ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΙΓΑΙΟΥ ΤΜΗΜΑ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΩΝ ΚΑΙ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ ΕΙΔΙΚΑ ΘΕΜΑΤΑ ΔΙΚΑΙΟΥ ΤΗΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΣ Π.Μ.Σ. 2012- 2013 ΔΗΜΑΚΟΠΟΥΛΟΥ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ (Α.Μ.:12025) Β Ι Ν Τ Ε Ο ΕΠΙΤΗΡΗΣΗ ...

περιεχόμενα… εισαγωγή ,ορισμός, χαρακτηριστικά και βασικές έννοιες συστημάτων βιντεοεπιτήρησης βιντεοεπιτήρηση σε δημόσιους χώρους σκοπός συστημάτων βιντεοεπιτήρησης περιορισμοί και προσβολές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από την βιντεοεπιτήρηση οδηγία 1/2011 γνωμοδότηση 2/2010 παραδείγματα ρυθμίσεις βιντεοεπιτήρησης διεθνές νομοθετικό πλαίσιο προστασίας συμπεράσματα

εισαγωγικά… σύγχρονη εποχή ανάπτυξη τεχνολογίας συλλογή και επεξεργασία προσωπικών δεδομένων περιορισμός ατομικών δικαιωμάτων τεχνολογικές αλλαγές στα συστήματα αλλά η μεγαλύτερη αλλαγή είναι η δημιουργία ΄΄ έξυπνων ΄΄ συστημάτων με τη βοήθεια κατάλληλου λογισμικού βιντεοκάμερα : πιο διαδεδομένο τεχνολογικό μέσο (ο μέσος κάτοικος του Λονδίνου καταγράφεται περίπου 300 φορές την ημέρα) βιντεοεπιτήρηση : η καταγραφή μέσω κάμερας δεδομένων ήχου και εικόνας που αφορούν φυσικά πρόσωπα των οποίων η ταυτότητα είναι γνωστή ή μπορεί να εξακριβωθεί-γνωμ.4/2004(κύρια χαρακτηριστικά:γεωγραφική διάδοση, επέκταση σε πολλούς τομείς της καθημερινότητας , συνδυασμός με άλλες μορφές τεχνολογίας π.χ. βιομετρικές μέθοδοι)

συστήματα βιντεοεπιτήρησης Τα συστήματα εκείνα που είναι μόνιμα εγκατεστημένα σε ένα χώρο και έχουν τη δυνατότητα λήψης ή/και μετάδοσης εικόνας ή και ήχου προς οθόνες προβολής ή μηχανήματα καταγραφής ( π.χ. κλειστό κύκλωμα τηλεόρασης) άρα έχω επεξεργασία προσωπικών δεδομένων(ακόμα και χωρίς καταγραφή, οδηγία 1122/00 ) Δεν είναι σύστημα βιντεοεπιτήρησης : κάμερα χειρός,φ.μηχανή,κινητό,θυρ/φωνο,τηλεδ/ψη Χρησιμοποιούνται σε κτίρια και υπαίθριους χώρους από ιδιώτες και δημόσιους φορείς ( τράπεζες, ξενοδοχεία, εμπορικά καταστήματα κλπ) Η εγκατάσταση και λειτουργία των συστημάτων βιντεοεπιτήρησης σε δημόσιους χώρους γίνεται μόνο από κρατικές αρχές Δημόσιοι χώροι νοούνται: οι κατά την κείμενη νομοθεσία και τα σχέδια πόλεων προοριζόμενοι για κοινή χρήση οι ελευθέρως προσβάσιμοι σε απροσδιόριστο αριθμό προσώπων ανοικτοί χώροι (περιφραγμένοι ή μη) που τίθενται σε κοινή χρήση με νόμιμο τρόπο και οι σταθμοί διακίνησης επιβατών με μέσα μαζικής μεταφοράς

βιντεοεπιτήρηση σε δημόσιους χώρους… Το 2009 επανεξέταση του νόμου 2472/1997 Στην Ελλάδα σε αντίθεση με την Ευρώπη : επεξεργασία προσωπικών δεδομένων σύμφωνα με τις οδηγίες (Directives) –π.χ. εξαίρεση PNR από το παρεχόμενο επίπεδο προστασίας Convention 108 : - ο όρος<< απαραίτητο μέτρο>>κρίνεται in concreto για κάθε χώρα - κρατική ασφάλεια : προστασία της εθνικής κυριαρχίας έναντι εσωτερικών / εξωτερικών απειλών Art8(2)ECHR : δεν επιτρέπεται επέμβαση των δημόσιων αρχών εκτός και αν γίνεται νόμιμα Η δημόσια επιτήρηση πρέπει να υπακούει στις εθνικές και ευρωπαϊκές αρχές και να σέβεται το ρόλο της DPA Η προτεινόμενη διάταξη έχει 3 κύρια σημεία σύμφωνα με την DPA : δεν αναφέρεται συγκεκριμένος θεμιτός σκοπός δεν συμμορφώνεται με τα πρότυπα ποιότητας του Art8(2)ECHR δεν αναφέρει επαρκείς εγγυήσεις ενάντια στην αυθαιρεσία

. Σκοπός των συστημάτων βιντεοεπιτήρησης : προστασία πελατών/προσωπικού/εγκαταστάσεων πρόληψη , εύρεση αγνοούμενων παιδιών λειτουργία σε δημόσιους χώρους για σκοπούς δημόσιων αρχών (ν.3917/2011) μόνο από κρατικές αρχές με τήρηση αρχής αναλογικότητας και με σκοπό : διαφύλαξη εθνικής άμυνας και προστασία πολιτεύματος προστασία προσώπων / αγαθών (οδηγία 1/2011) παροχή υπηρεσιών υγείας (οδηγία 1/2011) αποτροπή και καταστολή εγκλημάτων που συνιστούν επιβουλή της δημόσιας τάξης επικίνδυνα συμβάντα(π.χ. πυρκαγιά) διαχείριση της κυκλοφορίας, μεταφορές taxi services , tourist promotion Δεν επιτρέπεται η χρήση τους για παρακολούθηση εργαζομένων για έλεγχο/αξιολόγηση/εκπαίδευση-απαιτείται ενημέρωσή τους (Recommendation No. R(89)2) , συνεννόηση με τα συνδικάτα -παραγωγικότητα

περιορισμοί και προσβολές των ανθρωπίνων δικαιωμάτων από την βιντεοεπιτήρηση… η υπερβολική εξάπλωση των συστημάτων εικονοληψίας σε δημόσιους και ιδιωτικούς χώρους δεν πρέπει να οδηγεί σε αδικαιολόγητους περιορισμούς των δικαιωμάτων και των θεμελιωδών ελευθεριών των πολιτών δικαίωμα στην προσωπικότητα δικαίωμα του πληροφοριακού αυτοκαθορισμού δικαίωμα στην ανθρώπινη αξία δικαίωμα στην ελεύθερη κυκλοφορία ελεύθερη επικοινωνία δικαίωμα του ιδιωτικού βίου δικαίωμα προστασίας προσωπικών δεδομένων

οδηγία 1/2011… Δικαιώματα-υποχρεώσεις υπεύθυνων επεξεργασίας δεδομένων Τα δεδομένα ήχου/εικόνας εφόσον αναφέρονται σε πρόσωπα συνιστούν δεδομένα προσωπικού χαρακτήρα Αποθήκευση και διαβίβαση εικόνας συνιστά επεξεργασία προσωπικών δεδομένων Βιντεοεπιτήρηση :κατευθύνει τη συμπεριφορά του ατόμου ψυχολογική πίεση Απαγορεύεται η λήψη εικόνας από παράπλευρες οδούς/πεζοδρόμια ,από εισόδους γειτονικών κτιρίων , σε αποδυτήρια και τουαλέτες Δικαιώματα-υποχρεώσεις υπεύθυνων επεξεργασίας δεδομένων Χρόνος τήρησης δεδομένων Διαβίβαση δεδομένων σε τρίτους Υποχρέωση γνωστοποίησης Απόρρητο και ασφάλεια Υποχρέωση ενημέρωσης ‘’επιτηρούμενου’’ Δικαίωμα πρόσβασης και αντίρρησης επιτηρούμενου

γνωμοδότηση 2/2010 συστήματα βιντεοεπιτήρησης εικόνες προσώπων/πινακίδες αναγνωρίσιμο φυσικό πρόσωπο επεξεργασία προσωπικών δεδομένων μεταφορά δεδομένων στο χώρο (με την απλή λήψη) και το χρόνο κίνδυνοι για την ιδιωτική ζωή λόγω της μεταφοράς δεδομένων μέσω διαδικτύου (web-cameras) λήψη/καταγραφή εικόνας/ήχου αποτελεί περιορισμό του σχετικού ατομικού δικαιώματος και του ατομικού δικαιώματος του συνέρχεσθαι η αρχή της νομιμότητας λειτουργεί ως όριο της διοικητικής δράσης χρήση συστημάτων βιντεοεπιτήρησης να προβλέπεται από διάταξη τυπικού νόμου η οποία να ορίζει : τους θεμιτούς σκοπούς / στοιχεία εφαρμογής αναλογικότητας τους χώρους εγκατάστασης των συστημάτων τις κατηγορίες υπευθύνων επεξεργασίας

γνωμοδότηση 2/2010 Μόνο μετά την έκδοση προεδρικού διατάγματος θα καθίσταται νόμιμη η εγκατάσταση και λειτουργία των συστημάτων(κρατικής δράσης) Περιοδική αξιολόγηση της αποτελεσματικότητας των συστημάτων βιντεοεπιτήρησης Εξειδίκευση των οργανωτικών και τεχνικών μέτρων ασφάλειας καθώς και των βασικών λειτουργιών των συστημάτων που μπορεί να διαφέρουν από τον επιδιωκόμενο σκοπό(πχ αναγνώριση προσώπων για αξιόποινες πράξεις και όχι για ρύθμιση κυκλοφορίας )

παραδείγματα… υλικό από κλειστό κύκλωμα δικαστήριο κλπ (απόφαση 64/2001) όχι κάμερες σε κέντρα διασκέδασης κλπ (απόφαση 20/2008) η φωτογράφηση και βιντεοσκόπηση προσώπων που συμμετείχαν σε μία καθιστική διαμαρτυρία στη Βιέννη δεν συνιστά παραβίαση του άρθρου 8 της ΕΣΔΑ, επικαλούμενη το γεγονός ότι τα προσωπικά δεδομένα που ελήφθησαν με τη φωτογράφηση και βιντεοσκόπηση δεν χρησιμοποιήθηκαν για την εξακρίβωση της ταυτότητας των μετεχόντων στην καθιστική διαμαρτυρία αλλά απλώς διατηρήθηκαν στα αρχεία της αστυνομίας χωρίς να υποστούν άλλη επεξεργασία στο «προοίμιο» της Απόφασης 1122/00 η Αρχή αναφέρει συγκεκριμένα ότι η αποθήκευση και διαβίβαση εικόνας προσώπου, η οποία συλλέγεται με λήψη από σταθερή βιντεοκάμερα, που λειτουργεί μόνιμα, συνεχώς ή κατά τακτά χρονικά διαστήματα , σε κλειστό ή ανοικτό χώρο συγκέντρωσης ή διέλευσης κοινού, όπως για παράδειγμα οδοί, πλατείες, σταθμοί, λιμάνια, τράπεζες, καταστήματα, γήπεδα, θέατρα, κινηματογράφοι, ή σε μέσα μεταφοράς δημόσιας χρήσης, συνιστά επεξεργασία δεδομένων

ρυθμίσεις βιντεοεπιτήρησης… Η ελληνική έννομη τάξη δεν διαθέτει ειδικό νομοθετικό πλαίσιο για την βιντεοεπιτήρηση . Εφόσον η εκάστοτε πράξη βιντεοεπιτήρησης περιλαμβάνει επεξεργασία δεδομένων προσωπικού χαρακτήρα τυγχάνουν εφαρμογής οι διατάξεις του νόμου 2472/1997 Οδηγία 1/2011 μας ενημερώνει για : προϋποθέσεις εγκατάστασης(π.χ εμβέλεια, σημεία τοποθέτησης) για να είναι νόμιμη η χρήση τους υποχρεώσεις (π.χ. ευδιάκριτες πινακίδες) δικαιώματα όσων ΄΄επιτηρούνται΄΄ Η γνωμοδότηση 4/2004 : περιορίζεται στην πραγμάτευση της επιτήρησης που στοχεύει στην “εξ΄ αποστάσεως παρακολούθηση γεγονότων, καταστάσεων και εκδηλώσεων” αποτελεί ένα περαιτέρω βήμα για την καταγραφή ενός ευρέος φάσματος “κριτηρίων για την αξιολόγηση της νομιμότητας και της ορθότητας της εγκατάστασης κάθε συστήματος βιντεοεπιτήρησης”

συνέχεια … άρθρο 4 του νόμου 2472/1997 : θέτει προϋποθέσεις για νόμιμη επεξεργασία των δεδομένων αρχές : Η αρχή του σκοπού Η αρχή της αναλογικότητας(μέθοδοι επεξεργασίας, τεχνολογία) Η αρχή της ακρίβειας των δεδομένων που συλλέγονται-καλή ποιότητα δεδομένων Η αρχή της διατήρησης των δεδομένων για περιορισμένο χρονικό διάστημα Οδηγία 1122/2000 : η λήψη εικόνας από κάμερα κλειστού κυκλώματος, χωρίς αποθήκευση ή άλλη περαιτέρω επεξεργασία, δεν απαλλάσσει τον υπεύθυνο επεξεργασίας από την υποχρέωσή του να την γνωστοποιεί στην Αρχή / ενημέρωση κοινού

διεθνές νομοθετικό πλαίσιο προστασίας… Σύμβαση 108/1981 : φωνή και εικόνα δίνουν πληροφορίες ταυτότητα ατόμου Ευρωπαϊκή Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου με το άρθρο 8 παράγραφοι 1,2 επιχείρησε inter alia να διασφαλίσει την προστασία της ιδιωτικής ζωής –υπόθεση Peck(πρόληψη εγκλήματος αλλά η δημοσιοποίηση συνιστά δυσανάλογη και αδικαιολόγητη επέμβαση στον ιδιωτικό βίο) Χάρτης των θεμελιωδών δικαιωμάτων της Ευρωπαϊκής Ένωσης : κάθε πρόσωπο έχει δικαίωμα στο σεβασμό της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής του, της κατοικίας του και των επικοινωνιών του η ρύθμιση του γερμανικού ομοσπονδιακού νόμου για την βιντεοεπιτήρηση διακρίνει την επιτήρηση/παρατήρηση (Beobachtung) από την καταγραφή υπό τη μορφή της επεξεργασίας ή της χρήσης

συμπεράσματα… Για την προστασία των προσωπικών δεδομένων και της ιδιωτικής ζωής θέλουμε σωστή και όχι καταχρηστική λειτουργία των συστημάτων , μόνο όταν είναι απαραίτητα και ανν ο επιδιωκόμενος σκοπός δεν μπορεί να επιτευχθεί με ηπιότερα μέσα (αρχή της αναλογικότητας- άρθρο 4 ν. 2472/1997) Επιλέγουμε τεχνολογίες όσο το δυνατόν πιο “φιλικές” προς την ιδιωτικότητα (π.χ. συστήματα με δυνατότητα κρυπτογράφησης των αποθηκευμένων εικόνων ή/και δυνατότητα “θόλωσης’’) Για να είναι νόμιμη η επεξεργασία των δεδομένων πρέπει να συλλέγονται με θεμιτό και νόμιμο τρόπο , να είναι συναφή , πρόσφορα και ακριβή και να διατηρούνται όσο είναι απαραίτητο(άρθρο 4 ν. 2472/1997)

συμπεράσματα… Η παρακολούθηση των ενεργειών ενός ιδιώτη σε δημόσιο χώρο με τη χρήση φωτογραφικών συσκευών, οι οποίες όμως δεν καταγράφουν τα οπτικά δεδομένα, δεν συνιστά αυτή καθεαυτή επέμβαση στον ιδιωτικό βίο ενός προσώπου Το ζήτημα της βιντεοεπιτήρησης, ως μία σημαντική συνιστώσα της νεότευκτης κατάστασης έχει δικαίως απασχολήσει νομική θεωρία και πράξη και η λύση του εντασσόμενη στις προσπάθειες προστασίας των προσωπικών δεδομένων και στα πλαίσια των εγειρόμενων απαιτήσεων για ασφάλεια θα συνεχίσει να προβληματίζει και διχάζει τους εκπροσώπους του νομικού κόσμου και τους εφαρμοστές του δικαίου Ο ορισμός της «επεξεργασίας» αναφέρεται και στην απλή επιτήρηση της συμπεριφοράς χωρίς καταχώριση Η εύρεση της χρυσής τομής συνιστά μία διαδικασία ιδιαίτερα επίπονη, λεπτή και καίρια στο βαθμό που σειρά συνταγματικά κατοχυρωμένων δικαιωμάτων υφίσταται προσβολή και παραβίαση μέσω της χρήσης της βιντεοκάμερας υπό τη μορφή της βιντεοεπιτήρησης Στόχος : εκτίμηση σχέσης ασφάλειας –ιδιωτικού απορρήτου, αποφυγή υπερβολών Τεχνολογία αποτελεί εμπόδιο για την ανωνυμία και την ιδιωτικότητα (μειονότητες, σεξουαλικός προσανατολισμός) Εκτός από τις επιπτώσεις της βιντεοεπιτήρησης στην ιδιωτικότητα πρέπει να λάβουμε υπόψην τα αποτελέσματα στην ελευθερία κινήσεων και συμπεριφοράς των ατόμων

<< η κάμερα για πολλούς είναι το μάτι της εξουσίας και το σύμβολο της κοινωνίας της επιτήρησης >> A.Vitalis ευχαριστώ…