Η ευρωπαϊκή διάσταση στην ελληνική εκπαίδευση. Μάθημα: Εκπαιδευτική Πολιτική Όνομα : Κώτση Μαρία (3158)

Η ΕΔΕ Ο όρος ¨ευρωπαϊκή διάσταση στην εκπαίδευση¨ (ΕΔΕ) εμφανίστηκε στις αρχές της δεκαετίας του ‘70 και λειτούργησε ως συμπληρωματική και υποστηρικτική έννοια της πολιτικής, κοινωνικής και πολιτιστικής ολοκλήρωσης της Ευρωπαϊκής Κοινότητας. Το περιεχόμενό της συνδέθηκε με ζητήματα όπως «η ανάπτυξη της συνεργασίας στο χώρο της εκπαίδευσης, η διαφύλαξη της ιστορικής κληρονομιάς των ευρωπαϊκών κοινωνιών, η διαμόρφωση ενός ευρωπαϊκού μοντέλου» και η «συγκρότηση της ¨Ευρωπαϊκής Ταυτότητας ¨ στο πλαίσιο του μετασχηματισμού της Κοινότητας σε μια Ευρωπαϊκή Ένωση». Επιμέρους στόχοι της ΕΔΕ καθορίζονταν η γνώση των ξένων γλωσσών, η μελέτη της Ευρώπης, η συνεργασία μεταξύ των ιδρυμάτων της Τριτοβάθμιας Εκπαίδευσης και η επέκταση του θεσμού των ευρωπαϊκών σχολείων. Η ευρωπαϊκή διάσταση στην εκπαίδευση ως περιοχή ενδιαφέροντος της κοινοτικής πολιτικής προσδιορίστηκε επίσημα για πρώτη φορά τον Φεβρουάριο του 1976 στο Α’ πρόγραμμα δράσης της Κοινότητας, μέσα από το οποίο οι υπουργοί παιδείας συμφώνησαν να δώσουν «μια ευρωπαϊκή διάσταση στην εμπειρία των μαθητών και εκπαιδευτικών στα σχολεία της Πρωτοβάθμιας και Δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης εντός της Κοινότητας.

Ευρωπαϊκή Διάσταση & Ελληνική Εκπαίδευση Η γενικότερη παιδεία των νεοελλήνων και το εκπαιδευτικό σύστημα του νεοελληνικού κράτους είχαν πάντοτε την ευρωπαϊκή τους διάσταση. Τα επιχειρήματα γι’ αυτήν την ευρωπαϊκή κατεύθυνση της χώρας μας, καθώς και οι τρόποι έκφρασής της ποίκιλλαν κάθε φορά, όπως ανάλογες ήταν και οι εμφανιζόμενες αντιστάσεις και επιφυλάξεις με κοινό επίκεντρό τους την πολιτισμική συνάφεια ή αντιθέτως την ιδιαιτερότητα της χώρας μας και της Δυτικής Ευρώπης αντίστοιχα. Ειδικότερα στο θέμα της παιδείας η συζήτηση επικεντρώθηκε στο κατά πόσο μπορεί αυτή να υπηρετεί παράλληλα τη συνείδηση της εθνοθρησκευτικής μας ταυτότητας και την προοπτική της εξομοίωσης με την Ευρώπη, ώστε στην εκπαιδευτική μας πραγματικότητα να εκπροσωπούνται τόσο το ¨εθνικό¨ όσο και το ¨ευρωπαϊκό¨ πρότυπο. Ως βασικοί γνωστικοί τόποι με τους οποίους σχετίζεται η εισαγωγή της ΕΔΕ στα προγράμματα σπουδών της γενικής εκπαίδευσης θεωρούνται περιοχές μαθημάτων του αναλυτικού προγράμματος, όπως η διδασκαλία της ευρωπαϊκής φιλολογίας, η διδασκαλία της ευρωπαϊκής ιστορίας, η διδασκαλία της γεωγραφίας της Ευρώπης και η διδασκαλία των ξένων γλωσσών.

Η Ευρωπαϊκή διάσταση (Ε.Δ)στα νέα προγράμματα σπουδών (ΔΕΠΠΣ και ΑΠΣ)της Υποχρεωτικής Εκπαίδευσης. Στην Εισαγωγή Γενικού Μέρους του Διαθεματικού Ενιαίου Πλαισίου Προγραμμάτων Σπουδών (ΔΕΠΠΣ) & των Αναλυτικών Προγραμμάτων Σπουδών (ΑΠΣ) της Υποχρεωτικής Εκπαίδευσης, στο οποίο περιγράφονται οι αιτίες και οι παράγοντες που προσδιόρισαν τις αρχές και τη φιλοσοφία της εκπόνησης του νέου ΔΕΠΠΣ και των ΑΠΣ της Υποχρεωτικής Εκπαίδευσης, επισημαίνεται ότι η δυναμική του εκπαιδευτικού συστήματος συναρτάται από την ικανότητα προσαρμογής του στις αλλαγές του εθνικού και διεθνούς περιβάλλοντος (κοινωνία της γνώσης και της πληροφορίας, παγκοσμιοποίηση, πολυπολιτισμικότητα) και από τη δυνατότητα ανάπτυξης μιας στρατηγικής επαναπροσδιορισμού του ρόλου του σχολείου για την αποτελεσματική ανταπόκριση και προσαρμογή στις απαιτήσεις και τις προκλήσεις της σύγχρονης εποχής. Σ’ αυτό το πλαίσιο ο σχεδιασμός του εκπαιδευτικού συστήματος απαιτεί γενναίες προσαρμοστικές αλλαγές οι οποίες θεωρείται αναγκαίο να προωθούν, μεταξύ άλλων, «την καλλιέργεια της συνείδησης του Ευρωπαϊκού πολίτη, με την ταυτόχρονη διατήρηση της εθνικής μας ταυτότητας και της πολιτισμικής μας αυτογνωσίας.

Στο ίδιο κείμενο επισημαίνεται ότι το ελληνικό εκπαιδευτικό σύστημα πρέπει να ενταχθεί στο ευρύτερο πλαίσιο που καθορίζεται από τον εκπαιδευτικό προσανατολισμό της Ευρωπαϊκής Ένωσης, λαμβάνοντας υπόψη τον κοινό μελλοντικό σκοπό της Ευρωπαϊκής Εκπαίδευσης, ο οποίος διέπεται από τις αρχές όπως «της δημοκρατίας, της ελευθερίας, της ανεξιθρησκίας, της αλληλεγγύης, της συλλογικότητας, του διεθνισμού, του πολιτισμού, της εργασίας,, της πνευματικής καλλιέργειας και της κοινωνικής συνοχής σε ανοιχτές πλουραλιστικές κοινωνίες. Ο σκοπός αυτός αποτελεί κοινή επιδίωξη για την ανάπτυξη της εθνικής εκπαιδευτικής πολιτικής των επιμέρους ευρωπαϊκών χωρών, λαμβανομένου, βέβαια υπόψη ότι το εκπαιδευτικό σύστημα κάθε χώρας διακρίνεται και καθορίζεται από τα στοιχεία εκείνα που ανταποκρίνονται στις εθνικές και τις άλλες ιδιαιτερότητες της κοινωνίας της. Στο πλαίσιο, λοιπόν, αυτό, και με γνώμονα την αναγκαιότητα ανάπτυξης της ποιότητας της εκπαίδευσης, πρέπει να ενταχθεί και το δικό μας εκπαιδευτικό σύστημα με τις κατάλληλες προσαρμογές, που θα το καταστήσουν περισσότερο δυναμικό, περισσότερο αποτελεσματικό.

Η ΕΔΕ και το μάθημα Λογοτεχνίας στη Δευτεροβάθμια εκπαίδευση. Η λογοτεχνία θεωρείται ωε ένας θετικός παράγοντας ανάλυσης των συσχετίσεων που παράγουν και αναπαράγουν εθνικές και πολιτιστικές ταυτότητες. Στην περίπτωση της χώρας μας όμως ο καθορισμός των κριτηρίων αποδοχής ή μη των λογοτεχνικών έργων υπήρξε σημείο αμφιλεγόμενο, αιτία διχαστικών αντιπαραθέσεων αλλά και βίαιων συγκρούσεων, εφόσον κατά κύριο λόγο, τα κριτήρια συζήτησης ακολουθούσαν πάντα μια πορεία πόλωσης (Ανατολή – Δύση, τοπικό – κοσμοπολίτικο, θρησκευτικό – κοσμικό, δημοτική – καθαρεύουσα, κράτος – έθνος, παραδοσιακό – μοντέρνο κ.ά. )

Παρά τις οποιεσδήποτε συζητήσεις και πιθανές αμφισβητήσεις, η έννοια της ελληνικότητας, ενσωματώνοντας το ξένο και το τοπικό και εναρμονίζοντας τη νεωτερικότητα με την ντόπια παράδοση, ήταν ο μόνος δρόμος για τη σταθεροποίηση της πολιτιστικής σχέσης που ανέπτυξαν οι Έλληνες με την ευρωπαϊκή κουλτούρα στη σύγχρονη εποχή, «συνεισφέροντας και όχι μόνο δανειζόμενοι» (Ο. Ελύτης). Έτσι, η ελληνική λογοτεχνία, χωρίς να είναι πια μια ευρωπαϊκή μίμηση, ούτε μια νόμιμη αντίσταση στη γενικότερη δυτική κουλτούρα, μας επιτρέπει να διακρίνουμε την παρουσία της ευρωπαϊκής κουλτούρας σε ζητήματα θεσμών και πολιτισμού, και τονίζει την εθνοπολιτισμική μας ταυτότητα στη συνάντησή της με την ευρύτερη ευρωπαϊκή παράδοση. Με αυτήν την έννοια τα νεοελληνικά λογοτεχνικά κείμενα έχουν εσωτερικευμένη, σε μικρότερο ή σε μεγαλύτερο βαθμό, τη γενικότερη ευρωπαϊκή κουλτούρα, γι’ αυτό και η διδασκαλία τους είναι, έως ένα βαθμό, σε ομόλογη πορεία με τις κοινές ιδέες και αξίες του ευρωπαϊκού πολιτισμικού.

Ωστόσο, υπάρχουν ουσιαστικά προβλήματα σχετικά με τη πραγματοποίηση της διδασκαλίας της ξένης λογοτεχνίας όπως : Η ασυνέχεια και η ασυνέπεια σε παραμέτρους που σχετίζονται με τη διδασκαλία τους (ο χρόνος που διδάσκονται, η θέση τους στα βιβλία, η απροθυμία των καθηγητών να τα διδάξουν) Η απουσία συγκεκριμένου πλαισίου των κειμένων αυτών στο πρόγραμμα, αισθητικής και παιδαγωγικής υπόστασης, αν και στο λύκειο κυριαρχεί το γραμματολογικό κριτήριο, και Οι δυσκολίες που απορρέουν από τον όγκο, την ποικιλία και την ποιότητα της ευρωπαϊκής λογοτεχνίας.

Η Ευρώπη στα βιβλία της Ιστορίας της Δευτεροβάθμιας Εκπαίδευσης Η διδασκαλία της Ιστορίας της Ευρώπης στη γενική εκπαίδευση αποτελεί ένα από τα βασικά και αναγνωρισμένα πεδία εισαγωγής της Ε.Δ στα προγράμματα σπουδών της γενικής εκπαίδευσης. Ο Δ. Γιαννακόπουλος, σε σχετική μελέτη του, επισημαίνει ως βασικά χαρακτηριστικά στοιχεία του περιεχομένου και των κατευθύνσεων της διδασκαλίας της Ευρώπης στο πρόγραμμα σπουδών της Β/θμιας εκπαίδευσης τα ακόλουθα : Α) «η έμφαση στην ελληνική ιστορία στο γυμνάσιο κατ ’ αντιδιαστολή προς τον τονισμό της ευρωπαϊκής και παγκόσμιας διάστασης της ιστορικής ύλης στο λύκειο και η χρονική διεύρυνση της καλυπτόμενης ιστορικής πραγματικότητας», Β) «τη στρεβλή πραγμάτευση και την κακομεταχείριση της ευρωπαϊκής ιστορίας στο λύκειο, καθ’ όλη τη διάρκεια της περιόδου 1982 – 1999, με βασικά χαρακτηριστικά στοιχεία τον κατατεμαχισμό της και την ανορθόδοξη ένταξη στα κεφάλαια της διδασκαλίας της ελληνικής ιστορίας», Γ) « την αντιστοιχία ανάμεσα στους τίτλους βιβλίου και κεφαλαίων και το περιεχόμενο των θεματικών ενοτήτων. Τα κεφάλαια που αναφέρονται στην ευρωπαϊκή ιστορία είναι, συνήθως, περιορισμένα και εξετάζονται συνοπτικά σε όφελος διεξοδικής εξέτασης της ελληνικής ιστορίας της ίδιας περιόδου.

Καταλήγοντας ο μελετητής επισημαίνει ότι «οι «Έλληνες μαθητές ολοκληρώνοντας τη φοίτησή τους στη Β/θμια εκπαίδευση εξέρχονται όχι απλώς ανεπαρκείς γνώστες της ιστορικής συνέχειας του μεγαλύτερου μέρους του ευρωπαϊκού χώρου, αλλά συνηθέστατα τελείως ακατάρτιστοι. Η πολυδιάσπαση της όποιας ύλης ευρωπαϊκής ιστορίας υπήρχε στα σχολικά βιβλία, η ανορθόδοξη δομή της και, το κυριότερο, η προαιρετική διδασκαλία των κεφαλαίων της είναι οι παράγοντες οι οποίοι οδήγησαν σ ’ αυτό το αποτέλεσμα». Ένα από τα ζητήματα της ένταξης της ευρωπαϊκής ιστορίας στα σχολικά εγχειρίδια ήταν η άνιση κατανομή της ύλης και ο προαιρετικός χαρακτήρας διδασκαλίας των σχετικών ενοτήτων με βάση τις οδηγίες του Παιδαγωγικού Ινστιτούτου. Πρέπει όμως να σημειωθεί ότι το πνεύμα και ο χαρακτήρας της ισόποσης κατανομής της ύλης μεταξύ Ελλάδας και Ευρώπης συναντώνται στα ακόλουθα σχολικά βιβλία της Ιστορίας της Γ’ τάξης του γυμνασίου: Α) Γ. Κολικούρδη, «Νεότερη Ευρωπαϊκή Ιστορία», Β) Β. Κρεμμύδα, «Ιστορία Νεότερη και Σύγχρονη Ελληνική, Ευρωπαϊκή και Παγκόσμια», και Γ) Β. Σφυρόερα, «Ιστορία Νεότερη και Σύγχρονη».

Η εικόνα της ¨ Ευρώπης¨ και του ¨Άλλου¨ στο σχολείο και στα σχολικά εγχειρίδια Πολλές μελέτες στο διεθνή χώρο έχουν δείξει ότι τα σχολικά εγχειρίδια συνδέονται με την καλλιέργεια εθνικιστικών τάσεων και αντιλήψεων, ενισχύουν την ανάπτυξη θρησκευτικού φανατισμού και σοβινισμού, ενώ, παράλληλα, συνδέονται με την εμφάνιση φαινομένων εχθρότητας, βίας και ρατσισμού. Ήδη από το 1949 η Unesco ανέλαβε πρωτοβουλίες, εξέδωσε οδηγίες και ενθάρρυνε προσπάθειες με στόχο τη βελτίωση των σχολικών βιβλίων, προκειμένου να αμβλυνθούν οι εθνοκεντρικές αντιλήψεις, οι προκαταλήψεις και τα στερεότυπα προς την κατεύθυνση της ειρήνης και της διεθνούς κατανόησης. Οι έννοιες της ευρωπαϊκής διάστασης, της πολυπολιτισμικότητας και της διαπολιτισμικής εκπαίδευσης απέκτησαν ιδιαίτερο ερευνητικό ενδιαφέρον. Σε αυτό το πλαίσιο, η διαχείριση της ετερότητας μέσα από την εικόνα της ¨Ευρώπης¨ και την έννοια του ¨Άλλου¨ απασχόλησε την εκπαιδευτική κοινότητα και μία από τις βασικές περιοχές της έρευνας αποτέλεσε ο χώρος των σχολικών εγχειριδίων. Τις τελευταίες δεκαετίες διεξήχθηκαν στην Ελλάδα διάφορες έρευνες με αντικείμενο τη διαχείριση της εικόνας του ¨Άλλου¨ στο περιεχόμενο των σχολικών βιβλίων. Οι περισσότερες από αυτές κατέληξαν στα ακόλουθα συμπεράσματα:

Το ιδεολογικοπολιτικό πλαίσιο της σύγχρονης ελληνικής εκπαίδευσης παραμένει στενά εθνοκεντρικό. Η διατύπωση των εκπαιδευτικών σκοπών ελάχιστα λαμβάνει υπόψη τους σύγχρονους όρους της διεθνοποίησης της οικονομίας, της παγκοσμιοποίησης της κουλτούρας και της προώθησης των οικουμενικών αξιών. Ειδικότερα επισημαίνεται ότι τα σχολικά εγχειρίδια εστιάζονται κυρίως στην προβολή της εθνικής παράδοσης, επικεντρώνονται ως επί το πλείστον στα εθνικά ζητήματα και θέματα των χωρών που τα χρησιμοποιούν, σε στρατιωτικές και διπλωματικές υποθέσεις. Λιγότερη προσοχή δίνεται σε κοινωνικές, οικονομικές και επιστημονικές προσεγγίσεις, στην ποικιλία ή τον πλουραλισμό των πολιτισμών, καθώς και στην οικουμενική αλληλεξάρτηση των λαών και τις παγκόσμιες αξίες. Καμιά χώρα δεν απαλλάσσεται από τον εθνοκεντρισμό, τη διαστρέβλωση των γεγονότων, τη διαφορετική προβολή των άλλων λαών και την ανακρίβεια των στοιχείων.

Η προβολή των άλλων εθνών χρωματίζεται διαφορετικά και κάθε φορά σύμφωνα με τις πολιτικές περιστάσεις και συγκυρίες. Αφιερώνουν ελάχιστο χρόνο στην ανάλυση του ρόλου του έθνους τους ως μέλους της παγκόσμιας κοινότητας. Αξίζει, επίσης, να σημειωθεί ότι σχετικές έρευνες έδειξαν ότι σημαντικό ρόλο στη διαιώνιση και την αναπαραγωγή αυτής της κατάστασης παίζουν και οι εκπαιδευτικοί οι οποίοι: διακατέχονται σε μεγάλο βαθμό από εθνοκεντρικά στερεότυπα, εμφανίζονται επιφυλακτικοί στη διατύπωση κριτικής στάσης απέναντι στα σύγχρονα κοινωνικά και πολιτιστικά ζητήματα, ενώ η τοποθέτησή τους απέναντι στους εθνικούς ¨Άλλους¨ διέπεται από την αποδοχή της διάκρισης των λαών και των πολιτισμών σε ανώτερους και κατώτερους.

Η ευρωπαϊκή διάσταση στην εκπαίδευση των εκπαιδευτικών Η συμμετοχή της Ελλάδας στη διαδικασία του μετασχηματισμού των ευρωπαϊκών κοινωνιών και οι διάφορες όψεις και πτυχές των κοινοτικών πολιτικών στην εκπαίδευση και την κατάρτιση άσκησαν πολύμορφες επιδράσεις στην ελληνική επιστημονική και εκπαιδευτική κοινότητα. Οι δραστηριότητες της εκπαιδευτικής κοινότητας εκφράστηκαν με όλους τους δυνατούς τρόπους, όπως : Α) με συμμετοχή σε κοινοτικά προγράμματα (κινητικότητας, ανταλλαγών, εταιρικών συμπράξεων) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής ( Σωκράτης, Comenius, Erasmus, Lingua, Leonardo, Tempus κ.ά. ) Β) με την πραγματοποίηση ερευνών Γ) με την διεξαγωγή ημερίδων και συνεδρίων Δ)με τη δημοσίευση μελετών, άρθρων και βιβλίων. Η ΕΔΕ εμφανίζεται στη διάρκεια της δεκαετίας του ’90 ως γνωστικό αντικείμενο στα προγράμματα σπουδών των Παιδαγωγικών Τμημάτων, ως Α/θμιας και Β/θμιας εκπαίδευσης, ως αντικείμενο εκπόνησης μεταπτυχιακών και διδακτορικών διατριβών, ως πεδίο και αντικείμενο έρευνας, ως θεματική ενότητα σε ημερίδες και συνέδρια.

ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ ΠΟΛΥ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣ