ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ, ΧΩΡΙΚΗ ΣΥΝΟΧΗ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΘΕΩΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΤΩΝ ΒΑΛΚΑΝΙΩΝ Γιώργος Πετράκος Καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης 7ο Εθνικό Συνέδριο Ελληνικής Περιφερειακής επιστήμης «Περιφερειακή Επιστήμη και Πολιτική: Ελλάδα και Βαλκάνια» Αθήνα, 7-8 Μαΐου 2005

Η ΕΜΠΕΡΙΑ ΤΗΣ ΜΕΤΑΒΑΣΗΣ Ασθενείς (και αρνητικές) οικονομικές επιδόσεις στην μετα-1989 περίοδο Χαμηλό επίπεδο ανάπτυξης Τάσεις απόκλισης από την ΕΕ-15 και τις ΧΚΕ Συνύπαρξη και αλληλεπίδραση δυσμενών διαρθρωτικών αλλαγών στην παραγωγική διάρθρωση και προβληματικής προσαρμογής στο διεθνές οικονομικό περιβάλλον Σοβαρές και αύξουσες περιφερειακές ανισότητες Σοβαρές και αύξουσες κοινωνικές ανισότητες Η οικονομική διαίρεση της Ευρώπης (golden curtain) αποτελεί προς το παρόν τη διαδοχή κατάσταση της πολιτικής διαίρεσης (iron curtain) Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης Κέντρο Ανάπτυξης Νοτιοανατολικής Ευρώπης

Graph: GDP of EU-15, CE and Balkans in 1989-2003 (1989=100)

Table. Indicators of regional inequality in South-eastern Europe Countries Year Weighted Coefficient of Variation (CV) Max/Min ratio b-convergence Coefficient b-density   Albania 1990 0.317 2.87 8.899 13.980 1998 0.294 4.11 (2.950) (2.058) Bulgaria 1999 0.428 2.80 FYROM 1991 0.439 6.36 1.130 2.188 1995 0.658 3.91 (3.933) (1.769) Greece 0.201 1.736 1115.994 1997 0.237 2.75 (8.999) (1.832) Romania 1994 0.164 1.80 0.103 1.219 0.408 3.17 (11.447) (5.868) Serbia- 0.507 7.97 0.494 -1.706 Montenegro 0.573 23.13 (6.867) (-0.819) Source: Own estimates from SEED regional database

Regional GDP per capita (National Average = 100) in the late 1990s.

ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΘΕΩΡΙΑΣ (1) Εργαστήριο ελέγχου ανταγωνιστικών θεωριών και υποθέσεων για το ρόλο των αγορών και του ανταγωνισμού Instant Capitalism versus Path Dependency Η απελευθέρωση των δυνάμεων της αγοράς δεν οδηγεί εξ ορισμού σε οικονομική ανάπτυξη και βελτίωση της ευημερίας, ενώ είναι δυνατόν να οδηγήσει σε κατάρρευση των παραγωγικών δομών για ένα μεγάλο διάστημα Υπάρχουν πλέον αρκετές ενδείξεις ότι οι ‘αρχικές συνθήκες’ μετάβασης ήταν λιγότερο ευνοϊκές για τα Βαλκάνια από ότι για τις ΧΚΕ και συνεπώς επηρέασαν, τουλάχιστον μακροπρόθεσμα, τη δυνατότητα τους να προσαρμοστούν ικανοποιητικά στο νέο περιβάλλον Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης Κέντρο Ανάπτυξης Νοτιοανατολικής Ευρώπης

ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΘΕΩΡΙΑΣ (2) Integration among unequal partners Η άμεση απελευθέρωση των διεθνών ανταλλαγών σε χώρες με ασθενή ή ευάλωτα παραγωγικά συστήματα μπορεί να οδηγήσει σε άνιση κατανομή των ωφελειών από το εμπόριο, ή ακόμα και σε καθαρές απώλειες που οφείλονται σε ενδεχόμενη κατάρρευση της παραγωγικής βάσης Geography maters Οι οικονομικές επιδόσεις των χωρών της μετάβασης είναι ανάλογες του βαθμού πρόσβασης και εγγύτητας προς τις μεγάλες Ευρωπαϊκές αγορές Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης Κέντρο Ανάπτυξης Νοτιοανατολικής Ευρώπης

ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΘΕΩΡΙΑΣ (3) NC versus CC theories of regional inequality Οι μηχανισμοί προσαρμογής της αγοράς που περιγράφει το NC υπόδειγμα λειτούργησαν στην μεγάλη κλίμακα τόσο στο επίπεδο των αγορών εργασίας και κεφαλαίου , όσο και στο διεθνές εμπόριο ( West exports K-int products, East exports L-int products) Στο επίπεδο των επιπτώσεων υπάρχουν τουλάχιστον μικτά αποτελέσματα στην ευρωπαϊκή κλίμακα με τάσεις βραδείας σύγκλισης και απόκλισης να συνυπάρχουν Στην εθνική κλίμακα η λειτουργία των μηχανισμών της αγοράς έχει αυξήσει σημαντικά τις περιφερειακές ανισότητες σε όλες τις χώρες της μετάβασης Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης Κέντρο Ανάπτυξης Νοτιοανατολικής Ευρώπης

ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΘΕΩΡΙΑΣ (4) Borders: from walls to bridges or tunnels? Το άνοιγμα των συνόρων τι επιπτώσεις έχει στο επίπεδο των διασυνοριακών ζωνών; Κάτω από ποιες προϋποθέσεις οι διακρατικές ανταλλαγές που αναπτύσσονται ευνοούν ή προσπερνούν τις παραμεθόριες περιοχές; Towards a new division of labor? Η συρρίκνωση της μεταποίησης και κυρίως η συρρίκνωση των κλάδων έντασης κεφαλαίου δείχνουν ένα νέο διεθνή καταμερισμό της εργασίας, ο οποίος δεν φαίνεται να είναι ιδιαίτερα ευνοϊκός για τις αναπτυξιακές προοπτικές της περιοχής Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης Κέντρο Ανάπτυξης Νοτιοανατολικής Ευρώπης

ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΘΕΩΡΙΑΣ (5) Back to city – states? Μια σειρά από μικρές χώρες έχουν αναδυθεί στην μετά-1989 περίοδο (Βαλτικές, Αλβανία, Βοσνία, Κροατία, Σλοβενία, ΠΓΔΜ), σε πολλές από τις οποίες η πρωτεύουσα αποκτά προοδευτικά κυρίαρχο ρόλο πληθυσμιακά, οικονομικά και πολιτικά. Ερωτήματα για τη βιωσιμότητα των κρατικών οντοτήτων σε συνθήκες διεθνοποίησης. Ποιο είναι το ελάχιστο μέγεθος μιας χώρας που να επιτρέπει την αποτελεσματική λειτουργία του δημοσίου τομέα και την προσφορά των δημοσίων αγαθών; Ερωτήματα για τις προοπτικές των υπολοίπων βαθμίδων του αστικού συστήματος. Η κυριαρχία της μητρόπολης γίνεται με οικονομικούς και πληθυσμιακούς όρους σε βάρος των μικρών και μεσαίων πόλεων Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης Κέντρο Ανάπτυξης Νοτιοανατολικής Ευρώπης

ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ (1) One-size-fits-all policies of transition Η εμπειρία δείχνει ότι το επεξεργασμένο από το ΔΝΤ και την ΕΕ πρόγραμμα μετάβασης (απελευθέρωση αγορών, αποκρατικοποιήσεις, κατάργηση όλων των περιορισμών στις διεθνείς ανταλλαγές και τις κινήσεις κεφαλαίων) δεν ήταν το ίδιο αποτελεσματικό σε όλες τις χώρες, ενώ για ορισμένες – με ιδιαίτερα δυσμενείς αρχικές συνθήκες – απεδείχθη καταστροφικό. One-size-fits-all policies of enlargement Η διαμορφωμένη κατάσταση αδύναμων εθνικών κρατών και προτεκτοράτων στα Δυτικά Βαλκάνια με άλυτα προβλήματα εθνικής συγκρότησης, ταυτότητας και συνόρων, δημιουργεί έντονα ερωτηματικά για τη δυνατότητα τους να ακολουθήσουν τα κριτήρια της Κοπεγχάγης προκειμένου να ενταχθούν στην ΕΕ. Απαιτείται διαφοροποιημένη προσέγγιση και άμεση παροχή accession status στο εγγύς μέλλον. Διαφορετικά, είναι εξαιρετικά δύσκολο να αποδώσουν οι άλλες πολιτικές. Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης Κέντρο Ανάπτυξης Νοτιοανατολικής Ευρώπης

ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ (2) Cohesion limited Με διακηρυγμένο το στόχο της ενσωμάτωσης όλων των Βαλκανικών χωρών, η υφιστάμενη πολιτική της ΕΕ είναι αντιφατική, καθώς ενισχύει λιγότερο τις χώρες οι οποίες έχουν τα μεγαλύτερα προβλήματα. Επιπλέον, είναι αναποτελεσματική, καθώς διαθέτει πολλαπλάσιους πόρους για θέματα ασφαλείας από ότι για θέματα ανάπτυξης. Η πολιτική της ΕΕ για τις χώρες της μετάβασης και τα Βαλκάνια είναι σαφώς υποδεέστερη από αυτή που ασκήθηκε από τις ΗΠΑ στην μεταπολεμική περίοδο για την ανόρθωση της Δυτικής Ευρώπης, παρότι οι δυνατότητες σήμερα είναι πολλαπλάσιες. Εδώ είναι ορατή η επίδραση του κυρίαρχου ρεύματος οικονομικής σκέψης που χαρακτηρίζει την κάθε περίοδο (Κεϋνσιανισμός στη δεκαετίες 40-50, Νεοφιλελευθερισμός στις δεκαετίες 80-90) Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης Κέντρο Ανάπτυξης Νοτιοανατολικής Ευρώπης

ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ (3) Σχεδιάζοντας (ή περιμένοντας) την ανάπτυξη Υπάρχει ένα βασικό έλλειμμα σχεδιασμού αναπτυξιακής πολιτικής στα Βαλκάνια και κυρίως στα Δυτικά Βαλκάνια. Από τη μια πλευρά η ΕΕ και η διεθνής κοινότητα εξακολουθεί να επικεντρώνει την προσοχή της σε θέματα ολοκλήρωσης της μετάβασης, σταθεροποίησης των οικονομιών και πολιτικών ασφάλειας. Από την άλλη πλευρά, οι όποιες (ελάχιστες) αναπτυξιακές πολιτικές σχεδιάζονται σε εθνικό επίπεδο είναι ασύνδετες και ενδεχομένως ασύμβατες μεταξύ τους, καθώς δεν λαμβάνουν υπόψη το σχεδιασμό των γειτονικών χωρών. Εκείνο το οποίο απαιτείται, είναι ένα αναπτυξιακό σχέδιο για την ανασυγκρότηση των Βαλκανίων, το οποίο να αποδέχονται όλες οι χώρες και να υιοθετεί η ΕΕ. Η Ελλάδα θα μπορούσε να αναλάβει μια τέτοια πρωτοβουλία. Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης Κέντρο Ανάπτυξης Νοτιοανατολικής Ευρώπης

ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ ΟΛΟΚΛΗΡΩΣΗ, ΧΩΡΙΚΗ ΣΥΝΟΧΗ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΖΗΤΗΜΑΤΑ ΘΕΩΡΙΑΣ ΚΑΙ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΜΠΕΙΡΙΑ ΤΩΝ ΒΑΛΚΑΝΙΩΝ Γιώργος Πετράκος Καθηγητής Πανεπιστημίου Θεσσαλίας Τμήμα Μηχανικών Χωροταξίας, Πολεοδομίας και Περιφερειακής Ανάπτυξης 7ο Εθνικό Συνέδριο Ελληνικής Περιφερειακής επιστήμης «Περιφερειακή Επιστήμη και Πολιτική: Ελλάδα και Βαλκάνια» Αθήνα, 7-8 Μαΐου 2005