Γνωσιολογία: ασχολείται με τη γνώση και συγκεκριμένα με: Δυνατότητα Ορισμό της γνώσης Πηγή Είδη

Σκεπτικισμός : στάση αμφισβήτησης για τη δυνατότητα της γνώσης Αρχαίος Νεότερος

Αρχαίος σκεπτικισμός 1) Πυρρώνειος (<Πύρρων) Θεωρία: Δεν υπάρχει απόλυτο κριτήριο αλήθειας. Προβάλλουν «τρόπους». Υπάρχει ισοσθένεια λόγων. Ο σοφός άνθρωπος οφείλει να «επέχει»  απαλλαγή από το άγχος της γνώσης  αταραξία ψυχής. Εκπρόσωποι: Πύρρων, Τίμων, Αινησίδιμος, Σέξτος ο Εμπειρικός 2)Ακαδημεικός Σκεπτικισμός (<δίδαξαν στην Ακαδημία του Πλάτωνα) Θεωρία: Οι πεποιθήσεις μας έχουν κάποιο πιθανότητα αλήθειας, χωρίς να παρέχουν καμιά βεβαιότητα. (μετριοπαθέστερη άποψη) Εκπρόσωποι: Αρκεσίλαος, Καρνεάδης

Νεότερος σκεπτικισμός

Ντεκάρτ

Μετά το Cogito, ergo sum…

Επιχειρήματα περί ύπαρξης του Θεού 1ο επιχείρημα: Επιχειρήματα περί ύπαρξης του Θεού 1ο επιχείρημα: Άνθρωπος: ατελές ον. Πώς μπόρεσε να δημιουργήσει την ιδέα της τελειότητας; Άρα, ο δημιουργός της τελειότητας είναι ένα τέλειο ον, ο Θεός.

2ο επιχείρημα Η τελειότητα εμπεριέχει όλες τις θετικές ιδιότητες Η ανυπαρξία είναι είδος ατέλειας Άρα, ο Θεός ως τέλειος αναγκαστικά υπάρχει.

Χιουμ - Ριζική αμφισβήτηση της γνώσης Βασικά στοιχεία της γνώσης: τα δεδομένα των αισθήσεων Όλη η πνευματική μας δραστηριότητα δε βασίζεται σε σχέση αιτιότητας, αλλά στη συνήθεια, «έθος», που έχουμε αποκτήσει με το χρόνο/χώρο . Δεν υπάρχουν φυσικοί νόμοι (που αιτιολογούν π.χ. την ανατολή του ηλίου) Υπάρχει η αρχή του έθους, της ενότητας και της ομοιομορφίας. Ωστόσο, για να αποφύγουμε τη φιλοσοφική μελαγχολία και το παραλήρημα εμπιστευόμαστε τις ενστικτώδεις προσδοκίες μας ότι το μέλλον θα μοιάζει με το παρελθόν και διώχνουμε τις χίμαιρες διασκεδάζοντας.

Αντίπαλες σχολές για την προέλευση της γνώσης Εμπειρισμός Ορθολογισμός (Ρασιοναλισμός) Πηγή: εμπειρίες (αισθήσεις) Γνώση: a posteriori (μετα –εμπειρική, άρα επίκτητη) Εκπρόσωποι: Αριστοτέλης Επίκουρος Μπέικον Λοκ Μπέρκλεϋ Χιουμ Πηγή: ορθός λόγος (νους) Γνώση: a priori (προ-εμπειρική, άρα έμφυτη) Εκπρόσωποι: Πλάτων Ντεκάρτ Σπινόζα Λάιμπνιτζ

Ορθολογιστές I. ΠΛΑΤΩΝ Γνώση = ανάμνηση ιδεών. Ποιος θυμάται; Η αθάνατη ψυχή που έχει αντικρίσει τις ιδέες προτού ενσαρκωθεί στο σώμα (γι` αυτό και τις ξέχασε). Πώς θυμάται; - Με τη νοητική άσκηση και τη μελέτη των μαθηματικών.

II. Ντεκάρτ Γνώση: οικοδομείται σε ένα σύνολο ιδεών. Ιδέες: α) έμφυτες στο νου. β) αληθείς/ εναργείς. Ο άνθρωπος σχηματίζει αληθινές παραστάσεις για τα αντικείμενα του κόσμου, αν αυτές διακρίνονται για τη σαφήνεια και την ευκρίνεια (κριτήρια ενάργειας). Πώς συλλαμβάνω τις ιδέες; Ενορατικά και άμεσα (χωρίς δηλ. συλλογιστική διαδικασία) Π.χ. Cogito (=σκέφτομαι)  sum (=υπάρχω) (Το ergo (=άρα) είναι περιττό).

Αντίφαση του Ντεκάρτ Ο Ντεκάρτ υποστήριξε ότι ο άνθρωπος είναι μια σύνθετη οντότητα που αποτελείται από δυο αυτοτελείς υποστάσεις, το σώμα και την ψυχή. Σώμα: έχει έκταση (αντιλαμβάνομαι με αισθήσεις). Ψυχή: είναι άυλη (αντιλαμβάνομαι με νου). Το θέμα είναι ότι είπε ότι σώμα και ψυχή συνδέονται με το «κωνάριο» (μια υπόφυση στον εγκέφαλο) και τα «ζωικά πνεύματα» (λεπτά μέρη του πνεύματος). Π.χ. όταν χτυπάει το σώμα, τα ζωικά πνεύματα διεγείρονται και μεταδίδουν την πληροφορία στο κωνάριο και έτσι η ψυχή μας αποκτά το συναίσθημα του πόνου. Το πρόβλημα είναι ότι το κωνάριο δεν μπορεί να ανήκει ταυτόχρονα και στις δύο υποστάσεις του ανθρώπου. Άρα, σώμα και ψυχή παραμένουν αγεφύρωτα! Το θετικό από όλο το εγχείρημα είναι ότι εντόπισε το πρόβλημα: «πώς συνδέονται σώμα και ψυχή;»

Κωνάριο και ζωικά πνεύματα…

III. Σπινόζα (Ολλανδία – 17ος αι.) IV. Λάιμπνιτς (Γερμανία-17/18ος αι.) Οι φιλόσοφοι αυτοί εμπνευσμένοι από τα μαθηματικά και τη γεωμετρία είπαν ότι ο νους μπορεί να κατανοήσει τα βασικά στοιχεία της δομής της πραγματικότητας στηριζόμενος στη χρησιμοποίηση έμφυτων ιδεών και λογικών αρχών.

IV. Χέγκελ Ο ορθός λόγος συμβάλλει στην κατανόηση και πρόβλεψη της πορείας της ανθρώπινης ιστορίας.

Εμπειρισμός Πηγή γνώσης: αισθήσεις Διαδικασία γνώσης: ο νους κατατάσσει το εμπειρικό υλικό και δημιουργεί συνθετότερη γνώση, στοιχειώδεις πεποιθήσεις ή ιδέες. Αυτές αποτελούν το θεμέλιο της γνώσης.

Εμπειριστές I. ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΗΣ (4ος αι. π.Χ.) Η λειτουργία των αισθήσεων είναι σημαντική, μας συνδέουν με το φυσικό κόσμο. Στη συνέχεια με την επαγωγική πορεία και τη βοήθεια του νου επιτυγχάνεται η επιστημονική γνώση της πραγματικότητας.

ΙΙ. ΕΠΙΚΟΥΡΟΣ (4ος – 3ος αι. π.Χ.) Ο θάνατος δεν θα πρέπει να μας απασχολεί, επειδή όταν εμείς υπάρχουμε, ο θάνατος δεν είναι παρών και όταν ο θάνατος είναι παρών, εμείς δεν υπάρχουμε.

IV. Μπέικον (Βρετανία – 16ος – 17ος αιώνας) Δίνει έμφαση στο ρόλο των αισθήσεων κατά την απόκτηση της γνώσης.

V. Τζον Λοκ (Βρετανία, 17ος αιώνας) Ο νους διαθέτει μόνο επίκτητες γνωστικές ικανότητες οι οποίες έχουν την αφετηρία τους στην εμπειρική πραγματικότητα. Οτιδήποτε, λοιπόν, υπάρχει στο νου έχει υπάρξει πρώτα στις αισθήσεις.

Αναστοχασμός Παράλληλα υπάρχει μια λειτουργία εσωτερικής αίσθησης (ενός αναστοχασμού) που επεξεργάζεται τα δεδομένα της εμπειρικής πραγματικότητας που μεταφέρει η εξωτερική αίσθηση και αποτυπώνει τις καταστάσεις της εσωτερικής λειτουργίας του νου (τι συμβαίνει π.χ. όταν σκεφτόμαστε, επιθυμούμε, αμφιβάλλουμε…) Για το Λοκ η ψυχή γεννιέται σαν ένα άγραφο χαρτί (tabula rasa) για να γεμίσει στη συνέχεια με ιδέες που αποκτούνται μέσω των αισθήσεων και της εμπειρίας.

VI. Μπέρκλεϋ (Ιρλανδία, 17ος – 18οσ αι.) Esse est percipere aut percipi (= το να υπάρχει κάτι συνίσταται στο να αντιλαμβάνεται ή να γίνεται αντιληπτό).

Για τον Μπέρκλεϋ: - Η πραγματικότητα ταυτίζεται με την αντίληψη Για τον Μπέρκλεϋ: - Η πραγματικότητα ταυτίζεται με την αντίληψη. - Τα όρια της πραγματικότητας είναι τα όρια της εμπειρίας μου. - Υπάρχουν μόνο πνεύματα και ιδέες και παραστάσεις μέσα σε αυτά τα πνεύματα. Δηλαδή, σημασία για τη γνωστική διαδικασία είναι ο σχηματισμός παραστάσεων και η αντιληπτική ικανότητα του ανθρώπου, η ικανότητα δηλαδή του νου να αντιλαμβάνεται τις εμπειρικές παραστάσεις και να αποδίδει στην ύλη τις ιδιότητές της. - Οι αφηρημένες έννοιες (π.χ. η έννοια ύλη) είναι κατασκευές της γλώσσας μας.

VII. Ντέιβιντ Χιουμ (Σκωτία, 18ος αιώνας) Οι πέντε αισθήσεις συλλέγουν τα δεδομένα του εξωτερικού κόσμου. Η αποτύπωση στο νου αισθητηριακών εντυπώσεων είναι αυτάρκης (δε χρειάζεται πρόσθετη λειτουργία π.χ. αναστοχασμός). Η ψυχή δεν μπορεί να έχει πραγματική υπόσταση, αφού η ίδια δεν αποτελεί αντικείμενο εμπειρίας. Ό,τι αποκαλούμε πνεύμα δεν είναι τίποτα άλλο παρά το σύνολο των εμπειριών μας.

IMMANUEL ΚΑΝΤ (Γερμανία, 18ος αιώνας) Ο Καντ επιδίωξε να γεφυρώσει τον ορθολογισμό και τον εμπειρισμό.

Αρχή της γνώσης Εντυπώσεις από την εμπειρική πραγματικότητα

Πηγή της γνώσης A priori μηχανισμοί αντίληψης (χώρος – χρόνος: εγγενείς μορφές εποπτείας) Α priori μηχανισμοί νόησης (12 κατηγορίες) μέσω των οποίων οι διάσπαρτες εμπειρικές εικόνες συγκροτούνται σε εποπτείες (=εμπειρική γνώση) και στη συνέχεια αξιοποιούνται στη διατύπωση πεποιθήσεων για τα πράγματα (θεωρητική γνώση).

Τι τελικά γνωρίζω; Τα φαινόμενα: ΝΑΙ Τα καθεαυτά: ΟΧΙ Έχω γνώση για τη δομή του κόσμου των φαινομένων Ο ορθός λόγος δεν μας παρέχει a priori θεωρητική γνώση για τα πράγματα καθεαυτά, για τη βαθύτερη υφή του κόσμου, για τη ύπαρξη του Θεού ή την αθανασία της ψυχής.

Φιλοσοφική αναζήτηση Υπερβατική: ΟΧΙ Υπερβατικολογική: ΝΑΙ Μπορεί να διερευνά τις αναγκαίες συνθήκες της ανθρώπινης εμπειρίας, γνωρίζει τους a priori μηχανισμούς της γνωστικής διαδικασίας. Δεν μπορεί να προχωρεί με τη βοήθεια του λόγου πέρα από τα όρια της δυνατής ανθρώπινης εμπειρίας.

Η συμπληρωματικότητα κατηγοριών και εποπτειών σφραγίζει την καντιανή σύνθεση ορθολογισμού και εμπειρισμού.

Σας ευχαριστώ….