3. Η ΗΘΙΚΗ ΣΥΝΕΙΔΗΣΗ Σελ. 26 -32

Να γραφτούν στο τετράδιο Ηθική συνείδηση είναι η δυνατότητα που έχει ο άνθρωπος να διακρίνει το καλό από το κακό και να κρίνει τις πράξεις και τις προθέσεις του. Τύψεις είναι ο έλεγχος που ασκεί η ηθική συνείδηση στις πράξεις του ανθρώπου. Η Εκκλησία θεωρεί τη συνείδηση ως ένα είδος «προσωπικού δικαστή». Η συνείδηση μπορεί να επηρεαστεί από τον πολιτισμό, το κοινωνικό περιβάλλον και μέσω της αυτογνωσίας από τον ίδιο τον άνθρωπο. Η Εξομολόγηση: να γνωρίσει ο άνθρωπος τον εσωτερικό του κόσμο και να μεταβάλει τον τρόπο σκέψης και ζωής του (να μετανοήσει).

Κείμενο σελ. 25 (Οι γραμματείς και οι Φαρισαίοι)... Φτιάχνουν φορτία βαριά, που δύσκολα σηκώνονται, και τα φορτώνουν στους ώμους των ανθρώπων, ενώ οι ίδιοι δε θέλουν ούτε με το δάκτυλό τους να τα κινήσουν... Αλίμονό σας, γραμματείς και Φαρισαίοι, υποκριτές, γιατί κατατρώτε τις περιουσίες των χηρών, κάνετε όμως μεγάλες προσευχές για να φανείται καλοί...

Αλίμονό σας, γραμματείς και Φαρισαίοι, υποκριτές, γιατί μοιάζετε με τάφους ασβεστωμένους, που εξωτερικά φαίνονται ωραίοι, εσωτερικά όμως είναι γεμάτοι κόκαλα νεκρών και κάθε λογής ακαθαρσία. Ιησούς Χριστός (Ματθ. 23:4, 13,27).

α. Ψυχολογική συνείδηση και Ηθική συνείδηση α. Ψυχολογική συνείδηση και Ηθική συνείδηση Η λέξη συνείδηση προέρχεται από το ρήμα σύνοιδα (συν = μαζί + οίδα = γνωρίζω), που σημαίνει γνωρίζω καλά, συναισθάνομαι. Ψυχολογική συνείδηση ονομάζεται η ικανότητα του ανθρώπου να έχει επίγνωση της ύπαρξής του, αλλά και του κόσμου που τον περιβάλλει.

Με την έννοια αυτή χρησιμοποιείται η φράση «ο ασθενής έχει επίγνωση της κατάστασής του».

Ηθική συνείδηση είναι η δυνατότητα που έχει ο άνθρωπος να διακρίνει το καλό από το κακό και να κρίνει τις πράξεις και τις προθέσεις του.

Τύψεις ονομάζουμε τον έλεγχο που ασκεί η ηθική συνείδηση στις πράξεις του ανθρώπου.

Η ηθική συνείδηση προτρέπει τον άνθρωπο στην τέλεση σωστών πράξεων και όταν δεν συμμορφώνεται, τον αποδοκιμάζει ή τον ελέγχει. Ο έλεγχος αυτός εκφράζεται με τις τύψεις. «Το βασανιστήριο της τύψης είναι η κόλαση των ζωντανών». (Καλβίνος) Η ηθική συνείδηση έχει ως αφετηρία την έμφυτη ανάγκη του ανθρώπου να συμβιώσει ειρηνικά με τους γύρω του.

Αυτό υποστηρίζει και ο απόστολος Παύλος για τους ειδωλολάτρες, ότι ο νόμος του Θεού, αν και δεν τον γνωρίζουν, είναι γραμμένος στις ψυχές τους, γι’ αυτό ελέγχονται από τη συνείδησή τους. «Πράγματι, δεν υπάρχει ανάμεσα στους ανθρώπους κανένας δικαστής τόσο άγρυπνος όσο η συνείδησή μας». Ιωάννης Χρυσόστομος

Η συνείδηση δεν είναι κάτι στατικό, αλλά μπορεί να αναπτυχθεί ή να παραμείνει στάσιμη (να ατροφήσει). Επηρεάζεται από τον πολιτισμό, το κοινωνικό περιβάλλον και κυρίως από την καλλιέργεια και την αυτογνωσία του ίδιου του ανθρώπου. Την αμφιταλάντευση (διελκυστίνδα) ανάμεσα στην ηθική συνείδηση και στο κοινωνικό περιβάλλον αποδίδει πολύ εύστοχα το εξής παράδειγμα:

Ο στρατιώτης της ναζιστικής Γερμανίας όταν συλλαμβάνει το πεινασμένο παιδί να κλέβει ένα καρβέλι ψωμί, πράξη παράνομη ομολογουμένως, έχει το δικαίωμα να σπάσει το χέρι του μικρού χρησιμοποιώντας ως σημείο στήριξης (υπομόχλιο) το γόνατό του;

Και άλλοι Γερμανοί υπέστησαν τη ναζιστική προπαγάνδα, αλλά αντέδρασαν διαφορετικά πράγμα που δείχνει πως ο άνθρωπος όταν καλλιεργεί την αυτογνωσία του, αναπτύσσει την ηθική συνείδησή του και διασώζει το πρόσωπό του.

β. Αυτογνωσία και υποσυνείδητο Η ηθική συνείδηση συνδέεται με την αυτογνωσία, δηλαδή με τη γνώση του ίδιου του εαυτού μας. Η εξερεύνηση του εαυτού μας σκοντάφτει σε κάποια προβλήματα. Ο ψυχικός μηχανισμός του ανθρώπου αποτελείται:

Από τη συνείδηση (το χώρο εκείνο που ελέγχεται, όπως είπαμε, από τη βούληση του ανθρώπου). Από το υποσυνείδητο (μια περιοχή στην οποία υπάρχουν, χωρίς να εκδηλώνονται, οι έμφυτες τάσεις, οι τραυματικές εμπειρίες και τα βιώματα των πρώτων ημερών της ζωής μας, τα οποία τις περισσότερες φορές δε γνωρίζουμε). Το ασυνείδητο ( το μέρος εκείνο που δεν έχουμε συναίσθηση της ύπαρξής του, ούτε μπορούμε να ασκήσουμε κάποιον έλεγχο).

Το υποσυνείδητο μπορεί να εξερευνηθεί αν ο άνθρωπος καταβάλει κάποια προσπάθεια. Αυτή η προσπάθεια συνδέεται οργανικά με τον αγώνα και το βαθμό αυτογνωσίας.

Η επιστήμη της ψυχολογίας, χρησιμοποιώντας τη μέθοδο της ψυχανάλυσης, προσπαθεί να αποκαλύψει όσο το δυνατόν περισσότερα στοιχεία από την περιοχή αυτή και να απαλλάξει τον άνθρωπο από τις δυνάμεις που τον βασανίζουν. Οι Πατέρες και οι Ασκητές της Εκκλησίας, με τον προσωπικό και πνευματικό τους αγώνα, εισχώρησαν στις δυσεξερεύνητες αυτές περιοχές, κατέγραψαν τις εμπειρίες τους σε συγγράμματα και έγιναν οι πρώτοι εμπειρικοί ψυχαναλητές.

Τόνισαν την ανάγκη να κάνει διάλογο ο άνθρωπος με τον εαυτό του και αφού νιώσει τα αδιέξοδά του, να μετανοήσει, δηλαδή να μεταβάλει ριζικά τον τρόπο σκέψης και ζωής.

Αυτή την πορεία υπηρετεί (διακονεί) το μυστήριο της Εξομολόγησης. Στην Εξομολόγηση ο άνθρωπος δεν απολογείται, αλλά κάνει διάλογο με τον εαυτό του.

Το αποτέλεσμα της προσπάθειας αυτής είναι η συγχώρηση, δηλαδή ότι κατόρθωσε να απαλλαγεί – έστω και προσωρινά – από τον εγωισμό του και συμφιλιώθηκε με τους συνανθρώπους του.

Για την Εκκλησία η προσπάθεια αυτογνωσίας είναι σημαντική αλλά ανεπαρκής, αν δε συνδυαστεί με την επιστροφή του ανθρώπου στο Θεό.

Εργασία για το σπίτι: Κατά τη γνώμη σας, υπάρχουν άνθρωποι που δε διαθέτουν συνείδηση; Ή πρόκειται για ανθρώπους που την έχουν καταπνίξει; (περιστατικό με το Γερμανό στρατιώτη)