ΜΙΑ ΔΙΔΑΚΤΙΚΗ ΕΦΑΡΜΟΓΗ. Δρ Γιάννης Καρακατσιάνης
5-10λεπτη «εξέταση» προηγούμενου προσφερόμενου στους μαθητές υλικού. 25-30λεπτη περίπου αφηγηματικότητα από το διδάσκοντα. 5-10λεπτη συζήτηση αποριών μαθητών. Χρήση χάρτη ως εποπτικού μέσου. Παρουσίαση από μαθητές γραπτών ερωτήσεων, τις οποίες τους είχε ζητήσει ο διδάσκων.
Γερμανικές ιδεαλιστικές επιρροές που ευνοούσαν την από καθέδρας διδασκαλία από την οθωνική περίοδο. Η Ιστορία έπρεπε να εκπλήρωνε την εθνική ιδεολογία, όπως αυτή εκφραζόταν πολιτικά κάθε φορά. Τα βιβλία της Ιστορίας συνήθως γράφονταν με ανάθεση, για να εκφράσουν την εκάστοτε πολιτική εξουσία. Άρα ο διδάσκων κρατούσε λεπτές ισορροπίες αποφεύγοντας παρεκκλίσεις από τα επιβεβλημένα σ’ αυτόν.
Επιστημολογικά: σχολή Annales/ ιστορία νοοτροπιών, κοινωνική ιστορία, οικονομική ιστορία/κλειομετρία, ψυχοϊστορία, μεταϊστορία, τοπική ιστορία, προφορική ιστορία, πολιτισμική ανθρωπολογία, ιστορία των φύλων, (αυτο)βιογραφία. Διδακτικά: οπτικοακουστικό υλικό, ομαδοσυνεργατική μέθοδος, δραματοποίηση ιστορικών στιγμών, μαθητές/ερευνητές.
Ενσυναίσθηση (empathy) ονομάζεται η δεξιότητα να μπορούμε να «μπαίνουμε» στη θέση του «άλλου». Πρόκειται πρωταρχικά για μία ψυχική διεργασία, που συνδέεται κυρίως με τη συναισθηματική νοημοσύνη.
Στην εκπαιδευτική πράξη η ενσυναίσθηση ενισχύει βασικά, αλλά όχι μόνο, τους συναισθηματικούς διδακτικούς στόχους (Bloom- Crathwahl, 1986). Ίσως στη σύγχρονη διδακτική πραγματικότητα η ενίσχυση των συναισθηματικών στόχων είναι ζητούμενο.
Α) Η άριστη γνώση του αντικειμένου εκ μέρους του διδάσκοντος ας παίρνει αφαιρετική μορφή (σύντομη παραστατική/δραματοποιημένη αφήγηση, απλές αναλογίες, χαρτογράφηση τύπου όλο/μέρος/όλο κ. ά.). Β) Τακτικές (ίσως ανά 3-4 ενότητες) επαναληπτικές ομαδοσυνεργατικές συνεδριάσεις χαρακτήρα προέκτασης/ εμπέδωσης (Πολέμη-Τοδούλου, 2011).
Μπορούμε να αποκτήσουμε ιστορική συνείδηση, αν δεν ισχυροποιούμε τη δυνατότητα ενσυναίσθησής μας; Μπορούμε να διαχειριστούμε τη διδακτική πράξη στο μάθημα της Ιστορίας, αν δεν καλλιεργήσουμε την ενσυναίσθηση (όλων των μερών της διδακτικής πράξης);
Α) Γραπτές φανταστικές αναδιηγήσεις σε α’ ή β’ πρόσωπο ιστορικών στιγμών (White, 1973) («Φανταστείτε ότι ζείτε…/Φανταστείτε ότι είστε ο (η)… κ.ά.) (Καρακατσιάνης, 2015). Β) (Ανα)δημιουργία παλαιωμένων εγγράφων. Γ) Κατασκευές/ αντίγραφα ιστορικών μνημείων ή αντικειμένων. Δ) Δημιουργία ιστορικού ντοκιμαντέρ.
Ε) Δημιουργία ιστορικών κόμικς. ΣΤ) Δημιουργία ιστορικού επιτραπέζιου παιχνιδιού. Ζ) Δραματοποίηση/ θεατρική παρουσίαση ιστορικών στιγμών. Η) Συνεντεύξεις Θ) Μελέτη στατιστικών
Α) Επειδή οι εκπαιδευτικοί μπορούν (ή πρέπει να αγωνίζονται, ώστε να μπορούν) να διαχειρίζονται κατάλληλα το διδακτικό χρόνο. Β) Επειδή οι μαθητές είναι απρόσμενα περισσότερο εξοικειωμένοι με τα μέσα αυτά απ’ ό, τι οι εκπαιδευτικοί φαντάζονται. Γ) Επειδή οι ταχείς ρυθμοί ανάπτυξης ωριμάζουν τους μαθητές πιο γρήγορα απ’ ό, τι προβλέπουν τα συνήθως αργόσυρτα σε αλλαγές Αναλυτικά Προγράμματα.
Δ) Επειδή το μάθημα της Ιστορίας, και μάλιστα η διδασκαλία της Νεότερης, ακόμα περισσότερο λόγω της ύπαρξης πλούσιου οπτικοακουστικού υλικού, ενδείκνυται για την εφαρμογή τέτοιων μέσων διδασκαλίας. E) Επειδή ήδη εφαρμόζονται από μέρους μας σε τακτική, κι όχι σε περιστασιακή, βάση, άρα είναι εφαρμόσιμα και δεν αποτελούν μία θεωρητική και μόνο προσέγγιση!
Κατά τη σχολική χρονιά , που εξελίσσεται, στη διδασκαλία του μαθήματος Ιστορίας Γ’ Γυμνασίου του 7 ΟΥ Γυμνασίου Καλαμάτας εφαρμόζονται παραπάνω πρακτικές. Στο σχολείο μας είναι σε εξέλιξη κατά το Β’τρίμηνο την παρούσα σχολική χρονιά από τη Γ’ τάξη: 2 ντοκιμαντέρ, 3 ιστορικά επιτραπέζια παιχνίδια, δημιουργία 2 ιστορικών θεματικών κόμικς, αντιγραφή/αναπαράσταση ενδυμασίας εποχής.
Ενδεικτικές παρουσιάσεις που πραγματοποιήθηκαν κατά το Α’ τρίμηνο σχολικού έτους : 1) Κατασκευαστική αναπαράσταση γκιλοτίνας από ομάδα του Γ1. 2) Αναπαλαιωμένο έγγραφο από ομάδα του Γ1με θέμα το κείμενο της Αμερικανικής Ανεξαρτησίας.
3) Δημιουργία θεατρικού με θέμα τη μύηση στη Φιλική Εταιρία από ομάδα του Γ3. 4) Κατασκευή επιτραπέζιου παιχνιδιού από το Γ3 και ακόλουθο παιχνίδι αναστοχασμού με θέμα την Ελληνική Επανάσταση. 5) Δημιουργία ιστορικού ντοκιμαντέρ από το Γ4 με τίτλο «Η πείνα κατά την Κατοχή».
Γ. Καρακατσιάνης, Ελάτε να κάνουμε ιστορία. Βοήθημα για καθηγητές και γονείς με παράδειγμα τη διδακτική της ιστορίας Β’ Γυμνασίου, Αυγέρη Σ., «Από την «εκμάθηση» στη «δημιουργία» της Ιστορίας: Ένα πρόγραμμα προφορικής ιστορίας για τη Βουλγαρική κατοχή σε μαθητές λυκείου», στο Μπούσχοτεν Ρ. Β., Βερβενιώτη Τ., Μπάδα Κ., Νάκου Ε., Πανταζής Π., Χατζαρούλα Π., (επιμέλεια), Γεφυρώνοντας τις γενιές. Διεπιστημονικότητα και αφηγήσεις ζωής τον 21ο αιώνα. Προφορική ιστορία και άλλες βιο-ιστορίες, Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου, Βόλος Μαΐου, Ένωση Προφορικής Ιστορίας, 2013, σ Bloom B.S. - Krathwohl D.R., Ταξινομία διδακτικών στόχων, Θεσσαλονίκη, κδ. Κώδικας, 1986, Τόμος Α΄, Γνωστικός Τομέας, σ.26-27, σ και ευρύτερα Τόμος Β΄, Συναισθηματικός Τομέας. Βασικό Επιμορφωτικό Υλικό, Τόμος Α´, Γενικό Μέρος, Τεχνικές και Μέθοδοι Διδασκαλίας της Μάθησης, Αθήνα, «Μείζον Πρόγραμμα Επιμόρφωσης Εκπαιδευτικών στις ΒΠΣ., 3Π.Σ.ΕΞ.,2ΠΣ. Εισ.», Με συγχρηματοδότηση της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Κ.Τ.), Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Μάιος 2011, σ -“Οι αντιλήψεις των Καθηγητών για το μάθημα της Ιστορίας” στο Λύκειο: Πρόγραμμα Διδακτική Μεθοδολογία. Αξιολόγηση του Μαθήματος. Επίσημη Έρευνα, Αθήνα, Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, - Οδηγίες για τη διδασκαλία των Φιλολογικών μαθημάτων στο Ενιαίο Λύκειο, (Σχολικό Έτος ), Αθήνα, Οργανισμός Εκδόσεων Διδακτικών Βιβλίων, Αθήνα, 2003, σ.5-6, σ , σ
Αγραφιώτου Περσ., «Η διδασκαλία της ιστορίας μέσω του Διαδικτύου: χρησιμότητα ή αναγκαιότητα; Νέες Προκλήσεις», Ιωσηφίδου Μ.- Τζιμόπουλος Ν. (επιμ.), Πρακτικά 2ου Πανελλήνιου Συνέδριου των Εκπαιδευτικών για τις ΤΠΕ, «Αξιοποίηση των Τεχνολογιών της Πληροφορίας και της Επικοινωνίας στη Διδακτική Πράξη», Σύρος 9-11 Μαΐου 2003, Πρακτικά Εισηγήσεων, Τόμος Α’, Σύρος 2003, σ Γιαννακόπουλος Δ., Η Ιστορία. Θεωρητικό πλαίσιο, Βασικό Επιμορφωτικό Υλικό, Τόμος Β´, Ειδικό Μέρος, ΠΕΟ2, Φιλόλογοι, Αθήνα, «Μείζον Πρόγραμμα Επιμόρφωσης Εκπαιδευτικών στις ΒΠΣ., 3Π.Σ.ΕΞ.,2ΠΣ. Εισ.», Με συγχρηματοδότηση της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Κ.Τ.), Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Μάιος 2011, σ Τρίμη- Κύρου Κ., «Κινητοποιώντας την ενσυναίσθηση. Η Προφορική Ιστορία ως εργαλείο αντιρατσιστικής αγωγής» στο Μπούσχοτεν Ρ.Β., Βερβενιώτη Τ., Μπάδα Κ., Νάκου Ε., Πανταζής Π., Χατζαρούλα Π., (επιμέλεια), Γεφυρώνοντας τις γενιές. Διεπιστημονικότητα και αφηγήσεις ζωής τον 21ο αιώνα. Προφορική ιστορία και άλλες βιο- ιστορίες, Πρακτικά Διεθνούς Συνεδρίου, Βόλος Μαΐου, Ένωση Προφορικής Ιστορίας, 2013, σ Gemmer B.- Sauer C.- Konnertz D., Mind Mapping- fit in 30 Minuten; Kids auf der Űberholspur, Offenbach, Gabal Verlag, -Gottman J., Η συναισθηματική νοημοσύνη των παιδιών, Αθήνα, εκδ. Πεδίο και Καθημερινή, Πολέμη- Τοδούλου Μ. (συντονίστρια), Επιμορφωτικό Υλικό, Θέματα Αξιοποίησης της Ομάδας στην Σχολική Τάξη, Αθήνα, «Μείζον Πρόγραμμα Επιμόρφωσης Εκπαιδευτικών στις ΒΠΣ., 3Π.Σ.ΕΞ.,2ΠΣ. Εισ.», Με συγχρηματοδότηση της Ελλάδας και της Ευρωπαϊκής Ένωσης (Ε.Κ.Τ.), Παιδαγωγικό Ινστιτούτο, Σεπτέμβριος 2011, σ.14-36, σ -Πολέμη- Τοδούλου Μ., «Ομαδικό Παιχνίδι σε Τρεις Γενιές» στο Κουρουζίδης Σπ., Πολέμη- Τουλίδου Μ., Κοσμίδης Π. (επιμ.), Ομαδικά Παιδικά Παιχνίδια, Αθήνα, ΥΠΕΠΘ, Ευώνυμος Οικολογική Βιβλιοθήκη, Κουκουνάρας- Λιάγκης Μ., Εκπαιδευτικοί εν δράσει, Αθήνα, εκδ. Γρηγόρη, H. White, Metahistory, Baltimore, John Hopkins University Press, 1973.