Διδακτικός Σχεδιασμός & Σύγχρονη Διδακτική Μεθοδολογία

Οι κοινότητες μάθησης (learning communities) Πρόκειται για «έναν ευρύχωρο όρο που μπορεί να περιγράψει ποικίλες καταστάσεις και πλαίσια μάθησης, στα οποία μια ομάδα ανθρώπων εργάζεται από κοινού, για να ικανοποιήσει συγκεκριμένες μαθησιακές ανάγκες και να μοιραστεί τις πηγές και τις δεξιότητες» (Jacobson, 2003, Jarvis, 2006) Χαρακτηρίζονται από: αλληλεξάρτηση μέσα σε ομαδικές δραστηριότητες, συμμετοχή σε συζητήσεις και στη λήψη αποφάσεων, συγκρότηση της αντίληψης, της γνώσης και του νοήματος μέσω των αλληλεπιδράσεων (Bellah et al, 1985) Μια ομάδα μαθητών γίνεται κοινότητα μάθησης μέσω της διάδρασης, των κοινών εμπειριών, της βίωσης κοινών πραγμάτων

Η ποιότητα των ανταλλαγών στις κοινότητες μάθησης διασφαλίζεται από τις συνομιλιακές δραστηριότητες (conversational discourse) (Mercer, 2000, Palinscar & Brown, 1986) που αφορούν στις: α) συζητήσεις μαθητών κατά τη διάρκεια της συνεργασίας β) επικοινωνιακές στρατηγικές που χρησιμοποιεί ο εκπαιδευτικός για να παρέχει μαθησιακή υποστήριξη που θα οδηγεί στην ποιότητα του συνομιλιακού λόγου και στην παράγωγή κοινής γνώσης (common knowledge)

Η ύπαρξη ενός οδηγού αμοιβαίων ερωτήσεων μέσα στην ομάδα (οι μαθητές ρωτούν τους συμμαθητές τους) που να προσαρμόζεται κάθε φορά στους άξονες της συνεργατικής εργασίας μπορεί να οδηγήσει σε βελτίωση των δεξιοτήτων συμμετοχής στη συζήτηση και σε ανώτερες νοητικές δεξιότητες των μαθητών (King, 1993), όπως: «Γιατί το…είναι σημαντικό για εσένα;…» «Εξήγησε μου γιατί…» ή «Εξήγησε μου πώς…» «Πώς το ….επηρεάζει το…;» «Μπορείς αν μου πεις ένα παράδειγμα για….;» «Ποια η διαφορά ανάμεσα σε…. και σε….;» «Ποιο συμπέρασμα βγαίνει σχετικά με….;» «Πώς μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε το… για να…;»

Οι επικοινωνιακές στρατηγικές του διδάσκοντα μπορούν να συμβάλουν στην βελτίωση της ποιότητας της συνομιλίας των μαθητών και στη συγκρότηση της γνώσης (Mercer, 2000), όπως: Διατήρηση της σιωπής σε στρατηγικά σημεία  ενεργοποίηση μαθητών Διατύπωση ερωτήσεων με τρόπο που να στρέφει την προσοχή των μαθητών σε θέματα που απαιτούν περισσότερη σκέψη Οικοδόμηση της συνέχειας του διαλόγου σε προηγούμενες απαντήσεις των μαθητών: α) επιβεβαίωση, β) επανάληψη λόγου των μαθητών, γ) επαναδιατύπωση παρατηρήσεων ή ελλειπτικών σχολίων των μαθητών Ενθάρρυνση των μαθητών να υποβάλλουν και οι ίδιοι ερωτήσεις Υιοθέτηση του ρόλου του μη ειδικού  παραμερισμός «αυθεντίας» και δημιουργία κλίματος συνεργασίας Προτάσεις σε πρώτο πληθυντικό (Είχαμε παρατηρήσει… Είχαμε καταλήξει στο συμπέρασμα ότι…)

Η ενθάρρυνση της διερευνητικής ομιλίας μεταξύ των μαθητών συμβάλλει στη βελτίωση της ποιότητας της συνομιλίας τους και στη συγκρότηση κοινής γνώσης (Mercer, 2000) με τις ακόλουθες τεχνικές: Επιλέγουμε κανόνες και πραγματοποιούμε συζητήσεις με τους μαθητές, ώστε να διαπιστώσουμε αν έχουν γίνει κατανοητοί, όπως: - Στήριξη ιδεών με επιχειρήματα - Ανάγκη εξασφάλισης συναίνεσης για επιμέρους ενέργειες της ομάδας - Έννοια της ομαδικής ευθύνης Οργανώνουμε δραστηριότητες άσκησης των μαθητών στην εφαρμογή των κανόνων, όπως: - Να λάβουν μια απόφαση από κοινού - Να περιγράψουν εμπειρίες τους στην ομάδα - Να αναλάβει ένα μέλος να κάνει μια ανακοίνωση στην τάξη

Συνεργατική διδασκαλία & μάθηση (cooperative learning) Στάδιο 1: Με αφετηρία την ανάγνωση κειμένων ή την παρουσίαση εκπαιδευτικού υλικού, οι μαθητές παρακινούνται να εκφράσουν τα ενδιαφέροντά τους σχετικά με συγκεκριμένες πτυχές του θέματος… Ακολουθεί συλλογική συζήτηση και καθορίζεται ένα θέμα κοινής αποδοχής Στάδιο 2: Συγκροτούνται ομάδες 4-5 ατόμων ανομοιογενείς ως προς το φύλο, τις ακαδημαϊκές επιδόσεις, την κοινωνική καταγωγή, την εθνικότητα… Αναλαμβάνουν ρόλους (συντονιστής, φροντιστής, εμψυχωτής, υπεύθυνος εργασίας, παρατηρητής) με στόχο την αλληλεξάρτηση (ομαδική αμοιβή, ατομική ευθύνη, ισότητα ευκαιριών)

Στάδιο 3: Οι μαθητές επιλέγουν την ειδική πτυχή του αντικειμένου μελέτης της ομάδας τους Στάδιο 4: Οι μαθητές κάθε ομάδας μοιράζονται τα καθήκοντα (εσωτερικός καταμερισμός των εργασιών) Στάδιο 5: Κάθε μαθητής αφοσιώνεται στην ατομική εργασία αξιοποιώντας εκπαιδευτικό υλικό (λεξικά, φωτοτυπίες, φύλλα εργασίας, υπολογιστής, βιβλία)

Στάδιο 6: Ο κάθε μαθητής εκθέτει την εργασία του στα υπόλοιπα μέλη της ομάδας--- Η ομάδα συζητά τον τρόπο σύνθεσης των ατομικών εργασιών σε συλλογική εργασία Στάδιο 7: Οι μαθητές κάθε ομάδας προετοιμάζουν την παρουσίασή τους και επιλέγουν μια ποικιλία μέσων (διαφάνειες, οπτικοακουστικό υλικό) Στάδιο 8: Οι ομάδες πραγματοποιούν τις παρουσιάσεις τους στα δεδομένα χρονικά όρια--- Ακολουθεί συζήτηση Στάδιο 9: Πραγματοποιείται αξιολόγηση σε τρία επίπεδα (η τάξη αξιολογεί τη δουλειά κάθε ομάδας, ο εκπαιδευτικός αξιολογεί τη δουλειά κάθε ομάδας, η ομάδα αποτιμά τη συμβολή κάθε μέλους)

Διδασκαλία από ομάδα εκπαιδευτικών (team teaching) Ο όρος «Ομάδα συνεργασίας εκπαιδευτικών» αποτελεί μετάφραση του αγγλοσαξονικού όρου teacher team ή team teaching ή teacher teaming. Χρησιμοποιείται προκειμένου να δηλώσει μια ομάδα εκπαιδευτικών διαφορετικών ή και της ίδιας ειδικότητας, που δουλεύουν συνεργατικά, συναντώνται κατά τακτά χρονικά διαστήματα και στοχεύουν να βελτιώσουν τη διδακτική τους προσέγγιση, ώστε να επιτύχουν καλύτερα μαθησιακά αποτελέσματα για τους μαθητές τους κάθε ηλικίας (Education Encyclopedia).

Η συνεργασία διέρχεται διάφορα στάδια που διακρίνονται από μικρότερη ή μεγαλύτερη αλληλεξάρτηση μεταξύ των ατόμων της ομάδας. Έτσι, η απλή συνύπαρξη στον ίδιο χώρο είναι το σημείο εκκίνησης της συνεργασίας, με επόμενη βαθμίδα τη συνεργασία για τον από κοινού σχεδιασμό υλικού ή στρατηγικών διδασκαλίας και κατόπιν την παρουσίαση στην ομάδα των αποτελεσμάτων αυτών των ενεργειών και την αναδιαμόρφωση των στρατηγικών παρέμβασης του κάθε εκπαιδευτικού. Στο ανώτερο σημείο αλληλεπίδρασης τοποθετείται η από κοινού επίλυση διδακτικών προβλημάτων και η συνδιδασκαλία. Σε αυτή την ομάδα έχουν θέση όλοι οι εκπαιδευτικοί, οι οποίοι μπορεί ανάλογα με το προς συζήτηση θέμα ή το προς επίλυση πρόβλημα να χωρίζονται και να δουλεύουν σε υποομάδες π.χ. ένας αρχάριος δάσκαλος να συνεργάζεται πιο στενά ή πιο συχνά με έναν έμπειρο, οι καθηγητές ειδικοτήτων με το δάσκαλο μιας συγκεκριμένης τάξης για την επίλυση συγκεκριμένου προβλήματος ή τη διεξαγωγή ενός σχεδίου εργασίας κοκ.

Όπου έχει εφαρμοστεί αυτός ο τρόπος συνεργασίας, η έρευνα έχει καταδείξει πολύ θετικά αποτελέσματα που αφορούν: • τη μείωση της διδακτικής απομόνωσης • την αποκέντρωση της εξουσίας • την κοινοποίηση πηγών πληροφοριών και ιδεών • τη διάθεση των ατομικών και ομαδικών δυνάμεων για τη βελτίωση της διδασκαλίας που παρέχεται • την ανάληψη από τον εκπαιδευτικό ρόλου μαθητευόμενου που ανακαλύπτει τη γνώση μέσα σε ένα συνεργατικό περιβάλλον μάθησης και • την προαγωγή της επαγγελματικής του εξέλιξης καθώς επικαιροποιεί τις γνώσεις του και ενθαρρύνεται να δοκιμάσει καινοτομίες (Troen, Boles, 2010) Για να ισχύουν τα παραπάνω, οι ομάδες θα πρέπει να ακολουθούν ένα πρωτόκολλο συναντήσεων και να συζητούν γύρω από σαφή σε όλους προσυμφωνημένα θέματα (ατζέντα συζήτησης) που άπτονται της καθημερινής διδακτικής διαδικασίας ή και της ευρύτερης προβληματικής για τη βελτίωση του διδακτικού έργου και των μαθησιακών αποτελεσμάτων του.

Χαρακτηριστικά επιτυχημένης ομάδας (1) Ομαδικοί στόχοι: οι συμμετέχοντες σε μια ομάδα είναι αφοσιωμένοι στην επίτευξη ενός σαφούς ομαδικού στόχου για τον οποίο συμφωνούν. Κύριοι στόχοι μιας ομάδας συνεργασίας δασκάλων πρέπει να είναι η σημαντική βελτίωση της διδασκαλίας και της μάθησης (2) Ομαδική αλληλεξάρτηση: οι εκπαιδευτικοί πρέπει να δουλεύουν στενά και να αλληλεξαρτώνται για να πετύχουν τους στόχους που θέτουν. Πιο συγκεκριμένα, όταν μια ομάδα συζητά ένα έργο το οποίο απαιτεί ομαδική δουλειά, ανασυνθέτει με ενεργητικό τρόπο τις ευρείας γκάμας γνώσεις, δεξιότητες και δυνατότητες των μελών της με τρόπο συλλογικό και συντονισμένο. Επιπλέον, μια ομάδα δασκάλων δουλεύει καλά όταν οι δάσκαλοι συζητούν για τη διδασκαλία, παρακολουθούν ο ένας τον άλλο να διδάσκει, σχεδιάζουν, ερευνούν και αξιολογούν από κοινού διδακτικό υλικό και αλληλοϋποστηρίζονται για να βελτιώσουν τη διδασκαλία τους, μέσα σε κλίμα αμοιβαίας εμπιστοσύνης, ειλικρινούς επικοινωνίας και συνεργασίας

(3) Σαφή όρια της ομάδας: είναι σαφές σε όλα τα μέλη ποιος ανήκει και ποιος όχι σε μια συγκεκριμένη ομάδα, ώστε να αναλαμβάνει την ευθύνη για μια εργασία, να τη φέρνει εις πέρας και να λογοδοτεί στην ομάδα για τις πράξεις του (4) Σαφήνεια ρόλων: τα μέλη της ομάδας έχουν σαφείς ρόλους μέσα σε αυτήν. Ειδικότερα, καλό είναι να υπάρχει ένας διευκολυντής ο οποίος θέτει την ατζέντα, δηλαδή επιλέγει από τα ζητήματα που έχουν προταθεί από τα μέλη ποιο θα συζητηθεί στη συγκεκριμένη συνάντηση, και φροντίζει να μείνει η συζήτηση επικεντρωμένη στο θέμα, ώστε να καλυφθεί πλήρως. Επίσης, σημαντικός είναι ο ορισμός ενός γραμματέα που κρατά σημειώσεις ή απομαγνητοφωνεί όσα συζητήθηκαν, αλλά και ο ορισμός χρονομέτρη που αναλαμβάνει να κρατά το χρόνο που μιλάει ο καθένας, ώστε να μην ξεφεύγει η συζήτηση εκτός ορίων χρόνου ή θέματος. Με το μοίρασμα των ρόλων αλλά και την κυκλική εναλλαγή τους, ουσιαστικά, διαμοιράζεται ο ηγετικός ρόλος στα μέλη της ομάδας (Hackman, 2004)

(5) Αυτονομία ομάδας: η ομάδα θα πρέπει να διαθέτει έναν ικανοποιητικό βαθμό αυτονομίας από τους ανώτερους της για να μπορούν να αποφασίσουν πώς θα φέρουν εις πέρας την ομαδική εργασία (6) Ομαδικός αναστοχασμός/αξιολόγηση: τα μέλη συγκεντρώνονται σε τακτά χρονικά διαστήματα για να αναστοχαστούν σχετικά με την αποτελεσματικότητα της ομάδας και πώς αυτή μπορεί να βελτιωθεί. (Richardson, West, Dawson, 2009))

Υποστηρικτική διδασκαλία (scaffolding) Έχει την προέλευσή της στην κοινωνικοπολιτισμική θεωρία του Vygotsky και στην ιδέα του για τη ζώνη της επικείμενης ανάπτυξης (ZPD): «η απόσταση ανάμεσα στο πραγματικό αναπτυξιακό επίπεδο που καθορίζεται από την ικανότητα για αυτοδύναμη επίλυση προβλήματος και στο δυνητικό αναπτυξιακό επίπεδο που καθορίζεται από την ικανότητα για επίλυση προβλήματος με την καθοδήγηση ενός ενήλικα ή πιο ικανών συνομιλήκων» Τα υποστηρίγματα που προσφέρει ο εκπαιδευτικός ή ικανοί συνομίληκοι θεμελιώνουν στους μαθητές τη δεξιότητα να οικοδομούν πάνω στην προηγούμενη γνώση και να εσωτερικεύουν τη νέα πληροφορία Οι δραστηριότητες που προβλέπονται στην υποστηρικτική διδασκαλία κινούνται ακριβώς μετά από το επίπεδο στο οποίο οι μαθητές μπορούν να κινηθούν μόνοι τους

Κατηγορίες τρόπων άσκησης της υποστηρικτικής διδασκαλίας Α) Επικοινωνιακές στρατηγικές (συνομιλιακός λόγος- διερευνητική συζήτηση- εργασία σε ομάδες) Β) Παροχή υλικών & σημειωτικών εργαλείων (σκεύη, όργανα μέτρησης, υπολογιστές, διαγράμματα, φόρμες, χάρτες, πίνακες, γραφικά, χρονολόγια, εννοιολογικοί χάρτες, σύμβολα

Γ) Γνωστικές- διδακτικές στρατηγικές (Hogan & Pressley, 1997) 1. Διαμόρφωση (modeling) της επιθυμητής στάσης: Ο εκπαιδευτικός υποστηρίζει τον ίδιο το σκοπό και την αξία του μαθήματος προκαλώντας μια συζήτηση περί του «γιατί αξίζει να μάθουμε αυτό που μαθαίνουμε» Οι υποστηρικτικές συζητήσεις θα πρέπει να συνοδεύονται και από υποστηρικτικές δράσεις με στόχο να δίνονται επιλογές στους μαθητές

2. Παροχή εξηγήσεων και οδηγιών: Δίνονται ρητές κατευθύνσεις/ νύξεις σχετικά με το τι θα μελετηθεί, για ποιο σκοπό και με ποια διαδικασία 3. Ενθάρρυνση της συμμετοχής 4. Επιβεβαίωση και διευκρίνιση της κατανόησης: Ο εκπαιδευτικός χρησιμοποιεί ό,τι είναι σωστό από την απάντηση του μαθητή και το επαναδιατυπώνει, ώστε να στραφεί η προσοχή όλων σε αυτό