Αλφαβητισμός, εκπαίδευση και αγωγή στα μέσα επικοινωνίας: Ορισμοί και διευκρινίσεις Μπετίνα Ντάβου Πανεπιστήμιο Αθηνών

 οπτικοακουστικός αλφαβητισμός  κινηματογραφικός αλφαβητισμός  τηλεοπτική αγωγή  ψηφιακός αλφαβητισμός  πληροφοριακός αλφαβητισμός  διαδικτυακός αλφαβητισμός

Τρεις μορφές «επίδρασης»:  Βραχυπρόθεσμη (οξεία)  Μεσοπρόθεσμη (αναστοχαστική)  Μακροπρόθεσμη (ενσταλακτική)

1. Βραχυπρόθεσμη επίδραση:  Εξαιτίας της αμεσότητας και της συγκίνησης που μπορεί να προκαλέσει μια δραματοποιημένη αφήγηση (οποιουδήποτε είδους)  Πρόσκαιρη διατάραξη της σχέσης του ατόμου με την τρέχουσα πραγματικότητα  Επίδραση ισχυρή και οξεία, που δεν αλλάζει απαραιτήτως τις αναπαραστάσεις ή τις συμπεριφορές  Δρα κυρίως στο επίπεδο της διάθεσης

2. Μεσοπρόθεσμη επίδραση:  Αναστοχαστική επεξεργασία των γεγονότων (πληροφοριών) σε δεύτερο χρόνο ( εάν υπάρχει χρόνος..)  Το άτομο αναπλάθει τις πληροφορίες βάσει γνώσεων και αξιών για να τις εντάξει σε μια ενιαία αφήγηση του κόσμου  Ελλείψει χρόνου και εξαιτίας της αποσπασματικότητας, δρα κυρίως σε επίπεδο μεταγνώσης (ημιμάθεια ή αίσθηση άγνοιας).  Εξαρτάται από την ατομική βάση των γνώσεων και των αξιών

3. Μακροπρόθεσμη επίδραση:  Σταδιακή ενστάλαξη στάσεων και αξιών σε επίπεδο μη συνειδητό (π.χ. αισθητική κάθαρση, απευαισθητοποίηση απέναντι στη βία, «zapping»-καταναλωτικός κυνισμός)  Στο επίπεδο της κοινωνίας τόσο όσο και του ατόμου και του ατόμου (επηρεάζει όλες τις μορφές αναπαράστασης)  Επίδραση σταδιακή και γι’ αυτό αθέατη και δύσκολα μετρήσιμη

Οι επιδράσεις αυτές αφορούν Οι επιδράσεις αυτές αφορούν τόσο τους ενηλίκους τόσο τους ενηλίκους όσο και τα παιδιά όσο και τα παιδιά

Εκπαίδευση ή αγωγή ή αλφαβητισμός στα μέσα είναι:  Η ικανότητα να προσπελαύνονται, να αναλύονται και να επικοινωνούνται τα μηνύματα που διακινούνται από τα μέσα (Rubin, 1998).  Οι γνώσεις για την λειτουργία και την επίδραση των μέσων στην κοινωνία (Messaris, 1998).  Η κατανόηση των πολιτισμικών, οικονομικών, πολιτικών και τεχνολογικών επιδράσεων στη δημιουργία, παραγωγή και μετάδοση των μηνυμάτων (Lewis & Jhally, 1998).  Η γνώση των τυπικών χαρακτηριστικών των μέσων, η κριτική επεξεργασία του περιεχομένου τους και η σύγκρισή τους με την εξωτερική πραγματικότητα (Buckingham, 1998, Brown, 1998).

Δύο ευρείες προσεγγίσεις: (α) (Αλφαβητισμός): βασίζεται στη διδασκαλία στοιχειωδών κωδίκων και ανάπτυξης δεξιοτήτων (β) (Εκπαίδευση): βασίζεται σε κοινωνιολογικές κριτικές προσεγγίσεις περί της κουλτούρας και της ιδεολογίας των μέσων (Buckingham, 2007)

Κοινοί βασικοί στόχοι όλων των προσεγγίσεων:  Η κατανόηση της σχέσης των παιδιών με τα μέσα επικοινωνίας και ενημέρωσης (μέσω της κατανόησης της δικής μας σχέσης με τα μέσα).  Η ανάπτυξη και διδασκαλία της κριτικής στάσης απέναντι στα μέσα, τις χρήσεις και τα περιεχόμενά τους.

Τι εννοούμε λέγοντας «μέσο»: Όλα τα μέσα επικοινωνίας και ενημέρωσης, ατομικά και μαζικά, από τις εφημερίδες και τα βιβλία έως το κινητό τηλέφωνο και το διαδίκτυο, καθώς και τις λειτουργίες και τα περιεχόμενά τους. Όλα τα μέσα επικοινωνίας και ενημέρωσης, ατομικά και μαζικά, από τις εφημερίδες και τα βιβλία έως το κινητό τηλέφωνο και το διαδίκτυο, καθώς και τις λειτουργίες και τα περιεχόμενά τους.Δηλαδή: Οτιδήποτε διαμεσολαβεί την άμεση διαπροσωπική επικοινωνία και ενημέρωση Οτιδήποτε διαμεσολαβεί την άμεση διαπροσωπική επικοινωνία και ενημέρωση

Τι εννοούμε λέγοντας «σχέση»:  Κάθε δεσμό συνάφειας με κάποιο μέσο (με τις λειτουργίες και με τα περιεχόμενά του)  Κάθε μορφή επαφής και επικοινωνίας με το μέσο και διαμέσου του μέσου  Τις συνακόλουθες συναισθηματικές, γνωσιακές και κοινωνικές επενδύσεις και εξαρτήσεις που αναπτύσσονται στο πλαίσιο κάθε σχέσης

Τι εννοούμε λέγοντας «κριτική στάση»: Στάση που βασίζεται στην αμφισβήτηση, τη διαρκή και τεκμηριωμένη αξιολόγηση, την θετική και αρνητική αποτίμηση βάσει κριτηρίων και το σχολιασμό. Στάση που βασίζεται στην αμφισβήτηση, τη διαρκή και τεκμηριωμένη αξιολόγηση, την θετική και αρνητική αποτίμηση βάσει κριτηρίων και το σχολιασμό. Η καλλιέργειά της απαιτεί:  στοιχειώδη την απόσταση από το αντικείμενό  γνώση αναφορικά με το αντικείμενο  δυνατότητες αυτοκριτικής

Κοινές παραδοχές: 1. Χρήση μαθητοκεντρικών τεχνικών και διαλεκτικού τύπου παιδαγωγικής. 2. Ενσωμάτωση της λαϊκής κουλτούρας στο υλικό που χρησιμοποιούμε. 3. Ισχυροποίηση και αξιοποίηση της μη διαμεσολαβημένης επικοινωνίας και εμπειρίας. 4. Η εκπαίδευση στα μέσα επικοινωνίας εκτός από εξειδικευμένο αντικείμενο είναι μια στάση απέναντι στη μάθηση που χρειάζεται να διατρέχει ολόκληρο το εκπαιδευτικό πρόγραμμα. Είναι ένα κίνημα για τη γνώση. 5. Προσαρμογή των παρεμβάσεων στις ανάγκες τις πολιτισμικής ομάδας στην οποία εφαρμόζονται.