«Πράσινη γειτονιά» από τη θεωρία στην πράξη Υπουργείο Περιβάλλοντος, Ενέργειας και Κλιματικής Αλλαγής Αθήνα, 6 Οκτωβρίου 2010 «Πράσινη γειτονιά – από τη θεωρία στην πράξη» Υ.Π.Ε.Κ.Α., Αθήνα, 6 Οκτωβρίου 2010

Στόχος Η παρούσα δράση έχει στόχο να αναπτύξει και να υλοποιήσει πράσινες και βιώσιμες οικιστικές αστικές ενότητες – Πράσινες Γειτονιές – με: κτίρια «μηδενικής ενεργειακής κατανάλωσης και μηδενικών εκπομπών» και κτίρια χαμηλής (εξορθολογισμένης) ενεργειακής κατανάλωσης ενταγμένα σε ένα βελτιστοποιημένο αστικό περιβάλλον.

Το πρόβλημα Τα ελληνικά κτίρια παρουσιάζουν υψηλή ενεργειακή κατανάλωση και η ενεργειακή και περιβαλλοντική τους ποιότητα είναι σε μη αποδεκτά επίπεδα. Σύμφωνα με τη Eurostat, τα ελληνικά νοικοκυριά παρουσιάζουν, με κλιματική αναγωγή, τη μεγαλύτερη ενεργειακή κατανάλωση στην Ευρώπη.

Ο τραγικός τρόπος που έχει δομηθεί ο ελεύθερος χώρος, η άκριτη χρήση ακατάλληλων για το κλίμα υλικών στους δρόμους και τις πλατείες, η έλλειψη πράσινου, η εκτόξευση της εκπομπής ανθρωπογενούς θερμότητας, κυρίως από τα αυτοκίνητα, συντελούν στην αύξηση της θερμοκρασίας στις πυκνοδομημένες περιοχές κατά πολλούς βαθμούς. Η τοπική αυτή κλιματική μεταβολή σε συνδυασμό με τη γενικότερη κλιματική αλλαγή, που είναι εξαιρετικά ορατή στην περιοχή μας, αυξάνει τις θερμοκρασίες, αυξάνει τη συχνότητα εμφάνισης των καυσώνων και επιμηκύνει τα διαστήματα των θερμών περιόδων.

Το δυναμικό εξοικονόμησης ενέργειας στον κτιριακό τομέα είναι εξαιρετικά μεγάλο. Ο κτιριακός τομέας δύναται να αποτελέσει το πεδίο υπέρβασης της οικονομικής κρίσης στην χώρα μας. Οι κατασκευές παρουσιάζουν αφενός ένα πολύ μεγάλο οικονομικό και τεχνικό δυναμικό και αφετέρου μια εξαιρετική ανάγκη για νέες στοχευμένες επενδύσεις.

Όπως έχει ήδη σχεδιαστεί από το ΥΠΕΚΑ, θα πρέπει κατά προτεραιότητα: Είναι αποδεκτό πλέον ότι επενδύσεις σε κατασκευές νέων κτιρίων και νέων υποδομών δεν προσφέρουν σημαντικά οφέλη. Απαιτούνται επενδύσεις αναβάθμισης του υπάρχοντος κτιριακού αποθέματος και του περιβάλλοντος χώρου του. Όπως έχει ήδη σχεδιαστεί από το ΥΠΕΚΑ, θα πρέπει κατά προτεραιότητα: να αναβαθμιστούν τα κτίρια των πολιτών χαμηλού εισοδήματος, να ανακαινιστούν τα ενεργόβορα κτίρια του δημόσιου, να πειστούν ή να αναγκαστούν οι μεγάλοι καταναλωτές των εμπορικών κτιρίων να εξοικονομήσουν ενέργεια, να αναβαθμιστεί το αστικό περιβάλλον

Ο σχεδιασμός, η υλοποίηση και η λειτουργία πράσινων πιλοτικών αστικών γειτονιών «σχεδόν μηδενικών εκπομπών» και «μειωμένων εκπομπών», για πολίτες χαμηλού εισοδήματος, θα μπορούσε να αποτελέσει ένα εξαιρετικό επιδεικτικό έργο. Το παρόν έργο θα αφορά δύο επιδεικτικές εφαρμογές με: α) κτίρια «μηδενικής ενεργειακής κατανάλωσης και μηδενικών εκπομπών» και β) κτίρια «χαμηλής (εξορθολογισμένης) ενεργειακής κατανάλωσης», ενώ το γειτονικό δομημένο περιβάλλον θα παρουσιάζει βελτιστοποιημένα θερμικά, οπτικά και λειτουργικά χαρακτηριστικά.

Επιμέρους στόχοι του έργου Να αποδείξει ότι είναι τεχνικά και οικονομικά εφικτό. Να συμβάλλει στην κατανόηση και αφομοίωση του νέου ενεργειακού και περιβαλλοντικού νομοθετικού πλαισίου. Να αναδείξει τις εγχώριες κατασκευαστικές και τεχνολογικές δεξιότητες, καθώς και τη βιομηχανική και τεχνολογική τεχνογνωσία, με στόχο την προώθηση στην παγκόσμια αγορά των σχετικών προϊόντων και υπηρεσιών που αφήνουν τοπική προστιθέμενη αξία. Να προωθήσει την έννοια των εθελοντικών και καταστατικών συμφωνιών μεταξύ των φορέων της αγοράς και να ενδυναμώσει τη μέχρι σήμερα εμπειρία και πρακτική. Να αναδείξει την οικονομική και επιχειρηματική βιωσιμότητα των σχετικών έργων και να επιταχύνει την επενδυτική δραστηριότητα στον χώρο των πράσινων κατασκευών. Να συμβάλλει στη βελτίωση της παιδείας των ελλήνων πολιτών σε θέματα πράσινης ανάπτυξης και βιωσιμότητας μέσα από πρακτικά και χειροπιαστά αποτελέσματα. Να αποτελέσει ένα ανοικτό εκπαιδευτικό εργαστήριο για τους νέους επιστήμονες της χώρας.

Ποιοι μπορούν να συμμετέχουν Η επιτυχία φιλόδοξων έργων πράσινης ανάπτυξης προϋποθέτει σύλληψη, ανάπτυξη, σχεδιασμό και παρακολούθηση του έργου από την κεντρική διοίκηση, παράλληλα με την όσο το δυνατόν μεγαλύτερη συμμετοχή των φορέων και παραγόντων της αγοράς. Δεδομένου ότι το όλο έργο θα συμβάλλει κατά πολύ στην ανάδειξη της τεχνογνωσίας και των δεξιοτήτων αφενός της ελληνικής πράσινης κατασκευαστικής βιομηχανίας και αφετέρου του τομέα των πράσινων υπηρεσιών, ενώ θα επιφέρει σημαντική βελτίωση της θέσης τους στην ελληνική αλλά και διεθνή αγορά, θα σχεδιαστούν και θα προταθούν δεσμευτικές εθελοντικές και καταστατικές συμφωνίες με σημαντικούς φορείς της αγοράς. Μέσω των εθελοντικών και καταστατικών συμφωνιών, οι ενδιαφερόμενοι θα διαθέσουν τα προϊόντα και τις υπηρεσίες τους σε οικονομικά προνομιακές για το έργο συνθήκες και θα καρπωθούν το γεγονός της πραγματικής λειτουργίας και ανάδειξης της απόδοσης των προϊόντων τους μέσα από ένα τόσο μεγάλο και σημαντικό έργο.

Επιλογή «Πράσινων Γειτονιών» Το Πρόγραμμα «Πράσινες Γειτονιές» έχει σαν στόχο να παρουσιάσει την πιλοτική – επιδεικτική και καινοτόμο εφαρμογή ολοκληρωμένης ανάπτυξης και υλοποίησης πράσινων και βιώσιμων οικιστικών αστικών ενοτήτων, που κατοικούνται από πολίτες χαμηλού εισοδήματος, και είναι ενταγμένες σε ένα βελτιστοποιημένο αστικό περιβάλλον. Έτσι, τα κριτήρια επιλογής των δύο γειτονιών είναι:

Κριτήρια επιλογής γειτονιών (1/2) Οικοδομικά συγκροτήματα που κατοικούνται από πολίτες χαμηλού εισοδήματος. Μεγάλες δυνατότητες εξοικονόμησης ενέργειας (μεγάλο δυναμικό ΕΞΕ). Προοπτικές σημαντικής βελτίωσης του τοπικού μικροκλίματος. Διαφοροποίηση μεταξύ των δύο αστικών οικοδομικών συγκροτημάτων, ώστε να καλύπτεται ευρύτερη κτιριακή τυπολογία Δήμων της χώρας, με στόχο τη μεγαλύτερη επαναληψιμότητα του έργου. Έτσι επιλέχθηκαν: Ένα οικοδομικό συγκρότημα «τυποποιημένης» κατασκευής (δηλαδή, με κτίρια αρχιτεκτονικής τυπολογίας αντιπροσωπευτικής της περιόδου κατασκευής τους) που περιβάλλει ακάλυπτο χώρο, ο οποίος αξιοποιείται ως χώρος διασκέδασης και αναψυχής και Ένα «τυπικό» οικοδομικό συγκρότημα κατοίκων χαμηλού εισοδήματος, με ανομοιόμορφα κτίρια και περιορισμένο ιδιόκτητο ακάλυπτο χώρο. Αποδοχή των Δημοτικών Αρχών. Αποδοχή και συμμετοχή των εμπλεκόμενων πολιτών.

Κριτήρια επιλογής γειτονιών (2/2) Οικοδομικά συγκροτήματα με αυτά τα χαρακτηριστικά υπάρχουν σε πολλούς Δήμους και οι επιδιωκόμενες επεμβάσεις μπορούν να αποτελέσουν «πιλότο» για άλλες εφαρμογές. Πρέπει, ωστόσο, να ακολουθηθούν και διαδικασίες σε περιορισμένα χρονικά περιθώρια για άμεση προετοιμασία και υλοποίηση του Προγράμματος.

Τεχνική περιγραφή Το έργο, στη φάση αυτή, θα επικεντρωθεί σε δύο (2) χαρακτηριστικές – όσον αφορά στην κτιριακή τυπολογία και το σύστημα δόμησης – αστικές οικοδομικές ενοτήτες, στις οποίες θα εφαρμοστούν προηγμένες κατάλληλες τεχνολογίες. Η όλη διερεύνηση της επιλεξιμότητας και βιωσιμότητας ενός τέτοιου έργου έγινε πειραματικά σε δύο αστικές ενότητες, βάσεις των κριτηρίων που ανέπτυξε το ΚΑΠΕ και οι οποίες είναι υποψήφιες για ένταξη στο έργο. Οι δύο αυτές αστικές οικιστικές ενότητες είναι: το οικιστικό συγκρότημα του οικοδομικού τετραγώνου 639, του Δήμου Αιγάλεω, και ένα οικιστικό συγκρότημα στο Δήμο Αγίας Βαρβάρας, που θα προσδιοριστεί άμεσα.

Οικοδομικό τετράγωνο 639 του Δήμου Αιγάλεω

Οικιστικό συγκρότημα Ο.Τ. 639 του Δήμου Αιγάλεω Το συγκρότημα αποτελείται από 4 κτιριακές 3/οροφες μονάδες, συνολικού εμβαδού 3.720 τ.μ., ενώ ο περιβάλλον χώρος είναι συνολικής επιφάνειας 2.500 τ.μ. Τα κτίρια είναι κατασκευασμένα κατά τη δεκαετία του ΄60 και έχουν παραχωρηθεί στους χρήστες από το Υπουργείο Κοινωνικής Πρόνοιας. Οι κύριοι άξονες της δράσεις θα είναι τρεις: Η ενεργειακή αναβάθμιση των υπαρχόντων κτιρίων με χρήση τεχνικών και συστημάτων εξοικονόμησης και ανανεώσιμων πηγών ενέργειας, ώστε να παρουσιάζουν μηδενικό ενεργειακό ισοζύγιο. Παράλληλα, χρήση υλικών, συστημάτων αλλά και μεθοδολογιών που παρουσιάζουν το μικρότερο δυνατό περιβαλλοντικό κόστος ταυτόχρονα με τη μεγίστη δυνατή παραμένουσα αξία στην χώρα.

Η περιβαλλοντική αναβάθμιση των κτιρίων ώστε να επιτυγχάνεται η βέλτιστη διαχείριση του περιβαλλοντικών παραμέτρων και συστημάτων, όπως η διαχείριση των αποβλήτων, του νερού, κλπ. Η περιβαλλοντική αναβάθμιση του αστικού περιβάλλοντος της περιοχής, ώστε να βελτιωθεί το μικροκλίμα, να αποφευχθεί η κλιματική επιβάρυνση των κτιρίων, να αναβαθμιστεί η θερμική και οπτική άνεση των πολιτών και να εξασφαλιστεί η βέλτιστη αστική περιβαλλοντική ποιότητα. Οι επεμβάσεις αυτές θα στηρίζονται στην χρήση σύγχρονης τεχνολογίας υλικών, αύξηση του πράσινου, διευκόλυνση της κίνησης του αέρα, μείωση της ανθρωπογενούς θερμότητας, κλπ, ώστε να βελτιωθεί το θερμικό ισοζύγιο της περιοχής.

Τα έργα θα σχεδιαστούν και θα κατασκευαστούν με βάση εθνικά και διεθνή πρότυπα ενεργειακής και περιβαλλοντικής αξιολόγησης, ώστε να είναι εμφανής και διαυγής η συνολική απόδοσή τους. Επιπρόσθετα, το έργα θα αξιολογούνται κατά τη λειτουργία τους ενεργειακά και περιβαλλοντικά με προηγμένα συστήματα διαχείρισης, που θα επιτρέπουν τόσο στους χρηστές όσο και στον όποιο ενδιαφερόμενο να παρακολουθεί την απόδοση των επιμέρους συστημάτων των έργων αλλά και τη συνολική ενεργειακή τους απόδοση και περιβαλλοντική τους ποιότητα. Ο χρόνος ολοκλήρωσης του σχεδιασμού των έργων υπολογίζεται σε περίπου 6-8 μήνες. Η σταδιακή υλοποίηση μπορεί να πραγματοποιηθεί σε περίοδο 10-16 μηνών και 12-18 μηνών, αντίστοιχα.

Στάδια υλοποίησης των έργων Το σχέδιο υλοποίησης των έργων για κάθε γειτονιά περιγράφεται στα παρακάτω στάδια: Στάδιο 1: Ενημέρωση, κοινωνική και επιχειρηματική ευαισθητοποίηση και συμμετοχή. Στάδιο 2: Ενεργειακή καταγραφή κτιρίων και συνθηκών μικροκλίματος. Στάδιο 3: Ενεργειακή μελέτη και Σύνταξη τεύχους προδιαγραφών. Στάδιο 4: Προκήρυξη έργων. Στάδιο 5: Αξιολόγηση των προτάσεων και επιλογή αναδόχων. Στάδιο 6: Κατασκευή, επίβλεψη και παραλαβή έργου. Στάδιο 7: Αποτίμηση οφέλους και επιδεικτικές δράσεις.

Κόστος Προγράμματος Υπολογίζεται ότι το συνολικό κόστος του προγράμματος θα είναι του ύψους των 5,5 εκ. ευρώ και θα χρηματοδοτηθεί από το ΕΠΠΕΡΑΑ.