ΠΕ ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΩΝ

Αξιολόγηση και Περιβαλλοντική Εκπαίδευση Στα αρχικά στάδια της ΠΕ δόθηκε μικρή έμφαση στην αξιολόγηση. H αξιολόγηση στην ΠΕ συχνά αντιμετωπίζεται ως αγγαρεία. Σήμερα στο χώρο της ΠΕ επικρατεί ένας πλουραλισμός για την αξιολόγηση των προγραμμάτων και των αποτελεσμάτων τους.

Είδη Αξιολόγησης

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΔΙΕΡΕΥΝΗΣΗΣ /ΔΙΑΓΝΩΣΤΙΚΗ Η ΑΡΧΙΚΗ Η διερεύνηση των αναγκών, ο προσδιορισμός του επιπέδου των γνώσεων κ.ά. Γίνεται στην αρχή κάθε δράσης και ανάλογα με τα ευρήματα γίνεται ο σχεδιασμός του κατάλληλου εκπαιδευτικού προγράμματος. Η αξιολόγηση αυτή αποτελεί στη συνέχεια ένα σημείο αναφοράς για τη σύγκριση των αποτελεσμάτων του προγράμματος το οποίο σχεδιάστηκε και εφαρμόστηκε.

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΔΙΑΜΟΡΦΩΤΙΚΗ Έχει πληροφοριακό χαρακτήρα: Για την εσωτερική αξία (αν δηλαδή το πρόγραμμα διαθέτει πληρότητα, συνέπεια, εξασφαλίζει τη συμμετοχικότητα κ.ά.). Για την εξωτερική αξία (αν επιφέρει τα αναμενόμενα αποτελέσματα όταν εφαρμόζεται) ενός συγκεκριμένου προγράμματος, με σκοπό την βελτίωσή του.

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΔΙΑΜΟΡΦΩΤΙΚΗ Οι πληροφορίες οι οποίες συλλέγονται κατά τη διάρκεια της αξιολόγησης αυτής είναι τέτοιας φύσεως ώστε οι μετέχοντες στο πρόγραμμα -σχεδιαστές, εκπαιδευτικοί, εκπαιδευόμενοι- να μπορούν να εντοπίζουν τις πλευρές του προγράμματος οι οποίες χρειάζονται βελτίωση. Επιτυγχάνεται έτσι η επανατροφοδότηση του προγράμματος (επαναπροσδιορισμός στόχων, μέσων κ.ά.).

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΤΕΛΙΚΗ Η/ΚΑΙ ΠΕΡΙΟΔΙΚΗ Συμβαίνει μόνο μία φορά στο τέλος ενός προγράμματος ΠΕ ή στο τέλος ενός σταδίου του προγράμματος αυτού. Επομένως είναι είτε περιοδική είτε τελική. Αντανακλά στο τελικό προϊόν της μάθησης (στο σχετικό αντικείμενο) και δίνει μια συνολική αποτίμηση. Τα αποτελέσματα μιας τέτοιας αξιολόγησης είναι συχνά καθοριστικά για τη συνέχιση ή όχι ενός προγράμματος. Συχνά συνδυάζεται με τυπικά τεστ για τη διαπίστωση απόκτησης γνώσεων στην ΠΕ.

ΑΞΙΟΛΟΓΗΣΗ ΠΟΙΟΤΙΚΗ Η ΚΑΙ ΠΟΣΟΤΙΚΗ Ανάλογα με τα μεθοδολογικά εργαλεία που χρησιμοποιεί (αν δηλαδή στηρίζεται κυρίως σε ποιοτικά εργαλεία -παρατήρηση ομάδας, μελέτη υλικών κ.ά.- ή σε ποσοτικά π.χ. ερωτηματολόγια και στατιστικές).

Αυτοαξιολόγηση ως άτομα και ως ομάδες Τέτοια ερωτήματα μπορεί να είναι: Τι μας άρεσε στο συγκεκριμένο πρόγραμμα που συμμετείχαμε; Τι μας δυσκόλεψε; Τι θα θέλαμε να κάνουμε ακόμα (π.χ. επισκέψεις, δραστηριότητες, εκδηλώσεις); Τι θέλουμε να κρατήσουμε από όσα μελετήσαμε; Πώς τα μελετήσαμε (σχεδιασμός, προγραμματισμός, μεθοδολογία εργασίας); Πού θα μας χρειαστούν όσα μελετήσαμε; Πώς εργαστήκαμε στην ομάδα μας; Ποιες πηγές χρησιμοποιήσαμε και πώς μας βοήθησαν; κλπ.

Αυτοαξιολόγηση ως άτομα και ως ομάδες Μέσω της αυτοαξιολόγησης οι μαθητές : μαθαίνουν να αξιολογούν όχι μόνο τη δική τους δουλειά αλλά και τη δουλειά της ομάδας τους αναπτύσσουν δεξιότητες κριτικής σκέψης. Συνηθίζουν να αξιολογούν τη χρησιμότητα των νέων γνώσεων σε διάφορους τομείς της ζωής τους καθώς επίσης και την εφαρμοσιμότητά της, να βλέπουν κριτικά τις πηγές από όπου άντλησαν το υλικό τους κατά τη διάρκεια του προγράμματος, να αποκτήσουν θετική στάση στη δια βίου μάθηση κλπ.

Αξιολόγηση και Περιβαλλοντική Εκπαίδευση Για να είναι η αξιολόγηση λειτουργική είναι χρήσιμο να γίνεται τόσο κατά τη διάρκεια (διαμορφωτική αξιολόγηση) όσο και μετά το πέρας ενός προγράμματος ΠΕ (αθροιστική αξιολόγηση). Στο γεγονός αυτό συμβάλλουν και είδη δραστηριοτήτων όπως: Η ανάδειξη της προϋπάρχουσας γνώσης των μαθητών. Η ατομική και ομαδική συμπλήρωση και κατασκευή εννοιολογικού χάρτη. Η διεξαγωγή έρευνας (βιβλιογραφικής, έρευνας πεδίου, κοινωνικής έρευνας κ.ά.). Η ατομική και ομαδική επίλυση προβλήματος. Η ανάπτυξη επιχειρηματολογίας (διαλεκτική αντιπαράθεση/debate) κλπ.

Μοντέλα Αξιολόγησης στην Περιβαλλοντική Εκπαίδευση Η αξιολόγηση στα προγράμματα της Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης (Π.Ε.) αποτελεί ένα δύσκολο εγχείρημα επειδή: Θέτει ιδιαίτερα σύνθετους και απαιτητικούς στόχους. Διαθέτει ιδιαίτερα χαρακτηριστικά. Εφαρμόζει ποικίλες διδακτικές μεθόδους.

Η Αξιολόγηση Μπορεί Να Αναφέρεται Σε Δύο Τουλάχιστον Επίπεδα Το επίπεδο του σχεδιασμού, οργάνωσης και εφαρμογής του προγράμματος (κυρίως διαμορφωτική αξιολόγηση): Συμβατότητα με το υπόλοιπο σχολικό πρόγραμμα. Ελκυστικότητα. Προβλήματα και δυσκολίες.

Η Αξιολόγηση Μπορεί Να Αναφέρεται Σε Δύο Τουλάχιστον Επίπεδα Το επίπεδο της επίτευξης των στόχων (τελική αξιολόγηση ή αρχική και τελική): Εκπαιδευτικών στόχων (ανάπτυξη ικανοτήτων, καλλιέργεια αξιών, απόκτηση γνώσεων, εκδήλωση επιθυμητών συμπεριφορών). Περιβαλλοντικών στόχων (θετικές στάσεις απέναντι στις διαδικασίες προστασίας του περιβάλλοντος, υπεύθυνη συμπεριφορά απέναντι στο περιβάλλον, συμμετοχή στη λήψη των αποφάσεων, ενεργοποίηση για την προστασία του περιβάλλοντος).

Σχήμα τελικής αξιολόγησης Σχήμα διαμορφωτικής και τελικής αξιολόγησης

Σχήμα αρχικής, διαμορφωτικής και τελικής αξιολόγησης Σχήμα αρχικής και τελικής αξιολόγησης με πειραματική ομάδα και ομάδα ελέγχου

Αξιολόγηση Προγράμματος ΠΕ Ανεξάρτητα από το σκοπό για τον οποίον γίνονται τα προγράμματα ΠΕ (αειφορία, είδη σε κίνδυνο, τοπικό περιβαλλοντικό πρόβλημα κ.ά.) και το πόσο αυτός επιτεύχθηκε, σημαντικό και διαχρονικό ζητούμενο είναι η ποιότητα των εμπειριών εκπαίδευσης που βίωσαν οι συμμετέχοντες. Η αξιολόγηση είναι το εργαλείο με το οποίο τόσο η επίτευξη των σκοπών, όσο και η ποιότητα της εκπαιδευτικής εμπειρίας, θα αποτιμηθούν και θα γίνουν ενέργειες για να βελτιωθούν όπου προσδιοριστεί ότι είναι αναγκαίο.

Τι Είναι η Αξιολόγηση ενός Προγράμματος; Κατά τη διάρκεια ενός προγράμματος συγκεντρώνονται στοιχεία όπως μετρήσεις πληθυσμού (π.χ. φυτά ανά τετραγωνικό μέτρο, κατανάλωση νερού στο σχολείο), τιμές δεικτών ποιότητας (π.χ. επίπεδο θορύβου σε ένα δρόμο, pH νερού), πλήθος συμμετεχόντων σε δραστηριότητες (π.χ. καθαρισμός ακτής) κλπ. Συγκεντρώνονται επίσης στοιχεία οικονομικής και λογιστικής φύσεως όπως τα ποσά που διετέθησαν για την αγορά παγίων ή αναλώσιμων, το κόστος των διαφόρων εκδηλώσεων, το κόστος σε εργατοώρες του προσωπικού που ενεπλάκη στην εκπαίδευση ή την έρευνα στο πεδίο κλπ.

Τι Είναι η Αξιολόγηση ενός Προγράμματος; Συγκεντρώνονται επίσης και εμπειρίες σχετικά με τη συναισθηματική ικανοποίηση των συμμετεχόντων, τις απογοητεύσεις τους, τις επιτυχίες τους κλπ. Στο τέλος μέσα από μετρήσεις μπορεί να εκτιμηθεί το πόσο άλλαξαν οι τιμές συγκεκριμένων μεγεθών (π.χ. κατανάλωση νερού ανά άτομο), πόσο βελτιώθηκαν οι γνώσεις των συμμετεχόντων ή της ομάδας στόχου για συγκεκριμένο θέμα (π.χ. τεχνικές εξοικονόμησης ενέργειας), πόσο έχουν διαφοροποιηθεί οι στάσεις και τα ενδιαφέροντά τους κλπ.

Τι Είναι η Αξιολόγηση ενός Προγράμματος; Τέτοια στοιχεία συλλέγονται χωρίς συστηματικότητα, δεν συσχετίζονται μεταξύ τους, δεν αξιοποιούνται στην εξαγωγή συμπερασμάτων που μπορεί να προκαλέσουν αλλαγές στο σχεδιασμό, βελτιώσεις ή και αποτελεσματικότερη επανάληψη του προγράμματος.

Τι Είναι η Αξιολόγηση ενός Προγράμματος; Η αξιολόγηση ενός προγράμματος είναι η συστηματική και προσχεδιασμένη συγκέντρωση στοιχείων για τις δραστηριότητες, τους στόχους και τα αποτελέσματά του, με σκοπό την επεξεργασία τους προκειμένου να εξαχθούν συμπεράσματα για την επίτευξη των στόχων του, τη βελτίωση της αποτελεσματικότητάς του, τον ανασχεδιασμό του για την εκ νέου εφαρμογή του κ.ά. Τα συμπεράσματα πρέπει να στηρίζονται σε αξιόπιστα και έγκυρα δεδομένα και να διατυπώνονται με τρόπο που να στηρίζει τη λήψη αποφάσεων για θέματα που αναφέρονται στο πρόγραμμα.

Η αξιολόγηση είναι μέρος του συνολικού σχεδιασμού του προγράμματος και υπηρετεί κυρίως δύο σκοπούς: Να τεκμηριώσει την αποτελεσματικότητά του σε σχέση με τις ανάγκες που το γέννησαν και τους στόχους που τέθηκαν. Να τεκμηριώσει τα χαρακτηριστικά, το περιεχόμενο και τις διαδικασίες που το συγκροτούν και το κάνουν λειτουργικό σε σχέση με την επίτευξη των στόχων του.

Ένα πρόγραμμα που σχεδιάστηκε για να υπηρετήσει την ανάγκη εξοικονόμησης πόσιμου νερού σε μια περιοχή με λειψυδρία θα αξιολογηθεί τόσο από το αν πέτυχε την μείωση της σπατάλης του νερού σε βραχυπρόθεσμη ή μεσοπρόθεσμη κλίμακα χρόνου όσο και από την τεκμηρίωση της αποτελεσματικότητας των μορφών ενημέρωσης, κατάρτισης, ευαισθητοποίησης κλπ. που χρησιμοποίησε για να εκπαιδεύσει τους μαθητές ή να επηρεάσει την ομάδα στόχο, π.χ. τις νοικοκυρές.

Διαδικασία για την Κατάστρωση Ενός Σχεδίου Αξιολόγησης Προγράμματος ΠΕ Αναζητούμε απαντήσεις σε ερωτήματα του τύπου: Τι θέλουμε να αξιολογήσουμε σχετικά με τη συγκεκριμένο πρόγραμμα: Τις μεθόδους που χρησιμοποιήθηκαν; Τα μέσα που χρησιμοποιήθηκαν; Να αξιολογήσουμε το αν και κατά πόσο επιτεύχθηκαν οι σκοποί οι οποίοι τέθηκαν κατά το σχεδιασμό (δηλαδή, γνώσεις, αντιλήψεις, πεποιθήσεις, στάσεις, αξίες, ικανότητες, συμπεριφορές, δράσεις; κ.ά.). Τους πρωταγωνιστές του προγράμματος(εκπαιδευτικούς, φορείς, ειδικούς, ευρύτερο κοινό κ.ά.).

Διαδικασία για την Κατάστρωση Ενός Σχεδίου Αξιολόγησης Προγράμματος ΠΕ Σε ποια χρονική στιγμή θα γίνει η αξιολόγηση; (αρχή, τέλος, ενδιάμεσα... ) Ποιους δείκτες θα χρησιμοποιήσουμε; Ποια είναι τα καταλληλότερα εργαλεία αξιολόγησης για τη συλλογή των πληροφοριών που μας ενδιαφέρουν (ερωτηματολόγιο, συνέντευξη, συστηματική παρατήρηση ...).

Συγκέντρωση και Επεξεργασία Δεδομένων για την Έρευνα και την Αξιολόγηση

ΣΥΣΤΗΜΑΤΙΚΗ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗ Από κάποιον αδέσμευτο εξωτερικό παρατηρητή. Από κάποιον ερευνητή που συμμετέχει και ο ίδιος στο πρόγραμμα. Από κάποιον συγκαλυμμένο παρατηρητή, ο οποίος συμμετέχει στη συγκεκριμένη ενέργεια, αλλά δεν έχει φανερώσει την ιδιότητά του αυτή. Με την ανάλυση κειμένων, αρχείων, εγγράφων, κατασκευών και γενικά καλλιτεχνικών δημιουργιών. Με τη χρήση κρυφών μέσων καταγραφής.

Η ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ (ΙNTERVIEW) Πρόσωπο με πρόσωπο και ομαδική συνέντευξη. Δομημένη ή μη δομημένη συνέντευξη. Επί τόπου συνέντευξη έναντι εργαστηριακής συνέντευξης.

ΤΟ ΕΡΩΤΗΜΑΤΟΛΟΓΙΟ (QUESTIONNAIRE) Ερωτήσεις ειδικές, μη ειδικές και ερωτήσεις γεγονότων. Ερωτήσεις γνωμών ή συμπεριφορών. Ερωτήσεις ή δηλώσεις.

Ερωτηματολόγια και συνεντεύξεις: Συνήθως, στα ερωτηματολόγια περιέχονται σύντομες ερωτήσεις κλειστού τύπου, ενώ στις συνεντεύξεις περιέχονται αναλυτικές –εκτεταμένες και ανοικτού τύπου ερωτήσεις. Υπάρχει περίπτωση όμως να συναντήσουμε ερωτηματολόγια με ανοιχτές ερωτήσεις και συνεντεύξεις με κλειστού τύπου ερωτήσεις.

Ερωτηματολόγια και συνεντεύξεις: Τρόποι διακίνησης των ερωτηματολογίων είναι: πρόσωπο με πρόσωπο, ομαδική, ταχυδρομική διακίνηση του ερωτηματολογίου, τηλεφωνική συμπλήρωση του ερωτηματολογίου. Οι συνεντεύξεις, είναι πιο προσωπικές από τις έρευνες με ερωτηματολόγια και ο ερευνητής (μαθητής) έρχεται απ’ ευθείας σ’ επαφή με τον ερωτώμενο και μπορεί να δώσει επεξηγήσεις πάνω στις ερωτήσεις. Υπάρχουν και οι τηλεφωνικές συνεντεύξεις. Οι συνεντεύξεις μπορεί να γίνονται και ομαδικά. Στην ομαδική συνέντευξη ο ερωτών διευκολύνει τη διαδικασία. Οι άνθρωποι εργάζονται σαν μια ομάδα, ακούν ο ένας τον άλλον και απαντούν τις ερωτήσεις.

Ανοιχτές ερωτήσεις: Σε κάποιες έρευνες χρησιμοποιούνται ανοιχτού τύπου ερωτήσεις δηλαδή ερωτήσεις που δεν έχουν κάποιες κωδικοποιημένες απαντήσεις. Οι ερωτώμενοι απαντούν αυθόρμητα και αργότερα ομαδοποιούνται και κωδικοποιούνται οι απαντήσεις τους. H κωδικοποίηση των απαντήσεων είναι αρκετά δύσκολη Τα πλεονεκτήματα αυτού του τύπου των ερωτήσεων είναι τα εξής: Δίνονται ποικίλες απαντήσεις τις οποίες ενδεχομένως ο ερευνητής δεν θα τις λάμβανε υπόψη του αν έδινε εκείνος τον κατάλογο των δυνατών απαντήσεων. Οι Ερωτώμενοι εκφράζουν τις απόψεις τους αυθεντικά.

Κλειστές ερωτήσεις: Είναι οι ερωτήσεις οι οποίες οι οποίες έχουν εκ των προτέρων κωδικοποιημένες τις απαντήσεις και επομένως είναι εύκολη η επεξεργασία τους. Δίνεται δηλαδή μια σειρά προκαθορισμένων απαντήσεων. Η κωδικοποίηση αυτή των απαντήσεων απλοποιεί τη διαδικασία της συμπλήρωσης του ερωτηματολογίου και της ανάλυσης των δεδομένων. Χάνονται όμως οι αποχρώσεις των δυνατών τοποθετήσεων.

Κατηγορίες και παραδείγματα κλειστών ερωτήσεων Ερωτήσεις διχοτόμησης Ονομαστικές ερωτήσεις

Κατηγορίες και παραδείγματα κλειστών ερωτήσεων Ερωτήσεις ιεράρχησης. Στην παρακάτω ερώτηση θέλουμε να βάλουν τους αριθμούς 1, 2, 3, 4 δίπλα σε κάθε λύση όπου 1 είναι η πρώτη επιλογή αυτού που συμπληρώνει το ερωτηματολόγιο. Αυτό συχνά φέρνει συγχύσεις. Γιατί μπορεί οι ερωτώμενοι να βάλουν μεγαλύτερο αριθμό στη θετικότερη απάντηση.

Κατηγορίες και παραδείγματα κλειστών ερωτήσεων Τεχνικές συμβατικής διαβάθμισης (scaled questions). Συχνά χρησιμοποιούνται ερωτήσεις με τις οποίες μετράμε την ένταση κάποιων αισθημάτων ή γενικά τοποθετήσεων απέναντι σε κάποιο θέμα Τέτοιες τεχνικές είναι:

Ερωτήσεις τύπου Likert: Δίνεται μια σειρά ερωτήσεων ή διατυπώσεων και ο ερωτώμενος καλείται να τοποθετηθεί επιλέγοντας μία από τις διαβαθμισμένες απαντήσεις (μισές θετικές, μισές αρνητικές και μία ενδιάμεση ή ουδέτερη. Με κατάλληλη επιλογή ερωτήσεων οι οποίες αναφέρονται όλες στο ίδιο θέμα μπορούμε να κατασκευάσουμε μία αθροιστική κλίμακα και να υπολογίσουμε τη στάση κάποιου απέναντι στο θέμα αυτό από το συνολικό άθροισμα. Σε μια πρόταση: « Πρέπει να σκεπάσουμε οπωσδήποτε το ρέμα γιατί μυρίζει άσχημα» υπάρχουν οι ακόλουθες δυνατές απαντήσεις: Συμφωνώ απολύτως, Συμφωνώ, Ούτε συμφωνώ ούτε διαφωνώ, Διαφωνώ, Διαφωνώ ριζικά.

Ερωτήσεις τύπου Likert: Χρειάζεται να ελέγχουμε την εγκυρότητα μιας απάντησης συγκρίνοντάς την με μια άλλη. Για παράδειγμα σε γενικές ερωτήσεις παρατηρείται η τάση οι περισσότεροι να τοποθετούνται θετικά. Μπορούμε όμως να διαπιστώσουμε τη σταθερότητα των απόψεων θέτοντας μια άλλη πιο ειδική ερώτηση και να παρακολουθήσουμε αν η απάντηση είναι συμβατή με την πρώτη ή όχι.

Ερωτήσεις τύπου Likert: Για παράδειγμα αν κάποιος συμφωνήσει απόλυτα στην πρώτη ερώτηση, αλλά δε διαφωνήσει ριζικά στη δεύτερη δεν είναι τόσο σταθερά προσανατολισμένος στον έλεγχο της ρύπανσης με οποιοδήποτε κόστος. Οι ερωτήσεις διατυπώνονται με τέτοιο τρόπο ώστε άλλοτε πρέπει να συμφωνήσουμε και άλλοτε να διαφωνήσουμε προκειμένου να εκφράσουμε τη θετική μας στάση. Δηλαδή, οι προτάσεις είναι είτε διατυπωμένες θετικά (το 50%) είτε αρνητικά.

Σημαντικός διαφοροποιητής Είναι μια άλλη τεχνική με ερωτήσεις διαστήματος όπου δίνεται ένα αντικείμενο το οποίο αξιολογείται με τη χρήση ενός συνόλου διπολικών ζευγών επιθέτων χρησιμοποιώντας μια πενταβάθμια κλίμακα βαθμολόγησης. Πείτε μας τη γνώμη σας για το ρέμα της γειτονιά σας. Κυκλώστε τον αριθμό ο οποίος είναι πλησιέστερα στο επίθετο που εκφράζει την απάντησή σας.

Σωρευτική κλίμακα Guttman. Εδώ οι ερωτώμενοι σημειώνουν με ποιες από τις ερωτήσεις μιας ομάδας ερωτήσεων συμφωνούν. Οι ερωτήσεις έχουν δομηθεί με τέτοιο τρόπο ώστε να αποτελούν μια συσσωρευτική κλίμακα. Αν δηλαδή συμφωνείς με μία από αυτές, θα συμφωνείς και με όλες τις προηγούμενες.

Ερώτηση-φίλτρο ή ερώτηση συνέπειας. Για να ελέγχουμε τη συνάφεια των ερωτήσεων και των απαντήσεων πρέπει να ρωτάμε με κατάλληλο τρόπο, ώστε να διαπιστώνουμε αν οι ερωτώμενοι απαντούν συνειδητά. Αυτός ο έλεγχος γίνεται με την ερώτηση-φίλτρο ή ερώτηση συνέπειας.

Κανόνες για τη διατύπωση των ερωτήσεων: Οι ερωτήσεις πρέπει να είναι συγκεκριμένες και σύμφωνες με τους σκοπούς της έρευνας. Αν για παράδειγμα μας ενδιαφέρει να δούμε αν είχε επιτυχία ένα πρόγραμμα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης μια ερώτηση του τύπου: είστε ευχαριστημένοι από το πρόγραμμα; δεν είναι ικανοποιητική. Χρειάζεται δηλαδή να είναι πιο συγκεκριμένη. Οι ερωτήσεις πρέπει να είναι διατυπωμένες σε απλή γλώσσα χωρίς ιδιωματισμούς. Να αποφεύγουμε τις διφορούμενες ερωτήσεις. Για παράδειγμα μια ερώτηση του τύπου: Πώς αισθάνεστε για το κέντρο της πόλης είναι διφορούμενη τόσο ως προς τη λέξη «αισθάνεστε» όσο και ως προς τη φράση «το κέντρο της κοινότητας», γιατί οι λέξεις έχουν πολλές διαφορετικές σημασίες.

Κανόνες για τη διατύπωση των ερωτήσεων: Να μη χρησιμοποιούμε αφηρημένες λέξεις στις ερωτήσεις μας. Για παράδειγμα η ερώτηση «τι είδους σπιτιού έχετε» μπορεί να θεωρηθεί ότι ρωτάμε αν έχει μονοκατοικία ή διαμέρισμα ιδιόκτητο ή με ενοίκιο κοκ. Να αποφεύγουμε τις ερωτήσεις-οδηγούς δηλαδή εκείνες οι οποίες οδηγούν τους ερωτώμενους να απαντήσουν με έναν συγκεκριμένο τρόπο. Παραδείγματα τέτοιων ερωτήσεων είναι όπως αυτές που εισάγονται ως εξής: «πότε για τελευταία φορά πήγατε…..» ή «συμφωνείτε να γίνει …..…» Αποφεύγουμε τις υποθετικές ερωτήσεις γιατί δεν αποτελούν εμπειρικό υλικό. Για παράδειγμα, η ερώτηση «τι θα κάνατε αν σας …..» ή «θα σας άρεσε να μένετε στο Παρίσι;»

Κανόνες για τη διατύπωση των ερωτήσεων: Αποφεύγουμε επίσης ερωτήσεις οι οποίες ενδεχομένως να φέρουν σε δύσκολη θέση τον ερωτώμενο. Όπως π.χ. Σε ποια θρησκεία πιστεύετε; Ή για την ηλικία είναι προτιμότερο να ρωτάμε σε ποια ομάδα ηλικιών ανήκετε 26-35, 36-45 κλπ και όχι πόσο χρονών είστε; Τέλος ερωτήσεις οι οποίες απαιτούν απομνημόνευση είναι ακατάλληλες γιατί συνήθως δίνουν εσφαλμένες πληροφορίες.

Ερωτήσεις για την αποτίμηση ή/και την αξιολόγηση γνώσεων: Είναι καλύτερα να χρησιμοποιούμε μεγάλο αριθμό σύντομων ερωτήσεων με τις οποίες μπορούμε να καλύψουμε ένα ευρύ φάσμα θεμάτων. Για το σκοπό αυτό χρειάζονται ερωτήσεις σύντομης απάντησης, συμπλήρωσης και ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής. Είναι γνωστό ότι ο Bloom και οι συνεργάτες του έχουν ταξινομήσει τους διδακτικούς στόχους σε τρεις μεγάλες κατηγορίες: Στόχοι του γνωστικού τομέα Στόχοι του συναισθηματικού τομέα Και στόχοι του ψυχοκινητικού τομέα

Ερωτήσεις για την αποτίμηση ή/και την αξιολόγηση γνώσεων: Για κάθε τομέα έχουν προταθεί επιπλέον διαφοροποιήσεις και έχει γίνει κάποια επιπλέον επεξεργασία. Υπάρχουν σοβαρές ενστάσεις κατά πόσο οι κατηγοριοποιήσεις αυτές είναι απόλυτα διακριτές ή κατά πόσο υπάρχει αλληλοεπικάλυψη μεταξύ τους. Όμως πολλοί υποστηρίζουν ότι ακόμα και αν υπάρχουν αμφισβητούμενες, ως προς την κατάταξή τους, περιπτώσεις οι κατηγοριοποιήσεις αυτές δίνουν τη δυνατότητα να αναπτυχθούν εργαλεία για την κατάστρωση διδακτικών στόχων ευρέως φάσματος και για την αξιολόγησή τους.

Ερωτήσεις ανοικτού τύπου ή ανοικτές ερωτήσεις: Ερωτήσεις ελεύθερης ανάπτυξης (τύπου δοκιμίου) Πότε ένας φυσικός πόρος χαρακτηρίζεται ως ανανεώσιμος και πότε μη; Ερωτήσεις σύντομης απάντησης (ορισμοί, αναφορά γεγονότων, περιγραφή χαρακτηριστικών...) Να αναφέρετε δύο παραδείγματα ανανεώσιμων και δύο μη ανανεώσιμων φυσικών πόρων.

Ερωτήσεις κλειστού τύπου ή κλειστές αντικειμενικές ερωτήσεις: Ερωτήσεις πολλαπλής επιλογής ή ερωτήσεις επιλογής ορθής απάντησης Παραδείγματα 1. Ποια από τις παρακάτω πηγές ενέργειες δεν προέρχεται από ορυκτό καύσιμο; Α. Κάρβουνο Β. Ηλιακή ενέργεια Γ. Πετρέλαιο Δ. Φυσικό αέριο Ερωτήσεις διαζευκτικής απάντησης ή ερωτήσεις του τύπου σωστό-λάθος Το νερό είναι ένας ανανεώσιμος πόρος Σωστό Λάθος

Ερωτήσεις κλειστού τύπου ή κλειστές αντικειμενικές ερωτήσεις: Ερωτήσεις σύζευξης Ερωτήσεις διάταξης (τοποθετήστε κατά χρονολογική σειρά/κατά μεγέθους) Ερωτήσεις συμπλήρωσης Συμπληρώστε τα κενά στην παρακάτω παράγραφο: Οι φυσικοί πόροι βρίσκονται μέσα ή πάνω στο _________ και μπορούν να χρησιμοποιηθούν από ________. Οι φυσικοί πόροι μπορούν να αναπτυχθούν _______ ή να τους εξορύξουμε από το έδαφος στα ______. Υπάρχουν διαφορετικοί τύποι βιομηχανικών αγαθών αφού τα βιομηχανικά αγαθά παράγονται σε ένα _______ από _______ _______.

Η αξιολόγηση γνώσεων δεν είναι μια απλή υπόθεση: Η αξιολόγηση με ερωτήσεις αυτού του τύπου (σωστό/λάθος, πολλαπλής επιλογής κ.ά.) δεν αποδίδουν την ακριβή εικόνα αυτού που οι μαθητές γνωρίζουν και μπορούν να πετύχουν. Θεωρούνται πρωταρχικές μετρήσεις μνήμης και ανάκλησης και δεν ελέγχουν πάντα την κατανόηση. Δεν δίνουν στους μαθητές ευκαιρίες να δείξουν τι έχουν μάθει ή να εφαρμόσουν τις γνώσεις τους με δημιουργικούς ή ακόμα με πρακτικούς τρόπους. Πολλοί εκπαιδευτικοί έχουν επί μακρόν χρησιμοποιήσει τα δικά τους τεστ για να αξιολογήσουν και τέτοια στοιχεία.

Ένας πιο σύνθετος τρόπος αξιολόγησης των γνώσεων δίνεται μέσα από το παράδειγμα που ακολουθεί.

Ερώτηση Το όζον δημιουργείται επίσης κατά τη διάρκεια των καταιγίδων από κεραυνούς και αστραπές. Προκαλεί την τυπική μυρωδιά που νοιώθουμε μετά από μια τέτοια καταιγίδα. Στις γραμμές 9-13 του κειμένου ο συγγραφέας του άρθρου κάνει διάκριση μεταξύ «καλού» και «κακού» όζοντος. Σύμφωνα με το άρθρο, το όζον που δημιουργείται κατά τη διάρκεια των καταιγίδων είναι «καλό» ή «κακό»; Επιλέγουμε την απάντηση και την εξήγηση που τη συνοδεύει, μεταξύ αυτών που προτείνονται (κυκλώνουμε την απάντηση που θεωρούμε σωστή).

Ερώτηση Στις γραμμές 14-15 ο συγγραφέας υποστηρίζει ότι: Χωρίς το ευεργετικό στρώμα του όζοντος οι άνθρωποι θα ήταν πιο ευάλωτοι σε κάποιες ασθένειες εξαιτίας της αυξημένης έκθεσής τους στις υπεριώδεις ακτίνες του Ήλιου. Καταγράφουμε μια από αυτές τις ασθένειες.

Ερώτηση Προς το τέλος του κειμένου αναφέρεται μια διεθνής συνάντηση στο Μόντρεαλ. Σε αυτή τη συνάντηση τέθηκαν σε συζήτηση πολλά ερωτήματα σχετικά με τη μείωση του στρώματος του όζοντος. Δύο από αυτά τα ερωτήματα παρουσιάζονται στον παρακάτω πίνακα. Ποιες από τις ερωτήσεις αυτές μπορεί να απαντηθούν από την επιστημονική έρευνα; Ανάλογα με την άποψή μας, κυκλώνουμε το Ναι ή το Όχι που βρίσκεται στην ίδια γραμμή με την ερώτηση.

Είναι δυνατή η μέτρηση της συμπεριφοράς; Επειδή η εκδήλωση της συμπεριφοράς και της κοινωνικής δράσης εκδηλώνεται σε όλες σχεδόν τις εκφράσεις της ζωής ενός ανθρώπου είναι πολύ δύσκολο να μετρηθεί. Συνήθως ζητείται από τα άτομα να περιγράψουν συγκεκριμένες ενέργειες που έχει κάνει για κάποιο θέμα ή τις συνήθειές του σχετικά με κάποιο τομέα. Συνήθως ανοικτές ερωτήσεις φέρνουν σε δύσκολη θέση τους ερωτώμενους και για το λόγο αυτό χρησιμοποιούνται: Κλειστές ερωτήσεις Συνδυασμός κλειστών και ανοικτών ερωτήσεων

Είναι δυνατή η μέτρηση της συμπεριφοράς; Η περιγραφή όμως της συμπεριφοράς μέσα από προσωπική καταγραφή παρουσιάζει πολλά μειονεκτήματα, καθότι: Οι άνθρωποι έχουν την τάση να εμφανίζονται καλοί ή κακοί. Συχνά οι ερωτώμενοι μαντεύουν τις επιθυμητές απαντήσεις και απαντούν ανεξάρτητα απ’ το αν η απάντηση είναι ψευδής ή αληθής

Είναι δυνατή η μέτρηση της συμπεριφοράς; Για να μειωθεί η τάση αυτή χρησιμοποιούνται κάποιες ενδιάμεσες μεταβλητές, για τις ίδιες ακριβώς δραστηριότητες, καλούνται να δηλώσουν πόσο σημαντικές τις θεωρούν (αξιολόγηση και σημασία της δράσης) ή πόσο διατεθειμένοι είναι να τις πραγματοποιήσουν (πρόθεση ή διάθεση για δράση). Παραδείγματα:

Κωδικοποίηση και επεξεργασία ερωτηματολογίου: Για μια σύντομη ανάλυση των αποτελεσμάτων αν δεν θέλουμε να χρησιμοποιήσουμε στατιστικό πρόγραμμα κάνουμε τις εξής πρακτικές κινήσεις: Όταν τελειώσουμε την έρευνα αριθμούμε τα ερωτηματολόγια 1ο, 2ο, 3ο, 4ο κ.ο.κ. Κωδικοποιούμε κάθε απάντηση με έναν αριθμό (αν αυτό δεν έχει γίνει ήδη στο ερωτηματολόγιο (π.χ. Ναι =1, Όχι =2, Δεν είμαι βέβαιος =3). Καταγράφουμε τις απαντήσεις σε κάθε ερώτηση στον πίνακα. Στο τέλος μετράμε π.χ. Σύνολο =25.

Κωδικοποίηση και επεξεργασία ερωτηματολογίου:

Εισαγωγή στην Πρακτική της Αξιολόγησης των Προγραμμάτων

Διάγραμμα των Stokking, K., van Aert, L., Meijberg,W., Kaskens, A. Στάδιο 1 Καθορισμός του σκοπού της αξιολόγησης ή των σκοπών που αυτή θα υπηρετήσει Στάδιο 2 Καθορισμός του αντικειμένου στο οποίο αναφέρεται η αξιολόγηση Στάδιο 3 Προσδιορισμός των στόχων των δραστηριοτήτων ή των προσδοκώμενων προϊόντων

Διάγραμμα των Stokking, K., van Aert, L., Meijberg,W., Kaskens, A. Στάδιο 4 Αποφάσεις για το πότε, το πώς και από ποιες ομάδες θα συλλεχθούν στοιχεία Στάδιο 5 Επιλογή μιας ή περισσότερων μεθόδων συλλογής δεδομένων Στάδιο 6 Προσδιορισμός ή εκτίμηση των παραγόντων που διευκολύνουν ή εμποδίζουν την επίτευξη των στόχων του αξιολογούμενου προγράμματος

Διάγραμμα των Stokking, K., van Aert, L., Meijberg,W., Kaskens, A. Στάδιο 7 Η δημιουργία ενός ή περισσοτέρων εργαλείων έρευνας Στάδιο 8 Αποφάσεις για το ποιοι θα συμπεριληφθούν στην έρευνα ( δείγμα) Στάδιο 9 Συλλογή των δεδομένων Στάδιο 10 Επεξεργασία και ανάλυση των δεδομένων και εξαγωγή συμπερασμάτων

Διάγραμμα των Stokking, K., van Aert, L., Meijberg,W., Kaskens, A. Στάδιο 11 Συγγραφή έκθεσης για την αξιολόγηση, τα αποτελέσματα και τα συμπεράσματα Στάδιο 12 Επίδραση της αξιολόγησης στο πρόγραμμα, αλλαγές Στάδιο 13 Οφέλη που προκύπτουν από την αξιολόγηση