ΒΙΟΦΥΣΙΟΛΟΓΙΑ ΚΑΙ ΣΤΡΕΣ – ΜΑΘΗΜΑ 9 Ο Ύπνος φυσιολογία: Διαταραχές του ύπνου που σχετίζονται με το στρες και την ποιότητα ζωής

Ο Ύπνος Ο ύπνος είναι μια φυσιολογική κατάσταση που χαρακτηρίζεται από μείωση της αντίληψης και περιορισμένη αλληλεπίδραση με το περιβάλλον, κατά τη διάρκεια της οποίας το σώμα φαίνεται να υπολειτουργεί. 2

Τα άτομα που δεν κοιμούνται τόσο ώστε να ξεκουραστεί ο οργανισμός, συχνά αντιμετωπίζουν την επόμενη μέρα νύστα και αδιαθεσία. Ο ύπνος είναι αναγκαία διαδικασία καθώς αν κάποιος δεν κοιμηθεί επί σειρά ημερών εμφανίζει συμπτώματα πέραν της κούρασης, όπως να ονειρεύεται (να έχει ψευδαισθήσεις) καθώς είναι ξύπνιος και να φτάσει σε επιπτώσεις και επιπλοκές που οδηγούν ακόμη και στον θάνατο. 3

Στάδια του ύπνου Διακρίνονται δύο τύποι ύπνου: ο ύπνος τύπου REM, ο οποίος χαρακτηρίζεται από ταχεία κίνηση των οφθαλμών, και ο ύπνος βραδέων κυμάτων 4

Στάδιο 1 Σχετίζεται με την έναρξη του ύπνου και υπάρχει μείωση στη δραστηριότητα κυμάτων Άλφα στο ΗΕΓ σε σχέση με το ΗΕΓ σε εγρήγορση με ανοιχτά μάτια. Στάδιο 2 παρουσία "υπνικών ατράκτων (spnidles) " 12-16Hz και "συμπλεγμάτων Κ (K-complexes)" στο ΗΕΓ Στάδιο 3 κύματα Δέλτα στο 20-50% του χρόνου Σταδιο 4 κυρίως κύματα Δέλτα. Μαζί με το Στάδιο 3, ονομάζονται ύπνος βραδέων κυμάτων Στην αρχή του ύπνου, η παραμονή στο Στάδιο 4 διαρκεί περισσότερο σε σχέση με τα άλλα στάδια. Καθώς προχωρά η διάρκεια του ύπνου, η επιστροφή σε αυτό το στάδιο ελαττώνεται και αργότερα παραλείπεται εντελώς. Στάδιο REM (Rapid Eye Movement) σχετιζόμενο με τα όνειρα. 5

Η αξία του ύπνου Ο ύπνος καταλαμβάνει σημαντικό μέρος της ζωής των ανθρώπων. Για την επιστήμη, η ερμηνεία του φαινομένου του ύπνου παραμένει ακόμα ασαφής, παρά το γεγονός ότι πολλές από τις θεωρίες που έχουν διατυπωθεί συμπίπτουν ως προς την ύπαρξη ενδογενών χρονοβιολογικών ρυθμών. 6

Έχει διαπιστωθεί από πρόσφατες μελέτες ότι κατά τη διάρκεια του ύπνου υπάρχει μεγαλύτερη παραγωγή πρωτεϊνών, νευροδιαβιβαστών, καθώς και ορισμένων ορμονών. Επιπλέον, η διαίρεση και ο πολλαπλασιασμός των κυττάρων όλων των ιστών είναι ταχύτεροι. 7

Σε ό,τι αφορά τη σημασία του ύπνου: ο σωστός ύπνος είναι απαραίτητη προϋπόθεση της καλής υγείας. Η σωματική, ψυχική και κοινωνική ευεξία, αλλά και η προστασία από ορισμένα νοσήματα και από ατυχήματα, εξαρτάται από την ποιότητα και την ποσότητα του ύπνου. 8

Ο νυχτερινός ύπνος Ο νυχτερινός ύπνος δεν πρέπει να είναι λιγότερος από 6 ώρες και περισσότερος από 9 ώρες. Όσο για την ποιότητα του ύπνου, αυτή εξαρτάται από την έλλειψη θορύβων, την κατάλληλη θερμοκρασία, τα ελαφρά γεύματα, τη φυσική άσκηση. 9

Επίσης, ρυθμιστικά στην ομαλή λειτουργία του ύπνου δρουν η άνεση και η σταθερότητα του χώρου κατάκλισης, καθώς και η τήρηση τακτικού ωραρίου. 10

Διαταραχές του ύπνου Οι διαταραχές του ύπνου διακρίνονται σε δυσυπνίες και παραϋπνίες. Δυσυπνίες: Σχετίζονται με τη διάρκεια, την ποιότητα και τη χρονική επέλευση του ύπνου. Σε αυτές περιλαμβάνονται οι αϋπνίες, οι υπερυπνίες (υπνηλία, υπνική άπνοια, ναρκοληψία) και η διαταραχή του κύκλου ύπνου- εγρήγορσης. 11

Αϋπνίες Στις αϋπνίες περιλαμβάνονται οι διαταραχές του ύπνου που σχετίζονται με την έλευση και τη διατήρηση του ύπνου. Οι αϋπνίες, που αποτελούν και ένα από τα κύρια συμπτώματα της κατάθλιψης, εκδηλώνονται με καθυστέρηση επέλευσης του ύπνου, με συχνές διακοπές, και με πρώιμη αφύπνιση. 12

Αιτίες της αϋπνίας υποβαθμισμένες συνθήκες ύπνου, χρόνια νοσήματα, πόνοι, αναπηρίες και ψυχικές διαταραχές ( κατάθλιψη, άγχος, σχιζοφρένεια) 13

Επιπτώσεις της αϋπνίας δυόμισι φορές περισσότερα τροχαία ατυχήματα δυσκολίες στην εκτέλεση καθημερινών καθηκόντων δυσκολίες συγκέντρωσης και εξασθένηση της μνήμης μείωση της ευεξίας ψυχικές διαταραχές (κατάθλιψη, άγχος, αλκοολισμός, κ.ά.) συχνότερες απουσίες από την εργασία τους μεγαλύτερη κατανάλωση ιατρικών υπηρεσιών. 14

Η χρόνια έλλειψη ύπνου μειώνει την ικανότητα ακόμα και των νέων να εκτελέσουν βασικές οργανικές λειτουργίες, όπως ο μεταβολισμός και η έκκριση ορισμένων ορμονών. Οι διαταραχές αυτές επιταχύνουν τη διαδικασία του γήρατος και αυξάνουν την επίπτωση χρονίων νοσημάτων όπως είναι η υπέρταση και ο σακχαρώδης διαβήτης. Δηλαδή, τις ημέρες κατά τις οποίες ο ύπνος δεν είναι επαρκής, τα επίπεδα γλυκόζης και κορτιζόλης στο αίμα είναι υψηλότερα, αυξάνοντας έτσι τον κίνδυνο εκδήλωσης σακχαρώδη διαβήτη και καρδιαγγειακών νοσημάτων. 15

Υπερυπνίες Ως υπερυπνίες χαρακτηρίζονται οι καταστάσεις υπερβολικής υπνηλίας, οι υπνικές προσβολές κατά τη διάρκεια της ημέρας και η παρατεταμένη μετάβαση από τον ύπνο στην εγρήγορση (υπνική μέθη). Οι καταστάσεις υπνηλίας συναντώνται πιο συχνά στα παιδιά και στους ηλικιωμένους, καθώς και στους ενήλικες που στερούνται τον αναγκαίο ύπνο. 16

Σημαντικό ρόλο διαδραματίζουν ορισμένες συνθήκες που προάγουν την υπνηλία, όπως βαρύ γεύμα, ζεστό δωμάτιο, μονότονη οδήγηση. Σε ό,τι αφορά τη διατροφή, την πιο ισχυρή επίδραση ασκούν γεύματα πλούσια σε υδατάνθρακες και φτωχά σε πρωτεΐνες - επειδή επιδρούν στην παραγωγή σεροτονίνης. Η υπνηλία συνδέεται επίσης και με τη λήψη ουσιών που καταστέλλουν το κεντρικό νευρικό σύστημα (υπνωτικά, οινόπνευμα, αγχολυτικά, κ.ά.). 17

Υπνική άπνοια Η αναπνοή του ασθενούς γίνεται πολύ ρηχή ή σταματάει εντελώς για χρονική διάρκεια που μπορεί να κυμαίνεται από 10 – 15 δευτερόλεπτα ή και περισσότερο. Το ποσό του οξυγόνου που υπάρχει στο αίμα του ασθενούς μπορεί να μειωθεί σημαντικά σε επίπεδα που διαταράσσουν την οξυγόνωση οργάνων όπως ο εγκέφαλος και η καρδιά. 18

Παραϋπνίες Παραϋπνίες: Στις περιπτώσεις αυτές μια ανεπιθύμητη φυσική δραστηριότητα παρεμβάλλεται κατά τη διαδικασία του ύπνου και παράγει μερική μόνο εγρήγορση. Στις παραϋπνίες υπάγονται οι υπνοβασίες, οπότε συνδυάζονται φαινόμενα ύπνου και εγρήγορσης, οι υπνικοί ή νυχτερινοί τρόμοι, που εκδηλώνονται με πανικό, κραυγές και έντονη κινητικότητα, οι εφιάλτες, που είναι απειλητικές και αγχώδεις ονειρικές εμπειρίες, και η ενούρηση, που εμφανίζεται συνήθως στα παιδιά. 19

Υπνοβασίες Η υπνοβασία είναι μια διαταραχή ύπνου στην οποία υπάρχει συνδυασμός καταστάσεων ύπνου και ξύπνιου. Το άτομο ξυπνά εν μέρει από το βαθύ ύπνο και εκτελεί κάποιο είδος κινητικής δραστηριότητας – συχνά περπάτημα ή κάποια άλλη λεπτομερή δραστηριότητα – που φαινομενικά μοιάζει σκόπιμη. 20

Αιτίες υπνοβασίας ανωριμότητα στη ρύθμιση των κύκλων ύπνου/ξύπνιου του εγκεφάλου. κούραση, προγενέστερη απώλεια ύπνου ή άγχος. αντίδραση στη λήψη ουσιών όπως ναρκωτικά, αλκοόλ ή/και κάποια φαρμακευτική αγωγή. Πρόληψη - Θεραπεία Χαλάρωση πριν το ύπνο, αποφυγή ψυχικής πίεσης, στρες. Αποφυγή ψυχότροπων ουσιών, αλκοόλ, υπνωτικών ή ηρεμιστικών φαρμάκων. Προστασία από σκάλες, ανοιχτά παράθυρα, εμπόδια κ.λπ. για αποφυγή τραυματισμών 21

Εφιάλτες Οι εφιάλτες είναι σύνθετα όνειρα, τα οποία προκαλούν έντονη ανησυχία ή ακόμα και φόβο. Μπορεί να επαναλαμβάνονται πολλές φορές μέσα σε μια νύχτα ή να εμφανίζονται σπάνια στη ζωή ενός ατόμου. Τα όνειρα αυτά παρατηρούνται σχεδόν αποκλειστικά κατά τη διάρκεια του ύπνου REM. 22

Αιτίες Ψυχιατρικές διαταραχές Ισχυρά ψυχικά τραύματα Άγχος της καθημερινότητας Θεραπεία Σταθερό πρόγραμμα ύπνου Μεταβολή της διατροφής Ψυχοθεραπεία και φάρμακα αν χρειαστεί Χαλάρωση και φυσική άσκηση 23

Ύπνος στη διάρκεια της μέρας Η ανθρώπινη υγεία επηρεάζεται και από τη συνήθεια του ύπνου κατά τη διάρκεια της ημέρας. Ο μεσημεριανός ύπνος, γνωστός και ως σιέστα, συνηθίζεται στις χώρες κοντά στον Ισημερινό λόγω κλίματος ή όταν υπάρχει έλλειμμα νυχτερινού ύπνου, όπως σε κοινωνίες όπου το δείπνο λαμβάνεται αργά το βράδυ, η νυχτερινή κατάκλιση πραγματοποιείται μετά τα μεσάνυχτα, ενώ η έγερση γίνεται νωρίς το πρωί. Επίσης, ο ύπνος κατά τη διάρκεια της ημέρας παρατηρείται σε εργαζόμενους που δουλεύουν σε εναλλασσόμενες βάρδιες, σε όσους παρουσιάζουν διαταραχές υπερυπνίας, καθώς και στα ηλικιωμένα άτομα. 24

Ωφέλειες του ημερήσιου ύπνου Ο σύντομος ύπνος κατά τη διάρκεια της ημέρας, και ειδικότερα η σιέστα, έχει συσχετιστεί με καλύτερα επίπεδα υγείας. Έρευνα που έχει γίνει στη χώρα μας, διαπίστωσε μείωση της επίπτωσης της ισχαιμικής νόσου του μυοκαρδίου κατά 30% στα άτομα που συνήθιζαν να κοιμούνται το μεσημέρι. Ε Είναι επίσης φανερό ότι ο μεσημεριανός ύπνος δρα θετικά στη μείωση των προβλημάτων που προκαλούνται από την έλλειψη του νυχτερινού ύπνου. 25