμικό πλαίσιο και η τραπεζική πρακτική ευνοούν τη χρήση επιταγών εις βάρος της έκδοσης τιμολογίων, γεγονός που αποτελεί την κύρια αιτία της φοροδιαφυγής

12 BCG & IOBE Στόχοι δεκαετίας (2010 – 2020) Δημόσιο χρέος: 75%-80% του ΑΕΠ, το 2020, από 113,4% το 2009 Εθνική αποταμίευση: 20% του ΑΕΠ το 2020, από 10% το 2009 Έλλειμμα ισοζυγίου τρεχουσών συναλλαγών: 2% το 2020, από 11% το 2009 Ποσοστό ανεργίας: 5% το 2020, από 9,5% το 2009 Κατά κεφαλήν ΑΕΠ: 100% της ΕΖ το 2020, από 86,1% το 2009 & 71,6% το '99

13 BCG & IOBE Δυνητικά οφέλη από τις μεταρρυθμίσεις Μεσοπρόθεσμα: Μείωση διοικητικού βάρους ~2% με 3% του ΑΕΠ Άνοιγμα κλειστών επαγγελμάτων ~ 1% του ΑΕΠ Κατάργηση περιορισμών στον ανταγωνισμό ~ 2% του ΑΕΠ Μακροπρόθεσμα Βελτίωση επίδοσης μέσης εκπαίδευσης κατά 45 μονάδες (3,5%) στη κλίμακα PISA του ΟΟΣΑ ~1% του ΑΕΠ Εισαγωγή μηχανοργάνωσης σε νοσοκομεία και γενικά στο δημόσιο τομέα: δεν έχει εκτιμηθεί Αξιοποίηση περιουσίας δημοσίου: δεν έχει εκτιμηθεί Αύξηση ξένων επενδύσεων: δεν έχει εκτιμηθεί

14 BCG & IOBE Διαρθρωτικές και δομικές αλλαγές στις σχέσεις… Κατανάλωσης – Αποταμίευσης Κράτους – Αγοράς Δημόσιου – Ιδιωτικού τομέα Εθνικών – Διεθνών οικονομικών σχέσεων "Τρίγωνου της γνώσης" Ευελιξίας – Κοινωνικής προστασίας Εξωστρέφειας – Εσωστρέφειας

15 BCG & IOBE Δέκα άξονες μεταρρύθμισης 1.Δημοσιονομικός εξορθολογισμός (περιστολή δαπανών, αύξηση εσόδων) 2.Θεραπεία του μεγάλου ασθενούς, του κράτους 3.Υγιές χρηματοπιστωτικό σύστημα 4.Ισχυροί Ελληνικοί όμιλοι - καινοτόμες επιχειρήσεις / Διείσδυση στην ΝΑ Ευρώπη και στις αναδυόμενες μεσογειακές αγορές 5.Αποτελεσματική παιδεία 6.Ευελιξία εργατικού δυναμικού 7.Περιβάλλον και πράσινο ενεργειακό ισοζύγιο 8.Ποιοτικός τουρισμός και σύνδεση με τον πολιτισμό 9.Ισχυρή ναυτιλία 10.Ανταγωνιστική γεωργία

16 BCG & IOBE Λειτουργικότητα Καθημερινότητα Αποδοτικότητα Απλοποίηση Αποτελεσματικότητα Παραδειγματισμό Σταθερότητα Διαφάνεια Εξωστρέφεια Μακροχρόνιο Χαρακτηριστικά 123 δράσεων

17 BCG & IOBE Δημοσιονομικός εξορθολογισμός – Περιστολή δαπανών Μείωση στα επόμενα δύο χρόνια του συνολικού μισθολογικού κόστους του Δημοσίου Καταγραφή όλων ανεξαιρέτως των δημοσιονομικών μεγεθών και της διαχρονικής εξέλιξής τους και ανάλυση βέλτιστων πρακτικών Ενοποίηση Λογιστικών και Πληροφοριακών Συστημάτων Ουσιαστικοί έλεγχοι δαπανών σε όλο το εύρος του δημόσιου τομέα και ΟΤΑ Ασφαλιστική μεταρρύθμιση Έλεγχος των δαπανών Υγείας Περιορισμός των Αμυντικών Δαπανών Καταγραφή, συγχώνευση ή κατάργηση επιχειρήσεων, φορέων & οργανισμών που απορροφούν δημόσιους πόρους Κατάρτιση ενός νέου μισθολογίου για νεοπροσλαμβανόμενους δημοσίους υπαλλήλους

18 BCG & IOBE Δημοσιονομικός εξορθολογισμός – Αύξηση εσόδων Αύξηση των ειδικών φόρων κατανάλωσης σε τσιγάρα, καύσιμα και οινοπνευματώδη Ενοποίηση εισπρακτικών μηχανισμών, φόρων και εισφορών κοινωνικής ασφάλισης Αναμόρφωση του πλαισίου φορολογίας εξωχώριων εταιρειών, ΟΤΑ και υπέρ τρίτων Ηλεκτρονική ενοποίηση σε μια βάση όλων των πληροφοριών στις οποίες έχουν πρόσβαση οι φορολογικές αρχές Κατάργηση της διαδικασίας ελέγχου όλων των φορολογικών υποθέσεων και θέσπιση συστήματος δειγματοληπτικών ελέγχων Κατάργηση των περισσότερων μορφών αυτοτελούς φορολόγησης, των εξαιρέσεων και των εξωλογιστικών προσδιορισμών Έναρξη φορολόγησης ελεύθερων επαγγελματιών και μικρών επιχειρήσεων με βάση βιβλία εσόδων-εξόδων Καταγραφή, αποτίμηση και αξιοποίηση περιουσίας δημόσιου τομέα

19 BCG & IOBE Θεραπεία του μεγάλου ασθενούς, του κράτους Άνοιγμα κλειστών επαγγελμάτων και κατάργηση εμποδίων στη λειτουργία του ανταγωνισμού (π.χ. ωράρια λειτουργίας, cabotage, bake-off κλπ) Κωδικοποίηση του νομοθετικού πλαισίου κάθε φορέα που ασκεί ρυθμιστική λειτουργία και περιορισμός συναρμοδιοτήτων και επικαλύψεων Καθιέρωση Κέντρων Εξυπηρέτησης Επιχειρήσεων (ΚΕΕ) Μετατροπή του "Invest in Greece" σε φορέα προσέλκυσης ξένων επενδύσεων και προώθησης Ελληνικών προϊόντων στο εξωτερικό Απλοποίηση διαδικασιών εισόδου και εξόδου επιχειρήσεων Περιορισμός της πολυνομίας Περαιτέρω αποκοπή "ομφάλιου λώρου" μεταξύ πολιτικών κομμάτων και δημόσιας διοίκησης με θέσπιση θέσεων υφυπουργών και Γ.Γ. με θητεία Ευρεία αναδιάταξη και συνενώσεις των Υπουργείων

20 BCG & IOBE Αποτελεσματική παιδεία Εκσυγχρονισμός της διδακτέας ύλης – επαναφορά δημόσιων πρότυπων σχολείων Αναδιάρθρωση του πλέγματος πανεπιστημιακών ιδρυμάτων και τεχνικών σχολών Δημιουργία τεχνολογικών και ερευνητικών πάρκων και προώθηση συνεργασιών των πανεπιστημίων με εταιρίες στην έρευνα

21 BCG & IOBE Ευελιξία εργατικού δυναμικού Σταδιακή εξομοίωση της εργατικής νομοθεσίας των ΔΕΚΟ με αυτή που ισχύει στον ιδιωτικό τομέα Νομοθεσία που να επιτρέπει την ευέλικτη οργάνωση του χρόνου εργασίας Συνεχής πληροφόρηση και εκπαίδευση εργαζομένων και εργοδοτών

22 BCG & IOBE Περιβάλλον και πράσινο ενεργειακό ισοζύγιο Μαζικές αναδασώσεις και αλλαγή του νόμου με αυστηρότατες κυρώσεις για καταπατήσεις και εμπρησμούς Σταδιακή κατάργηση άμεσων και έμμεσων επιδοτήσεων για τα ορυκτά καύσιμα και σταδιακή απόσυρση των λιγνιτικών μονάδων Καθιέρωση δεσμευτικών στόχων για τις ΑΠΕ και τη συμπαραγωγή θερμότητας και ηλεκτρισμού

23 BCG & IOBE Συμπέρασμα Η Ελλάδα αντιμετωπίζει πολλά και οξέα προβλήματα, κυρίως: Δημοσιονομικό – ασφαλιστικό Ανταγωνιστικότητα – παραγωγική αναδιάρθρωση Όμως διαθέτει πολύ μεγάλες ευκαιρίες και ανεκμετάλλευτες πηγές πλούτου Εναπόκειται στη Κυβέρνηση και στο ευρύτερο πολιτικό σύστημα η υλοποίηση αναγκαίων μεταρρυθμίσεων

24 BCG & IOBE Προϋποθέσεις υλοποίησης ενός σοβαρού μεταρρυθμιστικού προγράμματος (Ι) 1.Eνα μακροχρόνιο και σταθερό πλάνο σε βάθος χρόνου, τουλάχιστον 10ετίας, και με σκοπό όχι την επόμενη πολιτική εκλογή, αλλά τη μεταρρύθμιση αυτή καθεαυτή 2.Kαθαρές και εμφανείς προτεραιότητες και παρακολούθηση με δείκτες απόδοσης και προόδου 3.Tον ορισμό υπευθύνων, για παράδειγμα μόνιμων υφυπουργών με θητεία, για κάθε δράση με μακροχρόνιο ορίζοντα 4.Tη δημιουργία ενός επιτελικού οργάνου σχεδιασμού και παρακολούθησης 5.Tην εκπόνηση λεπτομερούς στρατηγικής για τους επιμέρους τομείς της οικονομίας και της οργανωτικής δομής που απαιτείται για την υλοποίησής της

25 BCG & IOBE Προϋποθέσεις υλοποίησης ενός σοβαρού μεταρρυθμιστικού προγράμματος (ΙΙ) 6.Tη συναίνεση του πολιτικού συστήματος της χώρας, τουλάχιστον ως προς το στόχο και το αποτέλεσμα 7.Tην αποφασιστικότητα, ακόμα και αν απαιτούνται επί μέρους συγκρούσεις, ακόμα και με τίμημα το πολιτικό κόστος 8.Tην εκτίμηση και τον υπολογισμό κόστους-οφέλους για να γίνουν κατανοητές και αποδεκτές οι προσπάθειες αυτές 9.Tη συνεχή επικοινωνιακή διαχείριση του έργου 10.Τη συνειδητή πάταξη της ανομίας, της ατιμωρησίας και της διαφθοράς