«Η καλλιέργεια της δημιουργικότητας και της καινοτομίας μέσα από το μάθημα της Τεχνολογίας» Γιάννης Ευθυμίου Πρώτος Λειτουργός Εκπαίδευσης 28 Μαρτίου 2009 Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού

Θέμα: 2 ος στόχος της σχολικής χρονιάς : «Η προαγωγή της δημιουργικότητας και της καινοτομίας» Ο στόχος αυτός εντάσσεται στις δράσεις που αναλαμβάνει το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού στο πλαίσιο του Ευρωπαϊκού Έτους Δημιουργικότητας και Καινοτομίας. Το έτος 2009 κηρύχτηκε ως «Έτος Δημιουργικότητας και Καινοτομίας», επειδή οι έννοιες αυτές συνδέονται άμεσα με την κοινωνία της γνώσης, στην οποία η Ευρωπαϊκή Ένωση στοχεύει.

Απόφαση Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου και Συμβουλίου για την καθιέρωση του 2009 ως «Ευρωπαϊκού Έτους Δημιουργικότητας και Καινοτομίας» (31 Οκτωβρίου 2008) Η Ευρώπη χρειάζεται να ενδυναμώσει την ικανότητά της για δημιουργικότητα και καινοτομία για κοινωνικούς και οικονομικούς λόγους, προκειμένου να ανταποκριθεί αποτελεσματικά στην ανάπτυξη της κοινωνίας της γνώσης. Τα συστήματα εκπαίδευσης και κατάρτισης πρέπει να μεριμνούν αποτελεσματικά σε όλα τα επίπεδα για την ανάπτυξη των βασικών δεξιοτήτων που θα στηρίζουν τη δημιουργικότητα και την καινοτομία ώστε να προάγεται η εξεύρεση καινοτόμων και πρωτότυπων λύσεων για την προσωπική, επαγγελματική και κοινωνική ζωή.

Ο Ευρωπαίος Επίτροπος Gunter Verheugen ανέφερε σε συνέντευξή του στο Ευρωπαϊκό περιοδικό «The Magazine Νο 33, 2009» Γιατί έχει αποφασιστεί το Ευρωπαϊκό Έτος Δημιουργικότητας και Καινοτομίας: «Το Ευρωπαϊκό Έτος Δημιουργικότητας και Καινοτομίας είναι σημαντικό, διότι τονίζει την ανθρώπινη πτυχή της καινοτομίας και το δυναμικό όλων μας να συνεισφέρουμε για την ευημερία και για το καλό της Ευρώπης»

Θέμα: 2 ος στόχος της σχολικής χρονιάς : «Η προαγωγή της δημιουργικότητας και της καινοτομίας» Σκοπός του Έτους είναι να προάγει και αναδείξει τη δημιουργικότητα και την ικανότητα για καινοτομία ως βασικές ικανότητες για όλους. Επιπλέον, θεωρείται αναγκαιότητα η απόκτηση στάσεων, δεξιοτήτων και γνώσεων «που θα επιτρέπουν στα άτομα να εκλαμβάνουν την αλλαγή ως ευκαιρία και να είναι δεκτικά σε νέες ιδέες που προάγουν την καινοτομία και την ενεργό συμμετοχή σε μια πολιτιστικά πολύμορφη κοινωνία βασισμένη στη γνώση».

Θέμα: 2 ος στόχος της σχολικής χρονιάς : «Η προαγωγή της δημιουργικότητας και της καινοτομίας» (συνέχεια) Καθοριστικός, στα πλαίσια αυτά, είναι ο ρόλος της παιδείας, η οποία καλείται να ενισχύσει και να καλλιεργήσει τη δημιουργικότητα και την καινοτόμο δράση. Η κυπριακή πολιτεία υιοθετεί το σκοπό του έτους, αφού η ίδια στοχεύει σε ένα εκπαιδευτικό σύστημα που θα αναπτύσσει τον ενεργό πολίτη-δημιουργό και θα προάγει την επιστήμη, την τέχνη, τον πολιτισμό και την οικονομία, με νέες ιδέες χρήσιμες για το κοινωνικό σύνολο.

Δημιουργικότητα και Καινοτομία και τα μαθήματα της Τεχνολογίας Ερωτήματα … Μπορούν τα μαθήματα Τεχνολογίας να αναπτύξουν σε ικανοποιητικό βαθμό τη δημιουργικότητα των μαθητών; Μπορούν οι μαθητές μέσα από τα μαθήματα Τεχνολογίας να αναπτύξουν και να παρουσιάσουν πρωτότυπες και καινοτόμες ιδέες; Ποια στοιχεία και παράμετροι που εντάσσονται στην ίδια την φιλοσοφία και τους στόχους των μαθημάτων υποβοηθούν την ανάπτυξη της δημιουργικότητας των μαθητών; Πώς αυτά πρέπει να αξιοποιηθούν στον καλύτερο δυνατό βαθμό; Ποιες μέθοδοι διδασκαλίας πρέπει να εφαρμόζονται ώστε να προάγεται η δημιουργικότητα των μαθητών;

Τι είναι Δημιουργικότητα και τι Καινοτομία; Ερωτήματα … Δημιουργικότητα είναι: « Μια ευφάνταστη δραστηριότητα που παράγει αποτελέσματα τα οποία ταυτόχρονα είναι αυθεντικά και έχουν αξία» (UK NACCCE, 1999 – Παιδαγωγικό Ινστιτούτο 2009) Καινοτομία είναι: «H μετατροπή μιας ιδέας σε εμπορεύσιμο προϊόν ή υπηρεσία, σε λειτουργική μέθοδο παραγωγής ή διανομής - νέα ή βελτιωμένη - ή ακόμα σε νέα μέθοδο παροχής κοινωνικής υπηρεσίας» (ΟΟΣΑ - Οργανισμός για την Οικονομική Συνεργασία & Ανάπτυξη)

Δημιουργικότητα - Καινοτομία είναι μια αλληλένδετη διαδικασία… Που συνήθως πλαισιώνεται από την ύπαρξη πολλαπλών βρόγχων επανατροφοδότησης και καταλήγει σε ένα αποτέλεσμα. Κατά τη διαδικασία ο δημιουργός, εμπνεόμενος από την εμπειρία και τις γνώσεις του, αξιοποιεί το ταλέντο και τη φαντασία του και καινοτομεί, παράγοντας το καινούριο, τη νέα λύση, το πρωτότυπο, την επινόηση.

Παράγοντες – κλειδιά που καλλιεργούν τη Δημιουργικότητα στην Εκπαίδευση (και ειδικά στα μαθήματα Τεχνολογίας) Εκπαιδευτική κουλτούρα και περιβάλλον Ιδιαίτεροι - προσωπικοί παράγοντες Δεξιότητες

Παράγοντες – κλειδιά που καλλιεργούν τη Δημιουργικότητα στην Εκπαίδευση (και ειδικά στα μαθήματα Τεχνολογίας) (συνέχεια) Εκπαιδευτικό σύστημα – αναλυτικά προγράμματασύστημα Εκπαιδευτικό σύστημα – αναλυτικά προγράμματασύστημα Εκπαιδευτική κουλτούρα και περιβάλλον Εκπαιδευτικός – σχολικό περιβάλλον Εκπαιδευτικός Μέσα, εξοπλισμός, συνθήκες διδασκαλίας Εκπαιδευτικός – σχολικό περιβάλλον Εκπαιδευτικός Μέσα, εξοπλισμός, συνθήκες διδασκαλίας Ενθάρρυνση Επιβράβευση - Κίνητρα Χαρά του αποτελέσματος Ενθάρρυνση Επιβράβευση - Κίνητρα Χαρά του αποτελέσματος

Παράγοντες – κλειδιά που καλλιεργούν τη Δημιουργικότητα στην Εκπαίδευση (ειδικά στα μαθήματα Τεχνολογίας) (συνέχεια)  Κριτική και δημιουργική σκέψησκέψη  Ικανότητα χρήσης συστηματικής μεθοδολογίας  Κριτική και δημιουργική σκέψησκέψη  Ικανότητα χρήσης συστηματικής μεθοδολογίας Δεξιότητες  Διερεύνηση, έρευνα, συλλογή πληροφοριών Διερεύνηση  Παρατηρητικότητα, περιέργεια  Διερεύνηση, έρευνα, συλλογή πληροφοριών Διερεύνηση  Παρατηρητικότητα, περιέργεια  Ομαδικότητα, συλλογικότητα Ομαδικότητα  Ομαδικότητα, συλλογικότητα Ομαδικότητα  Επίλυση προβλημάτων και αντιμετώπιση διαφόρων καταστάσεων  Ενασχόληση με προβλήματα καθημερινής ζωής Ενασχόληση  Επίλυση προβλημάτων και αντιμετώπιση διαφόρων καταστάσεων  Ενασχόληση με προβλήματα καθημερινής ζωής Ενασχόληση  Ανάλυση και σύνθεση Ανάλυση  Ανάλυση και σύνθεση Ανάλυση  Αξιολόγηση - αυτοαξιολόγηση  Αξιολόγηση - αυτοαξιολόγηση

Παράγοντες – κλειδιά που καλλιεργούν τη Δημιουργικότητα στην Εκπαίδευση (και ειδικά στα μαθήματα Τεχνολογίας) (συνέχεια)  Ταλέντο - κλίση Ταλέντο  Ιδιαίτερο ενδιαφέρον  Διαθεσιμότητα χρόνου  Οικονομικός παράγων  Ταλέντο - κλίση Ταλέντο  Ιδιαίτερο ενδιαφέρον  Διαθεσιμότητα χρόνου  Οικονομικός παράγων Ιδιαίτεροι προσωπικοί παράγοντες

Παράγοντες – κλειδιά που μπορούν να οδηγήσουν στην παραγωγή καινοτόμων ιδεών στην Εκπαίδευση (και ειδικά στα μαθήματα τεχνολογίας)  Εφευρετικότητα – σύλληψη Ιδεών Εφευρετικότητα  Πείσμα, υπομονή, επιμονή και εμμονή στην ιδέα  Ριζοσπαστικές ιδέες, πρωτόγνωρες  Ξεκάθαροι στόχοι  Προσωπική ικανοποίηση  Εφευρετικότητα – σύλληψη Ιδεών Εφευρετικότητα  Πείσμα, υπομονή, επιμονή και εμμονή στην ιδέα  Ριζοσπαστικές ιδέες, πρωτόγνωρες  Ξεκάθαροι στόχοι  Προσωπική ικανοποίηση

Φιλοσοφία Κυπριακού Εκπαιδευτικού Συστήματος Ίσες ευκαιρίες μάθησης και διάδοση της γνώσης με έμφαση στη γενική Παιδεία και στη βαθμιαία μετάβαση στην εξειδίκευση, με σκοπό να προετοιμαστούν οι μαθητές για ακαδημαϊκό ή επαγγελματικό προσανατολισμό. Ανάπτυξη μιας υγιούς και ηθικής προσωπικότητας, με σκοπό να δημιουργήσει ικανούς, δημοκρατικούς και νομοταγείς πολίτες.

Μέση Γενική Εκπαίδευση Τοποθετεί το μαθητή στο κέντρο της εκπαιδευτικής διαδικασίας και του παρέχει την ευκαιρία να κατακτήσει ή να πραγματώσει ένα συνδυασμό γενικής παιδείας με κάποια εμβάθυνση σε κάποιους ειδικούς τομείς γνώσης. Κατά την εφαρμογή της εκπαιδευτικής διαδικασίας δίνεται έμφαση στα πιο κάτω εργαλεία: Εφαρμογή νέων μηχανισμών και μεθόδων μάθησης και διδασκαλίας Χρήση μεθόδων έρευνας και αυτενέργειας Αξιοποίηση νέων τεχνολογιών Σύνδεση θεωρίας με την πράξη Προετοιμασία για τη δια βίου μάθηση και αυτό-μόρφωση

Τα μαθήματα Τεχνολογίας στη Μέση Εκπαίδευση Με την εισαγωγή των μαθημάτων Σχεδιασμός και Τεχνολογία (1990) και Τεχνολογία στο Ενιαίο Λύκειο (2000) διαμορφώθηκαν τα αναλυτικά προγράμματα με σύγχρονους εκπαιδευτικούς στόχους και δραστηριότητες, ώστε να καλλιεργείται η ικανότητα των μαθητών για επίλυση απλών τεχνολογικών προβλημάτων (projects), χρησιμοποιώντας διανοητικές και τεχνικές γνώσεις και δεξιότητες που αποκτούν μέσα από τις σχετικές ενότητες.

Τα μαθήματα Τεχνολογίας στη Μέση Εκπαίδευση (συνέχεια) Οι διαδικασίες της έρευνας, ανάλυσης, σύνθεσης, εφαρμογής, σχεδιασμού, συναρμολόγησης, κατασκευής και αξιολόγησης έγιναν σημαντικά εργαλεία, τα οποία χρησιμοποιούνται από τους μαθητές για την επίλυση τεχνολογικών προβλημάτων. Οι μαθητές, μέσα από την προσφορά τεχνολογικών θεμάτων στα μαθήματα ή μέσα από διαθεματικά πρότζεκτ και διαγωνισμούς τεχνολογίας, έχουν την ευκαιρία να καλλιεργήσουν τη δημιουργικότητα και ταυτόχρονα να αναπτύξουν δεξιότητες όπως η εφευρετικότητα, η κριτική σκέψη, η συλλογικότητα και η επικοινωνία, αλλά και να καταστούν ικανοί να κατανοήσουν τη σημασία της ορθής διαχείρισης του τεχνολογικού περιβάλλοντος στο οποίο οι άνθρωποι ζουν.

Κλειδιά επιτυχίας στην καλλιέργεια της δημιουργικότητας είναι ο ίδιος ο εκπαιδευτικός και το σχολικό περιβάλλον. Πρέπει να γίνεται επιμόρφωση του εκπαιδευτικού μέσα από βιωματικά σεμινάρια αλλά και διαλέξεις που αναφέρονται σε σύγχρονες μεθόδους διδασκαλίας (συνεργατική μάθηση, μέθοδος επίλυσης προβλήματος κτλ.) ούτως ώστε να προετοιμάζεται κατάλληλα για την προαγωγή της δημιουργικότητας. Εκπαιδευτικός Σχολικό περιβάλλον Μέσα, εξοπλισμός, συνθήκες διδασκαλίας

Το ίδιο το σχολικό περιβάλλον πρέπει να προάγει τη δημιουργικότητα με δραστηριότητες όπως είναι η συνεργασία με ερευνητές και δημιουργούς, η διοργάνωση διαλέξεων από ειδικούς και η ενθάρρυνση των μαθητών για συμμετοχή σε διαγωνισμούς που σχετίζονται με τη δημιουργικότητα και την καινοτομία. Η ύπαρξη των καταλλήλων μέσων και εξοπλισμού όπως και το ασφαλές εργαστήριο παίζουν σημαντικό ρόλο στην καλλιέργεια της δημιουργικότητας στους μαθητές. Εκπαιδευτικός – Σχολικό περιβάλλον Μέσα, εξοπλισμός, συνθήκες διδασκαλίας (συνέχεια)

Ενθάρρυνση Επιβράβευση - Κίνητρα Χαρά του αποτελέσματος Η δημιουργικότητα του παιδιού γίνεται πραγματικότητα, αν ενθαρρύνεται ο μαθητής να δημιουργεί. Ο καθηγητής πρέπει να παρέχει επαρκή στήριξη στο μαθητή ειδικά κατά τη διάρκεια της εκπόνησης των ιδεών του, αλλά και να επιδεικνύει εποικοδομητική αντιμετώπιση των απόψεων του παιδιού ώστε να ενθαρρύνεται να συνεχίσει και να φθάσει με επιτυχία στο αποτέλεσμα. Η επιβράβευση του μαθητή παίζει σημαντικό ρόλο στην επίτευξη των στόχων της δημιουργικότητας, αν γίνεται με την παροχή κινήτρων που μπορούν να είναι εκτός από μια καλή βαθμολογία ένα χρηματικό ποσό ή άλλο βραβείο.

Επίλυση προβλημάτων και αντιμετώπιση διαφόρων καταστάσεων Ενασχόληση με προβλήματα καθημερινής ζωής Η δημιουργικότητα έχει ως σημείο έναρξής της την τάση του ανθρώπου να βελτιώνει τις συνθήκες διαβίωσής του, επιλύοντας κατά αρχας καθημερινά προβλήματα. Πρέπει να δίνεται η ευκαιρία στους μαθητές να αντιληφθούν ότι κάθε τεχνολογικό προϊόν κατασκευάζεται για να λύσει κάποιο πρόβλημα ή να ικανοποιήσει μια ανάγκη και ότι πάντοτε προηγείται ο σχεδιασμός των προϊόντων και μετά κατασκευάζονται.

Τα παιδιά θα πρέπει: Να καταπιάνονται τα ίδια με την επίλυση κάποιων απλών τεχνολογικών προβλημάτων. Να κάμνουν το σχεδιασμό προϊόντος στη βάση κάποιου προβλήματος και μετά να το κατασκευάζουν. Επίλυση προβλημάτων και αντιμετώπισης διαφόρων καταστάσεων Ενασχόληση με προβλήματα καθημερινής ζωής (συνέχεια)

Διερεύνηση, Έρευνα, Συλλογή πληροφοριών Παρατηρητικότητα - Περιέργεια Η δημιουργικότητα των παιδιών κτίζεται μέσα από την έρευνα και τον προβληματισμό. Οι μαθητές, διερευνώντας καταστάσεις ή συνθήκες που υπάρχουν σε άλλα παρόμοια με το δικό τους υπό μελέτη έργο, εμπνέονται και συλλαμβάνουν εύκολα ιδέες –λύσεις για το δικό τους έργο. Μέσα από τον προβληματισμό και την αναζήτηση, τα παιδιά αναπτύσσουν νοητική ευελιξία και ευστροφία που θα τους επιτρέψουν να απορρίψουν ή να επιλέξουν ιδέες και στοιχεία χρήσιμα για το έργο τους.

Η καλλιέργεια της δημιουργικότητας σχετίζεται με την ικανότητα των παιδιών να αναλύουν και να συνθέτουν ένα (τεχνολογικό) σύστημα. Οι μαθητές πρέπει να αποκτήσουν δεξιότητες που θα τους επιτρέπουν να αναλύουν ένα (τεχνολογικό) σύστημα στα συστατικά του ώστε να εντοπίζουν τα μέρη του και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά που έχει το καθένα, όπως και το ρόλο που προσδίδει στο όλο σύστημα. Οι μαθητές πρέπει ακόμη να συνθέτουν το σύστημα, συναρμολογώντας το από τα δομικά στοιχεία του. Ανάλυση-Σύνθεση

Η συλλογική εργασία, που είναι η συνεργασία «πολλών μυαλών» μαζί, σίγουρα προάγει τη δημιουργικότητα και μπορεί να οδηγήσει σε καινοτόμα αποτελέσματα. Οι μαθητές πρέπει να μάθουν από τα πρώτα βήματά τους στο σχολείο ότι πρέπει να συνεργάζονται με άλλους συμμαθητές τους διότι αύριο θα ζήσουν σε ένα κοινωνικό –εργασιακό περιβάλλον όπου οι άνθρωποι συνεργάζονται και οικοδομούν μαζί το μέλλον. Ο εκπαιδευτικός έχει καθήκον να κάμνει τέτοιες διευθετήσεις στην τάξη ώστε να μην προάγεται η διάκριση και να δίνεται η ευκαιρία σε όλα τα παιδιά να συμμετέχουν σε ομάδες εργασίας. Ομαδικότητα – Συλλογικότητα

Ταλέντο–Κλίση–Ιδιαίτερο ενδιαφέρον Διαθεσιμότητα χρόνου Οικονομικός παράγων Σε κάποιες περιπτώσεις τα δημιουργικά αποτελέσματα του παιδιού στα μαθήματα τεχνολογίας είναι πολύ καλά λόγω του ιδιαίτερου ταλέντου και ενδιαφέροντός του στις τεχνολογίες ή και στην ίδια τη δεξιοτεχνία του μαθητή. Ο χρόνος που δίνεται (από το αναλυτικό πρόγραμμα) για δημιουργικότητα στην τάξη, μέσα στα πλαίσια του μαθήματος, παίζει σημαντικό ρόλο στην καλλιέργεια της δημιουργικότητας. Ο επιπρόσθετος χρόνος, που πολλές φορές απαιτείται από μέρους των παιδιών να αφιερώσουν στο σπίτι για το έργο τους, όπως και ο οικονομικός παράγοντας θεωρούνται ανασταλτικοί παράγοντες στην καλλιέργεια της δημιουργικότητας.

Καινοτόμες Ιδέες μαθητών Η παραγωγή καινοτόμων ιδεών από τους μαθητές μας τα τελευταία χρόνια είναι πραγματικότητα και είναι ένα στοιχείο που ικανοποιεί σε μεγάλο βαθμό εκπαιδευτικούς και Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού. Πάνω από όλα όμως η εκπόνηση της καινοτόμου ιδέας χαροποιεί και κάμνει υπερήφανο τον ίδιο το μαθητή.

Καινοτόμες Ιδέες μαθητών (συνέχεια) Η ανάδειξη συνήθως των καινοτόμων ιδεών γίνεται κυρίως μέσα από τον παγκύπριο διαγωνισμό «Τεχνολογία και Καινοτομία στην Εκπαίδευση» που διοργανώνεται από το ΙΠΕ σε συνεργασία με το Υπουργείο Παιδείας και Πολιτισμού και τον παγκύπριο διαγωνισμό «Τεχνοπλεύση» που διοργανώνεται από την Πολυτεχνική Σχολή του Πανεπιστημίου Κύπρου.

Καινοτόμες Ιδέες μαθητών (συνέχεια) Τα στοιχεία που ωθούν τους μαθητές στην επίτευξη των καινοτόμων ιδεών είναι η εφευρετικότητα, το πείσμα, η εργατικότητα, το ταλέντο, η ευστροφία του μαθητή, η υπομονή αλλά και η επιμονή που επιδεικνύει ο μαθητής. Επίσης οι ριζοσπαστικές και πρωτότυπες ιδέες που αναπτύσσει ο μαθητής, οι ξεκάθαροι στόχοι που θέτει και η ικανοποίηση που απολαμβάνει μετά το πέρας της εργασίας του.

Οργανωτική Επιτροπή Παιδαγωγικό Ινστιτούτο Ακαδημαϊκούς ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ