Ποια είναι η επιστημονική και θεσμική αξιολόγηση και ιεράρχηση των διαφόρων μεθόδων διαχείρισης των ΑΣΑ; Γιώργος Αρβανίτης Πρόεδρος της Ε.Ε.Χ.

1o θεμελιώδες δεδομένο Αγνοείται ή αποκρύπτεται επιμελώς από τον δημόσιο διάλογο ότι : υπάρχει ιεράρχηση και σειρά προτεραιότητας για τις μεθόδους διαχείρισης Αποτέλεσμα δεκαετιών επιστημονικών ερευνών της διεθνούς επιστημονικής κοινότητας Υιοθετήθηκε & συμπεριλαμβάνεται στη νομολογία της Ευρωπαϊκής Ένωσης (νέα Οδηγία 2008/98/ΕΚ Πλαίσιο για τα Απόβλητα) όσο και των κρατών-μελών.

Ιεράρχηση Η ιεράρχηση των μεθόδων διαχείρισης των ΑΣΑ είναι : 1. Μείωση - Πρόληψη 2. Επαναχρησιμοποίηση 3. Ανακύκλωση (συμπεριλαμβάνεται κομποστοποίηση - λιπασματοποίηση) 4. Θερμική επεξεργασία (καύση – αποτέφρωση – πυρόλυση – αεριοποίηση) 5. Διάθεση (Υγειονομική ταφή απορριμμάτων και υπολειμμάτων)

Πρώτη προτεραιότητα Μείωση - Πρόληψη Πρώτη προτεραιότητα Μείωση - Πρόληψη ελαχιστοποίηση της ποσότητας των παραγόμενων ΑΣΑ υλοποίηση πολιτικής που περιλαμβάνει δράσεις μείωσης & πρόληψης Αυτή είναι η λύση ; Όχι. Ένα μέρος μόνον της παραγωγής των απορριμμάτων μπορεί να αποφευχθεί.

Δεύτερη προτεραιότητα Επαναχρησιμοποίηση (περιλαμβάνει ΔσΠ, ΚΔΑΥ, κλπ) μείωση -πρόληψη & επαναχρησιμοποίηση μαζί λύνουν όλο το πρόβλημα; Πάλι όχι. Ένα μέρος μόνον των απορριμμάτων μπορεί να αποφευχθεί και να επαναχρησιμοποιηθεί.

Τρίτη προτεραιότητα Ανακύκλωση ανακύκλωση όσων απορριμμάτων μπορούν να ανακυκλωθούν (χαρτί, γυαλί, αλουμίνιο, κάποια πλαστικά, διάφορα μέταλλα κλπ) συμπεριλαμβανομένης και της παραγωγής compost από τα οργανικά απορρίμματα (κομποστοποίηση – λιπασματοποίηση) Η κομποστοποίηση (οργανική ανακύκλωση) είναι πανάρχαια μέθοδος : Νεολιθικούς οικισμούς (Σουμέριοι, 4000 πχ). Τάφροι για αποθήκευση οργανικών απορ/των (Diaz, De Bertoldi) Η βιολογική – χημική ενανθράκωση μετέτρεψε τον οργανικό C σε ορυκτά καύσιμα (πετρέλαιο, φυσικό αέριο & λιγνίτη)

Μπορούν αυτές οι τρεις μέθοδοι μαζί να λύσουν όλο το πρόβλημα; Όλο όχι, αλλά … μπορούν να αντιμετωπίσουν ένα πολύ μεγάλο μέρος του προβλήματος (έως 65%). Διότι τόσο είναι το ποσοστό των απορριμμάτων που μπορεί να αποφευχθεί, να επαναχρησιμοποιηθεί και να ανακυκλωθεί - κομποστοποιηθεί. Είναι σαφές ότι η επόμενη σε σειρά προτεραιότητας μέθοδος η ενεργειακή αξιοποίηση με θερμική επεξεργασία θα είναι απαραίτητη μόνο εάν δεν αντιμετωπισθεί το πρόβλημα της διαχείρισης των ΑΣΑ από τα τρία πρώτα στάδια ή για το μέρος των ΑΣΑ που απομένει

2ο θεμελιώδες δεδομένο Αν το μεγαλύτερο ποσοστό των ΑΣΑ αντιμετωπισθεί με τις 3 προηγούμενες μεθόδους, τότε … δεν απομένει σημαντικό ποσοστό των ΑΣΑ το οποίο να είναι ενεργειακά αξιοποιήσιμο για ανάκτηση ενέργειας με θερμική επεξεργασία (προϋπόθεση η επίτευξη του 65% της απόδοσης της παραγόμενης ενέργειας και για να γίνει κάτι τέτοιο πρέπει να συνδυαστεί και με παραγωγή & αξιοποίηση θερμικής ενέργειας).

Τέταρτη προτεραιότητα ενεργειακή αξιοποίηση Η υιοθέτηση της μεθόδου της ενεργειακής αξιοποίηση των ΑΣΑ ως μέθοδο προτεραιότητας προϋποθέτει την πλήρη αποτυχία των τριών πρώτης προτεραιότητας μεθόδων: της μείωσης – πρόληψης, της επαναχρησιμοποίησης και της ανακύκλωσης - κομποστοποίησης. Μπορεί όμως να λειτουργεί συμπληρωματικά, αξιοποιώντας ενεργειακά τα μη δυνάμενα προς ανακύκλωση υλικά (όπως υπολειμμάτων ΚΔΑΥ (υπο)προϊόντων επεξεργασίας (RDF) κα) Η ενεργειακή αξιοποίηση των υλικών αυτών στη βιομηχανία με υποκατάσταση συμβατικών ορυκτών καυσίμων μειώνει τις συνολικές αέριες εκπομπές & υπάρχουν περιπτώσεις που δεν μένουν καθόλου υπολείμματα (τέφρες) προς διάθεση

Πέμπτη προτεραιότητα διάθεση Στην ουσία δεν αποτελούν ξεχωριστή μέθοδο, αλλά συμπληρωματική των τεσσάρων πρώτων μεθόδων. Και αυτό γιατί όποια μέθοδος και αν ακολουθηθεί, πάντα απομένουν κάποια υπολείμματα, που δεν μπορούν να υποστούν καμία περαιτέρω επεξεργασία και άρα πρέπει να οδηγηθούν σε ΧΥΤΥ. η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θεωρεί ότι μόνο τα μη ανακτήσιμα και αδρανή απόβλητα πρέπει να γίνονται δεκτά σε ΧΥΤΥ. Στην 5η βαθμίδα κατατάσσεται & η καύση χωρίς ανάκτηση ενέργειας

Τι σχέση έχουν αυτές οι μέθοδοι διαχείρισης με την πράσινη ανάπτυξη; Η ανάπτυξη είναι πράσινη όταν στηρίζεται στην ενιαία και αδιαίρετη τριάδα των βασικών της πυλώνων: της οικονομικής ανάπτυξης, της κοινωνικής δικαιοσύνης και της προστασίας περιβάλλοντος. Η σχέση των μεθόδων διαχείρισης των ΑΣΑ με την πράσινη ανάπτυξη, αφορά στον προσδιορισμό της επίδρασης της κάθε μεθόδου στην οικονομική ανάπτυξη, στην κοινωνική δικαιοσύνη και στην προστασία περιβάλλοντος (στο καθένα χωριστά καθώς και στο σύνολο των τριών).

3ο θεμελιώδες δεδομένο η έννοια του εξωτερικού κόστους χρηματικό ποσό που πληρώνεται για την αντιμετώπιση των κοινωνικο-περιβαλλοντικών επιπτώσεων ενός προϊόντος, ενός έργου, μιας διαδικασίας κλπ Στο εξωτερικό κόστος ενσωματώνεται η αντιμετώπιση των επιπτώσεων που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή, τη δημόσια υγεία, τις επαγγελματικές ασθένειες, τις υλικές ζημίες κλπ. Η αποσιώπηση του εξωτερικού κόστους κατά την οικονομική – κοινωνική - περιβαλλοντική αξιολόγηση των μεθόδων ΑΣΑ αποτελεί θεμελιώδες έλλειμμα στην επιστημονική προσέγγιση.

οικονομική, κοινωνική, περιβαλλοντική διάσταση των μεθόδων Η μείωση – πρόληψη : έχει διπλά θετικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις: αποφυγή των επιπτώσεων που θα είχαν τα μη παραγόμενα ΑΣΑ ως απορρίμματα, αλλά και αποφυγή των επιπτώσεων που θα είχαν αυτά τα ΑΣΑ κατά την παραγωγική διαδικασία και μεταφορά τους ως προϊόντα (οι πλαστικές σακούλες των supermarkets, διάφορες συσκευασίες και η κατάργησή τους είναι ενδεικτικά παραδείγματα). Έχει επίσης τριπλά θετικές οικονομικές επιπτώσεις: δυνατότητα μείωσης των τιμών ένεκα αποφυγής περιττών εξόδων (πχ συσκευασίας) με όφελος για τους καταναλωτές, αποφυγή του εξωτερικού κόστους που έχουν αυτά τα ΑΣΑ ως απορρίμματα και ως προϊόντα. Τα παραπάνω οικονομικά και περιβαλλοντικά οφέλη εκ των πραγμάτων κατανέμονται κοινωνικά δίκαια

οικονομική, κοινωνική, περιβαλλοντική διάσταση των μεθόδων Η επαναχρησιμοποίηση : έχει και αυτή διπλά θετικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις: αποφυγή των επιπτώσεων που θα είχαν τα επαναχρησιμοποιούμενα ΑΣΑ ως απορρίμματα, αλλά και αποφυγή των επιπτώσεων που θα είχαν τα νέα προϊόντα (που θα αντικαθιστούσαν τα μη επαναχρησιμοποιούμενα ΑΣΑ) κατά την παραγωγική διαδικασία και μεταφορά τους (τα έπιπλα είναι ένα ενδεικτικό παράδειγμα). Έχει τετραπλά θετικές οικονομικές επιπτώσεις: α) δυνατότητα εξοικονόμησης εισοδήματος για τους πολίτες (τα επαναχρησιμοποιημένα προϊόντα είναι φθηνότερα), β) αποφυγή του εξωτερικού κόστους που έχουν αυτά τα ΑΣΑ ως απορρίμματα, γ) αποφυγή του εξωτερικού κόστους, ένεκα των επιπτώσεων των νέων προϊόντων, που δεν θα παραχθούν και δ) δημιουργία νέων θέσεων εργασίας σε τοπικό επίπεδο. Τα παραπάνω οικονομικά και περιβαλλοντικά οφέλη εκ των πραγμάτων κατανέμονται κοινωνικά δίκαια και με αυτήν τη μέθοδο

οικονομική, κοινωνική, περιβαλλοντική διάσταση των μεθόδων Η Ανακύκλωση (συμπεριλαμβανομένης της κομποστοποίησης) έχει και αυτή διπλά θετικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις: αποφυγή των επιπτώσεων που θα είχαν τα ανακυκλωμένα ΑΣΑ ως απορρίμματα, αλλά και αποφυγή των επιπτώσεων που θα είχαν τα νέα προϊόντα, που δεν αξιοποιούν τα ανακυκλώσιμα υλικά των ΑΣΑ (ενδεικτικά παραδείγματα είναι το χαρτί, γυαλί, αλουμίνιο). Οι όποιες εκπομπές ρύπων κατά την ανακύκλωση και την μηχανική – βιολογική επεξεργασία (ΜΒΤ) είναι αμελητέες. Οι θετικές οικονομικές επιπτώσεις είναι πολύ μεγάλες (μείωση εξωτερικού κόστους, νέες θέσεις εργασίας) και ιδίως στον τομέα της εξοικονόμησης πόρων (πρώτες ύλες και ενέργεια). Ενδεικτικά αναφέρεται ότι, με την ανακύκλωση υλικών εξοικονομείται ενέργεια από 50% (περίπτωση χαρτιού) μέχρι και 95% (περίπτωση αλουμινίου), που ξοδεύεται όταν κατασκευάζονται νέα υλικά από νέες πρώτες ύλες. Κόστος επεξεργασίας κυμαίνεται : περίπου 55 €/τν (2006, μελέτη ΤΕΕ) Τα παραπάνω οικονομικά και περιβαλλοντικά οφέλη μπορούν να κατανέμονται με τρόπο κοινωνικά δίκαιο, εφόσον η διαχείριση δεν γίνεται μόνο από ιδιωτική επιχείρηση.

θερμική επεξεργασία περιβαλλοντική διάσταση H θερμική επεξεργασία – καύση– αποτέφρωση – πυρόλυση– αεριοποίηση των ΑΣΑ : έχει θετικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις ένεκα της αποφυγής των επιπτώσεων που θα είχαν τα ΑΣΑ αν οδηγούνταν σε χωματερή, αλλά οδηγεί σε νέες αρνητικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις που αφορούν στην εκπομπή αέριων ρύπων, μετάλλων και ιδίως διοξινών και φουρανίων (τοξικές ουσίες, που μπορούν να προκαλέσουν μεταλλάξεις και τερατογενέσεις), καθώς και πολυαρωματικών ενώσεων (ουσίες καρκινογόνες και μεταλλαξιγόνες). Παρά την υπάρχουσα τεχνολογία αντιρύπανσης, καμία εγγύηση δεν υπάρχει για 100% απόδοση, ούτε βέβαια για την αποφυγή ατυχήματος. Είναι χαρακτηριστικό ότι η καύση απορριμμάτων είναι υπεύθυνη στο μεγαλύτερο ποσοστό παγκόσμια για τις εκπομπές διοξινών και φουρανίων στον αέρα και ιδίως σε χώρες όπως οι ΗΠΑ, Καναδάς, ΗΒ, Ολλανδία, Δανία, Ελβετία, Ιαπωνία κλπ (UNEP, Dioxin and Furan Inventories, 1999).

θερμική επεξεργασία οικονομική διάσταση Οι οικονομικές επιπτώσεις αυτής της μεθόδου είναι αρνητικές και πολύ μεγάλες. Το συνολικό κόστος επεξεργασίας μπορεί να φθάσει (ανάλογα με την τεχνολογία) στα 150 - 225 ευρώ ανά τόνο ΑΣΑ (περίπου πολλαπλάσιο κόστος σε σχέση με την ανακύκλωση). (Ελλάδα, νοσοκομειακά : 2.000 €/τν !!!) Επειδή λοιπόν οικονομικά η επένδυση είναι απαγορευτική για το δημόσιο και την αυτοδιοίκηση (ιδίως σε περιόδους οικονομικής κρίσης), προωθείται η λύση της ίδρυσης και λειτουργίας σχετικών μονάδων από ιδιωτικές επιχειρήσεις, οπότε το συνολικό κόστος επεξεργασίας μπορεί να φθάσει (ανάλογα με την τεχνολογία) στα 240 ευρώ ανά τόνο ΑΣΑ (ΤΕΕ, ό.π.). Αποκρύπτεται ότι το εξωτερικό κόστος (υπολογιζόμενο σε ευρώ ανά κιλοβατώρα) παραγωγής ενέργειας με αυτή τη μέθοδο είναι όσο και το εξωτερικό κόστος παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας με λιγνίτη!

θερμική επεξεργασία κοινωνική διάσταση Η τέταρτη λοιπόν μέθοδος οδηγεί σε οικονομικά και περιβαλλοντικά βάρη, που πληρώνουν οι πολίτες (διαμέσου των ιδιαίτερα αυξημένων δημοτικών τελών για τη διαχείριση των ΑΣΑ και των φόρων που αντιστοιχούν στο εξωτερικό κόστος) και σε κέρδη για την επιχείρηση, που θα αναλάβει τη διαχείριση των ΑΣΑ

οικονομική, κοινωνική, περιβαλλοντική διάσταση των μεθόδων Η πέμπτη μέθοδος της διάθεσης των ΑΣΑ σε χώρους υγειονομικής ταφής απορριμμάτων (ΧΥΤΑ) ή με καύση χωρίς ανάκτηση ενέργειας : έχει γνωστές αρνητικές περιβαλλοντικές επιπτώσεις (που αφορούν στο έδαφος, νερά και αέρα), καθώς και αρνητικές κοινωνικές και οικονομικές επιπτώσεις (απαξίωση γης, πτώση βιοτικού επιπέδου κλπ) για τους κατοίκους των γύρω περιοχών. Τα οικονομικά και περιβαλλοντικά βάρη της μεθόδου πληρώνουν οι πολίτες διαμέσου των δημοτικών τελών για τη διαχείριση των ΑΣΑ και των φόρων που αντιστοιχούν στο εξωτερικό κόστος.

4ο θεμελιώδες δεδομένο Ο υφιστάμενος σχεδιασμός έχει γίνει στην περίοδο της «ευμάρειας» άρα δεν έχει ληφθεί υπόψη η βαθειά οικονομική κρίση που βιώνουμε στη χώρα μας και η σοβαρή επίδρασή της στην κατανάλωση. Τα επίσημα στοιχεία (ΙΟΒΕ) των προβλέψεων για το 2010 παρουσιάζονται δίπλα :

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ Η οικονομική κρίση, η ύφεση & η συνεπαγόμενη μείωση στην κατανάλωση (της τάξεως του >20%) μειώνει δραματικά τις ποσότητες των παραγόμενων απορριμμάτων. Το γεγονός αυτό πρέπει να ληφθεί υπόψη και να οδηγήσει σε επικαιροποίηση των αντίστοιχων παραδοχών και του μεσοπρόθεσμου σχεδιασμού διαχείρισης απορριμμάτων στα πλαίσια του ΠΕΣΔΑ Αττικής. Η σταδιακή & κατά σειρά προτεραιότητας κατασκευή των απαιτούμενων εγκαταστάσεων επεξεργασίας απορριμμάτων προκρίνεται έναντι της ταυτόχρονης υλοποίησης τους. Έτσι οι απαιτούμενοι οικονομικοί πόροι για την κατασκευή των εγκαταστάσεων, μειώνονται δραστικά. Ταυτόχρονα, δίνεται μεγαλύτερη ελευθερία επιλογής του διαχειριστικού μοντέλου (η επιλογή πχ ΣΔΙΤ στηρίζεται στην έλλειψη διαθέσιμων πόρων).

Στις παρούσες συνθήκες οικονομικής και κοινωνικής αστάθειας θα ήταν μείζον μεθοδολογικό λάθος να αποφασίζονται τεχνολογίες και πρακτικές που θα μας δεσμεύσουν για τα επόμενα 25 χρόνια. Το ορθό είναι να ληφθούν οι αποφάσεις που αφορούν το 2020 περί τα μέσα του 2015 όταν θα μπορούν να συνεκτιμηθούν τα τότε δεδομένα (οικονομικές συνθήκες, πορεία δείκτη κατανάλωσης, επιστημονικοτεχνικές συνθήκες, αγορά ανακτώμενων προϊόντων, χρηματοδότηση κλπ) που μέχρι τότε θα έχουν διαμορφωθεί.

Ο στόχος πρέπει να είναι μια πολιτική ολοκληρωμένης διαχείρισης των αστικών στερεών απορριμμάτων (ΑΣΑ) με το χαμηλότερο κόστος, με τις περισσότερες νέες θέσεις εργασίας, με την αποτελεσματικότερη προστασία του περιβάλλοντος και με κοινωνικά δίκαιη κατανομή του παραγόμενου πλούτου από τα ΑΣΑ (δηλαδή, μια πολιτική πράσινης ανάπτυξης). Η πολιτική που υλοποιείται με δημόσια-αυτοδιοικητική διαχείριση των ΑΣΑ και που βασίζεται κατά προτεραιότητα στους τρεις άξονες: μείωση-πρόληψη, επαναχρησιμοποίηση και ανακύκλωση, με συμπληρωματική ενεργειακή αξιοποίηση με υποκατάσταση ορυκτών καυσίμων στη βιομηχανία, έτσι ώστε μια πολύ μικρή ποσότητα αδρανών απορριμμάτων να καταλήγει σε χώρο υγειονομικής ταφής υπολειμμάτων (ΧΥΤΥ).