Καραμήτσα Αικατερίνη Εθνικό και Καποδιστριακό Πανεπιστήμιο Αθηνών Σχολή Επιστήμης Φυσικής Αγωγής & Αθλητισμού Πρόγραμμα Μεταπτυχιακών Σπουδών «Φυσική Αγωγή και Αθλητισμός» Απρίλιος 2015

Εθισμός στο διαδίκτυο: αναφέρεται στην καταναγκαστική, υπερβολική χρήση του διαδικτύου και τον εκνευρισμό ή δυσθυμική συμπεριφορά που παρουσιάζεται κατά τη στέρησή της (Mitchell, 2000).

 Εισάγει τις δυσκολίες στην προσαρμογή, ως αιτία για την εκδήλωση των συμπτωμάτων της διαταραχής.  Mια προϋπάρχουσα ευαισθησία/ ψυχοπαθολογία είναι η αιτία για την εκδήλωση των συμπτωμάτων, ενώ η χρήση του διαδικτύου είναι ο στρεσογόνος παράγοντας.

 Ειδικοί: ασχολούνται με συγκεκριμένες λειτουργίες του διαδικτύου και έχουν προϋπάρχουσα ψυχοπαθολογία που εκφράζεται πλέον μέσω του διαδικτύου, όπως οι εθισμένοι στα τυχερά παιχνίδια ή την πορνογραφία.  Γενικοί: ξοδεύουν πολύ χρόνο στο διαδίκτυο, χωρίς να χρησιμοποιούν ιστοσελίδες συγκεκριμένου περιεχομένου, με σκοπό να αναβάλουν τις υποχρεώσεις τους και να ξεφύγουν (Davis, 2001; King, Delfabbro, Griffiths & Gradisar, 2011).

 υπερβολική ενασχόληση με το διαδίκτυο  συμπτώματα στέρησης όταν σταματά η ενασχόληση  ανεπιτυχείς προσπάθειες ελέγχου της χρήσης  απώλεια των προσωπικών ενδιαφερόντων και της διασκέδασης  εξαπάτηση των μελών της οικογένειας και των θεραπευτών σχετικά με το επίπεδο της ενασχόλησης  χρήση του διαδικτύου με στόχο το άτομο να ξεφύγει ή να ανακουφιστεί από την κακή διάθεση  απώλεια μιας σημαντικής σχέσης, επαγγέλματος ή εκπαιδευτικής ευκαιρίας εξαιτίας της ενασχόλησης με το διαδίκτυο (King & Delfabbro, 2014)

 κατάθλιψη (Kim et al., 2006; Winkler, Dorsing, Rief, Shen & Glombiewski, 2013; Yen, Ko, Yen, Wu & Yang, 2007)  επιθετικότητα (Yen et al., 2007)  κοινωνική φοβία (Yen et al., 2007)  αυτοκτονικό ιδεασμό (Kim et al., 2006)  ΔΕΠΥ(Yen et al., 2007; Yoo et al., 2004 )  άνδρες (Winkler et al., 2013; Fattore, Melis, Fadda & Fratta, 2014)  έντονη παρουσία στις χώρες της Ανατολικής Ασίας (Fattore et al., 2014; Kim et al., 2010)

 Ψυχολογικές παρεμβάσεις: γνωστική - συμπεριφορική θεραπεία (Winkler et al, 2013)  Φαρμακευτικές: αντικαταθλιπτικά, ψυχοδιεγερτικά, αντιψυχωτικά, ανταγωνιστές των υποδοχέων οπιοειδών και ανταγωνιστές γλουταμικού (Przepiorka, Blachnio, Miziak & Czuczwar, 2014)  Συνδυασμός: ψυχολογικής και φαρμακευτικής πιο αποτελεσματικός (Winkler et al., 2013; Przepiorka et al., 2014)  Η άσκηση: πρόσφατα προτάθηκε σαν μέρος της παρέμβασης (Liao, 2011).

 Η ανίχνευση και αξιολόγηση του εθισμού στο διαδίκτυο σε μαθητές της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.  Ο προσδιορισμός της σχέσης του εθισμού με την κατάθλιψη και τη φυσική δραστηριότητα.  Η πιστοποίηση της εγκυρότητας και αξιοπιστίας του Chen Internet Addiction Scale σε ελληνικό πληθυσμό εφήβων.

 Το έγκυρο και αξιόπιστο Chen Internet Addiction Scale: α) θα ανιχνεύει τον εθισμό και β) θα εξασφαλίζει τις προϋποθέσεις για τη δημιουργία κατάλληλων προγραμμάτων παρέμβασης.  Οι επιστήμονες που ασχολούνται με την αντιμετώπιση του εθισμού στο διαδίκτυο των ατόμων εφηβικής ηλικίας θα μπορούν να εντοπίσουν τα συμπτώματα και τα προβλήματα που αναδύονται σε συγκεκριμένους τομείς, προκειμένου να σχεδιάσουν κατάλληλα προγράμματα παρέμβασης για την αντιμετώπιση και τη βελτίωση της ποιότητας ζωής τους.  Στην περίπτωση που η φυσική δραστηριότητα αποδειχθεί ευεργετική, θα μπορεί πλέον να χρησιμοποιείται σαν κομμάτι της πρόληψης και θεραπείας του εθισμού.

 Εθισμός στο διαδίκτυο: αναφέρεται στην καταναγκαστική, υπερβολική χρήση του διαδικτύου και τον εκνευρισμό ή δυσθυμική συμπεριφορά που παρουσιάζεται κατά τη στέρησή της (Mitchell, 2000).  Λειτουργικός ορισμός: Στα πλαίσια της συγκεκριμένης έρευνας, ένα άτομο θεωρείται πως δεν έχει εθισμό όταν η βαθμολογία του στην κλίμακα Chen Internet Addiction Scale (CIAS) είναι μέχρι 57, ενώ έχει την προδιάθεση να εμφανίσει συμπτώματα εθισμού όταν η βαθμολογία του είναι από 58 και πάνω (Ko, Yen, Chen, Yen & Chen, 2005).

 Φυσική δραστηριότητα (ΦΔ): ορίζεται οποιαδήποτε κίνηση παράγεται από τους σκελετικούς μύες και αυξάνει την ενεργειακή δαπάνη πάνω από το επίπεδο της σωματικής ηρεμίας (Caspersen, Powell & Christenson, 1985).  Λειτουργικός ορισμός: Για τις ανάγκες της έρευνας άτομα με χαμηλή ΦΔ θεωρούνται όσοι έχουν βαθμολογία κοντά στο 1 στο Physical Activity Questionnaire for Adolescents (PAQ- A), ενώ έχουν υψηλή ΦΔ όταν η βαθμολογία είναι κοντά στο 5.

 Κατάθλιψη: αναφέρεται σε μια κατάσταση θλίψης, μελαγχολίας και απώλειας ενδιαφέροντος. Τα συμπτώματα διαρκούν τουλάχιστον δύο εβδομάδες και είναι τόσο σοβαρά ώστε επηρεάζουν την καθημερινή ζωή του ατόμου (DSM- IV, 1994).  Λειτουργικός ορισμός: Για τις ανάγκες της έρευνα άτομα με βαθμολογία μεγαλύτερη του 16 στην Center for Epidemiological Studies Depression Scale (CES- D) θεωρούνται πως έχουν προδιάθεση να εμφανίσουν κατάθλιψη. (Μαδιανός και συν., 1986)

 Ανεξάρτητες: α) το φύλο (αγόρια, κορίτσια) και β) η ηλικία  Εξαρτημένες: α) η συνολική βαθμολογία του εθισμού, β) η βαθμολογία στους δύο παράγοντες (συναισθηματική και γνωστική ανησυχία με το διαδίκτυο, απώλεια ελέγχου και παρεμβολές με την καθημερινή ζωή), γ) η βαθμολογία στους πέντε υπό-παράγοντες, δ) η βαθμολογία στην κλίμακα κατάθλιψης και ε) η βαθμολογία στην κλίμακα φυσικής δραστηριότητας

 Η ελληνική έκδοση του Chen Internet Addiction Scale θα είναι έγκυρη και αξιόπιστη στον ελληνικό πληθυσμό των εφήβων.  Συγκεκριμένα από την ανάλυση των παραγόντων θα προκύψουν οι δύο παράγοντες: “συμπτώματα εθισμού στο διαδίκτυο” και “σχετιζόμενα προβλήματα με τον εθισμό στο διαδίκτυο”.  Επίσης, θα προκύψουν 3 υπο-παράγοντες (συμπτώματα καταναγκασμού, συμπτώματα στέρησης, συμπτώματα απόσυρσης/ μακροχρόνιας παραμονής στο διαδίκτυο) για τον πρώτο και 2 υπο-παράγοντες (προβλήματα διαπροσωπικά και υγείας, προβλήματα διαχείρισης χρόνου) για το δεύτερο παράγοντα, αντίστοιχα.  Τα κορίτσια θα έχουν υψηλότερη βαθμολογία από τα αγόρια.  Θα υπάρχει στατιστικά σημαντική συσχέτιση ανάμεσα στο Chen Internet Addiction Scale και στα ερωτηματολόγια κατάθλιψης και ΦΔ.

 α) άδεια από τις αρμόδιες αρχές (Υπουργείο Παιδείας, Διευθυντές/ ριες των σχολείων) για τη διεξαγωγή της έρευνας  β) άδεια από τους κατασκευαστές των Chen Internet Addiction Scale και των ερωτηματολογίων κατάθλιψης και ΦΔ  γ) δυνατότητα κατανόησης των ερωτηματολογίων από τους συμμετέχοντες  δ) συμμόρφωση με το πρωτόκολλο της έρευνας  ε) διεξαγωγή πιλοτικής έρευνας για την εξέταση της εγκυρότητας και της αξιοπιστίας των μετρήσεων σε Έλληνες εφήβους που φοιτούν στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση.

Οριοθετήσεις  Οι συμμετέχοντες θα είναι μαθητές/ τριες γυμνασίων και λυκείων του νομού Αττικής.  Δε θα έχουν προηγούμενη διάγνωση αναπηρίας.  Θα μπορούν να κατανοήσουν την ελληνική γλώσσα.  Τα ερωτηματολόγια θα συμπληρωθούν στο χώρο των σχολείων με την παρουσία της ερευνήτριας.

Περιορισμοί  α) Αδυναμία γενίκευσης των αποτελεσμάτων σε εφήβους που ζουν εκτός του νομού Αττικής.  β) Αδυναμία γενίκευσης των αποτελεσμάτων σε άτομα ηλικίας κάτω των 12 ή άνω των 18 ετών.  γ) Δεν είναι δυνατή η παρατήρηση της συμπεριφοράς των εφήβων, αναφορικά με τη χρήση του διαδικτύου.  δ) Η καθημερινή χρήση του διαδικτύου, η προδιάθεση για εθισμό και κατάθλιψη και η φυσική δραστηριότητα θα μετρηθούν αποκλειστικά με ερωτηματολόγια αυτοαναφοράς.

Συμμετέχοντες πιλοτικής έρευνας  197 μαθητές (83 αγόρια, 114 κορίτσια)  από ένα δημόσιο γυμνάσιο και ένα λύκειο της Αθήνας,  ηλικίας ετών (M= 14.95, T.A.= 1.49)

Ερευνητικά εργαλεία πιλοτικής έρευνας Εθισμός στο διαδίκτυο  Chen Internet Addiction Scale (Chen και συν., 2003)  26 ερωτήσεις  4- βάθμια κλίμακα (από «Δε μου ταιριάζει καθόλου» μέχρι «Μου ταιριάζει πολύ»).  2 κύριοι παράγοντες: Α) κύρια συμπτώματα εθισμού στο διαδίκτυο και Β) σχετιζόμενα προβλήματα με τον εθισμό στο διαδίκτυο.  Α) 3 υπο-παράγοντες (συμπτώματα καταναγκασμού, συμπτώματα κατάθλιψης, συμπτώματα ανοχής/ μακροχρόνιας παραμονής στο διαδίκτυο)  Β) 2 υπο-παράγοντες (προβλήματα διαπροσωπικά και υγείας, προβλήματα διαχείρισης χρόνου)

Δημογραφικά  5 ερωτήματα (φύλο, ηλικία, τύπος σχολείου, ώρες καθημερινής ενασχόλησης με το διαδίκτυο, κύριος τομέας ενασχόλησης) Κατάθλιψη  ελληνική έκδοση της κλίμακας Center for Epidemiological Studies Depression Scale (CES-D) (Μαδιανός, 1982)  20 ερωτήματα  4- βάθμια κλίμακα (από «Σπάνια» μέχρι «Τον περισσότερο καιρό»)  βαθμολογία από 0 έως 60  άνω του 16 υποδηλώνει προδιάθεση για καταθλιπτικότητα

Φυσική δραστηριότητα  ερωτηματολόγιο Physical Activity Questionnaire for Adolescents (PAQ- A) (Kowalski, Crocker & Kowalski, 1997  8 ερωτήματα  5- βάθμια κλίμακα από το 1 έως το 5  η βαθμολογία του εξεταζόμενου εξάγεται από το μέσο όρο των απαντήσεων στα 8 ερωτήματα  Μέγιστη βαθμολογία 5 = υψηλό επίπεδο φυσικής δραστηριότητας  Ελάχιστη βαθμολογία 1 = χαμηλό επίπεδο φυσικής δραστηριότητας

Κοινωνική επιθυμητότητα  Ελληνική σύντομη μορφή του ερωτηματολογίου Social Desirability Scale (SDS) ( Ψυχουντάκη, Εκκεκάκης, & Ζέρβας, 1993)  13 ερωτήματα  «Σωστό» αν συμφωνεί ή «Λάθος» αν διαφωνεί με την κάθε πρόταση.  εξαιρούνται από τις περαιτέρω αναλύσεις άτομα τα οποία παρουσιάζουν βαθμολογία πάνω από 9

 Άδεια από τις αρμόδιες αρχές (Υπουργείο Παιδείας, Διευθυντές των σχολείων).  Οι συμμετέχοντες και οι γονείς τους υπέγραψαν τη δήλωση συγκατάθεσης.  Κάθε μαθητής συμπλήρωσε τα 4 ερωτηματολόγια.  Για τον έλεγχο της χρονικής σταθερότητας των μετρήσεων, πραγματοποιήθηκε επαναμέτρηση στους 66 μαθητές σε χρονική απόσταση 10 ημερών (Thomas & Nelson, 2003).

 Συγχρονική εγκυρότητα: εξέταση της σχέσης εθισμού και κατάθλιψης (Pearson r).  Δομική εγκυρότητα: t- test αγόρια- κορίτσια  Αξιοπιστία χρονική σταθερότητα (test- retest reliability): Pearson r εσωτερική συνοχή (internal consistency): Cronbach a  Σχέση ανάμεσα στον εθισμό στο διαδίκτυο και τη φυσική δραστηριότητα (Pearson r)  Σχέση ανάμεσα στη φυσική δραστηριότητα και την κατάθλιψη (Pearson r)  t- test: αγόρια- κορίτσια  p < 0.05  SPSS (version 20)

ΜεταβλητέςTest- retestCronbach a Π1: Καταναγκασμός Π2: Στέρηση Π3: Μακροχρόνια παραμονή Π4: Προβλήματα διαπροσωπικά/ υγείας Π5: Προβλήματα διαχείρισης χρόνου Συμπτώματα εθισμού.890 Σχετιζόμενα προβλήματα με τον εθισμό.901 Συνολική βαθμολογία εθισμού.899 Βαθμολογία CES-D.915 Βαθμολογία PAQ-A.946 Έλεγχος αξιοπιστίας

 Χαμηλοί δείκτες εσωτερικής συνοχής  Προβλήματα στις φορτίσεις (<.30) αρκετών ερωτημάτων  Αποφασίστηκε να γίνει επαναδιατύπωση των ερωτημάτων και να πραγματοποιηθεί δεύτερη πιλοτική έρευνα.

ΔΕΥΤΕΡΗ ΠΙΛΟΤΙΚΗ ΕΡΕΥΝΑ

Συμμετέχοντες δεύτερης πιλοτικής έρευνας  97 μαθητές (59 αγόρια, 38 κορίτσια)  από ένα δημόσιο γυμνάσιο της Αθήνας,  ηλικίας ετών (M= 13.9, T.A.=.90)

ΜεταβλητέςΣυχνότηταΠοσοστό (%) Εθισμένοι Αγόρια Κορίτσια Συνολικό δείγμα ,9 28,9 18,6 Μη εθισμένοι Αγόρια Κορίτσια Συνολικό δείγμα ,1 71,1 81,4 Με κατάθλιψη Αγόρια Κορίτσια Συνολικό δείγμα ,5 63,2 43,3 Χωρίς κατάθλιψη Αγόρια Κορίτσια Συνολικό δείγμα ,5 36,8 56,7 Συχνότητα εθισμού και κατάθλιψης για τα δύο φύλα

ΜεταβλητέςTest- retestCronbach a Π1: Καταναγκασμός Π2: Στέρηση Π3: Μακροχρόνια παραμονή Π4: Προβλήματα διαπροσωπικά/ υγείας Π5: Προβλήματα διαχείρισης χρόνου Συμπτώματα εθισμού.880 Σχετιζόμενα προβλήματα με τον εθισμό.907 Συνολική βαθμολογία εθισμού.939 Βαθμολογία CES-D.902 Βαθμολογία PAQ-A.866 Έλεγχος αξιοπιστίας

Βαθμολογία στην κλίμακα CES-D Pearson rp Π1.357**.000 Π2.336**.001 Π3.355**.000 Π4.343**.001 Π5.335**.001 Συμπτώματα εθισμού.387**.000 Σχετιζόμενα προβλήματα με τον εθισμό.374**.000 Συνολική βαθμολογία εθισμού.403**.000 Συσχετίσεις βαθμολογιών εθισμού και κατάθλιψης

Βαθμολογία στο ερωτηματολόγιο PAQ-A Pearson rp Π1-.312**.002 Π2-.259*.010 Π3-.347**.001 Π4-.361**.000 Π5-.228*.025 Συμπτώματα εθισμού-.337**.001 Σχετιζόμενα προβλήματα με τον εθισμό-.329**.001 Συνολική βαθμολογία εθισμού-.353**.000 Συσχετίσεις βαθμολογιών εθισμού και φυσικής δραστηριότητας

Αξιοπιστία (δείκτες εσωτερικής συνοχής, χρονικής σταθερότητας)  Για το CIAS: βρίσκονταν στα αποδεκτά επίπεδα των τιμών (Chen και συν., 2003).  Για το CES-D: βρίσκονταν στα αποδεκτά επίπεδα (Radloff, 1977; Orme & Herz, 1986; Μαδιανός και συν., 1983).  Για το PAQ-A: βρίσκονταν στα αποδεκτά επίπεδα (Crocker και συν., 1997; Kowalski και συν., 1997).

Συγχρονική εγκυρότητα:  οι βαθμολογίες στα ερωτηματολόγια εθισμού στο διαδίκτυο και κατάθλιψης συσχετίζονταν θετικά.  Το αποτέλεσμα αυτό υποστηρίζεται από τη διεθνή βιβλιογραφία, όπου έχει βρεθεί ότι η κατάθλιψη σχετίζεται με τον εθισμό στο διαδίκτυο (Yen και συν., 2007; Yen και συν., 2009; Ko και συν., 2009; Akin & Iskender, 2011; Cheung & Wong, 2011).

Δομική εγκυρότητα:  Η πλειοψηφία του δείγματος (72,2%) ασχολούνταν με τα κοινωνικά δίκτυα  Τα κορίτσια είχαν σημαντικά υψηλότερα επίπεδα εθισμού από τα αγόρια.  Συμφωνία με Kuss και συν. (2013), Katliala- Heino και συν. (2004), Tsitsika και συν. (2014).

Σχέση του εθισμού με τη φυσική δραστηριότητα:  Στατιστικά σημαντική αρνητική συσχέτιση.  Πιθανά η φυσική δραστηριότητα δρα ανασταλτικά στην εμφάνιση εθισμού στο διαδίκτυο, γεγονός που υποστηρίζεται και από τον Liao (2011).

Διαφορές ανάμεσα στα δύο φύλα:  Τα κορίτσια είχαν σημαντικά υψηλότερη προδιάθεση για κατάθλιψη από τα αγόρια. Συμφωνία με τη μελέτη των Kim και συνεργατών (2006).  Τα κορίτσια είχαν σημαντικά χαμηλότερη βαθμολογία φυσικής δραστηριότητας σε σχέση με τα αγόρια. Συμφωνία με τη διεθνή βιβλιογραφία (Kowalski και συν.1997; Crocker και συν., 2000; Welk και συν., 2003).  Τα κορίτσια είχαν σημαντικά υψηλότερα επίπεδα εθισμού από τα αγόρια. Αντίθεση με την πλειοψηφία των ερευνών τόσο στην Ελλάδα, όσο και στο εξωτερικό. Συμφωνία με Kuss και συν. (2013), Katliala- Heino και συν. (2004), Tsitsika και συν. (2014).

ΚΥΡΙΑ ΕΡΕΥΝΑ

Συμμετέχοντες:  Ν≈ 700 μαθητές ‘γενικού’ σχολείου  ηλικία χρονών  Με τυχαία δειγματοληψία θα επιλεγούν τα σχολεία ( γυμνάσια, λύκεια)

Στατιστική ανάλυση:  Παραγοντική ανάλυση  Συγχρονική εγκυρότητα: εξέταση της σχέσης εθισμού και κατάθλιψης (Pearson r).  Δομική εγκυρότητα: MANOVA αγόρια- κορίτσια  Αξιοπιστία χρονική σταθερότητα (test- retest reliability): Pearson r εσωτερική συνοχή (internal consistency): Cronbach a  Σχέση ανάμεσα στον εθισμό στο διαδίκτυο και τη φυσική δραστηριότητα (Pearson r)  Σχέση ανάμεσα στη φυσική δραστηριότητα και την κατάθλιψη (Pearson r)  p < 0.05  SPSS (version 20)