Από τους Κοινωνικούς Συνεταιρισμούς Περιορισμένης Ευθύνης (Κοι.Σ.Π.Ε.) στις Κοινωνικές Συνεταιριστικές επιχειρήσεις (Κοιν.Σ.Επ.): Δεκαπέντε χρόνια θεσμοθέτησης της κοινωνικής επιχειρηματικότητας στην Ελλάδα- Προβλήματα και προοπτικές Μενέλαος Θεοδωρουλάκης, Διδάκτορας Κοινωνικής Πολιτικής, μέλος Δ.Σ. ΚοιΣΠΕ Ευ ζήν και Πρόεδρος Δ.Σ. ΠΕΨΑΕΕ

«Κοινωνική Οικονομία» είναι το σύνολο των οικονομικών, επιχειρηματικών, παραγωγικών και κοινωνικών δραστηριοτήτων, οι οποίες αναλαμβάνονται από νομικά πρόσωπα ή ενώσεις προσώπων, των οποίων ο καταστατικός σκοπός είναι η επιδίωξη του συλλογικού οφέλους και η εξυπηρέτηση γενικότερων κοινωνικών συμφερόντων. 2 Η ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑ ΣΥΜΦΩΝΑ ΜΕ ΤΟΝ ΝΟΜΟ 4019/2011

Ο όρος αναφέρεται στο χώρο της οικονομίας που βρίσκεται ανάμεσα στον ιδιωτικό και το δημόσιο τομέα της οικονομίας και στον οποίο διεξάγονται οικονομικές δραστηριότητες με κοινωνικούς σκοπούς (στόχους).* *Εθνικό Ινστιτούτο Εργασίας, "Προοπτικές Απασχόλησης στον Τομέα της Κοινωνικής Οικονομίας" 3 Κοινωνική Οικονομία

Τι περιλαμβάνει η Κοινωνική Οικονομία;  ένα ευρύ φάσμα κοινωνικοοικονομικών δραστηριοτήτων στην παραγωγή ή παροχή αγαθών και υπηρεσιών: κοινωνικές υπηρεσίες, καταναλωτικές υπηρεσίες, εκπαίδευση, στέγαση, προστασία περιβάλλοντος, πολιτισμός, ενέργεια, κλπ, Με φορείς υλοποίησης συλλογικού χαρακτήρα επιχειρήσεις και οργανισμούς όπως συνεταιρισμοί, κοινωνίες αλληλοβοήθειας και σωματεία (ενώσεις), κοινωνικές επιχειρήσεις, κοινωνικοί συνεταιρισμοί κλπ,

Κριτήρια για τον καθορισμό της Κοινωνικής Επιχείρησης Κοινωνικά κριτήρια + Πρωτοβουλία που ξεκινάει από μία ομάδα πολιτών + Δημοκρατικό σύστημα λήψης αποφάσεων (που δεν προκρίνει την κατοχή του κεφαλαίου αλλά στηρίζεται στην αρχή «ένα άτομο μία ψήφος») + Συμμετοχικός χαρακτήρας στην άσκηση της διοίκησης και των δραστηριοτήτων + Περιορισμένης έκτασης διανομή κερδών + Εμφανής κοινωνικός σκοπός/κοινωνική ωφέλεια * Οικονομικά κριτήρια + Αυτονομία στη διοίκηση και διαχείριση + Ανάληψη επιχειρηματικού/ οικονομικού κινδύνου + Υπαρκτό επίπεδο αμειβόμενης απασχόλησης + Συνεχής οικονομική δραστηριότητα στην παραγωγή αγαθών/ υπηρεσιών

Τι διαφοροποιεί την «Κοινωνική Επιχείρηση» από έναν Μη Κερδοσκοπικό Οργανισμό;  Η επιχειρηματική οπτική.  Η δυνατότητα (περιορισμένης) διανομής κερδών.  Ο υψηλός βαθμός αυτονομίας από το κράτος.  Τα οικονομικά κριτήρια λειτουργίας.  Ο συνδυασμός πόρων (εσόδων) από την αγορά και εκτός αγοράς (επιδοτήσεις). Σε κάποιες περιπτώσεις οι δημοκρατικές διαδικασίες λήψης αποφάσεων Η ανάπτυξη ευκαιριών απασχόλησης

7 Η παρούσα οικονομική κρίση δίνει το έναυσμα για το πέρασμα από την σημερινή μορφή της μαζικής παραγωγής σε νέα μοντέλα παραγωγής βασισμένα:  στην κοινωνία της γνώσης,  στην καινοτομία,  στην πράσινη ανάπτυξη,  σε νέες ιδεολογίες και συλλογικότητες και  σε μια νέα επιχειρηματική ηθική όπως αυτή της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας Η οικονομική κρίση και η αναγκαιότητα της Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας

Η οικονομική κρίση δίνει στην κοινωνική οικονομία μια άνευ προηγουμένου ευκαιρία γιατί οι πολίτες είναι απογοητευμένοι με την απληστία της αγοράς και του κεφαλαίου και αναζητούν:  Επιχειρηματική ηθική,  Καινοτομία  Περιβαλλοντική και κοινωνική υπευθυνότητα,  Τοπικά προσανατολισμένη ανάπτυξη  Συμβολή στην απασχόληση

Κάθε περίοδος κρίσης στην ιστορία του κόσμου είναι η πιο κατάλληλη στιγμή για ριζικές αλλαγές αντί για απλές διορθώσεις…. William Henry Beveridge,

-Από την κλασική λογική της κοινωνικής επιχειρηματικότητας -Στην λογική, της συνεργατικής, περιβαλλοντικά υπεύθυνης και τοπικά εστιασμένης κοινωνικής επιχειρηματικότητας στη βάση της κοινωνικής καινοτομίας και ανάπτυξης Οικονομική κρίση= Ευκαιρία για πέρασμα σε νέα μοντέλα επιχειρηματικότητας

Οι αναμενόμενες κοινωνικές, πολιτικές, οικονομικές και πολιτισμικές ανακατατάξεις παρέχουν τη βάση για την επέκταση της κοινωνικής οικονομίας λόγω: -των νέων αναγκών που δημιουργούνται -των αλλαγών στο αξιακό πλαίσιο -των ανατροπών στην δομή της παραγωγής, της εργασίας και της οικονομίας -των νέων συλλογικοτήτων -της αναγκαιότητας κοινωνικής αλληλεγγύης

Κοινωνική Οικονομία και Απασχόληση  Απασχόληση στην Κοινωνική Οικονομία στην Ελλάδα: περίπου εργαζόμενοι, 2,9% της μισθωτής απασχόλησης ή 1,8% της συνολικής απασχόλησης  Ε.Ε των 25: περίπου 11.εκατ. Εργαζόμενοι, 7,9% της μισθωτής απασχόλησης ή 5,9% της συνολικής απασχόλησης Κοινωνική οικονομία και απασχόληση

Χρειαζόμαστε μια νέα πολιτική και οικονομική μηχανή που θα ενσωματώνει την καινοτομία, την αειφορία και την κοινωνική ένταξη στο πλαίσιο μιας ευρύτερης στρατηγικής για την ανάπτυξη και την απασχόληση. Αυτό αναγνωρίζεται και από την Ευρωπαϊκή Επιτροπή στην δεκάχρονη στρατηγική της, «Ευρώπη 2020».

Στόχος: η αύξηση της συμμετοχής των κοινωνικών επιχειρήσεων και συνεταιρισμών από το 3% του ΑΕΠ της Ε.Ε. σήμερα στο 5-6% το 2020 Μέσω: -της αύξησης της συμμετοχής τους στις δημόσιες συμβάσεις που αγγίζουν το 17% του ΑΕΠ της Ε.Ε. -υποστηρικτικές πολιτικές και πλαίσια χρηματοδότησης Ευρώπη 2020

 Εστιάζουν κυρίως:  στις τοπικές ρίζες τους.  στο μικρό μέγεθός τους.  ικανότητα να κινητοποιούν τον πληθυσμό γύρω από κοινούς & συγκεκριμένους στόχους *.  Στηρίζονται στη συμμετοχή των μελών τους που έχουν τις ίδιες ανάγκες.  Ανήκουν και διοικούνται δημοκρατικά από τα μέλη τους. 15 Πλεονεκτήματα των φορέων της Κ.Ο

 Συνεταιρισμοί γυναικών  Κοινωνικές επιχειρήσεις με την μορφή αστικών συνεταιρισμών ή Αστικών μη Κερδοσκοπικών Εταιριών  Κοι.Σ.Π.Ε. του Ν. 2716/ πρώτη θεσμοθετημένη μορφή κοινωνικής επιχειρηματικότητας με αυστηρό επίπεδο ελέγχου  Κοιν.Σ.Επ. του Ν. 4019/2011 – θεσμός με δυνατότητες διευρυμένης εφαρμογής για όλο τον πληθυσμό Η κοινωνική οικονομία στην Ελλάδα

Οι Κοι.Σ.Π.Ε. και οι νεοσύστατες Κοι.Σ.Επ. αποτελούν βασικό εργαλείο κοινωνικής καινοτομίας και ανάπτυξης αφού:  υιοθετούν τις αρχές της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας  έχουν ένα ιδιαίτερο αξιακό πλαίσιο με προτεραιότητα στην απασχόληση και την κοινωνική ένταξη  ενεργοποιούν τις τοπικές κοινότητες και αποτελούν και μοχλό τοπικής ανάπτυξης χωρίς αποκλεισμούς και διακρίσεις  προωθούν την κοινωνική αλληλεγγύη Στης… ακρίβειας τον καιρό… κάποιοι συζητούν για Κοι.Σ.Π.Ε. και Κοι.Σ.Επ.

Βασικές αρχές:  Την ελεύθερη και ενεργό συμμετοχή  Τη δημοκρατική διοίκηση: «ένας εταίρος, μια ψήφος»  Την αλληλεγγύη  Τη περιορισμένη και δίκαιη διανομή του πλεονάσματος  Το προβάδισμα του ατόμου έναντι του κεφαλαίου  Την ανεξαρτησία απέναντι στο κράτος. Κοι.Σ.Π.Ε και Κοιν.Σ.Επ

Αποτελούν των πρώτη επίσημα θεσμοθετημένα μορφή κοινωνικής επιχειρηματικότητας στην Ελλάδα.  Θεσπίσθηκαν με το ν.2716/99 του Υπουργείου Υγείας και Πρόνοιας για την «Ανάπτυξη και τον εκσυγχρονισμό των υπηρεσιών ψυχικής υγείας».  Αποτελούν μια ιδιαίτερη μορφή συνεταιρισμού αφού παράλληλα είναι παραγωγικές και εμπορικές μονάδες αλλά και Μονάδες Ψυχικής Υγείας, η ανάπτυξη και η εποπτεία των οποίων ανήκει στο Υπουργείο Υγείας & Κοινωνικής Αλληλεγγύης και ασκείται από τη Διεύθυνση Ψυχικής Υγείας.  Πρωτοποριακή εταιρική σχέση (άτομα με ψυχική ασθένεια – εργαζόμενοι – φορείς από την κοινότητα). Τι είναι οι Κοι.Σ.Π.Ε.

Κοινωνικοοικονομική ενσωμάτωση και επαγγελματική ένταξη των ατόμων με σοβαρά ψυχοκοινωνικά προβλήματα, συμβάλλοντας στη θεραπεία τους και στην κατά το δυνατόν οικονομική τους αυτάρκεια. 20 Στοχεύουν στην….

 Η αμοιβή προστίθεται στο όποιο επίδομα ή σύνταξη λαμβάνουν. Αμοιβή ανάλογα με την παραγωγικότητά και τον χρόνο απασχόλησής.  Οι εργαζόμενοι Μονάδων Ψυχικής Υγείας μπορούν να μετακινηθούν για να εργαστούν στον Κοι.Σ.Π.Ε. και να συνεχίσουν να αμείβονται από τον Φορέα τους.  Νοσοκομεία, Νομαρχίες, Δήμοι και Κοινότητες καθώς και όλα τα Ν.Π.Δ.Δ. μπορούν να παραχωρούν στον Κοι.Σ.Π.Ε. για χρήση κινητή και ακίνητη περιουσία, εγκαταστάσεις και εξοπλισμό.  Δεν φορολογείται και δεν καταβάλλει για τις υπηρεσίες που παρέχει κανέναν άλλο φόρο εκτός από Φ.Π.Α.  Είναι αυτόνομο νομικό πρόσωπο.  Συμμετέχουν ισότιμα άτομα με ψυχοκοινωνικά προβλήματα, επαγγελματίες ψυχικής υγείας και άλλα άτομα /φορείς από την κοινότητα, κάνοντας πράξη την κοινωνική αλληλεγγύη και την καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού. Χαρακτηριστικά Κοι.Σ.Π.Ε.

1.Άτομα με ψυχοκοινωνικά προβλήματα, ηλικίας τουλάχιστον 15 ετών ≥ 35%. 2.Εργαζόμενοι στο χώρο ψυχικής υγείας, δημόσιοι υπάλληλοι, επαγγελματίες ψυχικής υγείας του Ε.Σ.Υ. ≤ 45%. 3.Δήμοι, Κοινότητες, Ν.Π.Δ.Δ., Ν.Π.Ι.Δ., άλλα φυσικά πρόσωπα, ιδιώτες ≤ 20%. π.χ. Νοσοκομεία του Ε.Σ.Υ. (κυρίως τα Ψυχιατρικά), Γενικά Νοσοκομεία, Πανεπιστημιακά Ψυχιατρικά Νοσοκομεία, Ν.Π.Ι.Δ. που έχουν Μονάδα Ψυχικής Υγείας και υπάγονται στον κατά περίπτωση Τομέα Ψυχικής Υγείας. 22 Τα μέλη του Κοι.Σ.Π.Ε. είναι:

Η Γενική Συνέλευση: Είναι το ανώτατο όργανο του ΚοιΣΠΕ. Ελέγχει και εποπτεύει όλα τα όργανα του ΚοιΣΠΕ. Στη Γ.Σ. μετέχουν όλα τα μέλη, τα οποία και ψηφίζουν αυτοπροσώπως. Σε κάθε υποχρεωτική μερίδα αντιστοιχεί μια και μόνο ψήφος στη Γενική Συνέλευση δηλαδή, ο κάθε εταίρος ψηφίζει μόνο με μια ψήφο ανεξάρτητα των πόσων μερίδων έχει. Το Διοικητικό Συμβούλιο: Είναι επταμελές. Τα μέλη του όπως και τα επτά αναπληρωματικά μέλη εκλέγονται από τη Γενική Συνέλευση του ΚοιΣΠΕ. Σύνθεση: 5 μέλη από τις β΄ και γ΄ κατηγορίες μελών και 2 μέλη από την α΄ κατηγορία (αν δεν βρίσκονται σε πλήρη δικαστική συμπαράσταση). Ο Πρόεδρος, ο Ταμίας και ο Γραμματέας προέρχονται από τις κατηγορίες β΄ και γ΄. Διάρκεια της θητείας του: 3ετής. Το Εποπτικό Συμβούλιο: Είναι τριμελές και εκλέγεται από τη Γενική Συνέλευση του ΚοιΣΠΕ. Σύνθεση: Στο Ε.Σ. μετέχουν μόνο μέλη των κατηγοριών β΄ και γ΄. Καθήκοντα: Ελέγχει τις πράξεις του Δ.Σ. και την τήρηση των αποφάσεων της Γ.Σ. Όργανα του Κοι.Σ.Π.Ε.

 Ενδυναμώνουν την κινητοποίηση των τοπικών φορέων και εν γένει της τοπικής κοινωνίας.  Διευκολύνουν και προάγουν την “από κάτω προς τα πάνω” προσέγγιση στη λήψη αποφάσεων.  Είναι «ολιστική» προσέγγιση, γιατί βασίζονται σε μια ολοκληρωμένη προσέγγιση, ως μέρος της διαδικασίας επανένταξης.  Διασφαλίζουν τη συμβατότητα μεταξύ οικονομικών και κοινωνικών στόχων.  Ενισχύουν και προωθούν σχέσεις συνεργασίας και δικτύωσης για τους πλέον ευάλωτους.  Διευκολύνουν τη συμμετοχή στην απασχόληση και την πρόσβαση όλων σε πόρους, δικαιώματα, αγαθά και υπηρεσίες. Ευρωπαϊκή «Καλή Πρακτική»

Οι Κοι.Σ.Π.Ε. στην Ελλάδα ΕΠΩΝΥΜΙΑΤΟΠΟΘΕΣΙΑ 1. ΚοιΣΠΕ Το.Ψ.Υ. ΔωδεκανήσουΛέρος 2. ΚοιΣΠΕ Το.Ψ.Υ. Χίου «Ωρίων»Χίος 3. ΚοιΣΠΕ Το. Ψ.Υ. ΧανίωνΧανιά 4. ΚοιΣΠΕ Δυτ. ΘεσσαλονίκηςΘεσσαλονίκη 5. ΚοιΣΠΕ «Νέοι Ορίζοντες»Κέρκυρα 6. ΚοιΣΠΕ Το. Ψ.Υ. ΠιερίαςΚατερίνη 7. ΚοιΣΠΕ Το. Ψ.Υ. ΑχαΐαςΠάτρα 8. ΚοιΣΠΕ Το. Ψ.Υ. ΦωκίδαςΆμφισσα 9. ΚοιΣΠΕ Το. Ψ.Υ. Κεφαλονιάς – Ζακύνθου «Ρότα»Κεφαλονιά 10. ΚοιΣΠΕ Άρτας – ΠρεβέζηςΆρτα 11. ΚοιΣΠΕ «Διάπλους»Αττική - Χαϊδάρι 12. ΚοιΣΠΕ «Ευ Ζην»Αττική – Αιγάλεω 13. ΚοιΣΠΕ «Κλίμαξ Πλας»Αττική – Άνω Λιόσια 14. ΚοιΣΠΕ 6ου Το. Ψ.Υ. ν. Αττικής «Εικόνα»Αττική – Αθήνα 15. ΚοιΣΠΕ «Πυξίδα»Αττική – Πειραιάς 16. ΚοιΣΠΕ «Διαδρομές»Αττική – Μετς 17. ΚοιΣΠΕ «Ηλιοτρόπιο» (5ος Ψυχικός Τομέας)Αττική- Μαρούσι 18. ΚοιΣΠΕ Αθηνά –Ελπίς (8 ος Ψυχικός Τομέας)Αττική – Γκύζη 19. ΚοιΣΠΕ Το.Ψ.Υ. ΚαβάλαςΚαβάλα 20. ΚοιΣΠΕ Το.Ψ.Υ. Ηρακλείου «ΜΙΤΟΣ»Ηράκλειο 21. ΚοιΣΠΕ Το.Ψ.Υ. Λασιθίου «ΠΕΡΙΠΛΟΥΣ»Λασίθι 22. ΚοιΣΠΕ Το.Ψ.Υ. ΗμαθίαςΒέροια 23. ΚοιΣΠΕ Το.Ψ.Υ. ΡεθύμνουΡέθυμνο

Θεσπίζεται η Κοινωνική Συνεταιριστική Επιχείρηση (Κοιν.Σ.Επ.), ως φορέας της Κοινωνικής Οικονομίας. Είναι αστικός συνεταιρισμός με κοινωνικό σκοπό και διαθέτει εκ του νόμου την εμπορική ιδιότητα. Τα μέλη της Κοιν.Σ.Επ. μπορούν να είναι είτε φυσικά πρόσωπα είτε φυσικά πρόσωπα και νομικά πρόσωπα. Οι Κοι.Σ.Επ. του Ν. 4019/2011

 α) Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις Ένταξης, οι οποίες αφορούν στην ένταξη στην οικονοµική και κοινωνική ζωή των ατόµων που ανήκουν στις Ευάλωτες Οµάδες Πληθυσµού. Ποσοστό 40% κατ’ ελάχιστον των εργαζομένων στις Επιχειρήσεις αυτές ανήκουν υποχρεωτικά στις Ευάλωτες Οµάδες Πληθυσµού.  β) Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις Κοινωνικής Φροντίδας, οι οποίες αφορούν στην παραγωγή και παροχή προϊόντων και υπηρεσιών κοινωνικού - προνοιακού χαρακτήρα σε συγκεκριµένες οµάδες πληθυσµού, όπως οι ηλικιωμένοι, τα βρέφη, τα παιδιά, τα άτοµα µε αναπηρία και τα άτοµα µε χρόνιες παθήσεις.  γ) Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις Συλλογικού και Παραγωγικού Σκοπού, οι οποίες αφορούν την παραγωγή προϊόντων και παροχή υπηρεσιών για την ικανοποίηση των αναγκών της συλλογικότητας (πολιτισµός, περιβάλλον, οικολογία, εκπαίδευση, παροχές κοινής ωφέλειας, αξιοποίηση τοπικών προϊόντων, διατήρηση παραδοσιακών δραστηριοτήτων και επαγγελµάτων κ.α.) Οι 3 κατηγορίες Κοι.Σ.Επ. του Ν. 4019/2011

Για τη σύσταση της Κοιν.Σ.Επ. τηρείται η διαδικασία ίδρυσης ενός αστικού συνεταιρισμού. Το καταστατικό πρέπει να υπογράφεται από επτά τουλάχιστον πρόσωπα, αν πρόκειται για Κοιν.Σ.Επ. Ένταξης, και από πέντε τουλάχιστον πρόσωπα αν πρόκειται για Κοιν.Σ.Επ. Κοινωνικής Φροντίδας ή Συλλογικού Σκοπού. Οι Κοιν.Σ.Επ. εγγράφονται στο Μητρώο Κοινωνικής Επιχειρηματικότητας από το οποίο ελέγχονται για διάφορες διαδικασίες Οι Κοι.Σ.Επ. του Ν. 4019/2011

Οι εργαζόμενοι στις Κοινωνικές Συνεταιριστικές Επιχειρήσεις Ένταξης, οι οποίοι ανήκουν στις Ευάλωτες Ομάδες Πληθυσμού και λαμβάνουν επίδομα πρόνοιας ή επιδόματα επανένταξης ή οποιασδήποτε μορφής νοσήλιο ή παροχή, συνεχίζουν να εισπράττουν τις παροχές αυτές ταυτόχρονα με την αμοιβή τους από την Κοιν.Σ.Επ.. 29 Οι Κοι.Σ.Επ. του Ν. 4019/2011

 Προβλήματα εναρμόνισης του θεσμικού πλαισίου των συναρμόδιων υπουργείων  Έλλειψη εξειδικευμένων στελεχών στον τομέα της κοινωνικής οικονομίας  Αρνητική κοινωνική άποψη για το «συνεταιρίζεσθαι»  Σύγκρουση εξουσιών  Έλλειψη υποστηρικτικού μηχανισμού  Στρέβλωση βασικών αρχών της κοινωνικής επιχειρηματικότητας μέσω των ΤΟΠΕΚΟ και των ΤΟΠΣΑ  Μετατροπή του σκοπού για απασχόληση των μελών των Κοιν.Σ.Επ. σε συλλογικό κοινωνικό σκοπό λόγω της υψηλής ανεργίας  Υποχώρηση του κράτους από βασικές λειτουργίες και «πέρασμα» τους στην κοινωνική οικονομία Προβλήματα

 Νέα κουλτούρα για την αλληλεγγύη και τις καταναλωτικές αρχές  Νέες ανάγκες για ανάπτυξη κοινωνικής καινοτομίας  Αυξημένες ανάγκες του κοινωνικού συνόλου για νέες υπηρεσίες  Θετικό πολιτικό (τουλάχιστον σε επίπεδο ΕΕ) και κοινωνικό περιβάλλον  Ευκαιρίες χρηματοδότησης  Ανάπτυξη Εταιρικής Κοινωνικής Ευθύνης  Νέα θεσμικά πλαίσια για τις δημόσιες συμβάσεις με προβλέψεις για κατά αποκλειστικότητα συνεργασίες Προοπτικές