ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ «ΚΑΡΑΘΕΟΔΩΡΗΣ 2010» Αποτίμηση των έργων του προγράμματος Κ. ΚΑΡΑΘΕΟΔΩΡΗ 2010 ΜΕΛΕΤΗ ΤΩΝ ΤΟΞΙΚΩΝ ΕΠΙΠΤΩΣΕΩΝ ΣΤΡΑΓΓΙΣΜΑΤΩΝ ΑΠΟ ΧΥΤΑ ΣΕ ΥΔΡΟΒΙΟΥΣ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥΣ ΜΕ ΤΗ ΧΡΗΣΗ ΒΙΟΕΝΔΕΙΚΤΩΝ ΚΑΙ ΒΙΟΜΑΡΤΥΡΩΝ Κωδικός Υποέργου: D. 179 Επιστημονικός Υπεύθυνος Νταϊλιάνης Στέφανος (Επίκ. Καθηγητής) Τομέας Βιολογίας Ζώων, Τμήμα Βιολογίας Μονάδα Οικοτοξικολογίας και Μελέτης της Ρύπανσης ΠΑΤΡΑ 2016

Εργαλεία/μέθοδοι υλοποίησης: ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΚΑΡΑΘΕΟΔΩΡΗΣ 2010 Κωδ. Υποέργου: D 179 Στόχος(οι) Υποέργου: Mελέτη της σύστασης στραγγισμάτων από χώρους υγειονομικής ταφής απορριμμάτων (ΧΥΤΑ) (landfill leachate) και των πιθανών βιολογικών επιπτώσεων μιας τυχαίας ή εκ προμελέτης εναπόθεσης/διαρροής τους σε υδάτινα οικοσυστήματα, με τη χρήση οργανισμών Βιοενδεικτών. με απώτερο σκοπό… την ευαισθητοποίηση των Αρμόδιων Αρχών για τις πιθανές περιβαλλοντικές επιπτώσεις (environmental risk) των στραγγισμάτων. τη λήψη κατάλληλων μέτρων για τη σωστή διαχείριση των απορριμμάτων, με κύριο γνώμονα τόσο τη Δημόσια Υγεία, όσο και την προστασία των υδάτινων πόρων. Εργαλεία/μέθοδοι υλοποίησης: Ποιοτικές και ποσοτικές αναλύσεις φυσικοχημικών παραμέτρων των στραγγισμάτων. Δοκιμές τοξικότητας με τη χρήση οργανισμών-Βιοενδεικτών του υδάτινου περιβάλλοντος (γλυκά και παράκτια ύδατα της θάλασσας). In vitro μελέτη των βιολογικών επιπτώσεων του στραγγίσματος σε ιστούς και απομονωμένα κύτταρα (αιμοκύτταρα της αιμολέμφου) του μυδιού-Βιοενδείκτη Mytilus galloprovincialis (Lmk), με τη χρήση Βιομαρτύρων. Στατιστικά εργαλεία συσχέτισης των διαφόρων ρυπογόνων ουσιών του στραγγίσματος και με τις επαγόμενες τοξικές επιπτώσεις στους υδρόβιους οργανισμούς.

Εκπονηθέν Φυσικό Αντικείμενο: ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΚΑΡΑΘΕΟΔΩΡΗΣ 2010 Κωδ. Υποέργου: D 179 Εκπονηθέν Φυσικό Αντικείμενο: 1ο έτος - Συλλογή στραγγισμάτων από ΧΥΤΑ του Δ. Αιγιαλείας (Ν. Αχαΐας) ΠΕ 1. Ανάλυση φυσικοχημικών παραμέτρων των δειγμάτων. 1.1: Μέτρηση φυσικοχημικών παραμέτρων. 1.2: Μέτρηση βαρέων μετάλλων και πολυχλωριομένων διφαινυλίων (PCB’s) ΠΕ 2. Έλεγχος τοξικότητας με χρήση των Artoxkit TM και Thamnotoxkit FTM. 2ο έτος ΠΕ 3. Μελέτη τοξικών επιπτώσεων του στραγγίσματος σε ιστούς του μυδιού Βιοενδείκτη Mytilus galloprovincialis (Lmk), με τη χρήση Βιομαρτύρων. ΠΕ 3.1: Εκτίμηση της σταθερότητας της λυσοσωμικής μεμβράνης σε αιμοκύτταρα, με χρήση της χρωστικής neutral red (neutral red retention time/NRR). ΠΕ 3.2: Ανίχνευση μικροπυρήνων σε αιμοκύτταρα και κύτταρα βραγχίων. ΠΕ 3.3: Εκτίμηση του βαθμού βλάβης του DNA σε αιμοκύτταρα. ΠΕ 3.4: Προσδιορισμός των επιπέδων των μεταλλοθειονινών στον πεπτικό αδένα και τα βράγχια. ΠΕ 3.5: Εκτίμηση της λιπιδικής υπεροξείδωσης, μέσω προσδιορισμού των επιπέδων της μηλονικής διαλδεϋδης (malondialdehyde/MDA), στην αιμόλεμφο, τον πεπτικό αδένα και τα βράγχια. ΠΕ 3.6:Προσδιορισμός των επιπέδων της ολικής γλουταθειόνης στην αιμόλεμφο. 3ο έτος ΠΕ 4. Μελέτη της επαγωγής οξειδωτικού stress σε απομονωμένα αιμοκύτταρα, μετά από έκθεση σε διαφορετικές αραιώσεις του δείγματος. ΠΕ 4.1: Εκτίμηση της πρόσληψης της χρωστικής neutral red. ΠΕ 4.2: Προσδιορισμός των ανιόντων σουπεροξειδίου και των νιτρικών οξειδίων. ΠΕ 4.3: Εκτίμηση της λιπιδικής υπεροξείδωσης, μέσω του προσδιορισμού των επιπέδων της MDA.

1. Παρουσίαση ερευνητικών αποτελεσμάτων – 1ο έτος (ΠΕ 1 & 2) ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΚΑΡΑΘΕΟΔΩΡΗΣ 2010 Κωδ. Υποέργου: D 179 1. Παρουσίαση ερευνητικών αποτελεσμάτων – 1ο έτος (ΠΕ 1 & 2) 1ο έτος - Συλλογή στραγγισμάτων από ΧΥΤΑ του Δ. Αιγιαλείας (Ν. Αχαΐας) ΠΕ 1. Ανάλυση φυσικοχημικών παραμέτρων των δειγμάτων. 1.1: Μέτρηση φυσικοχημικών παραμέτρων. 1.2: Μέτρηση βαρέων μετάλλων και πολυχλωριομένων διφαινυλίων (PCB’s) ΠΕ 2. Έλεγχος τοξικότητας με χρήση των Artoxkit TM και Thamnotoxkit FTM. ΧΥΤΑ Αιγείρας (38° 7.519 N, 0.22° 19.903 E, 287m υψόμετρο, Ανατολική Αιγιαλεία, ν. Αχαΐας). Ενεργός από το 2006 Καλύπτει 48ha επιφάνειας Διαθέσιμη δυναμική = 130 000 m3. Δέχεται αστικά απορρίμματα από τις κωμοπόλεις Αιγείρα, Ακράτα και Διακοπτό (πληθυσμός 12003 έως 55900). Διαδικασία συλλογής στραγγίσματος - διατήρηση, μεταφορά και επεξεργασία δειγμάτων. Συλλογή 10L στραγγίσματος κατά το 1ο δεκαήμερο των μηνών Φεβρουαρίου, Απριλίου, Ιουνίου, Αυγούστου, Οκτωβρίου, Δεκεμβρίου του έτους 2011, σύμφωνα με γνωστά πρωτόκολλα εργασίας του «Standard Methods for the Examination of Water and Wastewater» (APHA, 1995) Όγκος των αποβλήτων και κλιματολογικά δεδομένα. Αρχεία διεύθυνσης ΧΥΤΑ σχετικά με τον όγκο των απορριμμάτων. Κλιματολογικά δεδομένα από Εθνική Μετεωρολογική Υπηρεσία (σταθμός Βέλου Κορινθίας). Εικόνα 1. Περιοχή του ΧΥΤΑ του Δ. Αιγιαλείας (Ν. Αχαΐας) και δεξαμενή συλλογής στραγγισμάτων.

1. Παρουσίαση ερευνητικών αποτελεσμάτων – 1ο έτος (ΠΕ 1 & 2) ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΚΑΡΑΘΕΟΔΩΡΗΣ 2010 Κωδ. Υποέργου: D 179 1. Παρουσίαση ερευνητικών αποτελεσμάτων – 1ο έτος (ΠΕ 1 & 2) 1ο έτος - Συλλογή στραγγισμάτων από ΧΥΤΑ του Δ. Αιγιαλείας (Ν. Αχαΐας) ΠΕ 1. Ανάλυση φυσικοχημικών παραμέτρων των δειγμάτων. 1.1: Μέτρηση φυσικοχημικών παραμέτρων. 1.2: Μέτρηση βαρέων μετάλλων και πολυχλωριομένων διφαινυλίων (PCB’s) ΠΕ 2. Έλεγχος τοξικότητας με χρήση των Artoxkit TM και Thamnotoxkit FTM. Μέτρηση φυσικοχημικών παραμέτρων (πρωτόκολλα εργασίας APHA, 1998) (Πίνακας 1Α). Μέτρηση βαρέων μετάλλων (Aτομική απορρόφηση (Perkin Elmer Aanalyst 800), έπειτα από χώνευση των δειγμάτων, APHA 1998) (Πίνακας 1Β). Υπολογισμός λόγων BOD5/COD & BOD5/NH4-N. Έλεγχος εποχιακών διακυμάνσεων: ANOVA (Bonferonni test, p<0.05, SPSS Inc.). Προσδιορισμός PCBs σε δείγματα χώματος γύρω από την δεξαμενή αποθήκευσης των στραγγισμάτων (Immunoassay Method For Soil Extracts, Soil Extraction Kit και PCB ιn Soil Reagent Set, Hach Lange). Πίνακας 1. Φυσικοχημικοί παράμετροι που μετρήθηκαν στα δείγματα των στραγγισμάτων

1. Παρουσίαση ερευνητικών αποτελεσμάτων – 1ο έτος (ΠΕ 1 & 2) ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΚΑΡΑΘΕΟΔΩΡΗΣ 2010 Κωδ. Υποέργου: D 179 1. Παρουσίαση ερευνητικών αποτελεσμάτων – 1ο έτος (ΠΕ 1 & 2) 1ο έτος - Συλλογή στραγγισμάτων από ΧΥΤΑ του Δ. Αιγιαλείας (Ν. Αχαΐας) ΠΕ 1. Ανάλυση φυσικοχημικών παραμέτρων των δειγμάτων. 1.1: Μέτρηση φυσικοχημικών παραμέτρων. 1.2: Μέτρηση βαρέων μετάλλων και πολυχλωριομένων διφαινυλίων (PCB’s) ΠΕ 2. Έλεγχος τοξικότητας 2.1 Artoxkit TM (Artemia franciscana) 2.2 Thamnotoxkit FTM (Thamnocephalus platyurus) 2.3 Rotoxkit (Brachionus plicatilis) 2.3 Algal bioassay (Dunaliella tertiolecta) Έκθεση 24h (test θνησιμότητας, LC) Thamnotoxkit FTM (Thamnocephalus platyurus) Artoxkit M (Artemia franciscana) Rotoxkit M Brachionus plicatilis) Dunaliella tertiolecta (algal bioassay) Υπολογισμός LC50 (Probit, p<0,05) Tοξικές μονάδες TU (Sprague and Ramsay,1965) Έκθεση 72h (Πρωτόκολλο OECD 201). Υπολογισμός IC50 (Probit, p<0,05) . (α) (β) (γ) (δ) Κατηγοριοποίηση των στραγγισμάτων με βάσει τις τιμές TU. HC TU Χαρακτηρισμός I <0.4 Μη τοξικό II 0.4<TU<1 Ελαφρώς τοξικό III 1<TU<10 Τοξικό IV 10<TU Πολύ τοξικό V TU>100 Πάρα πολύ τοξικό Εικόνα 2. Τυπικές μορφές ατόμων α) T. platyurrus , β) Α. franciscana, γ) Brachionus plicatilis και δ) Dunaliella tertiolecta

1. Παρουσίαση ερευνητικών αποτελεσμάτων – 1ο έτος (ΠΕ 1 & 2) ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΚΑΡΑΘΕΟΔΩΡΗΣ 2010 Κωδ. Υποέργου: D 179 1. Παρουσίαση ερευνητικών αποτελεσμάτων – 1ο έτος (ΠΕ 1 & 2) 1ο έτος - Συλλογή στραγγισμάτων από ΧΥΤΑ του Δ. Αιγιαλείας (Ν. Αχαΐας) ΠΕ 1. Ανάλυση φυσικοχημικών παραμέτρων των δειγμάτων. 1.1: Μέτρηση φυσικοχημικών παραμέτρων. 1.2: Μέτρηση βαρέων μετάλλων και πολυχλωριομένων διφαινυλίων (PCB’s) ΠΕ 2. Έλεγχος τοξικότητας 2.1 Artoxkit TM (Artemia franciscana) 2.2 Thamnotoxkit FTM (Thamnocephalus platyurus) 2.3 Rotoxkit (Brachionus plicatilis) 2.3 Algal bioassay (Dunaliella tertiolecta) Έλεγχος εποχιακών διακυμάνσεων (Mann-Whitney u-test (p<0.05, SPSS Inc.). Διερεύνηση της ύπαρξης στατιστικώς σημαντικών συσχετίσεων μεταξύ του ύψους υετού και των επιπέδων των φυσικοχημικών παραμέτρων και των βαρέων μετάλλων (Pearson rank correlation analysis (p<0.05). Διερεύνηση της ύπαρξης ή μη εποχιακών μεταβολών και προσδιορισμός παραμέτρων με τη μεγαλύτερη βαρύτητα (ανάλυσης Κύριων Συνιστωσών- Principal Component Analysis/PCA). Έλεγχος στατιστικά σημαντικών συσχετίσεων μεταξύ των παραμέτρων (με τα μεγαλύτερα βάρη) που συσχετίζονται με το ύψος υετού και των τιμών 24h LC50 και 72h IC50. Έλεγχος συσχετίσεων μεταξύ βιοτικών και αβιοτικών παραγόντων

1. Παρουσίαση ερευνητικών αποτελεσμάτων – 1ο έτος (ΠΕ 1 & 2) ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΚΑΡΑΘΕΟΔΩΡΗΣ 2010 Κωδ. Υποέργου: D 179 1. Παρουσίαση ερευνητικών αποτελεσμάτων – 1ο έτος (ΠΕ 1 & 2) Όγκος των αποβλήτων και κλιματολογικά δεδομένα - Αποτελέσματα. 1ο έτος - Συλλογή στραγγισμάτων από ΧΥΤΑ του Δ. Αιγιαλείας (Ν. Αχαΐας) ΠΕ 1. Ανάλυση φυσικοχημικών παραμέτρων των δειγμάτων. 1.1: Μέτρηση φυσικοχημικών παραμέτρων. 1.2: Μέτρηση βαρέων μετάλλων και πολυχλωριομένων διφαινυλίων (PCB’s) ΠΕ 2. Έλεγχος τοξικότητας 2.1 Artoxkit TM (Artemia franciscana) 2.2 Thamnotoxkit FTM (Thamnocephalus platyurus) 2.3 Rotoxkit (Brachionus plicatilis) 2.3 Algal bioassay (Dunaliella tertiolecta) Διάγραμμα 1. Όγκος απορριμμάτων που δέχθηκε ο ΧΥΤΑ ανά μήνα, κατά τη διάρκεια του 2011. Όγκος απορριμμάτων = 343- 1127 τόνοι/μήνα. Υψηλότερες τιμές βροχόπτωσης το Φεβρουάριο (135.5 mm/μήνα) και χαμηλότερες τον Ιούνιο, Αύγουστο, Νοέμβριο και Δεκέμβριο (0 mm/μήνα). Σημαντική μείωση της παροχής των στραγγισμάτων προς τη δεξαμενή συλλογής τους κατά τους μήνες με τη χαμηλότερη βροχόπτωση. Διάγραμμα 2. Θερμοκρασία, ύψος υετού (μέσες μηνιαίες τιμές & αθροιστικό ύψος υετού) και παροχή στραγγισμάτων (flow rate) κατά τις δειγματοληψίες του έτους 2011.

1. Παρουσίαση ερευνητικών αποτελεσμάτων – 1ο έτος (ΠΕ 1 & 2) ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΚΑΡΑΘΕΟΔΩΡΗΣ 2010 Κωδ. Υποέργου: D 179 1. Παρουσίαση ερευνητικών αποτελεσμάτων – 1ο έτος (ΠΕ 1 & 2) Πίνακας 2. Φυσικοχημικές παράμετροι σε δείγματα στραγγισμάτων ανά δειγματοληπτική περίοδο. 1ο έτος - Συλλογή στραγγισμάτων από ΧΥΤΑ του Δ. Αιγιαλείας (Ν. Αχαΐας) ΠΕ 1. Ανάλυση φυσικοχημικών παραμέτρων των δειγμάτων. 1.1: Μέτρηση φυσικοχημικών παραμέτρων. 1.2: Μέτρηση βαρέων μετάλλων και πολυχλωριομένων διφαινυλίων (PCB’s) ΠΕ 2. Έλεγχος τοξικότητας 2.1 Artoxkit TM (Artemia franciscana) 2.2 Thamnotoxkit FTM (Thamnocephalus platyurus) 2.3 Rotoxkit (Brachionus plicatilis) 2.3 Algal bioassay (Dunaliella tertiolecta) Διάγραμμα 3. Επίπεδα PCBs (σε mg/L) σε δείγματα χώματος που συλλέχθηκαν από την περιοχή γύρω από τη δεξαμενή συλλογής κατά τη διάρκεια των δειγματοληπτικών περιόδων. Διάγραμμα 4. Υπολογισμός των λόγων BOD5/COD (A) και BOD5/NH4–N (B) σε δείγματα στραγγισμάτων ανά δειγματοληπτική περίοδο. Σημαντική διαφοροποίηση Οκτωβρίου και Δεκεμβρίου.

1. Παρουσίαση ερευνητικών αποτελεσμάτων – 1ο έτος (ΠΕ 1 & 2) ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΚΑΡΑΘΕΟΔΩΡΗΣ 2010 Κωδ. Υποέργου: D 179 1. Παρουσίαση ερευνητικών αποτελεσμάτων – 1ο έτος (ΠΕ 1 & 2) 1ο έτος - Συλλογή στραγγισμάτων από ΧΥΤΑ του Δ. Αιγιαλείας (Ν. Αχαΐας) ΠΕ 1. Ανάλυση φυσικοχημικών παραμέτρων των δειγμάτων. 1.1: Μέτρηση φυσικοχημικών παραμέτρων. 1.2: Μέτρηση βαρέων μετάλλων και πολυχλωριομένων διφαινυλίων (PCB’s) ΠΕ 2. Έλεγχος τοξικότητας 2.1 Artoxkit TM (Artemia franciscana) 2.2 Thamnotoxkit FTM (Thamnocephalus platyurus) 2.3 Rotoxkit (Brachionus plicatilis) 2.3 Algal bioassay (Dunaliella tertiolecta) Πίνακας 3. Χαρακτηρισμός των στραγγισμάτων, βάσει των τοξικών μονάδων (ΤU). Διάγραμμα 5. Προσδιορισμός των τιμών 24 h LC50 (% v/v) στους οργανισμούς (A) Thamnocephalus platyurus, (B) Artemia franciscana, (Γ) Brachionus plicatilis και 72 h IC50 στο μικροφύκος (Δ) Dunaliella tertiolecta έπειτα από έκθεσή τους σε δείγματα στραγγισμάτων από κάθε δειγματοληπτική περίοδο. Παρά τις μεταβολές που παρατηρήθηκαν στην επαγόμενη τοξικότητα των εποχικών δειγμάτων, στην πλειοψηφία τους παραμένουν τοξικά-πολύ τοξικά.

1. Παρουσίαση ερευνητικών αποτελεσμάτων – 1ο έτος (ΠΕ 1 & 2) ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΚΑΡΑΘΕΟΔΩΡΗΣ 2010 Κωδ. Υποέργου: D 179 1. Παρουσίαση ερευνητικών αποτελεσμάτων – 1ο έτος (ΠΕ 1 & 2) 1ο έτος - Συλλογή στραγγισμάτων από ΧΥΤΑ του Δ. Αιγιαλείας (Ν. Αχαΐας) ΠΕ 1. Ανάλυση φυσικοχημικών παραμέτρων των δειγμάτων. 1.1: Μέτρηση φυσικοχημικών παραμέτρων. 1.2: Μέτρηση βαρέων μετάλλων και πολυχλωριομένων διφαινυλίων (PCB’s) ΠΕ 2. Έλεγχος τοξικότητας 2.1 Artoxkit TM (Artemia franciscana) 2.2 Thamnotoxkit FTM (Thamnocephalus platyurus) 2.3 Rotoxkit (Brachionus plicatilis) 2.3 Algal bioassay (Dunaliella tertiolecta) Έλεγχος συσχετίσεων μεταξύ βιοτικών και αβιοτικών παραγόντων Πίνακας 4. Ανάλυση συσχέτισης (Pearson t-test, p < 0.05) μεταξύ του ύψους του υετού (RF) και των φυσικοχημικών παραμέτρων που ελήφθησαν κατά τη διάρκεια των δειγματοληπτικών περιόδων (N= 36). Πίνακας 5. Στατιστικώς σημαντικές συσχετίσεις (Pearson t-test, p<0.05) μεταξύ τιμών LC50 και/ή IC50 και τιμών των φυσικοχημικών χαρακτηριστικών (A) και του λόγου BOD5/NH4-N (B) που προσδιορίστηκαν ανά δειγματοληπτική περίοδο (N=36). *. Επίπεδο σημαντικότητας 0.05. **.Επίπεδο σημαντικότητας 0.01. Οι παράμετροι που συσχετίζονται με το ύψος του υετού εμφανίζουν εποχική διαφοροποίηση. Σημαντική αρνητική συσχέτιση μεταξύ Cond, TDS, NO3-, TN και NH4-N και 24h LC50 και 72h IC50. Οι παράμετροι COD, T-Ph, Cl-, PO4 +3 –P, P2O5 συσχετίζονται αρνητικά με τις τιμές 24h LC50 και 72h IC50, εκτός από την περίπτωση της Artemia franciscana. Υπάρχει σημαντική συσχέτιση μεταξύ του λόγου BOD5/NH4-N και των τιμών 24h LC50 και 72h IC50. Διάγραμμα 6. Διαφοροποίηση των τιμών των φυσικοχημικών παραμέτρων που σχετίζονται με το ύψος του υετού σε σχέση με την δειγματοληπτική περίοδο.

1. Παρουσίαση ερευνητικών αποτελεσμάτων – 2ο έτος (ΠΕ 3) ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΚΑΡΑΘΕΟΔΩΡΗΣ 2010 Κωδ. Υποέργου: D 179 1. Παρουσίαση ερευνητικών αποτελεσμάτων – 2ο έτος (ΠΕ 3) Προκαταρκτικός πειραματικός σχεδιασμός 2ο έτος ΠΕ 3. Μελέτη τοξικών επιπτώσεων του στραγγίσματος σε ιστούς του μυδιού Βιοενδείκτη Mytilus galloprovincialis (Lmk), με τη χρήση Βιομαρτύρων. ΠΕ 3.1: Εκτίμηση της σταθερότητας της λυσοσωμικής μεμβράνης σε αιμοκύτταρα, με χρήση της χρωστικής neutral red (neutral red retention time/NRR). ΠΕ 3.2: Ανίχνευση μικροπυρήνων σε αιμοκύτταρα και κύτταρα βραγχίων. ΠΕ 3.3: Εκτίμηση του βαθμού βλάβης του DNA σε αιμοκύτταρα. ΠΕ 3.4: Προσδιορισμός των επιπέδων των μεταλλοθειονινών στον πεπτικό αδένα και τα βράγχια. ΠΕ 3.5: Εκτίμηση της λιπιδικής υπεροξείδωσης, μέσω προσδιορισμού των επιπέδων της μηλονικής διαλδεϋδης (malondialdehyde/MDA), στην αιμόλεμφο, τον πεπτικό αδένα και τα βράγχια. ΠΕ 3.6:Προσδιορισμός των επιπέδων της ολικής γλουταθειόνης στην αιμόλεμφο. Συλλογή μυδιών από Κόλπο Κοντινόβα. Εγκλιματισμός για 7 ημέρες υπό σταθερές συνθήκες (αλατότητα 35-37‰, θερμοκρασία 15οC, διέλευση του νερού από κατάλληλα φίλτρα καθαρισμού και από λάμπα UV). Έλεγχος βιωσιμότητας/θνησιμότητας (toxicity test 96h) μετά από έκθεση σε διαφορετικές συγκεντρώσεις στραγγίσματος (δείγμα Νοεμβρίου 2011). Προσδιορισμός τιμές 96h LC50 Πειραματικός σχεδιασμός-Μέτρηση δεικτών stress Έκθεση μυδιών σε υποθανατογόνες συγκεντρώσεις στραγγίσματος για 96h. Συλλογή ιστών (αιμόλεμφος, πεπτικός αδένας, βράγχια) και μελέτη δεικτών stress

1. Παρουσίαση ερευνητικών αποτελεσμάτων – 2ο έτος (ΠΕ 3) ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΚΑΡΑΘΕΟΔΩΡΗΣ 2010 Κωδ. Υποέργου: D 179 1. Παρουσίαση ερευνητικών αποτελεσμάτων – 2ο έτος (ΠΕ 3) Προκαταρκτικός πειραματικός σχεδιασμός 2ο έτος ΠΕ 3. Μελέτη τοξικών επιπτώσεων του στραγγίσματος σε ιστούς του μυδιού Βιοενδείκτη Mytilus galloprovincialis (Lmk), με τη χρήση Βιομαρτύρων. ΠΕ 3.1: Εκτίμηση της σταθερότητας της λυσοσωμικής μεμβράνης σε αιμοκύτταρα, με χρήση της χρωστικής neutral red (neutral red retention time/NRR). ΠΕ 3.2: Ανίχνευση μικροπυρήνων σε αιμοκύτταρα και κύτταρα βραγχίων. ΠΕ 3.3: Εκτίμηση του βαθμού βλάβης του DNA σε αιμοκύτταρα. ΠΕ 3.4: Προσδιορισμός των επιπέδων των μεταλλοθειονινών στον πεπτικό αδένα και τα βράγχια. ΠΕ 3.5: Εκτίμηση της λιπιδικής υπεροξείδωσης, μέσω προσδιορισμού των επιπέδων της μηλονικής διαλδεϋδης (malondialdehyde/MDA), στην αιμόλεμφο, τον πεπτικό αδένα και τα βράγχια. ΠΕ 3.6:Προσδιορισμός των επιπέδων της ολικής γλουταθειόνης στην αιμόλεμφο. Συλλογή μυδιών από Κόλπο Κοντινόβα. Εγκλιματισμός για 7 ημέρες υπό σταθερές συνθήκες (αλατότητα 35-37‰, θερμοκρασία 15οC, διέλευση του νερού από κατάλληλα φίλτρα καθαρισμού και από λάμπα UV). Έλεγχος βιωσιμότητας/θνησιμότητας (toxicity test 96h) μετά από έκθεση σε διαφορετικές συγκεντρώσεις στραγγίσματος (δείγμα Νοεμβρίου 2011). Προσδιορισμός τιμές 96h LC50 Δοκιμασία θνησιμότητας - Αποτελέσματα 96h LC50 = 0.526% v/v Διάγραμμα 8. Προσδιορισμός το χρόνου αποσταθεροποίησης των λυσοσωμικών μεμβρανών (NRRT) σε αιμοκύτταρα ατόμων που εκτέθηκαν σε 0.01, 0.1 και 0.5%, v/v στραγγίσματος για 96 h. Διάγραμμα 7. Προσδιορισμός της θνησιμότητας του είδους Mytilus galloprovincialis μετά από έκθεσή του σε διαφορετικές συγκεντρώσεις στραγγίσματος για 96 h (LC50 και LC10). Ελάχιστες συγκεντρώσεις στραγγίσματος ευθύνονται για την πρόκληση θανατογόνων και κυτταροτοξικών επιπτώσεων στα δίθυρα Μαλάκια.

1. Παρουσίαση ερευνητικών αποτελεσμάτων – 2ο έτος (ΠΕ 3) ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΚΑΡΑΘΕΟΔΩΡΗΣ 2010 Κωδ. Υποέργου: D 179 1. Παρουσίαση ερευνητικών αποτελεσμάτων – 2ο έτος (ΠΕ 3) 2ο έτος ΠΕ 3. Μελέτη τοξικών επιπτώσεων του στραγγίσματος σε ιστούς του μυδιού Βιοενδείκτη Mytilus galloprovincialis (Lmk), με τη χρήση Βιομαρτύρων. ΠΕ 3.1: Εκτίμηση της σταθερότητας της λυσοσωμικής μεμβράνης σε αιμοκύτταρα, με χρήση της χρωστικής neutral red (neutral red retention time/NRR). ΠΕ 3.2: Ανίχνευση μικροπυρήνων σε αιμοκύτταρα και κύτταρα βραγχίων. ΠΕ 3.3: Εκτίμηση του βαθμού βλάβης του DNA σε αιμοκύτταρα. ΠΕ 3.4: Προσδιορισμός των επιπέδων των μεταλλοθειονινών στον πεπτικό αδένα και τα βράγχια. ΠΕ 3.5: Εκτίμηση της λιπιδικής υπεροξείδωσης, μέσω προσδιορισμού των επιπέδων της μηλονικής διαλδεϋδης (malondialdehyde/MDA), στην αιμόλεμφο, τον πεπτικό αδένα και τα βράγχια. ΠΕ 3.6:Προσδιορισμός των επιπέδων της ολικής γλουταθειόνης στην αιμόλεμφο. Διάγραμμα 9. Συχνότητα εμφάνισης πυρηνικών ανωμαλιών (ανά 1000 κύτταρα) σε (Α) αιμοκύτταρα και (Β) βράγχια μυδιών, έπειτα από έκθεσή τους σε 0.01 και 0.1%, v/v στραγγίσματος για 96 h. Διάγραμμα 10. Επίπεδα βλάβης του DNA (εκφρασμένος ως ποσοστό του γενετικού υλικού που αντιστοιχεί στην ουρά του κομήτη, % DNA in tail) σε αιμοκύτταρα μυδιών, μετά από έκθεση σε 0.01 και 0.1% v/v στραγγίσματος για 96h. Ύπαρξη ουσιών με ισχυρή μεταλλαξιγόνο και γενοτοξική δράση.

1. Παρουσίαση ερευνητικών αποτελεσμάτων – 2ο έτος (ΠΕ 3) ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΚΑΡΑΘΕΟΔΩΡΗΣ 2010 Κωδ. Υποέργου: D 179 1. Παρουσίαση ερευνητικών αποτελεσμάτων – 2ο έτος (ΠΕ 3) 2ο έτος ΠΕ 3. Μελέτη τοξικών επιπτώσεων του στραγγίσματος σε ιστούς του μυδιού Βιοενδείκτη Mytilus galloprovincialis (Lmk), με τη χρήση Βιομαρτύρων. ΠΕ 3.1: Εκτίμηση της σταθερότητας της λυσοσωμικής μεμβράνης σε αιμοκύτταρα, με χρήση της χρωστικής neutral red (neutral red retention time/NRR). ΠΕ 3.2: Ανίχνευση μικροπυρήνων σε αιμοκύτταρα και κύτταρα βραγχίων. ΠΕ 3.3: Εκτίμηση του βαθμού βλάβης του DNA σε αιμοκύτταρα. ΠΕ 3.4: Προσδιορισμός των επιπέδων των μεταλλοθειονινών στον πεπτικό αδένα και τα βράγχια. ΠΕ 3.5: Εκτίμηση της λιπιδικής υπεροξείδωσης, μέσω προσδιορισμού των επιπέδων της μηλονικής διαλδεϋδης (malondialdehyde/MDA), στην αιμόλεμφο, τον πεπτικό αδένα και τα βράγχια. ΠΕ 3.6:Προσδιορισμός των επιπέδων της ολικής γλουταθειόνης στην αιμόλεμφο. Πίνακας 7. Προσδιορισμός παραμέτρων που σχετίζονται με το οξειδωτικό stress στους ιστούς μυδιών που εκτέθηκαν σε υποθανατογόνες συγκεντρώσεις στραγγίσματος για 96h. Διάγραμμα 11. Επίπεδα των MT στα βράγχια (A) και στον πεπτικό αδένα (B) των μυδιών, μετά από έκθεσή τους σε 0.01 και 0.1% v/v στραγγίσματος για 96 . Στράγγισμα (% v/v) 0,01 0,1 * .O2- H 1,622 ± 0,329ab 2,559 ± 0,348 a 2,576 ± 0,256 b * MDA H 0,514 ± 0.023ab 0,753 ± 0.186a 0,801 ± 0.132b **MDA G 4,333 ± 0,079 ab 4,732 ± 0,224 a 5,146 ± 0,194 b **MDA DG 3,274 ± 0,261 ab 4,685 ± 1,095 a 5,133 ± 0,137 b H: αιμόλεμφος (haemolymph); G: βράγχια (gills); DG:πεπτικός αδένας (digestive gland) * OD620nm/mg protein **nmol MDA/mg protein Διάγραμμα 12. Επίπεδα της ολικής γλουταθειόνης στην αιμόλεμφο των μυδιών, έπειτα από έκθεσή τους σε 0.01 και 0.1% v/v στραγγίσματος για 96 h. Ύπαρξη ουσιών με ισχυρή οξειδωτική δράση.

1. Παρουσίαση ερευνητικών αποτελεσμάτων – 3ο έτος (ΠΕ 4) ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΚΑΡΑΘΕΟΔΩΡΗΣ 2010 Κωδ. Υποέργου: D 179 1. Παρουσίαση ερευνητικών αποτελεσμάτων – 3ο έτος (ΠΕ 4) 3ο έτος ΠΕ 4. Μελέτη της επαγωγής οξειδωτικού stress σε απομονωμένα αιμοκύτταρα, μετά από έκθεση σε διαφορετικές αραιώσεις του δείγματος. ΠΕ 4.1: Εκτίμηση της πρόσληψης της χρωστικής neutral red. ΠΕ 4.2: Προσδιορισμός των ανιόντων σουπεροξειδίου και των νιτρικών οξειδίων. ΠΕ 4.3: Εκτίμηση της λιπιδικής υπεροξείδωσης, μέσω του προσδιορισμού των επιπέδων της MDA. Πίνακας 8. Εκτίμηση της βιωσιμότητας των εκτιθέμενων αιμοκυττάρων, με την τεχνική Neutral Red Retention (NRR) time. Οι τιμές στην παρένθεση αντιστοιχούν στο % ποσοστό βιωσιμότητας των κυττάρων σε κάθε περίπτωση. Διάγραμμα 13. Προσδιορισμός (Α) των ανιόντων υπεροξειδίου (·Ο2-) και (Β) των νιτρικών οξειδίων (οξειδίων του αζώτου) σε απομονωμένα αιμοκύτταρα που εκτέθηκαν σε 0.01, 0.1, 1 και 10% ν/ν του στραγγίσματος για 1h. Διάγραμμα 14. Προσδιορισμός λιπιδικής υπεροξείδωσης (επίπεδα MDA) σε απομονωμένα αιμοκύτταρα που εκτέθηκαν σε 0.01, 0.1, 1 και 10% ν/ν του στραγγίσματος για 1h.

1. Παρουσίαση ερευνητικών αποτελεσμάτων – Συμπεράσματα μελέτης ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΚΑΡΑΘΕΟΔΩΡΗΣ 2010 Κωδ. Υποέργου: D 179 1. Παρουσίαση ερευνητικών αποτελεσμάτων – Συμπεράσματα μελέτης Οι τιμές των φυσικοχημικών χαρακτηριστικών & των βαρέων μετάλλων είναι ενδεικτικές των τιμών που αντιστοιχούν σε «παλαιούς» ΧΥΤΑ (δεύτερο στάδιο της αναερόβιας αποικοδόμησης/ στάδιο της μεθανογένεσης) Το ύψος του υετού σε ημι-άνυδρες περιοχές μπορεί να καθορίσει την ποιότητα και την ποσότητα των στραγγισμάτων. Ο έλεγχος των στραγγισμάτων θα μπορούσε να απλοποιηθεί λαμβάνοντας υπόψη την εποχική διακύμανση της σύστασης των στραγγισμάτων κατά τη διάρκεια του έτους, και περιορίζοντας τις χημικές αναλύσεις χρησιμοποιώντας τις παραμέτρους Cond, TDS, NO3−, TN, NH4–N, BOD5/NH4–N και οι T-PH σαν δείκτες. Οι φαινολικές ενώσεις πιθανό να ευθύνονται για την πρόκληση προ-παθολογικών καταστάσεων στους εκτιθέμενους οργανισμούς και συνεπώς θα πρέπει να εξετάζονται ανά τακτά χρονικά διαστήματα. Τα στραγγίσματα κρίνονται τοξικά για το σύνολο των υδρόβιων οργανισμών που μελετήθηκαν. Ακόμα και σε πολύ χαμηλές συγκεντρώσεις μπορεί να επιφέρουν κυτταροτοξικές και οξειδωτικές βλάβες στους υδρόβιους οργανισμούς. Τα αυξημένα επίπεδα πυρηνικών ανωμαλιών στα κύτταρα του διθύρου μαλακίου αποδεικνύουν την ύπαρξη γενοτοξικών/μεταλλαξιγόνων παραγόντων στα στραγγίσματα. Επίτευξη στόχου μελέτης… Ανάδειξη των περιβαλλοντικών επιπτώσεων των διαφυγόντων στραγγισμάτων, μέσω των κυτταροτοξικών, οξειδωτικών και γενοτοξικών επιπτώσεων που μπορεί να επιφέρουν σε υδρόβιους οργανισμούς, καθώς και της ανάγκης για ορθή διαχείρισής τους.

Μεταπτυχιακό δίπλωμα ειδίκευσης (ΜΔΕ) ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΚΑΡΑΘΕΟΔΩΡΗΣ 2010 Κωδ. Υποέργου: D 179 2. Επαγγελματική πορεία υποτρόφων Α/Α Ονοματεπώνυμο Ειδικότητα Μεταπτυχιακό δίπλωμα ειδίκευσης (ΜΔΕ) Σημερινή κατάσταση 1 ΤΣΑΡΠΑΛΗ ΒΑΣΙΛΙΚΗ Ιχθυολόγος-Περιβαλλοντολόγος (Πτυχιούχος Τμήματος Επιστημών της Θάλασσας, Πανεπιστήμιο Αιγαίου) Οικολογία-διαχείριση και Προστασία Φυσικού Περιβάλλοντος- ΜΠΣ Τμήμα Βιολογίας Υποψήφια διδάκτορας του Τμήματος Βιολογίας 2 ΚΟΝΤΑΛΗ ΜΑΤΙΝΑ Περιβαλλοντολόγος (Πτυχιούχος Τμήματος Διαχείρισης Περιβάλλοντος και Φυσικών Πόρων, με έδρα το Αγρίνιο, Πανεπιστήμιο Πατρών) Ελεύθερος επαγγελματίας 3. Επιτεύγματα του έργου που πρέπει να αναφερθούν - Διάχυση αποτελεσμάτων Τα αποτελέσματα της παρούσας μελέτης γνωστοποιήθηκαν στην επιστημονική κοινότητα, μέσω της συμμετοχής της ερευνητικής ομάδας στα παρακάτω Συνέδρια: Ελληνικά Συνέδρια Τσαρπαλή Βασιλική, Κονταλή Ματίνα και Στέφανος Νταϊλιάνης. Προκαταρκτική μελέτη της σύστασης στραγγισματων από ΧΥΤΑ και οι εν δυνάμει τοξικές επιπτώσεις τους σε υδρόβιους οργανισμούς. 33ο ΕΤΗΣΙΟ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ, 19-21 Μαΐου 2011, ΕΔΕΣΣΑ. Τσαρπαλή Β., Κονταλή Μ. και Νταϊλιάνης Σ. Συμβολή του μονοκύτταρου φυτοπλαγκτονικού οργανισμού Dunaliella tertiolecta στο πεδίο της οικοτοξικολογίας: μελέτη της τοξικότητας των στραγγισμάτων. 4ο ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΜΙΚΡΟΒΙΟΚΟΣΜΟΣ: ΑΟΡΑΤΗ ΠΗΓΗ ΖΩΗΣ, 21-23 Οκτωβρίου, 2011, ΙΩΑΝΝΙΝΑ. Τσαρπαλή Βασιλική και Στέφανος Νταϊλιάνης. Μελέτη των εποχιακών μεταβολών της σύστασης και της τοξικότητας των στραγγισμάτων με τη χρήση φυσικοχημικών και οικοτοξικολογικών παραμέτρων. 34ο ΕΤΗΣΙΟ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ, 17-19 Μαΐου 2012, ΤΡΙΚΑΛΑ. Τουφεξή Ειρήνη, Τσαρπαλή Βασιλική, Ευθυμίου Ιωάννα, Βιδάλη Μαρία-Σοφία, Βλαστός Δημήτριος και Νταϊλιάνης Στέφανος. Στραγγίσματα και περιβάλλον: μια διαρκής απειλή για τους υδρόβιους οργανισμούς και τη Δημόσια Υγεία. 35ο ΕΤΗΣΙΟ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΟ ΣΥΝΕΔΡΙΟ ΤΗΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΕΤΑΙΡΕΙΑΣ ΒΙΟΛΟΓΙΚΩΝ ΕΠΙΣΤΗΜΩΝ, 23-25 Μαΐου 2013, ΝΑΥΠΛΙΟ. Διεθνή Συνέδρια Vasiliki Tsarpali, Stefanos Dailianis. Marine environmental impact of landfill leachate: investigation of prepathological alterations in tissues of organism-bioindicator Mytilus galloprovincialis. INTERNATIONAL CONGRESS ON THE ZOOGEOGRAPHY, ECOLOGY AND EVOLUTION OF SOUTHEASTERN EUROPE AND THE EASTERN MEDITERRANEAN, 18-20 June 2012, ATHENS, GREECE. Vasiliki Tsarpali, Stefanos Dailianis. Landfill leachate composition and toxic potency in semi-arid areas: an integrated approach with the use of physicochemical and toxicological data. THIRD INTERNATIONAL SYMPOSIUM ON GREEN CHEMISTRY FOR ENVIRONMENT, HEALTH AND DEVELOPMENT, 3-5 October 2012, SKIATHOS Island, GREECE.

ΠΡΟΓΡΑΜΜΑ ΚΑΡΑΘΕΟΔΩΡΗΣ 2010 Κωδ. Υποέργου: D 179 3. Επιτεύγματα του έργου που πρέπει να αναφερθούν - Διάχυση αποτελεσμάτων Τα αποτελέσματα του προγράμματος δημοσιεύθηκαν σε 3 διεθνή περιοδικά με κριτές: Toufexi, E., Tsarpali, V., Efthimiou, I., Vidali, M-S., Vlastos, D., Dailianis, S. (2013). Environmental and human risk assessment of landfill leachate: an integrated approach with the use of cytotoxic and genotoxic stress indices in mussel and human cells. Journal of Hazardous Materials 260, 593-601. Tsarpali, V. and Dailianis, S. (2012). Investigation of landfill leachate toxic potency: an integrated approach with the use of stress indices in tissues of mussels. Aquatic Toxicology 124-125, 58-65. Tsarpali, V., Kamilari, M. and Dailianis, S. (2012). Seasonal alterations of landfill leachate composition and toxic potency in semi-arid regions. Journal of Hazardous Materials 233-234, 163-171. Μέρος της μελέτης δημοσιεύθηκε στην εφημερίδα Κυριακάτικη Ελευθεροτυπία στις 14 Απριλίου 2013 με τίτλο «Στραγγίσματα χωματερών: μια σταγόνα φέρνει την καταστροφή» (πηγή: http://www.enet.gr/?i=issue.el.home&date=14/04/2013&id=357469) Διεθνή απήχηση δημοσιεύσεων υποέργου: Δημοσίευση Αναφορές (2012-σήμερα) Scopus Google scholar Toufexi et al., 2013 18 21 Tsarpali & Dailianis, 2012 12 17 Tsarpali et al., 2012 16 4. Χρησιμότητα του έργου στην μετέπειτα πορεία των εμπλεκομένων Απόκτηση εμπειρίας στην επιστημονική προσέγγιση πολύπλοκων περιβαλλοντικών ζητημάτων και στη διαχείριση επιστημονικών προγραμμάτων. Η οικονομική ενίσχυση και η εμπειρία των εμπλεκομένων μέτρησε σημαντικά στη συνέχιση των σπουδών τους (δεύτερα μεταπτυχιακά ή διδακτορικές διατριβές). Εμπλουτισμός βιογραφικού των εμπλεκομένων - διεθνή αναγνώριση. Ευχαριστώ...