ΑΘΑΝΑΣΙΟΣ Ι. ΚΑΛΑΜΑΤΑΣ ΔΙΔΑΣΚΩΝ ΣΤΟ Ε. Π. ΠΑΙ. Κ. ΑΣΠΑΙΤΕ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Β. ΑΙΓΑΙΟΥ - ΜΥΤΙΛΗΝΗ DEA Εκκλησιαστικής Ιστορίας ΑΠΘ / Δρ. Θεολογίας ΑΠΘ ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ ΒΟΡΕΙΟΥ ΑΙΓΑΙΟΥ / ΜΥΤΙΛΗΝΗ Ετήσιο Πρόγραμμα Παιδαγωγικής Κατάρτισης / Ε. Π. ΠΑΙ. Κ. E- mail :

Σύγχρονες καινοτόμες προσεγγίσεις ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑ

Σχέδια επί χάρτου ή ζητούμενα ;  Μαθητοκεντρικός σχεδιασμός.  Μαθητοκεντρική διαδικασία.  Μαθητοκεντρική διδασκαλία.  Προεκτάσεις της συστημικής θεωρίας στην εκπαίδευση.  Διατομικές αποκλίσεις.  Οργάνωση και διαχείριση της σχολικής τάξης.  Μαθητοκεντρική αξιολόγηση.  Ο ρόλος του εκπαιδευτικού στην επικοινωνία σχολείου, οικογένειας, κοινωνίας.

Συστημική θεωρία  Σύμφωνα με τις θεωρίες των συστημάτων, όλων των επιστημών, σύστημα είναι ένα πλέγμα στοιχείων που απαρτίζουν το γνωστικό αντικείμενο ( κάθε επιστήμης ).  Είναι συγχρόνως και οι σταθερές αλλά και οι απροσδόκητες σχέσεις μεταξύ αυτών των στοιχείων, οι οποίες αναδύονται κατά τη λειτουργία ( του συστήματος ).

Η έννοια του παραδείγματος … στην εκπαίδευση και την έρευνα …  Αρχίζω με την έννοια του παραδείγματος, όπως την ανέπτυξε με πολύ πειστικό τρόπο ο Αμερικανός φιλόσοφος της επιστήμης Thomas Kuhn στο μνημειώδες έργο του για την επιστημονική εξέλιξη, με τίτλο : H Δομή των Επιστημονικών Επαναστάσεων, που πρωτοδημοσιεύτηκε το  Στη θεωρία του περί « αλλαγής παραδείγματος » ( paradigm shift ) ο Kuhn υποστηρίζει, πως η πορεία της επιστήμης δεν ακολουθεί σταδιακή εξελικτική πορεία, αλλά ριζικές επαναστατικές αλλαγές που καταργούν πλήρως τις μέχρι πρότινος υπάρχουσες θεωρίες και επιστημονικές απόψεις.  Με άλλα λόγια, η επιστημονική κοινότητα σε όλους ανεξαιρέτως τους επιστημονικούς τομείς, περιβάλλει με εμπιστοσύνη τα πορίσματα της επιστημονικής έρευνας, μέχρις ότου αναδυθεί μια νέα επαναστατική θεωρία, ένα νέο δηλαδή παράδειγμα, το οποίο ανατρέποντας τις παλαιότερες θεωρίες λειτουργεί ως ένα νέο πλαίσιο αναφοράς, βάσει του οποίου πλέον ερμηνεύονται τα σχετικά δεδομένα.

« Λύση γρίφων » και στην εκπαίδευση Ο Thomas Kuhn π αραλληλίζει τη δραστηριότητα της φυσιολογικής ε π ιστήμης με τη « λύση γρίφων » ( puzzle – solving), υ π ό την έννοια ότι τα π ροβλήματα της φυσιολογικής ε π ιστήμης ε π ιδέχονται λύσεις, ό π ως και οι « γρίφοι » και ότι για τη λύση των π ροβλημάτων αυτών υ π άρχουν ήδη, ό π ως και στην π ερί π τωση των « γρίφων », κανόνες π ου α π ορρέουν α π ό το εκάστοτε π αράδειγμα.

Διατομικό / ενδοατομικό … και άλλα επίπεδα στην εκπαίδευση  Η έννοια των επιπέδων ανάλυσης σε ένα διδασκόμενο γνωστικό αντικείμενο, υπονοεί πώς ένα πρόβλημα θα μπορούσαμε να το εξετάσουμε σε διάφορα επίπεδα. Για παράδειγμα αν θέλουμε να μελετήσουμε τη σχολική επιτυχία σε διάφορα επίπεδα, ξεκινώντας από το ενδοατομικό, θα μπορούσαμε να ενδιαφερθούμε για το πώς το άτομο ( ο μαθητής ) βιώνει προσωπικά τη σχολική επιτυχία.  Αν θέλαμε να εστιάσουμε στο διατομικό επίπεδο θα μπορούσαμε να δούμε πώς η σχέση δασκάλου μαθητή επηρεάζει τη σχολική επιτυχία.  Περνώντας στο διομαδικό επίπεδο θα μπορούσαμε να δούμε πώς η ένταξη σε μια ομάδα ( π. χ., αγόρια - κορίτσια, μειονότητα ) επηρεάζει τη σχολική επιτυχία.  Τέλος, στο ιδεολογικό επίπεδο θα μπορούσαμε να μελετήσουμε διάφορες πεποιθήσεις για το ρόλο της εκπαίδευσης σε μια κοινωνία.

Τ Ε Χ Ν Ι Κ Ε Σ Δ Ι Δ Α Σ Κ Α Λ Ι Α Σ

ΜΟΝΤΕΛΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ  ΣΤΟ ΜΑΚΡΟΕΠΙΠΕΔΟ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ [2]  Ε π ινοήματα π ου συνθέτουν σε ενιαίο σύστημα : 1. τους σκο π ούς, 2. το π εριεχόμενο, και 3. τα μέσα του αναλυτικού π ρογράμματος … … με τις διαδικασίες και τις συνθήκες π ου α π αιτούνται για την υλο π οίηση και την αξιολόγηση των άμεσων και α π ώτερων ε π ιδιώξεων της εκ π αίδευσης.

ΜΟΝΤΕΛΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ  ΣΤΟ ΜΙΚΡΟΕΠΙΠΕΔΟ ΤΗΣ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗΣ [2]  Το σύστημα των διδακτικών, μαθησιακών και οργανωτικών δραστηριοτήτων, τις οποίες αναπτύσσει ο εκπαιδευτικός μέσα στην τάξη …  … καθώς και ο τρόπος με τον οποίο οι δραστηριότητες αυτές πρέπει να αλληλοσχετίζονται …  … προκειμένου να επηρεάσουν τη μαθησιακή διαδικασία … ... και να διευκολύνουν την υλοποίηση των διδακτικών στόχων της συγκεκριμένης διδασκαλίας.

ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΗ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ  Μια σκόπιμη διδακτική παρέμβαση που εμπεριέχει τις δραστηριότητες της διδακτικής αλληλεπίδρασης μέσα στην τάξη.  Έχει μόνο διδακτική διάσταση και ως έννοια είναι μερικότερη από αυτήν του μοντέλου εκπαίδευσης και ευρύτερη από αυτήν της μεθόδου.

Τεχνικές διδασκαλίας … Ιδεοθύελλα ή Καταιγισμός Ιδεών. Σκέψου - γράψε – συζήτησε – μοιράσου. Μελέτη π ερί π τωσης. Εννοιολογικός χάρτης. Δραματο π οίηση. Παγωμένη εικόνα. Ρόλος στον τοίχο. Συλλογικός ρόλος. Ανακριτική καρέκλα. Διάδρομος συνείδησης. Ανίχνευση σκέψης του ρόλου.

Ιδεοθύελλα ή Καταιγισμός Ιδεών ( Brainstorming ) [1]  Πρόκειται για μια συμμετοχική διαδικασία, κατά τη διάρκεια της οποίας οι μαθητές / τριες για ένα θέμα ανακαλούν συνειρμικά προϋπάρχουσες αντιλήψεις και προβαίνουν σε ελεύθερη και αυθόρμητη έκφραση ιδεών, διερευνώντας με αυτόν τον τρόπο τις ποικίλες διαστάσεις και τις πολλαπλές πτυχές του. Οι ιδέες αυτές καταγράφονται και στη συνέχεια γίνονται αντικείμενο συζήτησης, με στόχο την ομαδοποίησή τους από τους / τις μαθητές / τριες. Οι ομάδες των ιδεών που προκύπτουν αξιοποιούνται δημιουργικά σε φύλλα εργασίας ή σε συνθετικές εργασίες.  Ειδικότερα, στο πλαίσιο εφαρμογής της συγκεκριμένης διδακτικής τεχνικής, αρχικά ο / η εκπαιδευτικός θέτει ένα κατάλληλο ερώτημα με στόχο να προβληματίσει τους / τις μαθητές / τριες και να διεγείρει τη σκέψη και φαντασία τους. Στη συνέχεια, οι μαθητές / τριες εκφράζουν τις ιδέες τους και ο / η εκπαιδευτικός τις καταγράφει στον πίνακα. Σε επόμενη φάση, οι μαθητές / τριες καλούνται να επεξηγήσουν τις δικές τους ιδέες και να κρίνουν αυτές των συμμαθητών / τριών τους, με στόχο την αποκάλυψη των πολλαπλών πτυχών του θέματος και τον εμπλουτισμό των γνώσεων τους.

Ιδεοθύελλα ή Καταιγισμός Ιδεών ( Brainstorming ) [2]  Όσες περισσότερες ιδέες μπορούμε ως απάντηση σε μία ερώτηση μπορούμε να αντλήσουμε, τόσο το καλύτερο. Οι ιδέες αυτές θα μας επιτρέψουν να λύσουμε ένα συγκεκριμένο πρόβλημα.  Προσδιορίζουμε το ρόλο μας και συντονίζουμε τη διαδικασία.  Ορίζουμε κάποιους κανόνες : Καθένας διατυπώνει τις ιδέες του χωρίς ειρμό. Οι ιδέες δεν κρίνονται, μπορούν να εκφράζονται χωρίς τάξη. Από την ιδέα ενός μπορεί να προκύψει η ιδέα ενός άλλου.  Κάνουμε μία ανοικτή ερώτηση και τη γράφουμε στον πίνακα.  Στον πίνακα σημειώνουμε όλες τις ιδέες. Δεν παρεμβαίνουμε. Αν οι ιδέες λιγοστεύουν κάνουμε πάλι την ερώτηση και ενθαρρύνουμε τους μαθητές να εκφράσουν τις απόψεις τους.  Συμμετέχουν όλοι.  Ταξινόμηση ιδεών βάση κάποιων κριτηρίων : επιλογή μιας ομάδας ιδεών και παρουσίασή τους από τον / την δάσκαλο / α, καθηγητή / τρια.

Ιδεοθύελλα ή Καταιγισμός Ιδεών ( Brainstorming ) [3]  ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ : 1. Εξασφάλιση της συμμετοχής των συμμετεχόντων. 2. Καλλιέργεια κριτικού πνεύματος. 3. Καλλιέργεια δημιουργικότητας. 4. Εξασφάλιση επικοινωνιακής διδασκαλίας. 5. Αξιοποίηση των εμπειριών των διδασκομένων.

Ιδεοθύελλα ή Καταιγισμός Ιδεών ( Brainstorming ) [4]  ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ : 1. Ορισμένοι / ες μαθητές / τριες μπορεί να μη συμμετέχουν. 2. Απαιτείται σημαντική εκπαιδευτική εμπειρία από τον / την καθηγητή / τρια.

Μελέτη περίπτωσης [1]  Ένα πραγματικό ή υποθετικό σενάριο, αντανακλά μία ευρύτερη κατάσταση. Παρουσιάζεται στους / στις μαθητές / τριες, με σκοπό να αναλυθεί σε βάθος και να διερευνηθούν οι εναλλακτικές λύσεις στα προβλήματα που αναδύονται.  ΠΩΣ ΟΡΓΑΝΩΝΕΤΑΙ ;  Ο / η καθηγητής / τρια επιλέγει μία περίπτωση κοντά στην πραγματικότητα και στις εμπειρίες των μαθητών / τριών.  Παρουσιάζει την προς μελέτη περίπτωση : προφορικό λόγο, κείμενο, βίντεο.  Παρέχει διευκρινίσεις : σκοπός, τρόπος, χρόνος, αποτελέσματα.  Συγκροτεί ομάδες εργασίας.  Παρουσίαση από τους εκπροσώπους των ομάδων στην ολομέλεια των πορισμάτων της έρευνας.  Σύνθεση από το / την καθηγητή / τρια.

Μελέτη περίπτωσης [2]  ΠΛΕΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ : 1. Εξασφάλιση της συμμετοχής των συμμετεχόντων οι οποίοι αντιλαμβάνονται ένα θέμα μέσα από τη συμμετοχή και όχι την ακρόαση. 2. Καλλιέργεια κριτικού πνεύματος και ικανότητας των μαθητών / τριών να επιλύουν προβλήματα. 3. Καλλιέργεια δημιουργικότητας.  ΜΕΙΟΝΕΚΤΗΜΑΤΑ : 1. Απαιτείται προσεκτική προετοιμασία και εποπτεία από το / την διδάσκοντα / σουσα. 2. Απαιτείται σημαντική εκπαιδευτική εμπειρία. 3. Είναι δύσκολη η αναγωγή από το επιμέρους στο όλο.

Παγωμένη εικόνα ( thought tracking )  Οι μαθητές εστιάζουν να επινοήσουν μια « παγωμένη » εικόνα, χωρίς λόγια, για να αποδώσουν με αυτόν τον τρόπο, π. χ., μια σημαντική στιγμή, μια διάθεση ή έναν συμβολισμό. Έτσι, οι μαθητές αντιλαμβάνονται το βαθύτερο νόημα της στιγμής.  Πρόκειται για μια ασφαλή τεχνική, προκειμένου να αγγίξει κανείς την ουσία ενός θέματος.  Πέραν αυτού, μια « παγωμένη » εικόνα εξασκεί τους μαθητές στην οπτική επαφή, τη γλώσσα του σώματος, την αφήγηση και τη χρήση του χώρου.  Δίνει, όμως, και τη δυνατότητα στο δάσκαλο να βοηθήσει τους μαθητές του να κινηθούν πέρα από το νατουραλισμό, για να κατανοήσουν καλύτερα το « στυλιζαρισμένο » δράμα, όπου κι εκεί μπορούν να αποδοθούν αποτελεσματικά σκέψεις και συναισθήματα.

Ανακριτική καρέκλα ( hot seating )  Χρησιμοποιούμε αυτήν την τεχνική στη διδασκαλία, για να εμβαθύνουμε σε κάποιο ρόλο ή να αντλήσουμε περισσότερες πληροφορίες γι ’ αυτό που διδάσκουμε.  Ένας μαθητής κάθεται στην ανακριτική καρέκλα. Οι υπόλοιποι του κάνουν ερωτήσεις κι εκείνος απαντά όντας « μέσα » στο ρόλο του.  Δεν προηγείται καμιά προετοιμασία και όσοι κάνουν τις ερωτήσεις, πρέπει να δεχτούν όλες τις απαντήσεις.  Η εύστοχη ανάκριση έχει ως αποτέλεσμα τον εμπλουτισμό του ρόλου μέσα από το προσωπικό προφίλ του ερωτώμενου μαθητή.  Η τάξη μπορεί, επίσης, να « ανακρίνει » το δάσκαλο όταν αναλάβει κάποιο ρόλο. Είναι πολύ χρήσιμη άσκηση, για παράδειγμα, όταν ο δάσκαλος βρίσκεται σε ρόλο. Θα μπορούσε να υποδυθεί ένα ιστορικό πρόσωπο, έναν επιστήμονα ή κάποιον άλλον σχετικό με το θέμα της συζήτησης σε κάθε περίπτωση.

Ανίχνευση σκέψης ( thought tracking )  Με αυτόν τον τρόπο, ενδυναμώνεται ο ρόλος και αξιολογείται αυτό που διδάσκουμε.  Ενώ ένας μαθητής υποδύεται ένα ρόλο, ο δάσκαλος σταματά τη δράση και δείχνει έναν άλλο μαθητή.  Αυτός θα απαντήσει, « μέσα » από ρόλο, σε μια ερώτηση για το πώς νιώθει ή τί σκέφτεται.  Αυτή η τεχνική μπορεί, επίσης, να εφαρμοστεί και σε μια « παγωμένη » ομάδα μαθητών, οι οποίοι θα εκφράζουν δυνατά τις σκέψεις τους, σαν ηχητική υπόκρουση στη δράση.

Συλλογικός ρόλος  Το ρόλο ενός χαρακτήρα τον υποδύονται πάνω από ένας μαθητής ταυτόχρονα.  Για παράδειγμα, κάθε μαθητής μπορεί να εκφράσει μια διαφορετική οπτική της προσωπικότητας του ίδιου χαρακτήρα.  Πρόκειται για διερευνητική τεχνική που τη χρησιμοποιούμε στον αυτοσχεδιασμό.  Μπορεί να εφαρμοστεί σε πολυάριθμη ομάδα.

Ο διάδρομος της συνείδησης  Ή αλλιώς το τούνελ της σκέψης.  Οι μαθητές σχηματίζουν δύο σειρές που αντικρίζει η μία την άλλη, αφήνοντας αρκετό χώρο μεταξύ τους, ώστε να μπορεί να διασχίζει το διάδρομο ο κάθε χαρακτήρας.  Καθώς προχωρά στο διάδρομο, οι άλλοι του λένε πράγματα που ίσως έχει στο μυαλό του.

Σας ευχαριστώ…