ΣΥΣΤΗΜΑΤΑ ΑΥΤΟΧΘΟΝΗΣ ΓΝΩΣΗΣ ΚΑΙ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΩΝ ΟΡΕΙΝΩΝ ΟΓΚΩΝ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ: Η συνεισφορά του Πανεπιστημίου των Ορέων στην αναβίωση της πολιτισμικής κληρονομιάς του νησιού Εργαστήριο «Η ανάπτυξη του Πανεπιστημίου των Ορέων στην Κρήτη Ηράκλειο, 2 Ιουνίου 2010 Prof.Dr.Dr. (h.c.) L. Jan Slikkerveer Prof.Dr.Dr. (h.c.) L. Jan Slikkerveer LEAD-Leiden University LEAD-Leiden University The Netherlands The Netherlands

Prof.Dr. L.J. Slikkerveer, LEAD, Leiden University: Workshop Development of the UoM in Crete - 2 *Η ιστορία της Ανάπτυξης της Επιστήμης στη Δυτική Ευρώπη βασίζεται σε δύο σημαντικά γεγονότα: - “Αναγέννηση” - “Αναγέννηση” - “Οι μεγάλες ανακαλύψεις” - “Οι μεγάλες ανακαλύψεις” Ευρωπαϊκή Αναγέννηση 14ος–16ος αιώνας: Στροφή προς τον “Κλασικό Ελληνικό Πολιτισμό” της Μεσογείου: - νατουραλιστική φιλοσοφία - χυμική ιατρική - βοτανικά ιάματα Περίοδος διαμόρφωσης της σύγχρονης ιατρικής στο Leiden University: Dr. Hermanus Boerhave και Leiden Hortus Botanicus Κοσμοπολίτικη ιατρική του 20ού αιώνα

Prof.Dr. L.J. Slikkerveer, LEAD, Leiden University: Workshop Development of the UoM in Crete - 3 “Οι μεγάλες ανακαλύψεις” της Ευρώπης, 15 ος -17 ος αιώνας -Παρείχαν την προσφορά και τις αιτίες των ανακαλύψεων και της αποικιοκρατίας –> Ευρωπαϊκή εξάπλωση -Η συγκέντρωση της επιστήμης και της τεχνολογίας στα δυτικοευρωπαϊκά κέντρα έρευνας και εκπαίδευσης: Σύγχρονα πανεπιστήμια και ακαδημαϊκές κοινότητες, εγκατεστημένα στις μεγάλες πόλεις της Δυτικής Ευρώπης και της Βόρειας Αμερικής ως Κέντρα Αριστείας : Σύγχρονα πανεπιστήμια και ακαδημαϊκές κοινότητες, εγκατεστημένα στις μεγάλες πόλεις της Δυτικής Ευρώπης και της Βόρειας Αμερικής ως Κέντρα Αριστείας : -Απόκτηση διεθνούς εμπειρικής, πειραματικής, λογικής και δωρεάν γνώσης και πρακτικής που καταγράφεται στα γραπτά και τις δημοσιεύσεις εκπροσώπων πολλών ειδικοτήτων

Prof.Dr. L.J. Slikkerveer, LEAD, Leiden University: Workshop Development of the UoM in Crete - 4

Prof.Dr. L.J. Slikkerveer, LEAD, Leiden University: Workshop Development of the UoM in Crete - 5 *Μέχρι τα μέσα του 20ού αιώνα, η πρόοδος αυτού του σώματος της Δυτικής ή Σύγχρονης Επιστήμης, προεκτάθηκε με σημαντικές εφευρέσεις στην Επιστήμη & την Τεχνολογία, εξασφαλίζοντάς του μία κυρίαρχη θέση στη διεθνή κοινότητα Αυτό οδήγησε στην ευρωποκεντρική φιλοσοφία της επιστήμης Αυτό οδήγησε στην ευρωποκεντρική φιλοσοφία της επιστήμης Γνωσιακή Γενιά → Μεταφορά Γνώσης → Χρήση Γνώσης Γνωσιακή Γενιά → Μεταφορά Γνώσης → Χρήση Γνώσης που βασιζόταν στην προσωπική οπτική του ερευνητή (etic point of view) – η προοπτική του ξένου – για το σύμπαν, και έθεσε τη βάση για το αναπτυξιακό παράδειγμα της μεταπολεμικής «Άνωθεν Ανάπτυξης”, όπου η γνώση και η τεχνολογία παρουσιάστηκαν να κατευθύνονται από τις δυτικές προς τις μη-δυτικές χώρες σε μία μονογραμμική διαδικασία. που βασιζόταν στην προσωπική οπτική του ερευνητή (etic point of view) – η προοπτική του ξένου – για το σύμπαν, και έθεσε τη βάση για το αναπτυξιακό παράδειγμα της μεταπολεμικής «Άνωθεν Ανάπτυξης”, όπου η γνώση και η τεχνολογία παρουσιάστηκαν να κατευθύνονται από τις δυτικές προς τις μη-δυτικές χώρες σε μία μονογραμμική διαδικασία.

Prof.Dr. L.J. Slikkerveer, LEAD, Leiden University: Workshop Development of the UoM in Crete - 6 *Στο δεύτερο μέρος του 20ού αιώνα, όμως, αναπτύχθηκε στην επιστήμη ένα αντικίνημα μεταξύ των γνωσιακών ανθρωπολόγων, γνωστό ως εθνο-επιστήμη, όπου ο ερευνητής θα προσπαθούσε να αποκτήσει την οπτική του λαού (emic point of view) – προοπτική του εντόπιου – για το σύμπαν. Αυτό οδήγησε στην παγκόσμια φιλοσοφία της επιστήμης Αυτό οδήγησε στην παγκόσμια φιλοσοφία της επιστήμης Γνωσιακή Γενιά ↔ Ανταλλαγή Γνώσης ↔ Χρήση Γνώσης Γνωσιακή Γενιά ↔ Ανταλλαγή Γνώσης ↔ Χρήση Γνώσης και έτσι οδήγησε και στη δημιουργία του αναπτυξιακού παραδείγματος της “Κάτωθεν Ανάπτυξης”, όπου η γνώση και η τεχνολογία παρουσιάζονται με διαδραστικό τρόπο ως να γεννώνται και να ανταλλάσσονται μεταξύ των δυτικών και των μη- δυτικών χωρών σε μία μάλλον αμοιβαία και ισότιμη διαδικασία. και έτσι οδήγησε και στη δημιουργία του αναπτυξιακού παραδείγματος της “Κάτωθεν Ανάπτυξης”, όπου η γνώση και η τεχνολογία παρουσιάζονται με διαδραστικό τρόπο ως να γεννώνται και να ανταλλάσσονται μεταξύ των δυτικών και των μη- δυτικών χωρών σε μία μάλλον αμοιβαία και ισότιμη διαδικασία.

Prof.Dr. L.J. Slikkerveer, LEAD, Leiden University: Workshop Development of the UoM in Crete - 7 Ακολουθώντας τις πρώιμες και μάλλον στατικές σπουδές της εθνοεπιστήμης στην εθνοϊατρική, εθνοβοτανολογία, εθνοϊστορία και εθνογλωσσολογία – που παρήγαγαν πολυάριθμες τοπικές κατηγοριοποιήσεις και ταξινομήσεις – η δεκαετία του 1990 έγινε μάρτυρας μιας πιο δυναμικής προσέγγισης της σπουδής της εθνοεπιστήμης σε αλληλεπίδραση με τη σύγχρονη επιστήμη, εστιάζοντας στα Συστήματα Αυτόχθονης Γνώσης και Ανάπτυξης. Ακολουθώντας τις πρώιμες και μάλλον στατικές σπουδές της εθνοεπιστήμης στην εθνοϊατρική, εθνοβοτανολογία, εθνοϊστορία και εθνογλωσσολογία – που παρήγαγαν πολυάριθμες τοπικές κατηγοριοποιήσεις και ταξινομήσεις – η δεκαετία του 1990 έγινε μάρτυρας μιας πιο δυναμικής προσέγγισης της σπουδής της εθνοεπιστήμης σε αλληλεπίδραση με τη σύγχρονη επιστήμη, εστιάζοντας στα Συστήματα Αυτόχθονης Γνώσης και Ανάπτυξης. Τα ΣΑΓ ορίζονται ως τοπικά συστήματα γνώσης και τεχνολογίας που έχουν αναπτυχθεί σε συγκεκριμένες κοινότητες ή πολιτισμικές περιοχές κατά τη διάρκεια πολλών γενεών, συχνά εκτός των δυτικών ερευνητικών εργαστηρίων και ερευνητικών κέντρων, και που είναι η βάση για τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων (Warren, Slikkerveer & Briokensha 1995). Τα ΣΑΓ ορίζονται ως τοπικά συστήματα γνώσης και τεχνολογίας που έχουν αναπτυχθεί σε συγκεκριμένες κοινότητες ή πολιτισμικές περιοχές κατά τη διάρκεια πολλών γενεών, συχνά εκτός των δυτικών ερευνητικών εργαστηρίων και ερευνητικών κέντρων, και που είναι η βάση για τις διαδικασίες λήψης αποφάσεων (Warren, Slikkerveer & Briokensha 1995).

Ενώ τα ΣΑΓ έχουν εκτενώς μελετηθεί σε μάλλον απομονωμένες περιοχές αγροτικών και ορεινών κοινοτήτων και των πολιτισμών τους ανά τον κόσμο, προσφέροντας καινοτόμα γνώση στη σύγχρονη επιστήμη & τεχνολογία σε διάφορους τομείς της κοινωνίας, η αυξανόμενη απογοήτευση των δυτικών κοινωνιών αναφορικά με την απώλεια της πολιτισμικής σοφίας, αξιών και τρόπων ζωής, έχει οδηγήσει σε μια στροφή προς και αναγέννηση των ΣΑΓ, τόσο στην επιστήμη όσο και στην κοινωνία. Ενώ τα ΣΑΓ έχουν εκτενώς μελετηθεί σε μάλλον απομονωμένες περιοχές αγροτικών και ορεινών κοινοτήτων και των πολιτισμών τους ανά τον κόσμο, προσφέροντας καινοτόμα γνώση στη σύγχρονη επιστήμη & τεχνολογία σε διάφορους τομείς της κοινωνίας, η αυξανόμενη απογοήτευση των δυτικών κοινωνιών αναφορικά με την απώλεια της πολιτισμικής σοφίας, αξιών και τρόπων ζωής, έχει οδηγήσει σε μια στροφή προς και αναγέννηση των ΣΑΓ, τόσο στην επιστήμη όσο και στην κοινωνία. Τις τελευταίες δεκαετίες, τα ΣΑΓ έχουν κερδίσει τον σεβασμό και την αναγνώριση στους ακόλουθους τομείς : Τις τελευταίες δεκαετίες, τα ΣΑΓ έχουν κερδίσει τον σεβασμό και την αναγνώριση στους ακόλουθους τομείς : 1980’s - ιατρική -> παραδοσιακή ιατρική & CAM 1980’s - ιατρική -> παραδοσιακή ιατρική & CAM 1990’s - γεωργία -> αγρο-οικολογία 1990’s - γεωργία -> αγρο-οικολογία 2000’s - περιβάλλον –> παραδοσιακή οικολογική γνώση (TEK) 2000’s - περιβάλλον –> παραδοσιακή οικολογική γνώση (TEK) 1005’s - συντήρηση της βιο-πολιτισμικής ποικιλίας (IMS) 1005’s - συντήρηση της βιο-πολιτισμικής ποικιλίας (IMS) 2010’s - διαχείριση μικροοικονομικών -> μείωση της φτώχειας MDG 2010’s - διαχείριση μικροοικονομικών -> μείωση της φτώχειας MDG Prof.Dr. L.J. Slikkerveer, LEAD, Leiden University: Workshop Development of the UoM in Crete - 8

Η προσωπική μου συνεισφορά στην αναγνώριση και ανάπτυξη του διατμηματικού τομέα της εθνοεπιστήμης, ειδικά των ΣΑΓ & Ανάπτυξης ξεκίνησε με την ιατρική-ανθρωπολογική έρευνά μου στο Horn of Africa, και ακολουθήθηκε από παρόμοιες σπουδές στην Κένυα, την Τανζανία, την Ινδονησία και την Κρήτη, για να εξελιχθεί αργότερα στον διατμηματικό τομέα της ιατρικής ανθρωπολογίας και ιατρικής εθνοβοτανολογίας. - Πίσω στο 1987, οργάνωσα μαζί με τον Prof. Mike Warren (ISU) το CIKARD-LEAD Global Network of IKS&D, που ενσωμάτωσε μέλη και 35 Κέντρα ΑΓ παγκοσμίως, με την υποστήριξη του δικού μας IK&D Monitor (CIRAN-NUFFIC). - Το 1995, συνέγραψα έναν οδηγό για IKS&D, που εκδόθηκε από τις Intermediate Technology Publications in London (ITP). -Σήμερα, τα περισσότερα από αυτά τα IK&D Κέντρα έχουν επεκταθεί και αναμιγνύονται στο να φέρουν ακόμη περισσότερο κοντά τα μέλη ενός αναπτυσσόμενου φορέα παραδοσιακής γνώσης και πρακτικής σε πολλούς τομείς σπουδών. Prof.Dr. L.J. Slikkerveer, LEAD, Leiden University: Workshop Development of the UoM in Crete - 9

Prof.Dr. L.J. Slikkerveer, LEAD, Leiden University: Workshop Development of the UoM in Crete - 10

Στην Κρήτη, με την πλούσια πολιτισμική κληρονομιά της, έχω το προνόμιο να δουλεύω για πολλά χρόνια με το MAICH για τα INDAKS, MEDUSA & IMM Projects, και με το Π.Κ. για το MAE Post-Graduate Fieldwork Training, και για τη διδασκαλία των MPH και GP&PC Courses. - το 1985, ο Καθ. Φιλαλήθης είχε την ευγένεια να συν-εποπτεύσουμε επί τούτου έναν από τους προσωπικούς μου φοιτητές από το Leiden University στην ερευνητική του εκπαίδευση για τα συστήματα υγείας στην Κρήτη, - το 1987, ήταν η αρχή μιας πιο δομιστικής συνεργασίας με τον Καθ. Λιονή στον τομέα της Ιατρικής Ανθρωπολογίας & της Κοινωνικής Ιατρικής για 1 ή 2 φοιτητές τον χρόνο από το Leiden University στο πλαίσιο του ERASMUS. - τη δεκαετία του 1990, ο Καθ. Λιονής εδραίωσε το ELLRIK ως ένα από τα Κέντρα του CIKARD-LEAD Global Network on IK&D. Prof.Dr. L.J. Slikkerveer, LEAD, Leiden University: Workshop Development of the UoM in Crete - 11

Η πρόσφατη πρωτοβουλία του Καθ. Παλλήκαρη να δημιουργήσει στην Κρήτη το Πανεπιστήμιο των Ορέων ταιριάζει πολύ με τη δική μας συνδυαστική έρευνα και εκπαίδευση, ειδικά σε ό,τι αφορά στην υγεία και τη θεραπεία στην Κρήτη, όπου έχουμε αποκομίσει μέσα στα τελευταία 25 χρόνια ένα ενδιαφέροντα κορμό γνώσης σε επίπεδο MA/MSc στην παραδοσιακή και σύγχρονη ιατρική, αναδεικνύοντας τα ΣΑΓ ως ενσωματωμένα σε: - Τοπική γνώση και πρακτική των ιατρικών φυτών και βοτάνων - Παραδοσιακά ιάματα για τις χρόνιες ασθένειες, τις αλλεργίες και τις νοητικές διαταραχές: Όλα ως τμήμα της πλούσιας πολιτισμικής κληρονομιάς των ορεσίβιων και των πολιτισμών τους στην Κρήτη. Όλα ως τμήμα της πλούσιας πολιτισμικής κληρονομιάς των ορεσίβιων και των πολιτισμών τους στην Κρήτη. Αυτός ο θησαυρός χρειάζεται να καταγραφεί, μελετηθεί, αναλυθεί και ενσωματωθεί σε έναν τοπικό/παγκόσμιο τρόπο ζωής που βασίζεται στην κοινότητα πριν είναι πολύ αργά: Αυτός ο θησαυρός χρειάζεται να καταγραφεί, μελετηθεί, αναλυθεί και ενσωματωθεί σε έναν τοπικό/παγκόσμιο τρόπο ζωής που βασίζεται στην κοινότητα πριν είναι πολύ αργά: Η οργάνωση ενός Κέντρου για τα Όρη ως πρώτο βήμα για την εδραίωση του Πανεπιστημίου των Ορέων στην Κρήτη. Prof.Dr. L.J. Slikkerveer, LEAD, Leiden University: Workshop Development of the UoM in Crete - 12

ΟΡΓΑΝΟΓΡΑΜΜΑ ΤΟΥ PROJECT Π.τ.Ο στην Κρήτη ΟΡΓΑΝΟΓΡΑΜΜΑ ΤΟΥ PROJECT Π.τ.Ο στην Κρήτη Prof.Dr. L.J. Slikkerveer, LEAD, Leiden University: Workshop Development of the UoM in Crete - 13 Πανεπιστή μιο των Ορέων Leiden University Άλλα πανεπιστήμια MAICH Πανεπιστήμιο Κρήτης Διεθνής Συμβουλευτική Επιτροπή Τοπικοί οργανισμοί και ινστιτούτα Οργανωτική Επιτροπή Ellrik Τοπικά μουσεία

*ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ* Μετά τα σημαντικά βήματα που έχουν γίνει μέχρι τώρα, η επόμενη κίνηση για την εδραίωση του Πανεπιστημίου των Ορέων στην Κρήτη μπορεί να περιλαμβάνει τα ακόλουθα: 1. Δημιουργία ενός Κέντρου για τα Όρη στην Κρήτη 1. Δημιουργία ενός Κέντρου για τα Όρη στην Κρήτη 2. Επιλογή μιας κατάλληλης και προσιτής τοποθεσίας 2. Επιλογή μιας κατάλληλης και προσιτής τοποθεσίας 3. Προσδιορισμός του γενικού σκοπού και των συγκεκριμένων στόχων του: 3. Προσδιορισμός του γενικού σκοπού και των συγκεκριμένων στόχων του: - καταγραφή - έρευνα - εκπαίδευση - κοινωνικό έργο 4. Δημιουργία ενός Διεθνούς/ΕθνικούConsortium με σχετικό Συμβούλιο και Επιτροπή/ές 4. Δημιουργία ενός Διεθνούς/ΕθνικούConsortium με σχετικό Συμβούλιο και Επιτροπή/ές 5. Επιλογή ειδικών και προσωπικού 5. Επιλογή ειδικών και προσωπικού 6. Προετοιμασία μίας πρότασης για το project Π.τ.Ο. 6. Προετοιμασία μίας πρότασης για το project Π.τ.Ο. 7. Identify an appropriate funding agency 7. Identify an appropriate funding agency Prof.Dr. L.J. Slikkerveer, LEAD, Leiden University: Workshop Development of the UoM in Crete - Ω