Καλές Πρακτικές Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης στην Ειδική Αγωγή Μαθησιακές Δυσκολίες (ΜΔ) & Διαφοροποιημένη Διδασκαλία (ΔΔ) Αλβανόπουλος Γιώργος ΚΠΕ Παρανεστίου, 30/01/2015

Στραβός είν’ ο γιαλός ή στραβά αρμενίζουμε;

Καθολικός Σχεδιασμός (Universal Design) Ronald Mace: αρχιτέκτονας και χρήστης αναπηρικού αμαξιδίου «Κάλλιο το προλαμβάνειν παρά το θεραπεύειν»

Βασικά στοιχεία της ΔΔ Περιεχόμενο (Διδ. στόχοι) Επεξεργασία (μέθοδοι) Περιεχόμενο (Διδ. στόχοι) Επεξεργασία (μέθοδοι) Αποτέλεσμα (αξιολόγηση Σχολική ετοιμότητα Ενδιαφέροντα Μαθησιακό προφίλ Μαθησιακό Περιβάλλον 6

Η κατάσταση της εκπαίδευσης σήμερα Με δύσκαμπτα ΑΠΣ και ΔΕΠΠΣ (2003)… που γνωρίζουν ελάχιστοι. Με ένα βιβλίο ανά μάθημα και τάξη. Με τετράδια εργασιών που απευθύνονται στο ΜΟ των μαθητών. Με παραδοσιακές μεθόδους διδασκαλίας (δασκ/κεντρικές, ετοιμ., ενδ., στιλ) Με έμφαση στην ομοιόμορφη αξιολόγηση στα πλαίσια της ίσης αντιμετώπισης. Με έμφαση στο ΔΝ των μαθητών. Με έμφαση στην αποστήθιση. Χωρίς διδασκαλία στρατηγικών μάθησης. Χωρίς ευελιξία στις ομαδοποιήσεις. Χωρίς ευελιξία στη διαχείριση του χρόνου. Χωρίς ιδιαίτερη προσοχή στο μαθησιακό περιβάλλον (χώρος, κίνητρα, προσδοκίες, σχέσεις). Με έτοιμη συνταγή που υποτιμά τον επαγγελματισμό των εκπαιδευτικών. Με περιθωριοποίηση των ΑμΕΕΑ (15%) και των Αλλοδαπών (10%). Με άσχημες επιδόσεις (π.χ. PISA) και διαιώνιση ανισοτήτων. Με το 13% να μην ολοκληρώνει την υποχρεωτική εκπαίδευση.

Ειδικές Μαθησιακές Δυσκολίες 1.Προφορική έκφραση 8. Βασική αναγνωστική δεξιότητα 2. Ακουστική κατανόηση 3. Μαθηματικές πράξεις 7. Αναγνωστική ευχέρεια ΕΜΔ 4. Μαθηματικός συλλογισμός 6. Αναγνωστική κατανόηση 5. Γραπτή έκφραση

Καταγράψτε για κάθε τετράγωνο δύο ενδείξεις ΕΜΔ και σκεφτείτε αντίστοιχους τρόπους αντιμετώπισης. Δυσκολίες… (α) Κατανόησης (β) Χρήσης 1) προφορικού λόγου 2) γραπτού λόγου

Περίπου το 5% του μαθητικού πληθυσμού

Συμπληρώστε τις μισοτελειωμένες φράσεις της 1ης στήλης προβληματική κατάσταση ή ελαττωματική κατάσταση ή διαταραχή ή ιδιαιτερότητα ή ανικανότητα ή αναπηρία ή ειδική εκπαιδευτική ανάγκη κατά την περίοδο της σχολικής ηλικίας ή για όλη του τη ζωή, στην κατανόηση ή και στη χρήση προφορικού ή και γραπτού λόγου. οικογενειακών, πολιτισμικών, οικονομικών, γλωσσικών… Οι ΕΜΔ είναι μία… επηρεάζουν το άτομο… μπορούν να εμφανίζονται με σημαντικές δυσκολίες… δεν είναι αποτέλεσμα … επιρροών.

Γιατί προτείνεται η ΔΔ; Η τάξη σήμερα χαρακτηρίζεται από ποικιλομορφία… Στάση λεωφορείου στο Λονδίνο Μωσαϊκό αφού αποτελείται από άτομα με διαφορετικό… ακαδημαϊκό (25-30% παιδιά με προβλήματα μάθησης) πολιτισμικό (11% των μαθητών) γλωσσικό οικονομικό και κοινωνικό υπόβαθρο (συνεκπαίδευση). 13

Γιατί προτείνεται η ΔΔ; Η παιδαγωγική απέτυχε να επιτελέσει το σκοπό της (Τσιάκαλος). Κοινωνιολογία της εκπαίδευσης Το σχολείο ως φορέας διαιώνισης των διαφορών. Επίπεδα σχολικής διαρροής Σήμερα ξέρουμε πολλά για το πώς ΔΕ ΜΑΘΑΙΝΟΥΝ τα παιδιά. «Εγώ τα είπα σήμερα κι εσείς αύριο θα τα ξέρετε». Ο μέσος μαθητής δεν υπάρχει. Ένα μέγεθος, δεν ταιριάζει σε όλους. 14

Γιατί προτείνεται η ΔΔ; Ξέρουμε πολλά για το πώς ΜΑΘΑΙΝΟΥΝ τα παιδιά. Κοινωνικο-πολιτισμική θεωρία μάθησης του Vygotsky Ζώνη Επικείμενης Ανάπτυξης Φθίνουσα καθοδήγηση Έρευνες σχετικές με τον εγκέφαλο Για να ενθαρρύνεται η μάθηση το παιδί πρέπει να διαβιώνει σε ένα ασφαλές και μη απειλητικό περιβάλλον. Οι μαθητές τα καταφέρνουν καλύτερα όταν τους ανατίθενται εργασίες μέτριας δυσκολίας. Οι μαθητές μαθαίνουν καλύτερα όταν μπορούν και διασυνδέουν αποτελεσματικά τις νέες γνώσεις με τις προϋπάρχουσες (ορθές). Μαθησιακό στυλ Πολλαπλή νοημοσύνη (Gardner) Η νοημοσύνη είναι μεταβαλλόμενη και πολυδιάστατη. (Subban, 2006) 15

16

Βασικοί στόχοι Γλώσσας Κατανόηση προφορικού λόγου Παραγωγή προφορικού λόγου Κατανόηση γραπτού λόγου Παραγωγή γραπτού λόγου

Ποια είναι η βασική ιδέα και ο ορισμός της ΔΔ; Βασική ιδέα Αφού οι μαθητές διαφέρουν πολύ στο επίπεδο μαθησιακής ετοιμότητας, στα ενδιαφέροντα που έχουν και στο μαθησιακό στυλ, ο δάσκαλος πρέπει να τροποποιεί τα διδακτικά υλικά, τη διαδικασία διδασκαλίας και αξιολόγησης, λαμβάνοντας υπόψη τα χαρακτηριστικά των μαθητών και του μαθησιακού υλικού. Η Διαφοροποιημένη Διδασκαλία αναφέρεται ως μία διαδικασία δημιουργίας διαφορετικών δρόμων μέσα από τους οποίους μαθητές με διαφορετικές ικανότητες, ενδιαφέροντα και μαθησιακές ανάγκες, κατακτούν τη γνώση νέων εννοιών ως μέρος της καθημερινής μαθησιακής διαδικασίας.

Σε ποιο θεωρητικό πλαίσιο στηρίζεται;

Βασικά στοιχεία της ΔΔ Περιεχόμενο (Διδ. στόχοι) Επεξεργασία (μέθοδοι) Περιεχόμενο (Διδ. στόχοι) Επεξεργασία (μέθοδοι) Αποτέλεσμα (αξιολόγηση Σχολική ετοιμότητα Ενδιαφέροντα Μαθησιακό προφίλ Μαθησιακό Περιβάλλον 22

Διαφοροποίηση για διαφορετικές ικανότητες Διαθεματική προσέγγιση Κέντρα και σταθμοί μάθησης Γωνιές στην τάξη με απαραίτητα υλικά και εργασίες διαφορετικών επιπέδων. Οι γωνιές… αναφέρονται σε συγκεκριμένη θεματική, σχετίζονται με την ετοιμότητα, τα ενδιαφέροντα και το μαθησιακό στυλ απευθύνονται σε άτομα ή ομάδες χρησιμοποιούνται διαφορετικά χρώματα για να υποδηλωθεί ο βαθμός δυσκολίας ή η θεματική της εργασίας δέχονται τις ομάδες με κυκλική εναλλαγή (rotation) μπορούν να υποδεχτούν τους μαθητές περισσότερες φορές διαθέτουν πολλές παρόμοιες εργασίες συστήνονται από τους εκπαιδευτικούς στην αρχή της διαδικασίας

Καθολικός Σχεδιασμός (Universal Design) Ronald Mace: αρχιτέκτονας και χρήστης αναπηρικού αμαξιδίου «Κάλλιο το προλαμβάνειν παρά το θεραπεύειν»

Καθολικός Σχεδιασμός στη Μάθηση Ανάπτυξη ευέλικτων αναλυτικών προγραμμάτων με πολλαπλές επιλογές για: Διδακτικούς στόχους Διδακτικές προσεγγίσεις Μέσα διδασκαλίας Τρόπους αξιολόγησης

1. Παρουσίαση του διδακτικού αντικειμένου με στόχο την κατανόηση και με πολλούς τρόπους (οπτικούς, ακουστικούς, απτικούς, απλούστερες διατυπώσεις) 2. Ενεργητική συμμετοχή των μαθητών και διδασκαλία στρατηγικών 3. Δυνατότητα έκφρασης των μαθητών με πολλούς τρόπους

Μαθησιακό περιβάλλον Η αίσθηση της κοινότητας Δέσμευση σε μαθησιακά έργα, κανόνες, όρια. Αλληλεπίδραση και βοήθεια Η σημασία των κινήτρων Το κλίμα της τάξης/σχολείου Προσδοκίες, Αξίες και πρακτικές για ουσιαστική γνώση Κοινωνική & συναισθηματική αγωγή Ψυχική ευεξία, ανθεκτικότητα, Μη απειλητικό περιβάλλον

Πλαίσιο Αναλυτικού Προγράμματος Ειδικής Αγωγής (ΠΑΠΕΑ, ΠΔ 301/1998) Σχολική ετοιμότητα Προφορικός λόγος (ακρόαση, παραγωγή, εναλλακτική επικοινωνία) Κινητικότητα (ψυχοκινητικότητα, σωματογνωσία) Προκαταρτικά στάδια Γλώσσας Μαθηματικών (πρό – γραφικό ή αναγνωστικό ή μαθηματικό) Συναισθηματική οργάνωση (αυτό-εικόνα, ενδιαφέρον για μάθηση, συνεργασία) Βασικές σχολικές δραστηριότητες Ανάγνωση, Γραφή, μαθηματικά

Δημιουργικές δραστηριότητες Κοινωνική προσαρμογή Αυτονομία (αυτοεξυπηρέτηση, κίνδυνοι) Κοινωνική συμπεριφορά (διαπροσωπικές σχέσεις, κανόνες, δικαιώματα) Προσαρμογή στο περιβάλλον (φυσικό, κοινωνικό) Δημιουργικές δραστηριότητες Αισθητική αγωγή – Τέχνες (χειροτεχνίες, θέατρο, μουσική) Ελεύθερος χρόνος (τηλεόραση, παιχνίδι) Προ-επαγγελματική ετοιμότητα Προ-επαγγελματικές δεξιότητες (επαγγέλματα, συμπεριφορά) Επαγγελματικός προσανατολισμός (αγορά εργασίας, κανόνες εργασίας)

Η μάθηση απαιτεί την ενεργητική κι εποικοδομητική συμμετοχή του μαθητή. Η μάθηση είναι πρωτίστως κοινωνική δραστηριότητα. Οι άνθρωποι μαθαίνουν καλύτερα όταν συμμετέχουν σε δραστηριότητες που θεωρούν χρήσιμες για τη ζωή και έχουν σχέση με την κουλτούρα τους. Οι νέες γνώσεις δομούνται πάνω στη βάση των όσων ήδη καταλαβαίνουμε και πιστεύουμε. Οι άνθρωποι μαθαίνουν αξιοποιώντας αποτελεσματικές και ευέλικτες στρατηγικές που τους βοηθούν να κατανοούν, να σκέφτονται, να απομνημονεύουν και να λύνουν προβλήματα. Οι μαθητές πρέπει να ξέρουν πώς να σχεδιάζουν και να παρακολουθούν τη μάθησή τους, να θέτουν στόχους και να διορθώνουν τα λάθη. Ορισμένες φορές η προϋπάρχουσα γνώση μπορεί να εμποδίσει τη νέα. Η μάθηση είναι καλύτερη όταν το υλικό οργανώνεται γύρω από γενικές αρχές και δε βασίζεται στην απομνημόνευση. Η μάθηση είναι πολύπλοκη γνωσιακή διαδικασία που δε θέλει βιασύνη. Τα παιδιά μαθαίνουν καλύτερα όταν λαμβάνονται υπόψη οι ατομικές διαφορές. Η μάθηση επηρεάζεται καθοριστικά από την ύπαρξη κινήτρων. 30

Σύγχρονες μέθοδοι Ομαδοσυνεργατική/Σχέδιο Εργασίας Μελέτη πεδίου Πειραματική μέθοδος Ανάλυση και μελέτη μιας χαρακτηριστικής περίπτωσης Δραστηριότητες και παιχνίδια προσομοίωσης Αντιπαράθεση απόψεων Παιχνίδι ρόλων Δραματοποίηση Κατασκευή εννοιολογικού/νοητικού χάρτη Eπίλυση προβλήματος Διερευνητικές δραστηριότητες στον Παγκόσμιο Ιστό (WebQuests)

Πώς μπορεί να διαφοροποιηθεί η αξιολόγηση; Όχι πάντως έτσι… Για να είναι δίκαιη η αξιολόγηση, όλοι πρέπει να εξεταστείτε με το ίδιο τεστ: Παρακαλώ ανεβείτε στο δέντρο. Το παραδοσιακό εκπαιδευτικό μας σύστημα Διδακτικές προσεγγίσεις και πρακτικές για μαθητές με Μαθησιακές Δυσκολίες 32

Γνωστικοί Αναθεωρημένη Ταξινόμηση Στόχων του Bloom Διαβάθμιση δυσκολίας στόχων Γνωστικοί ΔΗΜΙΟΥΡΓΕΙ Παραγωγή νέων ιδεών, πραγμάτων ή τρόπου θέασης των γεγονότων (να σχεδιάζει, κατασκευάζει, παράγει, εφευρίσκει κοκ) ΑΞΙΟΛΟΓΕΙ Λήψη της σωστής απόφασης (να ελέγχει, υποθέτει, κριτικάρει, πειραματίζεται, κρίνει κοκ (τι θα συνέβαινε αν) ΑΝΑΛΥΕΙ Σπάσιμο της πληροφορίας σε μικρότερα μέρη για εξερεύνηση και κατανόηση των σχέσεων των μερών (να συγκρίνει, οργανώνει, αποδομεί, βρίσκει, διερωτάται, ρωτάει κοκ) (ομοιότητες-διαφορές) ΕΦΑΡΜΟΖΕΙ Χρήση της πληροφορίας σε άλλα οικεία πλαίσια (να εφαρμόζει, χρησιμοποιεί, εκτελεί, διεξάγει, κοκ) ΚΑΤΑΝΟΕΙ Εξήγηση ιδεών ή εννοιών (να ερμηνεύει, κάνει περίληψη, παραφράζει, ταξινομεί, ελέγχει, κοκ) ΘΥΜΑΤΑΙ Ανάκληση πληροφοριών (να αναγνωρίζει, καταγράφει, περιγράφει, ανακαλεί, ονομάζει, εντοπίζει)

36

Σύγκριση αιθουσών διδ/λίας (Tomlinson, 2004) Παραδοσιακή Οι διαφορές των μαθητών αγνοούνται Η αξιολόγηση στο τέλος Στενή αντίληψη για νοημοσύνη Δε λαμβάνονται υπόψη τα ενδιαφέροντα Κυριαρχεί η κάλυψη της ύλης. Ανάθεση ίδιων εργασιών σε όλους Ο χρόνος καθορισμένος Ένα και μοναδικό βιβλίο για κάθε μάθημα Ίδια αξιολόγηση για όλους Διαφοροποιημένη Οι διαφορές των μαθητών λαμβάνονται υπόψη στον προγραμματισμό Η αξιολόγηση συνεχής Πολλαπλές μορφές νοημοσύνης Μαθησιακές ευκαιρίες ανάλογα με τα ενδιαφέροντα Ανάθεση εναλλακτικών μορφών εργασίας Ευελιξία του χρόνου Πολλαπλό βιβλίο - υλικό Αξιολόγηση με πολλαπλούς τρόπους

Τι είναι/δεν είναι η ΔΔ… Εργασίες ίδιες για όλους τους μαθητές Μια ποικιλία μαθησιακών ευκαιριών που σχεδιάζονται από τον εκπαιδευτικό λαμβάνοντας υπόψη τη σχολική ετοιμότητα, τα ενδιαφέροντα και το μαθησιακό στυλ των μαθητών. Εργασία σε 3-4 σταθερά επίπεδα/ομάδες Διαδικασία κατάκτησης των νέων πληροφοριών από το μαθητή με ποικίλους τρόπους. Χαοτικό/άναρχο περιβάλλον μάθησης Μία και μοναδική μέθοδος διδασκαλίας Είναι διαδικασία διαρκώς συνεχιζόμενη Δεν πραγματοποιείται με έναν μοναδικό τρόπο (δεν είναι συνταγή μαγειρικής που πετυχαίνει πάντα) Είναι αποτελεσματικές στρατηγικές διδασκαλίας και μάθησης. Είναι ρεπερτόριο δεξιοτήτων Είναι τρόπος σχεδιασμού, διδασκαλίας, αξιολόγησης μιας ετερογενούς ομάδας όπου όλοι οι μαθητές μαθαίνουν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο.

Τι είναι/δεν είναι η ΔΔ… Εξερεύνηση του περιεχομένου του ΑΠΣ από το μαθητή με ποικίλους τρόπους Ερωτήσεις διαβαθμισμένης δυσκολίας Άδεια στους μαθητές που τελειώνουν νωρίτερα για να παίζουν Διδασκαλία των ίδιων αντικειμένων σε όλους αλλά με διαφορετικό τρόπο Πρόσθετη δουλειά αφού τελειώσουν εκείνη που τους ανατέθηκε. Ατομική ή η εξατομικευμένη διδασκαλία Ευκολότερες ερωτήσεις ή λιγότερες ασκήσεις Ανάδειξη των γνώσεων που αποκόμισε ο μαθητής, με ποικίλους τρόπους.

Προβληματισμός για τη ΔΔ Η εκμάθηση νέων διδακτικών μεθόδων χρειάζεται χρόνο για να κατανοηθούν και εφαρμοστούν. Ως πρώτο βήμα εφαρμόζουμε μία στρατηγική κάθε φορά. Στη συνέχεια προσθέτουμε μία άλλη κοκ Είναι συνδυασμός πολλών θεωριών και εκπαιδευτικών πρακτικών. Υπάρχει έλλειψη εμπειρικών δεδομένων. Απαιτείται περισσότερη διερεύνηση στο μέλλον για την αξία της ΔΔ. Η Tomlinson υποστηρίζει ότι είναι ένα «πολλά υποσχόμενο» μοντέλο (NCAC). Πολύ καλή ως θεωρία αλλά ανέφικτη με τις παρούσες συνθήκες εξαιτίας… του «ασφυκτικού» κλειστού ΑΠΣ του «απαράβατου» ωρολογίου προγράμματος της ελλιπούς επιμόρφωσης των εκπαιδευτικών της έλλειψης ποικιλόμορφου υλικού

Ενδεικτική βιβλιογραφία Tomlinson, C. A. (2004). Διαφοροποίηση της εργασίας στην αίθουσα διδασκαλίας. Γρηγόρη. Παντελιάδου, Σ. (2008). Διαφοροποιημένη Διδασκαλία. Στο «Παντελιάδου και Αντωνίου (Επιμ.) Διδακτικές προσεγγίσεις και πρακτικές για μαθητές με Μαθησιακές Δυσκολίες». Βόλος, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας, Παιδαγωγικό Τμήμα Ειδικής Αγωγής. Καρακίτσιος, Α., Ευκαρπίδης, Π. και Αναγνωστοπούλου, Ε. (Αχρον.) Σχέδια διδασκαλίας και υποστηρικτικό υλικό για παιδιά με μαθησιακές δυσκολίες. ΠΙ. ΥΠΕΠΘ Tomlinson, C. A. (2004). Differentiation of Instruction in the Elementary Grades. ERIC DIGEST National Center on Accessing the General Curriculum (NCAC). Differentiated Instruction. Effective Classroom Practices Report. US Department of Education. Kyriakides, L. (2007). Generic and Differentiated Models of Educational Effectiveness: Implications for the Improvement of Educational Practice. In T. Townsent (Ed.) International Handbook of School Effectiveness, 41-56. Bridges, D. (1976). The social organisation of the classroom and the philosophy of mixed ability teaching. Cambridge Journal of Education, 6(1), 15-23.

Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας!