ΗΘΙΚΟΤΗΤΑ ένα σύστημα αξιολόγησης των ανθρώπινων πράξεων. Η ανάπτυξη της ηθικότητας αποτελεί το βασικό πυρήνα της διαδικασίας κοινωνικοποίησης του παιδιού. Η ανάπτυξη της ηθικής σκέψης δε σχετίζεται υποχρεωτικά με ένα συγκεκριμένο θρησκευτικό /ιδεολογικό σύστημα αξιών

PIAGET Στάδια Προηθική περίοδος (μέχρι περίπου τα 4-5 χρόνια) Στάδιο του Ηθικού Ρεαλισμού (Ετερόνομη Ηθική) (5 –9 χρόνια) Στάδιο του Ηθικού Σχετικισμού (Αυτόνομη Ηθική) (>10 χρόνια)

ΠΡΟΗΘΙΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ(<4) Τα παιδιά προσχολικής ηλικίας δεν κατανοούν την έννοια των κανόνων γενικά (ηθικών και μη) ούτε και τους λόγους για τους οποίους οι κανόνες υπάρχουν. Κατά τη διάρκεια του παιχνιδιού τους ενδιαφέρει να παίζουν τα ίδια και να περνούν καλά χωρίς να εφαρμόζουν συγκεκριμένους κανόνες.

PIAGET Ετερόνομη ηθική(5-9): Το παιδί κατανοεί την έννοια του κανόνα και αναπτύσσει την πεποίθηση ότι οι κανόνες πρέπει να ισχύουν και να εφαρμόζονται σε κάθε περίσταση (οι κανόνες υπάρχουν για να εφαρμόζονται και όχι για να παραβιάζονται). Ηθικοί κανόνες είναι αμετάβλητοι

Κανόνες = ‘ηθικά απόλυτα’ που καθορίζονται από κάποια ανώτερη δύναμη (Θεός, γονείς, δάσκαλοι) και γι’ αυτό δεν μπορούν να αλλάξουν. Οι κανόνες είναι απόλυτοι και αμετάβλητοι (‘σωστό’ = πάντα υπακοή στους κανόνες).

ΣΤΑΔΙΟ ΗΘΙΚΟΥ ΣΧΕΤΙΚΙΣΜΟΥ (>10) Οι κανόνες αρχίζουν να αμφισβητούνται, δε θεωρούνται πλέον ‘ιεροί’ ή ‘απαράβατοι’ (κάθε παράβαση κανόνα δεν τιμωρείται αναγκαστικά) Τα παιδιά κατανοούν ότι οι κανόνες της κοινωνίας είναι αυθαίρετοι. Πιο διαλλακτική στάση απέναντι τους κανόνες. Οι κανόνες μπορούν να αλλάξουν.

Η πρόθεση του ατόμου αρχίζει να λαμβάνεται υπόψη από τα παιδιά προκειμένου να προβούν σε μια ηθική κρίση. Δεν υπάρχει απολύτως σωστό ή λάθος. Η ηθική δεν εξαρτάται από τις συνέπειες μιας πράξης, αλλά από την πρόθεση που την υποκίνησε.

ΣΤΑΔΙΟ ΗΘΙΚΟΥ ΣΧΕΤΙΚΙΣΜΟΥ Συνειδητοποίηση ότι οι τυπικοί κανόνες του παιχνιδιού μπορεί να τροποποιηθούν με τη σύμφωνη γνώμη όλων Το παιδί σε αυτή την περίοδο (11)έχει ξεπεράσει τις απλοϊκές λύσεις και αρχίζει να καταλαβαίνει ότι δεν έχουν όλοι οι άνθρωποι τις ίδιες ανάγκες. Σε αυτό το σημείο κατά τον Ρiaget, το παιδί θα αρχίσει να αναπτύσσει την έννοια του δικαίου.

O Ρiaget διηγείτο στα παιδιά ζεύγη ιστοριών με κάποια ηθικά προβλήματα και στη συνέχεια τους ζητούσε να κάνουν ηθικές κρίσεις για την κάθε περίπτωση. Μια από τις ιστορίες που χρησιμοποίησε για παράδειγμα, αφορούσε ένα μικρό κορίτσι που έπαιζε με το ψαλίδι της μητέρας της και κατά τύχη έκανε μια τρύπα στο φόρεμά της.

Ήταν μια φορά ένα αγόρι που το έλεγαν Γιάννη Ήταν μια φορά ένα αγόρι που το έλεγαν Γιάννη. Ο Γιάννης ήταν στο δωμάτιό του. Η μητέρα του το φώναξε για φαγητό. Ο Γιάννης κατευθύνθηκε προς την πόρτα του δωματίου του. Αλλά πίσω από την πόρτα βρισκόταν μία καρέκλα, πάνω στην οποία υπήρχε ένας δίσκος με 15 ποτήρια. Μη γνωρίζοντας ο Γιάννης την ύπαρξη του δίσκου πίσω από την πόρτα, την άνοιξε απότομα με αποτέλεσμα να πέσει κάτω ο δίσκος και να σπάσουν όλα τα ποτήρια

Ήταν μια φορά ένα αγόρι που το έλεγαν Χάρη. Μια μέρα που η μητέρα του έλειπε από το σπίτι, ο Χάρης προσπάθησε να πιάσει το βάζο με τη μαρμελάδα που ήταν μέσα στο ντουλάπι της κουζίνας. Ανέβηκε πάνω σε μία καρέκλα και άπλωσε το χέρι του. Αλλά η μαρμελάδα ήταν πολύ ψηλά και δεν μπορούσε να τη φτάσει. Καθώς προσπαθούσε να την πιάσει έσπρωξε 1 ποτήρι, με αποτέλεσμα να πέσει το ποτήρι κάτω και να σπάσει

Διαφοροποιώντας κάθε φορά το τέλος της ιστορίας, όπως: την έκταση της ζημιάς ή την ανυπακοή του παιδιού, ο Ρiaget προσδιόρισε κάποιους βασικούς παράγοντες που λειτουργούν στις ηθικές κρίσεις των παιδιών

Για τα μικρότερα παιδιά: είχε μεγαλύτερη σημασία η έκταση της ζημιάς, Για τα μεγαλύτερα: σημασία είχε η πρόθεση του κοριτσιού που έκανε τη ζημιά, η ανυπακοή, και όχι τόσο το αποτέλεσμα της πράξης (καταστροφή φορέματος).

ΘΕΩΡΙΑ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗΣ ΜΑΘΗΣΗΣ Ο ρόλος του περιβάλλοντος στην εμφάνιση θετικής κοινωνικής συμπεριφοράς Συμπεριφοριστικές προσεγγίσεις Θετική ενίσχυση: «καλό κορίτσι» Bandura: Το παιδί μαθαίνει να λειτουργεί με ηθικό τρόπο παρατηρώντας την συμπεριφορά των άλλων-πρότυπα συμπεριφοράς- Π.χ. Παιδιά που βλέπουν κάποιον να είναι γενναιόδωρος υιοθετούν ανάλογη συμπεριφορά και αντιθέτως

ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΤΗΤΑ Σκόπιμη πρόκληση βλάβης σε άλλο άτομο Τα βρέφη δεν συμπεριφέρονται επιθετικά Τα παιδιά προσχολικής ηλικίας εκδηλώνουν σαφή επιθετικότητα

Στην προσχολική περίοδο η επιθετικότητα αποσκοπεί στην εξασφάλιση ενός ευχάριστου αποτελέσματος για το παιδί: παιχνίδι άλλου παιδιού Η επιθετικότητα μειώνεται στο τέλος της προσχολικής περιόδου

ΑΙΤΙΑ Ψυχανάλυση: επιθετικά ένστικτα Τα ένστικτα δεν αποτελούν τη μοναδική αιτίατης επιθετικότητας Κοινωνική Μάθηση: οι κοινωνικές και περιβαλλοντικές συνθήκες μαθαίνουν στο άτομο να είναι επιθετικό Π.χ. Το παιδί μαθαίνει ότι αν συμπεριφερθεί επιθετικά απέναντι στα άλλα παιδιά θα παίζει μόνο αυτό με το παιχνίδι και δεν θα το μοιραστεί

ΠΕΙΡΑΜΑ BANDURA Ενήλικας παίζει επιθετικά με μία κούκλα Ενήλικας παίζει ήρεμα με πλαστικά παιχνίδια Πρόκληση σκόπιμης ματαίωσης στα παιδιά και των δύο συνθηκών(άρνηση σε παιχνίδι) Τα παιδιά παίζουν με διάφορα παιχνίδια συμπεριλαμβανομένων και των παραπάνω(κούκλα και πλαστικά) Τα παιδιά της 1ης ομάδας ήταν πιο επιθετικά

Το αναπτυξιακό στάδιο του παιδιού προσδιορίζει την εκδήλωση επιθετικότητας και την ικανότητα αντιμετώπισης της σύγκρουσης Η εξέλιξη της συγκρουσιακής κατάστασης εξαρτάται από τον τρόπο παρέμβασης και διαχείρισης

ΣΧΟΛΙΚΟΣΕΚΦΟΒΙΣΜΟΣ

ΜΟΡΦΕΣ ΕΠΙΘΕΤΙΚΟΤΗΤΑΣ ΣΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ

ΠΟΣΟΣΤΑ Τα ποσοστά αύξησής της συνεχώς μεγαλώνουν τόσο στο εξωτερικό όσο και στην Ελλάδα. Ερευνητές στη Γερμανία υποστηρίζουν ότι υπάρχουν 500.000 περιπτώσεις εκφοβισμού στα σχολεία την εβδομάδα ή 100.000 ανά σχολική ημέρα. Επίσης στη Δανία καθημερινά βιώνουν τον εκφοβισμό γύρω στις 10.000 μαθητές. Η Λιθουανία κατέχει το μεγαλύτερο ποσοστό αυτοκτονιών και βίας

Όσον αφορά τον οικουμενικό χαρακτήρα του, ο σχολικός εκφοβισμός εκτείνεται γεωγραφικά σε: 16 ευρωπαϊκά κράτη, στις Η.Π.Α., τον Καναδά, την Ιαπωνία, την Αυστραλία και τη Νέα Ζηλανδία, ενώ ενδείξεις για παρεμφερή φαινόμενα παρατηρούνται και στις αναπτυσσόμενες χώρες (Espelage & Swearer, 2003. Smith & Brain, 2000).

Σήμερα τα ποσοστά θυμάτων στην Ελλάδα κυμαίνονται από 7%-15% και οι θύτες 5%σύμφωνα με το εύρημα του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας

Ο Erickson ανέφερε ότι η ηλικία για εκδήλωση επιθετικής συμπεριφοράς είναι η εφηβεία, επειδή κυρίως για τα αγόρια ταυτίζεται με την έννοια του «άνδρα» . Ο σχολικός εκφοβισμός εκδηλώνεται περισσότερο στο Δημοτικό και στο Γυμνάσιο και λιγότερο στο Λύκειο. Θύματα σχολικού εκφοβισμού πέφτουν συχνά τα παιδιά της Α΄ Δημοτικού και της Α΄ Γυμνασίου

ΣΧΟΛΙΚΟΣ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΣ Η σκόπιμη και συνειδητή επιθυμία να βλάψουμε τον άλλον και να τον υποβάλλουμε σε κατάσταση πίεσης Η επανειλημμένη έκθεση ενός μαθητή σε διάρκεια χρόνου σε αρνητικές ενέργειες ενός ή περισσότερων συμμαθητών οι οποίοι δρουν χωρίς να προκληθούν άμεσα (Dan Olweus,1993)

Ο σχολικός εκφοβισμός οριοθετείται εννοιολογικά από το ≪πείραγμα≫ ως την ηπιότερη μορφή του και από την παρενόχληση -με τη νομική του όρου έννοια- ως την εντονότερη μορφή του. Αλλά υπάρχει διχογνωμία όσον αφορά στη σημασιολογική υπαγωγή των δύο ακραίων αυτών συμπεριφορών

Ο σχολικός εκφοβισμός δεν ταυτίζεται με τη νεανική παραβατικότητα1, αλλά μπορεί να εξελιχθεί και εκδηλώνεται από παιδί σε παιδί. Όταν μιλάμε για σχολικό εκφοβισμό μιλάμε μόνο: για τη βία μεταξύ παιδιών κι όχι για τη βία που μπορεί να ασκείται από τους εκπαιδευτικούς προς τους μαθητές ή τους μαθητές προς τους εκπαιδευτικούς

Dan Olweus Τα χαρακτηριστικά που στοιχειοθετούν τον εκφοβισμό είναι: α) η σκοπιμότητα-πρόθεση του δράστη να βλάψει το θύμα, β) η επαναληψιμότητα της εκφοβιστικής συμπεριφοράς του και πρωτίστως γ) η ανισότητα δράστη και θύματος ως προς τη σωματική ρώμη και το ψυχικό σθένος, ως προς τη δύναμη εν γένει, την εξουσία, ή και η αριθμητική υπεροχή των δραστών.

RIGBY,1996 1.την πρόθεση του δράστη να βλάψει 2.την πραγματοποίηση της παραπάνω πρόθεσης 3.τη βλάβη/ζημιά του στόχου – θύματος 4.την κυριαρχική επιβολή του δράστη επί του θύματος (με την εξουσία του) 5.την έλλειψη συχνά δικαιολογίας για την πράξη

6.την επανάληψη της συμπεριφοράς ξανά και ξανά 7.την ικανοποίηση που αντλεί ο δράστης από τη βλάβη του θύματος. Από την άλλη, από τις περιγραφές του σχολικού εκφοβισμού εκ μέρους των παιδιών, φαίνεται ότι τα ίδια δε θεωρούν την ανισορροπία δύναμης ως αναγκαία συνθήκη

ΘΥΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗ Αναφέρεται στον αντίκτυπο που έχει ο εκφοβισμός στο άτομο-στόχο και στη θέση που κατέχει το άτομο που υφίσταται τον εκφοβισμό, που γίνεται δηλαδή θύμα .

ΜΟΡΦΕΣ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΕΚΦΟΒΙΣΜΟΥ α. Τον σωματικό εκφοβισμό (physical bullying): ο θύτης μεταχειρίζεται φυσική βία, όπως γρονθοκοπήματα, κλωτσιές, σπρωξιές, καθώς επίσης άρπαγμα ή / και φθορά της ατομικής ιδιοκτησίας.

β. Το λεκτικό εκφοβισμό (verbal bullying): εδώ ο δράστης πειράζει κατ‘ επανάληψη το στόχο του και σε ενοχλητικό για τον δεύτερο βαθμό, τον κοροϊδεύει,του κολλάει παρατσούκλια, τον βρίζει και τον προσβάλλει γενικότερα με λόγια καβωμολοχίες.

γ. Τον κοινωνικό εκφοβισμό: σε αυτήν τη μορφή σχολικού εκφοβισμού τα μέσα που μεταχειρίζεται ο δράστης, είναι η κοινωνική απομόνωση του θύματος και ο αποκλεισμός του από την παρέα, μέσω της χειραγώγησης της ομάδας ομηλίκων δ. Τον εκβιασμό : Εδώ οι δράστες με απειλές και εκβιασμούς εξαναγκάζουν τα θύματα να τους παραδώσουν το χαρτζιλίκι

Τον οπτικό εκφοβισμό : αυτός πραγματοποιείται όταν ο δράστης γράφει ένα προσβλητικό για το θύμα σημείωμα και το περνάει στους συμμαθητές τους από χέρι σε χέρι ή το τοποθετεί σε περίοπτη θέση στο σακίδιο του θύματος ή στο ντουλάπι του.

στ. Τον ηλεκτρονικό εκφοβισμό: o δράστης χρησιμοποιεί ηλεκτρονικά μέσα, παραδείγματος χάριν συντάσσει και προωθεί μηνύματα σε κινητά τηλέφωνα ή e-mails.

ζ. Το σεξουαλικό εκφοβισμό: ο δράστης προξενεί ένα αίσθημα αμηχανίας και ντροπής στο θύμα με αισχρά σκίτσα, ανήθικες χειρονομίες, αγενή≪αστεία≫ και σχόλια σεξουαλικού περιεχομένου εις βάρος του θύματος και ερωτήσεις παρόμοιας θεματικής.

η. Το ρατσιστικό εκφοβισμό : πρόκειται για μια ειδική περίπτωση εκφοβισμού, που εκφράζεται σωματικά, κοινωνικά ή ψυχολογικά, και αποσκοπεί να στιγματίσει την διαφορετικότητα του στόχου ως προς τη φυλή

ΒΑΣΙΚΑ ΑΙΤΙΑ Τα σπουδαιότερα αίτια του σχολικού εκφοβισμού οφείλονται κυρίως σε τρεις παράγοντες: στην οικογένεια, το σχολείο και τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης (ΜΜΕ).

ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ Στις μέρες μας που κάθε οικογένεια πλήττεται από την οικονομική κρίση, υπάρχει αστάθεια, ανεργία, ανασφάλεια, απογοήτευση και στερήσεις. Οι γονείς νιώθουν μετέωροι και κάτι τέτοιο μεταφέρεται στα παιδιά, γίνονται συμβιβασμοί, σε πολλές περιπτώσεις επικρατεί σύγχυση ρόλων, εμφανίζεται ενδοοικογενειακή βία, η οποία μερικές φορές συνδέεται με παραβατική συμπεριφορά

Οικογενειακό υπόβαθρο Το αν θα δράσει ως θύτης ένα παιδί στο σχολείο εξαρτάται και από την ποιότητα των ενδοοικογενειακών του σχέσεων και τον τρόπο διαπαιδαγώγησής του από τους γονείς ή κηδεμόνες του

Η επιθετικότητα γενικά συναρτάται: με την έλλειψη συνοχής της οικογένειας, την ενδοοικογενειακή βία και τις έντονες συγκρούσεις μεταξύ μελών της οικογένειας, τις επιθετικές τεχνικές πειθάρχησης που ασκούν ορισμένοι γονείς, τη μη παροχή προτύπου εκ μέρους των γονέων τους ως προς τις δεξιότητες επίλυσης προβλημάτων και κάποια ειδικά προβλήματα των γονέων, όπως είναι η χρήση ουσιών

ΣΧΟΛΕΙΟ Σημαντικό ρόλο παίζει: Το κλίμα που επικρατεί στο σχολείο όπως: η υλικοτεχνική υποδομή του σχολείου (κακοδιατηρημένα σχολεία χωρίς τις απαραίτητες αίθουσες και τα μέσα διδασκαλίας, φθαρμένα, άχρωμα, αφιλόξενα), τρόπος διδασκαλίας (ανία κατά την ώρα του μαθήματος, έντονα ανταγωνιστικό κλίμα, αδιαφορία των εκπαιδευτικών για τη συναισθηματική κατάσταση των μαθητών,

Χαρακτηριστικά του σχολείου Τα σχολεία με τα λιγότερα κρούσματα εκφοβισμού είναι αυτά όπου εφαρμόζονται θετικές τεχνικές πειθάρχησης των μαθητών/-ητριών, το ακαδημαϊκό επίπεδο είναι υψηλό και οι γονείς συνεργάζονται στενά με το εκπαιδευτικό προσωπικό

αναχρονιστικοί μέθοδοι διδασκαλίας, στείρα απομνημόνευση, τυποποιημένη γνώση, έλλειψη άλλων δραστηριοτήτων, έλλειψη σχέσης παιδιών-καθηγητών ή παιδιών με τους συμμαθητές τους και τα άλλα παιδιά του σχολείου).

Στα σχολεία όπου τα παιδιά αναφέρουν ότι μένουν μόνα κατά τη διάρκεια του διαλείμματος, τα επεισόδια εκφοβισμού είναι περισσότερα Αλλά και ο δράστης μπορεί να νιώθει μόνος ή να βαριέται στην τάξη. Ακόμη, υπάρχει μία τάση να συμβαίνουν συχνότερα εκφοβιστικά επεισόδια σε μεγάλα σχολεία και σε σχολεία με μεγάλες τάξεις

Σημαντικό ρόλο παίζει και η αντίδραση του συγκεκριμένου σχολικού συστήματος στα κρούσματα του εκφοβισμού. Αν, για παράδειγμα, το σχολικό περιβάλλον δε αντιμετωπίσει έγκαιρα τα περιστατικά σχολικού εκφοβισμού, μεγαλώνει η πιθανότητα να αυξηθούν αυτά τα περιστατικά

Το γενικό κλίμα που επικρατεί σε κάθε σχολείο επηρεάζει σημαντικά την ψυχοκοινωνική λειτουργικότητα των μαθητών και γενικά και ειδικότερα την ανάμιξή τους σε εκφοβιστικά επεισόδια.

Ένα παιδί που στο παρελθόν ήταν θύμα μπορεί να γίνει θύτης στο μέλλον, αν δε δικαιωθεί και αποκατασταθεί ηθικά. Έχουμε πολλά παραδείγματα θυτών που λόγω της χρόνιας και βαριάς θυματοποίησής τους εκδικούνται το θεσμό του σχολείου ή κάποιους συμμαθητές ή δασκάλους τους.

ΜΜΕ Τα ΜΜΕ επηρεάζουν πολύ τα παιδιά στο να εκδηλώσουν την κρυμμένη τους επιθετικότητα. Εκτός από την τηλεόραση έχουν προστεθεί τα ηλεκτρονικά παιχνίδια (video games), και το διαδίκτυο με ελεύθερη πρόσβαση σε παιχνίδια βίας, όπως το Doom, το οποίο θεωρήθηκε ως υπεύθυνο για τους πυροβολισμούς μαθητών στο Κολοράντο της Αμερικής

Οι παράγοντες που οδηγούν ένα παιδί να εκφραστεί με βίαιο τρόπο είναι: η ανάγκη επιβολής δύναμης, ο συσσωρεμένος θυμός, Η βαρεμάρα, η ευχαρίστηση να προκαλέσει φόβο ή πόνο, η ευχαρίστηση να προκαλέσει την προσοχή.

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΘΥΤΩΝ Είναι παιδιά με: μέτρια ή κακή επίδοση, χωρίς ενδιαφέρον για το σχολείο, με αρχηγικές τάσεις, ανυπάκουα, με προκλητική συμπεριφορά που δεν αποδέχονται το διαφορετικό, με προβληματικές οικογενειακές σχέσεις, που παρουσιάζουν κοινωνικές αποκλίσεις.

Έρευνες έχουν δείξει ότι η βία ή ο εκφοβισμός συνδέονται με το φύλο: Τα αγόρια εμφανίζονται πιο επιθετικά στην άσκηση σωματικής ή σεξουαλικής βίας, ενώ τα κορίτσια φαίνεται να ασκούν περισσότερο λεκτική βία

ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΘΥΜΑΤΩΝ Ήσυχα παιδιά, «καλοί μαθητές», ευαίσθητα, αγχώδη, ανασφαλή, ντροπαλά, μοναχικά, δεν ομαδοποιούνται και δε μιλάνε πολύ, υστερούν από το θύτη σε δύναμη, με κάποια διαφορετικότητα από το σύνολο

ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΠΡΟΛΗΨΗΣ Το ρόλο του σχολείου (αλλαγή στο σχολικό κλίμα, δημιουργία και εξασφάλιση νέου πλαισίου που δεν παράγει βία) • Την κλινική και παιδοψυχιατρική παρέμβαση. • Την ψυχοθεραπεία του παιδιού. • Τη συμβουλευτική των γονέων. • Τη συμμετοχή των γονέων και της κοινωνίας στην ευαισθητοποίηση για την πρόληψη και την αντιμετώπιση του φαινομένου.

Εκπαιδευτικοί και μαθητές πρέπει να μην είναι παθητικοί δέκτες των περιστατικών βίας αλλά να στέκονται κριτικά απέναντί τους κι αυτό θα περάσει και στην ψυχοσυναισθηματική ανάπτυξη των παιδιών. Να δημιουργηθούν ομάδες συνεργατικότητας και να μην υπάρχουν διαχωρισμοί μεταξύ των παιδιών. Το σχολείο δεν είναι χώρος μόνο για ακαδημαϊκή επίδοση αλλά και για ολόπλευρη ανάπτυξη της προσωπικότητας.

ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΕΣ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗΣ α)Πρωτογενής πρόληψη, που στοχεύει στην εξάλειψη ή αλλαγή των κοινωνικών, οικονομικών και πολιτισμικών δομών που γεννούν τη βία και η οποία έχει πιο θετικά και μακροχρόνια αποτελέσματα, β) Δευτερογενής παρέμβαση, που εντοπίζει και παρεμβαίνει σε ομάδες υψηλού κινδύνου και έχει θετικά μεν αλλά περιορισμένα και μεσοπρόθεσμα αποτελέσματα

γ)Τριτογενής αντιμετώπιση, που στόχο έχει τον περιορισμό των περιστατικών που ήδη έχουν εκδηλωθεί και η οποία συνδέεται με ήσσονος σημασίας αποτελέσματα

Δράσεις και Πολιτικές Εθνικό, Το τοπικό και Το σχολικό. Το εθνικό επίπεδο περιλαμβάνει εθνικές πολιτικές, κατευθυνόμενες από την εκάστοτε πολιτική εξουσία. Τέτοιες πολιτικές μπορεί να περιλαμβάνουν ένα νομοθετικό πλαίσιο, στο οποίο μπορεί να οριστεί η ασφάλεια στο σχολείο ως βασικό δικαίωμα των παιδιών που φοιτούν σε αυτό.

ΤΟΠΙΚΟ ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ ΤΟΠΙΚΟ ΚΑΙ ΣΧΟΛΙΚΟ ΕΠΙΠΕΔΟ Μέτρα που λαμβάνονται με στόχο, συνήθως, τη σύνδεση του σχολείου με την κοινότητα. Σε σχολικό επίπεδο γίνεται προσπάθεια αντιμετώπισης του φαινομένου με πρωτοβουλίες και προγράμματα που επιδιώκουν, συνήθως, τη συμμετοχή όλων όσων εμπλέκονται στη μαθησιακή διαδικασία

ΤΟ ΣΧΟΛΕΙΟ Κυρίως το δημοτικό, αποτελεί ένα πρόσφορο περιβάλλον για την εφαρμογή προγραμμάτων κατά του εκφοβισμού και τη διάχυση και εδραίωση ειρηνικών στρατηγικών επίλυσης των συγκρούσεων και αξιών

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ «Μέθοδος Κοινού Ενδιαφέροντος» Η μέθοδος αυτή έχει πέντε φάσεις. Η πρώτη περιλαμβάνει συζήτηση με το δράστη. Ο διαμεσολαβητής - ένας δάσκαλος- προσπαθεί να δημιουργήσει μια σχέση εμπιστοσύνης, ώστε να βοηθήσει το δράστη να παραδεχτεί πως ο εκφοβισμός δημιουργεί πρόβλημα στο θύμα, να βρει μαζί του πιθανές λύσεις και να προετοιμάσει το έδαφος για μια συνάντηση ανάμεσα στο δράστη και το θύμα.

δεύτερη φάση: συζήτηση με το θύμα, τρίτη φάση: ομαδική συνάντηση με τα υπόλοιπα μέλη της ομάδας του δράστη που πιθανόν επηρεάζουν τη συμπεριφορά του, ενώ τέταρτη φάση: περιλαμβάνει συνάντηση ανάμεσα στο θύμα και το δράστη, ο οποίος δεσμεύεται με συμβόλαιο για τον τερματισμό των εκφοβιστικών πρακτικών. τελευταία φάση περιλαμβάνει μια ανατροφοδότηση-αξιολόγηση των αποτελεσμάτων των προσπαθειών που έκανε ο δράστης.

Η εφαρμογή της προσέγγισης αυτής έχει θετικά αποτελέσματα στις περισσότερες περιπτώσεις. Κατορθώνει να αλλάξει τις στάσεις των παιδιών που εκφοβίζουν, κυρίως, όταν οι πληροφορίες δεν φωτογραφίζουν το θύμα ως πληροφοριοδότη. Εδώ οι γονείς δεν είναι απαραίτητοι για την αντιμετώπιση του εκφοβισμού

ΑΠΟΕΝΟΧΟΠΟΙΗΤΙΚΗ ΠΡΟΣΕΓΓΙΣΗ Στόχος είναι να δημιουργηθεί ένα κοινό ενδιαφέρον ανάμεσα στα παιδιά που εκφοβίζουν και εκφοβίζονται. Ο εκπαιδευτικός βλέπει όλα τα παιδιά της ομάδας που εκφοβίζει και όχι το καθένα ατομικά. Τα παιδιά που εκφοβίζουν μιλούν μόνα τους για όσα βιώνουν και στη συνέχεια ο εκπαιδευτικός μεταφέρει τις εμπειρίες τους στα άλλα παιδιά. Δίδεται μεγαλύτερη έμφαση στην ενσυναίσθηση και στα συναισθήματα της ομάδας.

ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ Έρευνες έδειξαν ότι οι αντιλήψεις και οι στάσεις των παιδιών απέναντι στον εκφοβισμό γίνονται περισσότερο αρνητικές μετά την παρέμβαση και τα ποσοστά εκφοβισμού-θυματοποίησης μειώνονται αισθητά (μέχρι και 80% σε κάποιες τάξεις). Η παρέμβαση που στοχεύει στην αλλαγή του δράστη σπάνια οδηγεί σε μόνιμη αλλαγή.

Πολλά σχολεία του Καναδά, της Αυστραλίας και της Νέας Ζηλανδίας ενισχύουν τις ομάδες στήριξης ομηλίκων με σκοπό την ενδυνάμωση των κοινωνικών αξιών και την αντιμετώπιση των προβλημάτων εκφοβισμού. Πολύ μεγάλο ποσοστό (82%) των μαθητών που απευθύνονται στις ομάδες στήριξης ομηλίκων θεωρούν πολύ βοηθητικά τα σχετικά προγράμματα και εκτιμούν το γεγονός πως κάποιοι νοιάζονται για την ασφάλειά τους

ΔΕΠ-Υ

Επιδημιολογία ΔΕΠΥ • 3-7% των παιδιών σχολικής ηλικίας στις ΗΠΑ • 8-12% των παιδιών παγκοσμίως • 7-9,5% με συμπτώματα ΔΕΠΥ στην Ελλάδα • 6,5% με διάγνωση ΔΕΠΥ στην Κρήτη

ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ Διάσπασης προσοχής, Υπερκινητικότητα Παρορμητικότητα

Πότε γίνονται οι δυσκολίες λόγω ΔΕΠΥ εμφανείς Κάποιες είναι εμφανείς από πολύ νωρίς και παρατηρούνται στην προσχολική ηλικία • Κάποιες δεν παρατηρούνται μέχρι το δημοτικό σχολείο ή το γυμνάσιο • Κάποιες δεν είναι εμφανείς μέχρι ν’ αφήσει το παιδί το σπίτι του προκειμένου να πάει στο πανεπιστήμιο ή αργότερα ως ανταπόκριση στις απαιτήσεις της ενήλικης ζωής

ΠΡΟΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ • Δυσκολίες με δραστηριότητες που απαιτούν προσοχή • Δυσκολίες συνεργασίας με τα άλλα παιδιά • Εμπλέκονται λιγότερο στο παιχνίδι σε σχέση με τους συνομηλίκους τους • Τάση να μη συμμορφώνονται με τις απαιτήσεις των ενηλίκων τους για μεγάλο χρονικό διάστημα

• Λιγότερες κοινωνικές δεξιότητες σε σχέση με τους συνομηλίκους Τα συμπτώματα απροσεξίας μπορεί να περάσουν απαρατήρητα διότι από τα μικρά παιδιά συνήθως δεν απαιτείται να διατηρούν την προσοχή

ΣΧΟΛΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ Συγκρούσεις με τους συνομηλίκους • Δυσκολίες στην οργάνωση των σχολικών εργασιών • Μειωμένη σχολική επίδοση (και με φυσιολογικό IQ) • Δυσκολίες στις δραστηριότητες της καθημερινής ζωής

• Τάση να έχουν άσχημο γραφικό χαρακτήρα • Δυσκολίες με τον ύπνο • Αποτελούν πηγή στρες για το οικογενειακό σύστημα • Εναντιωματική συμπεριφορά • Αυξημένος κίνδυνος ατυχημάτων

ΕΦΗΒΕΙΑ 80% συνεχίζουν να έχουν συμπτώματα Αντιμετωπίζουν σοβαρές δυσκολίες • Μπορούν να τα καταφέρουν αλλά πρέπει να εργασθούν πολύ πιο σκληρά • Τα αποτελέσματα είναι συνήθως πιο φτωχά σε σύγκριση με τους συνομηλίκους • Πολλοί έφηβοι με ΔΕΠΥ έχουν χρόνια προβλήματα

Δυσκολίες ολοκλήρωσης των σχολικών εργασιών, μειωμένη επίδοση Περισσότερες συγκρούσεις με τους γονείς Φτωχές κοινωνικές δεξιότητες Εμπλοκή σε δραστηριότητες υψηλού κινδύνου

ΕΝΗΛΙΚΑΣ Συχνά ο ενήλικας με ΔΕΠΥ παρουσιάζει: δυσκολία να βρει και να διατηρήσει μια δουλειά η επίδοση στη δουλειά είναι χαμηλότερη από τις δεξιότητες ανικανότητα να αποδώσει στις σπουδές ανάλογα με το νοητικό επίπεδο ανικανότητα συγκέντρωσης έλλειψη οργάνωσης

ανικανότητα να διατηρήσει μια ρουτίνα έλλειψη πειθαρχίας κατάθλιψη, χαμηλή αυτοεκτίμηση φτωχή μνήμη, ξεχνά εύκολα σύγχυση, δυσκολία να σκεφτεί καθαρά

ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΟΛΟΓΙΑΣ Όλα τα παιδιά είναι συχνά απρόσεκτα και ζωηρά, καθώς τα υψηλά επίπεδα δραστηριότητας και τα σύντομα διαστήματα προσοχής είναι ένα φυσιολογικό κομμάτι της παιδικής ηλικίας για τα περισσότερα, ιδίως τα μικρά. Στη ΔΕΠΥ τα χαρακτηριστικά αυτά παρουσιάζονται με ακραίες μορφές προκαλούν σοβαρά προβλήματα στο σπίτι και στο σχολείο, ταλαιπωρούν το παιδί από πολύ μικρή ηλικία και εμποδίζουν την καθημερινή λειτουργικότητα

Σε άλλα προεξάρχουν η υπερκινητικότητα και η παρορμητικότητα, Σε κάποια παιδιά η απροσεξία είναι το μεγαλύτερο πρόβλημα, Σε άλλα προεξάρχουν η υπερκινητικότητα και η παρορμητικότητα, Κάποια παιδιά μπορεί να έχουν την τριάδα των συμπτωμάτων

ΑΝΑΓΝΩΡΙΣΗ ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΟΛΟΓΙΑΣ Τα παιδιά που έχουν ΔΕΠΥ-Απροσεξίας μπορεί να μην γίνουν αντιληπτά. • Συχνά ονειροπολούν, «χάνονται» και απασχολούν τους γονείς και τους εκπαιδευτικούς όταν η σχολική επίδοση αρχίζει να πέφτει.

Κάποιες φόρες μπορεί να υπάρχουν σύντομες χρονικές περίοδοι κατά τις οποίες τα συμπτώματα απουσιάζουν. • Αυτό μπορεί να προκαλέσει παραπάνω προβλήματα εξαιτίας του ότι οι γονείς και οι δάσκαλοι εύκολα συγχέουν τα συμπτώματα με ανυπακοή.

Στα παιδιά, η ΔΕΠΥ αναγνωρίζεται πιο συχνά στα αγόρια παρά στα κορίτσια! Οι περισσότεροι ειδικοί πιστεύουν ότι στα κορίτσια παιδικής και εφηβικής ηλικίας, η αναφορά της ΔΕΠΥ είναι ελλιπής, διότι τα κορίτσια τείνουν να έχουν τον τύπο της ελλειμματικής προσοχής, και όχι τον τύπο της υπερκινητικότητας.

H ΔΕΠΥ είναι εκδήλωση νευροβιολογικών ελλειμμάτων: • περίπου 80% γενετικά • στην φυσική της πορεία επιδρούν ψυχοκοινωνικά αίτια • Γονιδιακά ελλείμματα • Ελάττωση των νευροδιαβιβαστών στις συνάψεις • Υπολειτουργία του πρόσθιου μετωπιαίου λοβού • Ελλείμματα των επιτελικών λειτουργιών

ΕΠΙΤΕΛΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ Είναι ένα θεωρητικό γνωστικό σύστημα, που ελέγχει και διαχειρίζεται άλλες γνωστικές διαδικασίες. • Είναι υπεύθυνο για τις διαδικασίες που μερικές φορές αναφέρονται ως επιτελικές ή εκτελεστικές λειτουργίες, εκτελεστικές δεξιότητες, εποπτικό σύστημα της προσοχής ή γνωστικός έλεγχος.

ΤΟΜΕΙΣ ΔΥΣΚΟΛΙΩΝ ΣΤΗ ΔΕΠΥ • Ενεργοποίηση (Activation): δυσκολία στην οργάνωση δραστηριοτήτων και υλικού, στην εκτίμηση του χρόνου, στην ιεράρχηση δραστηριοτήτων, στην έναρξη γνωστικού έργου. • Εστίαση (Focus): Δυσκολία στην επικέντρωση, τη συντήρηση και τη μετατόπιση της προσοχής από μια δραστηριότητα σε κάποια άλλη. • Προσπάθεια (Effort): δυσκολία στη ρύθμιση της εγρήγορσης, στη συντήρηση της προσπάθειας και στην ταχύτητα επεξεργασίας