Το σχολείο ως οργανισμός και κοινότητα μάθησης: ο ρόλος της ηγεσίας Ελένη Παπαροϊδάμη (helenitsa-p@hotmail.com) Καλυψώ Ν. Λάζου Μπαλτά (kalypsodj@hotmail.com)

Ηγεσία για την Πρακτική της Μάθησης, μοντέλα σχολικής ηγεσίας. Λέξεις – κλειδιά: Σχολική μονάδα, οργανισμός και κοινότητα μάθησης, Ηγεσία για τη Μάθηση, Ηγεσία για την Πρακτική της Μάθησης, μοντέλα σχολικής ηγεσίας.

Εισαγωγή ραγδαία ανάπτυξη των ΤΠΕ &  εφαρμογή νεοφιλελεύθερων πολιτικών:  νέα καθεστώτα αλήθειας στη σύγχρονη παγκόσμια οικονομική πραγματικότητα. «Κοινωνία της Γνώσης»: σύνδεση της εκπαίδευσης με την αγορά εργασίας και  σύνδεση της δια βίου διεύρυνσης των ικανοτήτων (ανθρώπινο κεφάλαιο) με την επένδυση στην επαγγελματική ανάπτυξη του ατόμου. Το κέντρο βάρους της εκπαιδευτικής διαδικασίας στις εκροές, αυστηρά πρωτόκολλα λογοδοσίας, ελέγχου και επιτήρησης, κριτήρια, δείκτες, standards που σχεδιάζουν τεχνοκράτες διεθνών οργανισμών, όπως ο Οργανισμός Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ)  πρακτικές της «πολιτικής των αριθμών»

Το σχολείο ως οργανισμός και κοινότητα μάθησης: Στον τομέα της δημόσιας εκπαίδευσης εφαρμόζονται οι αρχές της Νέας Δημόσιας Διοίκησης. Ιδιωτικοποιήσεις των δημόσιων σχολείων και αυτονόμηση των σχολικών μονάδων από τη συγκεντρωτική εκπαιδευτική ηγεσία. Η δημόσια εκπαίδευση μετατρέπεται από δημόσιο αγαθό με κοινωνικό χαρακτήρα σε παροχή υπηρεσιών. Η διαχείριση των σχολείων μεταφέρεται προς την τοπική κοινότητα ενισχύοντας τη σχολική αυτονομία διοικητικά και οικονομικά. αυτοαξιολόγηση, ενδοσχολική επιμόρφωση, δικτύωση και επαγγελματική ανάπτυξη των εκπαιδευτικών Με τις παραπάνω έννοιες, συνδέεται η ιδέα του «οργανισμού που μαθαίνει», που αναπτύχθηκε στο πλαίσιο της θεωρίας διοίκησης (Argyris & Schön, 1978) και έγινε δημοφιλής από τον Senge (1990).

Το σχολείο ως οργανισμός και κοινότητα μάθησης: Η αντίληψη του Σχολείου ως «Οργανισμού που μαθαίνει» : αρχίζει να κερδίζει δημοτικότητα στα τέλη της δεκαετίας του ογδόντα. Συνιστά ένα πεδίο, όπου οι πεποιθήσεις, οι αξίες και οι κανόνες χρησιμοποιούνται για την υποστήριξη της διαρκούς μάθησης : Ως βασικές προϋποθέσεις και δομές για τη λειτουργία ενός σχολείου ως ΟΚΜ θεωρούνται: η επίγνωση της ανάγκης για μάθηση, η δέσμευση για σημαντικές και διαρκείς αλλαγές και ένα πλαίσιο αρχών που διακρίνεται από ειλικρίνεια, εμπιστοσύνη, αμοιβαιότητα, ισοτιμία, αλληλεγγύη, διαμοιρασμένη (συλλογική) γνώση και μνήμη, αναγνώριση της σχολικής αυτονομίας, η υποστήριξη της ηγεσίας του σχολείου, ένα λιτό ιεραρχικά, ευέλικτο και οργανωτικά δομημένο σχήμα διοίκησης, κοινή λήψη αποφάσεων, ηθική & επαγγελματική λογοδοσία. Συνεπώς, η αντίληψη της σχολικής μονάδας ως «οργανισμού που μαθαίνει» είναι απαραίτητη για την αντιμετώπιση του ταχέως μεταβαλλόμενου εξωτερικού περιβάλλοντος.

Καθώς η ποιότητα ενός εκπαιδευτικού συστήματος δεν μπορεί βέβαια να ξεπεράσει την ποιότητα των εκπαιδευτικών του (MacBeath, 2001 · Stenhouse, 2003 · Stronge & Tucker, 2003, όπως αναφ. στο Πασιάς, 2017:26), η μετατροπή ενός σχολείου σε «Οργανισμό που μαθαίνει» : επιδιώκει την αλλαγή στην κουλτούρα του σχολείου, απαιτεί χρόνο και δομικές αλλαγές, που σχετίζονται με την κουλτούρα και το επαγγελματικό προφίλ των εκπαιδευτικών (Fullan, 1995), μέσα σε πλαίσια διαρκούς επαγγελματικής ανάπτυξης καθώς και συνεργατικής εργασίας.

Οι εκπαιδευτικοί ως Κοινότητα Μάθησης Βασικός σκοπός της λειτουργίας μιας Ε.Κ.Μ. στη σχολική μονάδα: η ενίσχυση της μάθησης των μαθητών (Bolam et al., 2005: 145 , όπ. αναφ. σε Stoll, et al., 2006: 229). η επαγγελματική εκμάθηση σε ένα συλλογικό πλαίσιο (Stoll, et al., 2006: 224), που προωθεί την καινοτομία και τον πειραματισμό. Χαρακτηριστικά: οι κοινές αξίες και το κοινό όραμα, το συναίσθημα της συλλογικής ευθύνης, η συνεχής ανατροφοδότηση των μελών εντός της επαγγελματικής ομάδας, σε συνθήκες «αντικειμενικού» διαλόγου, η συνεργασία, η συναπόφαση για αναθεώρηση αρχών, στόχων και πρακτικών. Προϋποθέτει: κοινή ηγεσία, συλλογική δημιουργικότητα, αξιολόγηση από ομότιμους συναδέλφους ή κοινή πρακτική και υποστηρικτικές συνθήκες / ικανότητες.

Μοντέλα ηγεσίας για το σχολείο που λειτουργεί ως ΟΚΜ Τα επικρατέστερα μοντέλα ηγεσίας που συνδέονται με το σχολείο ως «οργανισμό που μαθαίνει» είναι τα συμμετοχικά, δηλαδή η μετασχηματιστική και η κατανεμημένη ηγεσία, «θεωρούνται κοινωνικό κεφάλαιο του σχολείου με χαρακτηριστικά τη διατύπωση οράματος, διεύθυνση με στοχοθεσία, διαμόρφωση κλίματος επικοινωνίας, συναδελφικότητας, συνεργασίας, κατανομή ή ανάθεση ρόλων, διεύρυνση της συνευθύνης στη λήψη αποφάσεων και ενίσχυση της συνοχής» (Θεοφιλίδης, 2012, Παπακωνσταντίνου, 2013, όπ. ανάφ. σε Πασιάς, 2017:50). + «βαθειά ηγεσία».

ευθύνη και με την υποστήριξη του διευθυντή Ο ρόλος μετασχηματιστικής και κατανεμημένης ηγεσίας στο σχολείο-ΟΚΜ Απαιτούνται «μορφές ηγεσίας που υποστηρίζουν και τροφοδοτούν μια ουσιαστική συνεργασία μεταξύ των εκπαιδευτικών, χωρίς να οριοθετούν τις δυνατότητές τους να καθοδηγούν την αναπτυξιακή εργασία στα σχολεία» (Harris, 2003:322, όπ. αναφ. σε Al-Mahdy et al., 2016:47). ευθύνη και με την υποστήριξη του διευθυντή Ο προγραμματισμός και η λήψη αποφάσεων γίνεται και αξιολογείται τελικά και διαμορφωτικά σε επίπεδο κοινότητας: καταρτίζονται σχέδια δράσης που αφορούν την κοινότητα και κάθε εκπαιδευτικό, αποδίδοντάς του την ελευθερία και τις ευθύνες που του αναλογούν. Όλοι αναπτύσσονται συνεργατικά επαγγελματικά και μαθαίνουν να αναγνωρίζουν τον εαυτό τους ως "παίκτες της ίδιας ομάδας που εργάζονται για έναν κοινό στόχο: ένα καλύτερο σχολείο" (Hord, 2007: 16 όπ. ανάφ. σε Al-Mahdy et al., 2016:48).

Ο ρόλος του διευθυντή – προϊσταμένου αλλάζει. Ηγεσία για τη μάθηση (Learning leadership) Βρίσκεται στο επίκεντρο της καθημερινής πρακτικής στα σχολεία που λειτουργούν ως εκπαιδευτικοί οργανισμοί. Περιγράφει τις προσεγγίσεις που απασχολούν τους σχολικούς ηγέτες για την επίτευξη σημαντικών σχολικών αποτελεσμάτων, με ιδιαίτερη έμφαση στη μάθηση των μαθητών.   Ως ένα συνολικό μοντέλο διεύθυνσης και διοίκησης του σχολείου περιλαμβάνει: τον καθορισμό των στόχων και των πεδίων δράσης, τα (τυπικά και άτυπα) μέσα, τη διαμόρφωση δομών και σχέσεων, την ανάπτυξη πολιτικών (Μπαγάκης κ.α., 2007, όπ. ανάφ. σε Πασιάς, 2017:50) όπου μέσα από έναν μηχανισμό ελέγχου ή λογοδοσίας διαπιστώνεται εάν ο οργανισμός και τα μέλη του εργάζονται για την επίτευξη του οράματός τους ή του «ειδικού σκοπού» που υπηρετούν (Butler, 1991, Robbins et al., 2006), με στόχο ενδεχομένως τον επαναπροσδιορισμό μελλοντικών δράσεων (Πασιάς, 2017: 50). Ο ρόλος του διευθυντή – προϊσταμένου αλλάζει.

Ηγεσία για την Πρακτική της Μάθησης Οι MacBeath & Dempster (2009) υποστηρίζουν ότι υπάρχουν πέντε κυρίαρχες προϋποθέσεις της «Ηγεσίας για τη Μάθηση» (ΗΓΜ) που ενισχύουν την εφαρμογή της στη σχολική ζωή: α) κοινή ή κατανεμημένη ηγεσία, β) εστίαση στη μάθηση, γ) δημιουργία αναγκαίων συνθηκών που ευνοούν τη μάθηση, δ) διάλογος για την ηγεσία και τη μάθηση, ε) εγκαθίδρυση κοινής αντίληψης λογοδοσίας. Swaffield & Macbeath (2009) : «Ηγεσία για την Πρακτική Μάθησης» συνεπάγεται την έμφαση στη μάθηση ως δραστηριότητα, στην οποία: α) ο καθένας είναι μαθητής. β) η μάθηση στηρίζεται στην αποτελεσματική αλληλεπίδραση κοινωνικών, συναισθηματικών και γνωστικών διαδικασιών. γ) η αποτελεσματικότητα της μάθησης είναι ιδιαίτερα ευαίσθητη στο πλαίσιο και στους διαφορετικούς τρόπους με τους οποίους οι άνθρωποι μαθαίνουν. δ) η ικανότητα ηγεσίας προκύπτει από ισχυρές μαθησιακές εμπειρίες. ε)οι ευκαιρίες άσκησης ηγεσίας βελτιώνουν τη μάθηση.

Ανασταλτικοί παράγοντες στον μετασχηματισμό του σχολείου σε ΟΚΜ η αντίσταση του ηγέτη στην αλλαγή, η παθητική ηγεσία, η γλώσσα επίπληξης αντί συναίνεσης, οι βραχυπρόθεσμες λύσεις «Πρόσθετα εμπόδια είναι η αδράνεια στην αλλαγή τρόπου σκέψης των εκπαιδευτικών, η αποσπασματική μάθηση, δηλαδή η αδυναμία μεταφοράς μάθησης, κατακτημένης από προηγούμενη εμπειρία και η κουλτούρα της απελπισίας και του φόβου» (Κολέζα, 2014: 24, όπως αναφ. στο Ξαφάκος, 2016: 110-111). η τυπική πίεση των προγραμμάτων σπουδών, η έλλειψη οικονομικών πόρων έλλειψη αυτοαξιολόγησης του εκπαιδευτικού έργου

Συμπεράσματα - προτάσεις Οι λειτουργικές δομές και οι διαδικασίες που την προωθούν παραμένουν ακόμη ζητούμενα για τη σύγχρονη ελληνική εκπαιδευτική πραγματικότητα. Η ανάπτυξη της ηγεσίας μέσα στο σχολείο που θεωρείται ως οργανισμός μάθησης προϋποθέτει κυρίως παιδαγωγική και διοικητική αυτονομία του σχολείου μέσα από την ενεργό δράση εκπαιδευτικών, εκπαιδευτών αλλά και της ευρύτερης σχολικής κοινότητας. Είναι σημαντικό οι εκπαιδευτικοί της τάξης να είναι : α) ενήμεροι των δεξιοτήτων, στάσεων και προδιαθέσεων που θα πρέπει να έχει ο εκπαιδευόμενός τους, β) να εφαρμόζουν στη διδακτική πράξη όλα τα στάδια της διδασκαλίας και γ) να εφαρμόζουν διαδικασίες αυτοαξιολόγησης του εκπαιδευτικού τους έργου μέσα στον Σύλλογο Διδασκόντων βασισμένοι στις αξίες της συλλογικότητας, της αμοιβαιότητας και της συνεργασίας, για να γνωρίζουν το σημείο που βρίσκεται συνολικά το σχολείο τους. _

Ενδεικτική Βιβλιογραφία (1) Argyris, C. & Schön, D. (1978). Organizational learning: a theory of action perspective. Reading: MA, Addison-Wesley. Day, Sammons & al., (2011). Successful school leadership. Education Development Trust. Fullan, M. (1995). The school as a learning organization: Distant dreams. Theory into Practice, 34 (4), pp. 230-235. Hallinger, P. (2011),"Leadership for learning: lessons from 40 years of empirical research", Journal of Educational Administration. Vol. 49 Iss 2. pp. 125 – 142. Ανακτήθηκε στις 02/02/2018 από την παρακάτω έγκυρη ηλεκτρονική διεύθυνση: http://dx.doi.org/10.1108/09578231111116699 . Kools, M. & Stoll, L. (2016), "What makes a School a Learning Organisation"?, στο  OECD Education Working Papers, No. 137, OECD Publishing, Paris. Ανατάχθηκε από την παρακάτω ηλεκτρονική διεύθυνση, στις 16/02/2018: ttp://dx.doi.org/10.1787/5jlwm62b3bvh-en MacBeath, J. and Dempster, N. (2009) [Eds]. Connecting Leadership and Learning, London, Routledge. OECD, (2016). What makes a school a learning organization? A guide for policy makers, school leaders and teachers. Paris: OECD. Rhodes, C. & Brundrett, M. (2010) Leadership for learning, in T. Bush, L. Bell, and D. Middlewood (eds), The Principles of Educational Leadership and Management. London: Sage. Seashore, Κ., Leithwood, Κ. et al. (2010). Learning from Leadership: Investigating the Links to Improved Student Learning. Final Report of Research to the Wallace Foundation. University of Minnesota: Center for Applied Research and Educational Improvement. University of Toronto: Ontario Institute for Studies in Education. Commissioned by The Wallace Foundation. Senge P., (1990). The Fifth Discipline: The Art & Practice of the Learning Organization. New York: Doubleday. Sergiovanni, Th., (2001). Leadership. What’s in it for schools. London: Routledge Falmer.

Ενδεικτική Βιβλιογραφία (2) Sillins, H., Mulford, B. & Silja, Z. (1999). Leadership for Organisational Learning and Student Outcomes. The Lolso Project: The First Report of an Australian Three Year Study of International Significance. Reports Research (143) Speeches/Meeting Papers (150). Stoll, L. & Bolam, R. & Mcmahon, A. & Wallace, M. & Thomas, S. (2006). «Professional Learning Communities: A Review of the Literature». στο Journal of Educational Change. 7. σ.221-258. 10.1007/s10833-006-0001-8. Swaffield, S. and MacBeath, J. (2009) ‘Researching Leadership for Learning across International and Methodological Boundaries’, Paper presented at the Annual Meeting of the AERA, San Diego, 13-17 April, σ.16 Δημακοπούλου, Α. (2015). Το σχολείο ως οργανισμός που μαθαίνει: Η περίπτωση των Πρότυπων-Πειραματικών Σχολείων Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης του Ν. Αττικής, Διπλωματική εργασία. Αθήνα: Π.Μ.Σ., Τμήμα ΦΠΨ, Πανεπιστήμιο Αθηνών. Διαθέσιμο: http://files.eric.ed.gov/fulltext/ED432046.pdf Κολέζα, Ε.(2014). «Το σχολείο ως οργανισμός που μαθαίνει. Μπορεί να υπάρξει;» στο Αργυροπούλου, Μ. Κολέζα, Ε. & Τσιόκανος, Α. (επιμ.) 3ο Διεθνές Συνέδριο. Schools as Learning Organizations -Η σχολική μονάδα ως ένας Οργανισμός που μαθαίνει. Προσεγγίσεις και εφαρμογές. 12-14 Σεπτεμβρίου 2014. Πάτρα: Πανεπιστήμιο Πατρών. σ:14-30. Μπουραντάς, Γ. (2005). Ηγεσία, ο Δρόμος της Διαρκούς Επιτυχίας. Αθήνα: Κριτική. Ξαφάκος, Ε. (2016) Η πολυδιάστατη φύση του «Σχολείου που μαθαίνει». Εκπαιδευτική Επιθεώρηση, 61. σ. 101-116. Πασιαρδής, Π.(2004). Εκπαιδευτική Ηγεσία. Από την περίοδο της ευμενούς αδιαφορίας στη σύγχρονη εποχή. Αθήνα: Εκδόσεις Μεταίχμιο. Πασιάς, Γ. (2017). Το Σχολείο ως Οργανισμός και ως Κοινότητα Μάθησης. Πανεπιστημιακές Σημειώσεις για το ΠΜΣ «Εκπαιδευτική Πολιτική και Διοίκηση της Εκπαίδευσης». Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών: Αθήνα.

Σας ευχαριστώ! Ερωτήσεις;