ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΑΠΟ ΠΛΑΓΙΟΤΙΤΛΟΥΣ Μία διδακτική πρόταση στο απόσπασμα με τίτλο [Η Εκπαίδευση στην Αρχαία Αθήνα] της 4 ης ενότητας της Νεοελληνικής Γλώσσας της Β Γυμνασίου

ΣΤΟΧΟΙ Οι μαθητές / τριες: - Να μπορούν να εντοπίζουν τις σημαντικές ιδέες / πληροφορίες ενός κειμένου. - Να είναι ικανοί να εντοπίζουν το νοηματικό κέντρο κάθε παραγράφου και να διατυπώνουν πλαγιότιτλους ώστε να επιτυγχάνουν σωστή πύκνωση του λόγου - Να αντιλαμβάνονται την περίληψη που γράφουν ως ένα δικό τους δημιούργημα που μένει όμως πιστό στο πνεύμα του συγγραφέα.

ΜΕΘΟΔΟΣ Συνεργατική Διερευνητική ΧΡΟΝΟΣ: 2 διδακτικές ώρες

ΣΤΑΔΙΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ (α) Συζήτηση στην τάξη(ολομέλεια) σχετικά με το τι είναι περίληψη και τι επιδιώκουμε με τον περιληπτικό λόγο Ανάγνωση του προς επεξεργασία κειμένου Σύνταξη περίληψης από τις μαθητικές μικρο-ομάδες (2-3 άτομα) Ανταλλαγή περιλήψεων και αξιολόγησή τους (ετεροαξιολόγηση) Καταγραφή στον πίνακα των σημείων που προκύπτουν από τη συζήτηση με έμφαση:α) στη σύνθεση του περιληπτικού κειμένου και β) στα κριτήρια μίας επιτυχημένης περίληψης

ΣΤΑΔΙΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ (β) Δεύτερη απόπειρα συγγραφής περιληπτικού κειμένου με βάση φύλλο εργασίας (βλ. παρακάτω) Το φύλλο εργασίας συμπληρώνεται από όλες τις ομάδες και ακολουθεί συζήτηση με σκοπό την ορθή διαδικασία εξεύρεσης των πλαγιότιτλων των παραγράφων Ο ρόλος του διδάσκοντα υποβοηθητικός (διορθώσεις, υποδείξεις κλπ) Νεα απόπειρα σύνταξης περίληψης με βάση τους πλαγιότιτλους στους οποίους κατάληξε η τάξη

ΣΤΑΔΙΑ ΔΙΔΑΣΚΑΛΙΑΣ (γ) Σύγκριση αρχικής με τελική περίληψη- επισήμανση διαφορών Ενδεικτική περίληψη από τον διδάσκοντα

Κριτηρια επιλογής κειμένου Το κείμενο επιλέχθηκε επειδή: α) είναι σύντομο και η συγκεκριμένη τεχνική προσφέρεται για περιληπτική απόδοση σύντομων ως προς την έκταση κειμένων (Ματσαγγούρας 2004:418) β) επειδή το θέμα του είναι σχετικά οικείο στους μαθητές (Παπαϊωάννου&Πατούνα 2003: γ) έχει μικρό βαθμό πολυπλοκότητας εξαιτίας της ύπαρξης θεματικών προτάσεων (Παπαϊωάννου&Πατούνα 2003:117)

Α ΜΕΡΟΣ ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΔΟΜΙΚΩΝ ΣΥΣΤΑΤΙΚΩΝ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ ΕΥΡΕΣΗ ΛΕΞΕΩΝ-ΚΛΕΙΔΙΩΝ ΤΡΟΠΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ ΕΝΤΟΠΙΣΜΟΣ ΚΥΡΙΑΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ ΑΠΑΛΟΙΦΗΣ ΚΑΙ ΠΥΚΝΩΣΗΣ ΠΛΑΓΙΟΤΙΤΛΟΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ

Κειμενο (1 η παράγραφος) Μπορούμε λοιπόν να πούμε πως στην Αθήνα η εκπαίδευση ήταν σχεδόν εντελώς ελεύθερη και ότι την είχαν αφήσει στην ιδιωτική πρωτοβουλία. Ακόμα και για μια ειδική περίπτωση, για «τα ορφανά του Έθνους», δηλαδή για τους γιους των πολιτών που είχαν σκοτωθεί για την πατρίδα, που η συντήρησή τους γινόταν με έξοδα του δημοσίου, το κράτος περιοριζόταν να πληρώνει για την εκπαίδευση αυτών των ορφανών σε ιδιωτικούς δασκάλους. Κατά τον ίδιο τρόπο, το 480 π.Χ., όταν οι Αθηναίοι, επειδή πλησίαζε ο Ξέρξης, μετέφεραν τα παιδιά τους και τις γυναίκες τους στην Τροιζήνα, «οι κάτοικοι της Τροιζήνας» μας λέει ο Πλούταρχος «αποφάσισαν να τρέφονται οι πρόσφυγες με έξοδα του κράτους, να παίρνει ο καθένας τους δύο οβολούς, και τα παιδιά να έχουν το ελεύθερο να μαζεύουν φρούτα από παντού, και να πληρώνει το κράτος το μισθό για τους δασκάλους τους». ΤροιζήναΠλούταρχοςοβολούς

1 ο ΣΤΑΔΙΟ:ΔΙΑΚΡΙΣΗ ΔΟΜΙΚΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ: «Μπορούμε λοιπόν…….πρωτοβουλία» ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ: «Ακόμα και…………….για τους δασκάλους τους» ΚΑΤΑΚΛΕΙΔΑ: Δεν υπάρχει

ΣΚΟΠΙΜΟΤΗΤΑ ΔΙΑΚΡΙΣΗΣ ΔΟΜΙΚΩΝ ΣΤΟΙΧΕΙΩΝ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ Σύμφωνα με τον Ματσαγγούρα (2004:494) η διάκριση των μερών της παραγράφου λειτουργεί ως κριτήριο για την ιεράρχηση των πληροφοριών σε κύριες και δευτερεύουσες Έτσι, κύρια θεωρούνται τα στοιχεία που υπάρχουν στη θεματική πρόταση και στην κατακλείδα,ενώ μπορούν να συμπεριληφθούν και 1-2 ιδέες από τις λεπτομέρειες

Δομικα συστατικά παραγράφου Βέβαια,μπορεί να αξιοποιηθεί μόνο η θεματική πρόταση-αν υπάρχει-, αφού από μόνη της συνιστά περίληψη της παραγράφου, μιάς και αυτή χρησιμοποιεί «ανωτέρου επιπέδου γενικεύσεις» (Ματσαγγούρας 2004:495) Το αν η θεματική πρόταση θα αξιοποιηθεί μόνη της ή συνοδευόμενη από 1-2 στοιχεία από τις λεπτομέρειες εξαρτάται και από το πόσο πυκνή ή όχι θέλουμε να είναι η περίληψή μας

2 ο ΣΤΑΔΙΟ:ΛΕΞΕΙΣ-ΚΛΕΙΔΙΑ Αθήνα, εκπαίδευση, ιδιωτική πρωτοβουλία,κράτος, παιδιά, πληρώνει, δασκάλους Με τον όρο λέξεις-κλειδιά εννοούμε τις λέξεις ή φράσεις που αν απομονωθούν από το υπόλοιπο κείμενο μπορούν να αποδώσουν το βασικό νόημα της παραγράφου Στην Αθήνα η εκπαίδευση ήταν υπόθεση ιδιωτική και το κράτος σε μερικές περιπτώσεις πλήρωνε ιδιώτες δασκάλους για τα παιδιά

3 ο ΣΤΑΔΙΟ ΤΡΟΠΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ Η υπό εξέταση παράγραφος έχει αναπτυχθεί με λεπτομέρειες-παραδείγματα, δηλαδή ο συγγραφέας, για να στηρίξει τη θεματική πρόταση, αναφέρεται σε δύο παραδείγματα («ορφανά του Έθνους» / Αθηναίους πρόσφυγες στην Τροιζήνα το 480 π.Χ) που πιστοποιούν την απουσία οργανωμένης και συστηματικής δημόσιας εκπαίδευσης στην Αθηναϊκή πολιτεία

4 ο ΣΤΑΔΙΟ:ΚΥΡΙΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑ Η συγκεκριμένη παράγραφος μας διευκολύνει, αφού η κύρια/βασική πληροφορία/ιδέα υπάρχει στη θεματική πρόταση ΕΠΟΜΕΝΩΣ:Η εκπαίδευση στην αρχαία Αθήνα ήταν ιδιωτική υπόθεση

5 ο ΣΤΑΔΙΟ:ΜΕΤΑΣΧΗΜΑΤΙΣΜΟΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΑΡΧΙΚΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ ΑΠΑΛΟΙΦΗ:Διαγραφή πληροφοριών του αρχικού κειμένου που είναι δευτερεύουσες(Παπαϊωάννου&Πατούνα 2003:71) ΓΕΝΙΚΕΥΣΗ/ΠΥΚΝΩΣΗ:Εννοιολογικη αναγωγή ουσιαστικών και ρημάτων (ειδικότερα Ματσαγγούρας 2004: ,Π.Πολίτης στο m) ΤΕΧΝΙΚΗ ΤΟΥ «ΜΗΔΕΝΟΣ»:Διατήρηση πληροφοριών του αρχικού κειμένου αυτούσιων, επειδή νοηματοδοτούν μία σημαντική λεπτομέρεια (Ματσαγγούρας 2004:481)

4 ο ΣΤΑΔΙΟ ΑΠΑΛΟΙΦΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΩΝ ΑΡΧΙΚΟΥ ΚΕΙΜΕΝΟΥ Επεξήγηση της φράσης «ορφανά του Έθνους»(δηλαδή………δημοσίου) «Μπορούμε λοιπόν να πούμε πως» Οι διαρθρωτικές λέξεις-φράσεις που προσδίδουν συνοχή στο κείμενο π.χ. Ακόμη και για μια ειδική περίπτωση, Κατά τον ίδιο τρόπο

ΓΕΝΙΚΕΥΣΗ / ΠΥΚΝΩΣΗ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΩΝ ΜΟΝΑΔΩΝ Στην παράγραφο αυτή ο συγγραφέας χρησιμοποιεί δύο ιστορικά παραδείγματα για να στηρίξει τη θέση του, πως δηλαδή η εκπαίδευση ήταν υπόθεση ατομική στην Αθήνα. Τα παραδείγματα ενισχύουν τη θέση (λειτουργία παραδειγμάτων), αφού δηλώνουν την έλλειψη βούλησης του αθηναϊκού κράτους να αναλάβει το ίδιο την εκπαίδευση των παιδιών και την ανάθεση αυτής της ευθύνης σε ιδιώτες δασκάλους Άρα, η μόνη γενίκευση που απαιτείται είναι να χρησιμοποιηθεί η φράση «ιστορικά παραδείγματα» ως υπερώνυμη έννοια που θα αντικαταστήσει τα αντίστοιχα χωρία του πρωτότυπου/ αρχικού κειμένου (έννοια γένους που υποκαθιστά τις παράλληλες έννοιες)

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟΣ ΠΛΑΓΙΟΤΙΤΛΟΣ 1 ης ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ Η μόρφωση των παιδιών στην Αρχαία Αθήνα ήταν υπόθεση κυρίως των ατόμων / πολιτών Η μόρφωση των νέων / παιδιών στην αρχαία Αθήνα αποτελούσε μέριμνα / φροντίδα κυρίως των ατόμων / πολιτών και τα παραδείγματα που πιστοποιούν / αποδεικνύουν/ επιβεβαιώνουν αυτό(ή) το(την) φαινόμενο(κατάσταση)

ΣΧΟΛΙΑ ΠΑΝΩ ΣΤΟΥΣ ΠΛΑΓΙΟΤΙΤΛΟΥΣ 1. Ο δεύτερος πλαγιότιτλος περιλαμβάνει και τα παραδείγματα που συνιστούν βασική ιδέα της παραγράφου,αφού η λειτουργία τους είναι να υποστηρίξουν τη θέση του συγγραφέα και σχετίζονται με τον τρόπο ανάπτυξης της παραγράφου (ΣΤΑΔΙΟ 3) 2. Επομένως, μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε μια περίληψη που θα είναι εκτενέστερη και όχι τόσο συνοπτική, όσο στην περίπτωση που θα γίνει χρήση μόνο των πλαγιότιτλων 3. Έγινε προσπάθεια για μετασχηματισμό των πληροφοριών του βασικού κειμένου, για να μη γίνει αντιγραφή του λεξιλογίου του πρωτοτύπου

2 η παράγραφος Κανονικά –εννοείται– οι γονείς πλήρωναν για τη μόρφωση των παιδιών τους. Καθώς ήταν φυσικό, οι γιοι των πλούσιων πολιτών ή αυτών που ήταν εύποροι μπορούσαν να συνεχίζουν τις σπουδές τους μέχρι την εφηβεία, ενώ οι γιοι των φτωχών σταματούσαν νωρίτερα, συνήθως μόλις έπαιρναν τις βάσεις. Μερικά παιδιά πάλι μάθαιναν ίσα ίσα να διαβάζουν. Γνωρίζουμε το ανέκδοτο μ' εκείνο τον Αθηναίο που το 482 π.Χ. ζήτησε από τον Αριστείδη να γράψει το ίδιο του το όνομα επάνω σ' ένα όστρακο, γιατί ο ίδιος δεν ήξερε να γράφει. Αλλά η μόρφωση φαίνεται πως είχε μεγάλη διάδοση στην Αθήνα σ' όλο τον πέμπτο αιώνα· κατά το τελευταίο τρίτο αυτού του αιώνα, στα χρόνια δηλαδή του Πελοποννησιακού πολέμου, δεν υπάρχουν αγράμματοι ανάμεσα στα πρόσωπα του Αριστοφάνη: ακόμα κι ο χωριάτης Στρεψιάδης στις Νεφέλες, ακόμα κι ο χοντρός αλλαντοπώλης Αγοράκριτος στους Ιππείς ξέρουν τα γραμματάκια τους.ΑριστείδηΠελοποννησιακού πολέμου Αριστοφάνη

ΔΟΜΙΚΑ ΜΕΡΗ 2 ης ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ Κανονικά………των παιδιών τους: ΘΕΜΑΤΙΚΗ ΠΡΟΤΑΣΗ Καθώς ήταν φυσικό……..τα γραμματάκια τους:ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ Κατακλείδα δεν υπάρχει

ΛΕΞΕΙΣ-ΚΛΕΙΔΙΑ γονεις, ευποροι, φτωχοι, γιοι,μορφωση,συνεχιζουν, σταματουσαν, 5 ος αιώνας, Αθηνα, διάδοση «Οι γιοι των εύπορων γονιών συνέχιζαν να μορφώνονται, ενώ των φτωχών σταματούσαν, αλλά τον 5 ο αιώνα η μόρφωση στην Αθήνα γνώρισε μεγάλη διάδοση»

ΤΡΟΠΟΣ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ ΣΥΓΚΡΙΣΗ-ΑΝΤΙΘΕΣΗ ΔΕΙΚΤΕΣ: Αλλά, δεν υπήρχαν αγράμματοι vs δεν ήξερε να διαβάζει, ξέρουν τα γραμματάκια τους vs έπαιρναν τις βάσεις / ίσα ίσα να διαβάζουν, οι γιοι των πλούσιων πολιτών συνέχιζαν vs οι γιοι των φτωχών σταματουσαν

ΚΥΡΙΑ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑ Η εκπαίδευση στην αρχαία Αθήνα κανονικά χαρακτηρίζεται από τη σχέση εισοδήματος- μόρφωσης με εξαίρεση τον 5 ο αιώνα οπότε η σχέση αυτή αίρεται

ΑΠΑΛΟΙΦΗ -εννοείται- Καθώς ήταν φυσικό ή αυτών που ήταν εύποροι κατά το τελευταίο τρίτο αυτού του αιώνα, δηλαδή στα χρόνια του Πελοποννησιακού πολέμου

ΓΕΝΙΚΕΥΣΗ/ΠΥΚΝΩΣΗ Οι γιοι των πλούσιων Οι γιοι των φτωχών ΕΙΣΟΔΗΜΑΤΙΚΗ ΑΝΙΣΟΤΗΤΑ

ΓΕΝΙΚΕΥΣΗ/ΠΥΚΝΩΣΗ ΜΟΡΦΩΤΙΚΗ ΑΝΙΣΟΤΗΤΑ Σταματούσαν νωρίτερα, συνήθως μόλις έπαιρναν τις βάσεις Συνεχίζουν τις σπουδές μέχρι την εφηβεία Μάθαιναν ίσα ίσα να διαβάζουν

ΓΕΝΙΚΕΥΣΗ/ΠΥΚΝΩΣΗ Γνωρίζουμε ……γράφει Ακόμα κι ο χωριάτης…… ξέρουν τα γραμματάκια τους Παραδείγματα

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΟΣ ΠΛΑΓΙΟΤΙΤΛΟΣ 2 ης ΠΑΡΑΓΡΑΦΟΥ Ανισότητες στην εκπαίδευση των Αθηναίων νέων με εξαίρεση τον 5 ο αιώνα π.Χ. Εναλλακτικά: Η μόρφωση των λίγων γίνεται κτήμα των πολλών τον 5 ο αιώνα.

ΣΧΟΛΙΑ ΠΑΝΩ ΣΤΟΥΣ ΠΛΑΓΙΟΤΙΤΛΟΥΣ Α) η φράση «με εξαίρεση» σημαίνει την αντίθεση (τρόπος οργάνωσης της παραγράφου) μετάξύ του 5 ου αιώνα (εκδημοκρατισμός της εκπαίδευσης) και της συνήθους κατάστασης (οικονομική & μορφωτική ανισότητα) Β) Τα παραδείγματα παραλείφθηκαν, αλλά θα μπορούσαν να συμπεριληφθούν σε ένα πιο εκτεταμένο πλαγιότιτλο που ενδεικτικά θα μπορούσε να είναι: «Ανισότητες στην εκπαίδευση των Αθηναίων νέων με εξαίρεση τον 5 ο αιώνα π.Χ και παραδείγματα για κάθε ιστορική περίοδο»

ΕΝΔΕΙΚΤΙΚΗ ΠΕΡΙΛΗΨΗ ΚΕΙΜΕΝΟΥ Το κείμενο με τίτλο «Η εκπαίδευση στην αρχαία Αθήνα» που βρίσκεται στην 4 η ενότητα του βιβλίου της Νεοελληνικής Γλώσσας της Β Γυμνασίου έχει ως θέμα του την εκπαίδευση των νέων στην Αθήνα. Ειδικότερα/Πιο συγκεκριμένα, στην αρχή αναφέρεται στο γεγονός πως η μόρφωση των παιδιών ήταν αποκλειστικά σχεδόν ιδιωτική υπόθεση και παρατίθενται παραδείγματα που επιβεβαιώνουν την απουσία του κράτους από την παροχή εκπαίδευσης και στη συνέχεια μας ενημερώνει / πληροφορεί για την ύπαρξη ανισοτήτων στη μόρφωση των νέων με εξαίρεση τον 5 ο αιώνα π.Χ παρέχοντας ένα παράδειγμα για την καθεμία ιστορική περίοδο

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Είναι προτιμότερο μία περίληψη να ξεκινά με αναφορά στο συγγραφέα ή στο κείμενο, μιάς και το κείμενο που συμπυκνώνουμε δεν είναι δικό μας-στην πρωτότυπη μορφή του,τουλάχιστον-αλλά ενός άλλου. (Ο συγγραφέας / το κείμενο αναφέρει / παρουσιάζει κλπ) Επιλέγουμε τη χρήση ενεργητικής ή παθητικής σύνταξης ανάλογα με το αν θέλουμε να προβάλλουμε τον πομπό ή το θέμα (το κείμενο αναφέρεται στην εκπαίδευση στην αρχαία Αθήνα / ο συγγραφέας του κειμένου παρουσιάζει την εκπαίδευση στην αρχαία Αθήνα κλπ)

ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ Στην εισαγωγική περίοδο δηλώνουμε κάποια στοιχεία που συνθέτουν την «ταυτότητα» του προς περίληψη κειμένου π.χ. που βρίσκεται:σε ιστοσελίδα, σε βιβλίο κλπ) Αποφεύγουμε-όσο μπορούμε-την αντιγραφή στοιχείων του πρωτοτύπου Προσέχουμε τις διαρθρωτικές λέξεις-φράσεις που προσδίδουν συνοχή στο περιληπτικό κείμενό μας ( στην αρχή, στη συνέχεια κλπ) Επίσης, προσέχουμε τη χρήση του κατάλληλου ρήματος, για να αποδοθεί η λεκτική πράξη του συγγραφέα ( π.χ. ο συγγραφέας επεξηγεί / προβάλλει/προβληματίζεται κλπ. Για τις λεκτικές πράξεις βλ. Ματσαγγούρας 2004: , Βιβλίο Εκπαιδευτικού 2007:33-34, Π. Πολίτης

ΦΥΛΛΟ ΕΡΓΑΣΙΑΣ

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Ματσαγγούρας Ηλίας, «Κειμενοκεντρική προσέγγιση του γραπτού λόγου : ή αφού σκέφτονται, γιατί δεν γράφουν; », εκδόσεις Γρηγόρη,2004 Πηνελόπη Παπαϊωάννου και Αναστασία Πατούνα, «Η Περίληψη ως κείμενο και ως αντικείμενο διδασκαλίας», εκδόσεις Ελληνικά Γράμματα, 2003 Π. Πολίτης, «Η περίληψη», στον Ηλεκτρονικό Κόμβο του Κέντρου Ελληνικής Γλώσσας ( Νεοελληνική Γλώσσα Β’Γυμνασίου:Βιβλίο Εκπαιδευτικού, ΟΕΔΒ, 2007 Νεοελληνική Γλώσσα Β’Γυμνασίου:Βιβλίο Μαθητή, ΟΕΔΒ, 2010