Η διαπολιτισμική εκπαίδευση στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα Μάθημα: Συστημικές προσεγγίσεις στην εκπαίδευση Διδάσκων: Κος Σπυριδάκος Η διαπολιτισμική εκπαίδευση στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα Εργασία των φοιτητριών: Εκατομμάτη Μαλάμω Μιχάλη Μελετία Τσαρμποπούλου Μαρία Ακαδημαϊκό έτος 2012-2013

Strengths -Πλεονεκτήματα Ποιά είναι τα πλεονεκτήματα μας; Ποιοι είναι τα διαθέσιμοι πόροι μας; Τι αναγνωρίζουν σε εμάς ως δυνατότητες τα μέλη μας; Strengths -Πλεονεκτήματα Σε ποια σημεία είμαστε ευάλωτοι; Τι θα μπορούσαμε να κάνουμε καλύτερα; Ποιές είναι οι κριτικές και τα παράπονα που δεχόμαστε; Weaknesses-Αδυναμίες Ποιές είναι οι δυνατότητες που έχουμε και δεν έχουμε έχουμε αξιοποιήσει; Υπάρχουν αναδυόμενες τάσεις από τις οποίες μπορούμε να επωφεληθούμε; Opportunities-Ευκαιρίες Είναι πιθανό οι αδυναμίες μας να μας καταστήσουν ευάλωτους σε κριτικές; Ποιοι εξωτερικοί περιορισμοί μπλοκάρουν τη διαδικασία μας; Σε ποιες σημαντικές αλλαγές θα υποβληθούν τα μέλη μας; Κατά πόσο οι τρέχουσες οικονομικές συνθήκες επηρεάζουν την οικονομική μας βιωσιμότητα; Threats – Απειλές

Strengths- Πλεονεκτήματα Weaknesses- Αδυναμίες Η στάση των εκπαιδευτικών Η ανεπαρκής επιμόρφωση των εκπαιδευτικών. Η δυσκολία στην εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας Οι μέθοδοι- χώροι διδασκαλίας Αξία Η κρατική στήριξη στη διαπολιτισμική εκπαίδευση Δυνατότητες επέκτασης Προσδιορισμός χειρισμών Opportunities -Προοπτικές Threats -Απειλές Διαπολιτισμική επικοινωνία μέσα στην Τάξη- Ανομοιογένειες Ανάγκες των διαδικασιών Αλλαγές στην αντίληψη Νέα Γνώση Πολιτικές-κοινωνικές Οικονομικές Κοινωνικές

Η στάση των εκπαιδευτικών απέναντι στους αλλοδαπούς μαθητές. Η προσπάθεια που πρέπει να καταβληθεί για την αποδοχή τους από τους γηγενείς μαθητές.  Τα προβλήματα συμπεριφοράς που παρουσιάζουν οι αλλοδαποί μαθητές.  Η δυσκολία συνεργασίας με τους γονείς τους.  Οι συχνές απουσίες και η αδιαφορία τους για τα σχολικά μαθήματα.  Το χαμηλό κοινωνικοπολιτισμικό επίπεδο της οικογένειας. 

Μέθοδοι-χώροι Οι μέθοδοι: Σχετικά με το χώρο, διαπιστώνουμε, ότι υπάρχει μία σοβαρότατη αγκύλωση των εκπαιδευτικών σε παραδοσιακού τύπου διδακτικές προσεγγίσεις. Οι τελευταίες «αναστέλλουν» την επικοινωνία μεταξύ των μαθητών μέσα στην τάξη και προωθούν έναν ανταγωνιστικό τρόπο λειτουργίας της. Στον αντίποδα, οι ομαδοσυνεργατικές μέθοδοι έχει αποδειχθεί ότιευνοούν τη διαπολιτισμική επικοινωνία. Ο χώρος: ο σχολικός χώρος και ιδιαίτερα οι αίθουσες διδασκαλίες βασίζονται σε ένα ανελαστικό μοντέλο το οποίο έχει μονολειτουργικό χαρακτήρα. Αυτό σημαίνει ότι έτσι όπως είναι διαρρυθμισμένος δεν επιτρέπει παρά μόνο παραδοσιακού τύπου διδακτικές προσεγγίσεις. Οι τελευταίες έχει αποδειχτεί ότι δεν ευνοούν καθόλου την ένταξη των μαθητών με πολιτισμικές ιδιαιτερότητες μέσα στο κλίμα της τάξης, αλλά οδηγούν στην περιθωριοποίησή τους και κατ’ επέκταση σε σχολική αποτυχία.

Αδυναμίες 1. Η δυσκολία στην εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας καθυστερεί την ενσωμάτωση των μαθητών στη σχολική ζωή και επιβραδύνει τη σχολική τους απόδοση. Τρεις είναι οι κατηγορίες στις οποίες μπορούν να ενταχθούν οι μη ελληνόφωνες μαθητές: 1η κατηγορία: Οι μαθητές οι οποίοι δεν γνωρίζουν καθόλου ελληνικά πριν αφιχθούν στην Ελλάδα και είναι οι περισσότεροι αριθμητικά 2η κατηγορία: Οι μαθητές είναι σε ένα μικρό ποσοστό γνώστες της ελληνικής γλώσσας ο αριθμός των οποίων είναι περιορισμένος. 3η κατηνορία: Οι μαθητές των οποίων η γνώση των ελληνικών βρίσκεται στο ίδιο επίπεδο με αυτό των συνομήλικων τους, και οι οποίοι αριθμητικά είναι οι λιγότεροι από τις δύο προηγούμενες κατηγορίες.

Η επιμόρφωση των εκπαιδευτικών Η διαπολιτισμική εκπαίδευση προβάλλει μεγάλες απαιτήσεις αφού πρέπει να εξισορροπεί διαφορές και ομοιότητες μεταξύ των πολιτισμών και να αποβάλλει τις προκαταλήψεις. Η ένταξη μεταναστών στο ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα βρήκε τους εκπαιδευτικούς απροετοίμαστους να αντιμετωπίσουν την πολυμορφία των προβλημάτων που δημιουργούνται από την ύπαρξη μαθητών με διαφορετική γλώσσα και διαφορετική πολιτισμική προέλευση. Επίσης απαιτούνται νέες παιδαγωγικές προσεγγίσεις λόγω των δυσκολιών επικοινωνίας ανάμεσα στους εκπαιδευτικούς και τους μαθητές. Στα ελληνικά πανεπιστήμια υπάρχει ένας περιορισμένος αριθμός προγραμμάτων εκπαίδευσης και επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών και αφορούν κυρίως προαιρετικά σεμινάρια. Στα σεμινάρια διαπραγματεύονται κυρίως θέματα σχετικά με τη μετανάστευση και την παλιννόστηση, τις συνθήκες διαμονής και εργασίας των παλιννοστούντων ομογενών και των αλλοδαπών μεταναστών, τα σχολικά προβλήματα των παιδιών τους καθώς και θέματα σχετικά με την ευρωπαϊκή διάσταση στην εκπαίδευση.

Προοπτικές- Ανάγκες των διαδικασιών Ο σημερινός Έλληνας εκπαιδευτικός για να λειτουργήσει αποτελεσματικά σε πολυπολιτισμικές τάξεις χρειάζεται: Γνώση για την κοινωνία μέσα στην οποία λειτουργεί το ελληνικό σχολείο. Γνώση στοιχείων της ευρωπαϊκής και παγκόσμιας πραγματικότητας, οι οποίες επηρεάζουν την εξέλιξη της ελληνικής κοινωνίας.

Παιδαγωγικές γνώσεις και πιο συγκεκριμένα: α) γνώσεις για τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά και τους τρόπους μάθησης των μαθητών από διάφορες εθνοπολιτισμικές ομάδες, καθώς και δεξιότητες για αποτελεσματική διδασκαλία, β) γνώση για τη φύση των προκαταλήψεων καθώς και του ρατσισμού και στρατηγικές για την αντιμετώπισή τους και γ) γενικές γνώσεις και δεξιότητες για διδακτικές προσεγγίσεις που μπορούν να προσαρμόζονται ώστε να ανταποκρίνονται στις ιδιαίτερες ανάγκες των μαθητών από διαφορετικές εθνοπολιτισμικές ομάδες. Γνώσεις διαφόρων μορφών πολιτισμικής έκφρασης που υπάρχουν στον οικείο εθνικό πολιτισμό και σε μειονοτικές πράξεις που μπορούν να βλάψουν τα άτομα.

Η κρατική στήριξη στη διαπολιτισμική εκπαίδευση Το Ινστιτούτο Παιδείας Ομογενών και Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης (Ι.Π.Ο.Δ.Ε.) είναι το επίσημο συμβουλευτικό όργανο της πολιτείας σε ζητήματα Παιδείας Ομογενών και Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης. Διοικείται από επταμελές Διοικητικό Συμβούλιο στο οποίο συμμετέχουν εκπρόσωποι του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου, της Διεύθυνσης Παιδείας Ομογενών και Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης του ΥΠΕΠΘ και του Συμβουλίου Απόδημου Ελληνισμού και καθηγητές ελληνικών Α.Ε.Ι. Το Ι.Π.Ο.Δ.Ε. στηρίζει τη λειτουργία του σε πέντε τμήματα: Οικονομικής και Γραμματειακής υποστήριξης Σχεδιασμού, Ερευνών και Μελετών. Σχολικής υποστήριξης και επιμόρφωσης. Συνεργασίας με Τοπικές Αρχές. Φορείς και κοινότητες Τεκμηρίωσης και Επιμόρφωσης

Πλεονεκτήματα Το Ινστιτούτο Παιδείας Ομογενών και Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης έχει ως βασικό στόχο την προώθηση της ελληνικής παιδείας στους ομογενείς, κυρίως στα παιδιά και στους νέους, και την υποβοήθηση της εκπαιδευτικής ένταξης των μεταναστών και των παλιννοστούντων μαθητών, όπως και των μαθητών που προέρχονται από ευάλωτα στον εκπαιδευτικό αποκλεισμό κοινωνικοπολιτισμικά περιβάλλοντα. Επίσης ενεργοποιείται για τη διδασκαλία και τη διάδοση της ελληνικής γλώσσας και στοιχείων του ελληνικού πολιτισμού στην Ευρώπη, τις Η.Π.Α., τον Καναδά, την Αυστραλία και σε άλλα μέρη του κόσμου όπου εκδηλώνεται ενδιαφέρον για την επαφή παιδιών και νέων σχολικής ηλικίας με την ελληνική γλώσσα και τον πολιτισμό.

Αξία -Πλεονεκτήματα η εκπαίδευση για ενσυναίσθηση (empathy), δηλαδή να μάθουμε να κατανοούμε τους άλλους, να τοποθετούμε τον εαυτό μας στη θέση τους και να καλλιεργούμε τη συμπάθεια μας για αυτούς, η εκπαίδευση για αλληλεγγύη, δηλαδή η ανάπτυξη μιας συλλογικής συνείδησης που υπερβαίνει τα όρια των φυλών και κρατών, 3) η εκπαίδευση για διαπολιτισμικό σεβασμό, που σέβεται την πολιτισμική ετερότητα και ανοίγεται σε άλλους πολιτισμούς, 4) η εκπαίδευση ενάντια στον εθνικιστικό τρόπο σκέψης, δηλαδή εξάλειψη των εθνικών στερεοτύπων και προκαταλήψεων και έκκληση για διάλογο και αλληλεγγύη.

Η εκπαίδευση σε κρίσιμη καμπή Η αρμονική και αποτελεσματική λειτουργία του εκπαιδευτικού μας συστήματος παρά την θετική εξέλιξη που παρουσιάζει, φαίνεται να χωλαίνει εξαιτίας ενός ευρύτατου φάσματος αντικειμενικών καταστάσεων οι οποίες θεωρούνται ως προβλήματα, αδυναμίες ή ελλείψεις. Η ανεπάρκεια τόσο σε φυσικούς πόρους όσο και σε ανθρώπινο δυναμικό. Οι συγκριτικά χαμηλές πιστώσεις για την παιδεία σε σχέση με άλλους τομείς κοινωνικής πολιτικής και σχετικά με τις ανάγκες της χώρας μας. Η συνεχής βελτίωση των προγραμμάτων σπουδών τα οποία χρίζουν περαιτέρω εναρμόνισης με την σύγχρονη πραγματικότητα και τις προοπτικές ανάπτυξης της χώρας μας.

Στην κατηγορία αυτή συγκαταλέγονται: Η συνεχιζόμενη υποβάθμιση των σπουδών και το σχετικά χαμηλό ποιοτικά επίπεδο τόσο στην εκπαίδευση των εκπαιδευτικών όσο και στη διδασκαλία. Οι κοινωνικές και άλλου είδους ανισότητες στον εκπαιδευτικό τομέα. Η δυσκαμψία και ο ελιτισμός που παρουσιάζει το σύστημα επιλογής και η δομή του σχολείου, εν γένει χαρακτηριστικά τα οποία συμβάλλουν στην ανάπτυξη στεγανών και φραγμών στη μόρφωση των λιγότερο ευκατάστατων κοινωνικών στρωμάτων. Η αναντιστοιχία που παρουσιάζουν η ζήτηση και η προσφορά για τριτοβάθμια εκπαίδευση καθώς και η μη τοποθέτηση φοιτητών σε τμήματα της αρεσκείας τους και η φοιτητική μετανάστευση.

Το Ι.Π.Ο.Δ.Ε. αρμόδιο όργανο για τα ζητήματα ετερότητας στην εκπαίδευση. Καταρτίζει, παρακολουθεί την εφαρμογή, ενισχύει και αξιολογεί εκπαιδευτικά προγράμματα για την ομαλή ένταξη των μεταναστών και παλιννοστούντων μαθητών στα σχολεία της Παράγει διδακτικό υλικό για την στήριξη της διδασκαλίας της ελληνικής γλώσσας, την ενίσχυση των επιδόσεων των μαθητών και την εισαγωγή της διαπολιτισμικής διάστασης στα προγράμματα του σχολείου. Παράγει επιμορφωτικό υλικό για τις ανάγκες επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών, των συμβούλων και των στελεχών της εκπαίδευσης. Σχεδιάζει και οργανώνει επιμορφωτικές δραστηριότητες για εκπαιδευτικούς, σχολικούς συμβούλους και στελέχη διοίκησης της εκπαίδευσης Αποτυπώνει την εκπαιδευτική πραγματικότητα στη χώρα σε σχέση με την παρουσία και την πορεία μέσα από τους σχολικούς θεσμούς των αλλοδαπών, παλιννοστούντων μαθητών και των μαθητών που προέρχονται από ευάλωτα στον εκπαιδευτικό αποκλεισμό κοινωνικοπολιτισμικά περιβάλλοντα.

Η διαπολιτισμική εκπαίδευση σε χώρες εκτός Ελλάδας Στα πλαίσια της Ευρωπαϊκής Ένωσης, η αντιμετώπιση του κοινωνικού αποκλεισμού και η ενίσχυση της Διαπολιτισμικής Εκπαίδευσης προωθούνται μέσω των προγραμμάτων Socrates και Leonardo από το 1994. Το πρόγραμμα Σωκράτης - Comenius (1994) για τη γενική εκπαίδευση, περιλαμβάνει την εκπαίδευση παιδιών μετακινούμενων εργαζόμενων, πλανόδιων τσιγγάνων, ταξιδιωτών και τη Διαπολιτισμική Εκπαίδευση. Ακόμη στην προώθηση της διαπολιτισμικής διάστασης της εκπαίδευσης των μαθητών ώστε να προετοιμαστούν για να ζήσουν σε μια κοινωνία που χαρακτηρίζεται όλο και περισσότερο από γλωσσική και πολιτισμική πολυμορφία και να ενισχύσουν την αμοιβαία κατανόηση και την αλληλεγγύη μεταξύ των πολιτών προκειμένου να καταπολεμήσουν το ρατσισμό και την ξενοφοβία.

Παράγοντες που δημιουργούν εμπλοκή της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης είναι: Οι διαχωριστικές γραμμές που ενθαρρύνουν την κοινωνική διάκριση και τον πολιτισμικό ρατσισμό. Οι μειωμένες προσδοκίες των εκπαιδευτικών. Η ελλιπής εκπαίδευση των εκπαιδευτικών ενισχύει τις παραπάνω δυσλειτουργίες. Οδηγεί επίσης σε μία επιφυλακτική στάση απέναντι σε καινοτόμες και εναλλακτικές πρακτικές, όπως η αξιοποίηση του δράματος, της μουσικής, της τέχνης εν γένει ως πανανθρώπινης γλώσσας επικοινωνίας, η οποία βοηθά την προσέγγιση, την κατανόηση και την αποδοχή του διαφορετικού «Άλλου». Πρόβλημα, όμως, μπορεί να είναι και η απόπειρα για κατάργηση της διαφοράς των πολιτισμών, με την προσποίηση της απεριόριστης αναγνώρισής τους Η έκφραση επιθετικότητας που οδηγεί σε ανοιχτή ρήξη και πολιτισμική σύγκρουση

Προοπτικές –Διαπολιτισμική επικοινωνία μέσα στην Τάξη Στη σχολική τάξη εμπλέκονται παιδιά με διαφορετικές προγενέστερες γλωσσικές δομές και συμπεριφορές και καλούνται να ξεπεράσουν την ανομοιογένειά τους και να λειτουργήσουν αποτελεσματικά ανάλογα με τα σχολικά αιτούμενα. Το σχολείο απεικονίζει την πολλαπλότητα του συνόλου της κοινωνίας σε ανοικτή μορφή, όσο και την απαίτηση για τη δημιουργία συνθηκών εξισορρόπησης των ανισοτήτων, που ανάγονται στην προέλευση των μαθητών, σε ίσες ευκαιρίες μάθησης . Ένα πολυσύνθετο πλέγμα σχέσεων ανάμεσα σε ανθρώπους από διαφορετικούς πολιτισμούς και κουλτούρες μας καθιστά προνομιούχους παρατηρητές των πολιτιστικών στοιχείων, που εμπλέκονται σε όλα τα βήματα της ανθρώπινης συμπεριφοράς.