Καθ. Δημήτριος Λάλας Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Ηρακλείου 1 Δεκεμβρίου 2009 Διερεύνηση Σκοπιμότητας για την Ίδρυση Ευρωπαϊκού Κέντρου (Παρατηρητηρίου) Κλιματικής Αλλαγής για τη Μεσόγειο στο Ηράκλειο Κρήτης Αγ. Ισιδώρου 1, Αθήνα Τηλ: Fax:

 Eκπόνηση μελέτης σκοπιμότητας για την ίδρυση ενός Ευρωπαϊκού Κέντρου Κλιματικής Αλλαγής στο Ηράκλειο της Κρήτης (Παρατηρητήριο) με αντικείμενο τη διερεύνηση των πολύπλευρων επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής, τις δυνατότητες περιορισμού του φαινομένου και προσαρμογής στις νέες συνθήκες που διαμορφώνονται, αλλά και την ανάδειξη ευκαιριών και δυνατοτήτων θεμελίωσης μιας βιώσιμης ανάπτυξης σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο, επικεντρώνοντας στην ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου.  Χρηματοδότηση : Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση Ηρακλείου  Περίοδος εκπόνησης : Μάϊος-Σεπτέμβριος 2009 Αντικείμενο - ταυτότητα μελέτης

 Καθορισμός πεδίων δραστηριότητας του Παρατηρητηρίου Κλιματικών Αλλαγών  Προσδιορισμός της οργανωτικής δομής του Παρατηρητηρίου αλλά και του νομικής φύσης του.  Προσδιορισμός της απαιτούμενης υλικοτεχνικής υποδομής, και προκαταρκτική εκτίμηση του απαιτούμενου ύψους δαπανών.  Εκτίμηση των αναγκών σε προσωπικό και προσδιορισμός των ειδικοτήτων που θα πρέπει κατά προτεραιότητα να πληρωθούν κατά την αρχική φάση λειτουργίας του Παρατηρητηρίου.  Ανάδειξη των ωφελειών σε τοπική και περιφερειακή κλίμακα που θα προκύψουν από την ίδρυση του Παρατηρητηρίου.  Διερεύνηση πιθανών πηγών χρηματοδότησης του Παρατηρητηρίου. Επιμέρους στόχοι μελέτης

 Αξιολόγηση επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στις οικονομικές δραστηριότητες και στα ανθρωπογενή και φυσικά οικοσυστήματα της περιοχής της Μεσογείου.  Δυνατότητες μείωσης των εκπομπών ΑΦΘ και διαμόρφωσης οικονομιών χαμηλών εκπομπών άνθρακα στην ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου.  Υφιστάμενο επίπεδο ανάπτυξης της επιστημονικής έρευνας στην Κρήτη σε πεδία σχετικά με την κλιματική αλλαγή.  Γενικότερα οφέλη (επιστημονικά και αναπτυξιακά) που θα έχει η ίδρυση του Παρατηρητηρίου Κλιματικών Αλλαγών στην τοπική κοινωνία. Βασικές διαστάσεις ανάλυσης της σκοπιμότητας ίδρυσης Παρατηρητηρίου Κλιματικών Αλλαγών

Η Μεσόγειος παρουσιάζει μεγάλη ευπάθεια στις κλιματικές αλλαγές

 Αλλαγή συντελεστών γεωργικής παραγωγής Αλλαγή των κλιματικών συνθηκών (θερμοκρασία, βροχόπτωση, ακραία καιρικά φαινόμενα). Μεταβολές στη διαθεσιμότητα και στην ποιότητα του νερού. Αύξηση συγκεντρώσεων CO2.  Σημαντικές οι επιπτώσεις στη γεωργία της Μεσογείου αν και τα απατελέσματα παρουσιάζουν αποκλίσεις: Stern, 2006: μείωση της παραγωγής δημητριακών κατά 15-35% στη Β. Αφρική και Μέση Ανατολή για αύξηση της Τ κατά 2 ο C. Tol, 2002: μείωση του ακαθάριστου αγροτικόύ προϊόντος κατά 0,18% στην Αφρική και κατά 0,23% στις χώρες της Μέσης Ανατολής από την αύξηση της μέσης θερμοκρασίας μόλις κατά 1 ο C Mendelson et al 2000: οι επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής στο γεωργικό τομέα είναι δυνατόν να κυμαίνονται στις Αφρικανικές χώρες της Μεσογείου από ζημιές ύψους 80 δις. $ έως οφέλη ύψους 11 δις. $, ενώ στις χώρες της Μέσης Ανατολής από ζημιές ύψους 137 δις. $ έως οφέλη ύψους 37 δις. $. Επιπτώσεις στη Γεωργία

Επιπτώσεις στη Γεωργία /Αποτελέσματα του PESETA project

 Οι κλιματικές συνθήκες παίζουν καθοριστικό ρόλο στην επιλογή του τουριστικού προορισμού.  Μεταβολή των κλιματικών συνθηκών μπορεί να οδηγήσει σε αλλαγή προορισμού ή στη χρονική μετάθεση της τουριστικής δραστηριότητας.  Στη Μεσόγειο είναι πιθανό η τουριστική δραστηριότητα: Να μειωθεί συνολικά Να μειωθεί ιδιαίτερα το καλοκαίρι. Να αυξηθεί το φθινώπορο και την άνοιξη.  Σύμφωνα με τον Hamilton et al (2005) το τουριστικό ρεύμα αλλοδαπών στη Μεσόγειο είναι δυνατόν να μειωθεί κατά 10-25% έως το 2025 συμβάλλοντας στην απώλεια πλέον του 0,25% του ΑΕΠ των Βορειοαφρικανικών χωρών. Επιπτώσεις στον Τουρισμό

Επιπτώσεις στον Τουρισμό / Αποτελέσματα του PESETA project για την περίοδο

Επιπτώσεις στους υδατικούς πόρους

Επιπτώσεις στις παράκτιες περιοχές  Οι επιπτώσεις στις περιοχές της Μεσογείου από την ανύψωση της στάθμης της θάλασσας εκτιμάται ότι θα είναι πολύ μεγάλες.  Ο Tol (2002) υπολόγισε ότι οι δαπάνες περιοσρισμού των επιπτώσεων από μια ανύψωση της στάθμης της θάλασσας κατά 1m ανέρχονται σε 92 δισ. $ για τις Αφρικανικές χώρες και 5 δισ. $ για τις χώρες της Μέσης Ανατολής.

Copyright ©2000 BMJ Publishing Group Ltd. Keatinge, W R et al. BMJ 2000;321: Daily Mortality Rate Population Aged in May-August Επιπτώσεις στη δημόσια υγεία

Επιπτώσεις των κλιματικών αλλαγών στη ζήτηση ηλεκτρικής ενέργειας στο Ελληνικό ΔΣ (ΕΑΑ – ΥΠΕΧΩΔΕ, 2007)

Επιπτώσεις των κλιματικών αλλαγών στην παραγωγικότητα των ΥΗΕ στην Ελλάδα (ΕΑΑ – ΥΠΕΧΩΔΕ, 2007)

Υπάρχουν τεράστιες δυνατότητες μείωσης των εκπομπών ΑΦΘ και διαμόρφωσης οικονομιών χαμηλών εκπομπών άνθρακα στην ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου

Κατά κεφαλή εκπομπές CO2 στις χώρες της ΕΕν και της Μεσογείου (t/κάτοικο)

Ο Ενεργειακός τομέας στον πυρήνα μείωσης των εκπομπών ΑΦΘ στις χώρες της Μεσογείου

Ποσοτικές δεσμεύσεις των Μεσογειακών χωρών της ΕΕν για περιορισμό των εκπομπών ΑΦΘ

Ανάπτυξη έργων CDM στις Μεσογειακές χώρες της Αφρικής και Μέσης Ανατολής

Τάσεις εξέλιξης της ζήτησης πρωτογενούς ενέργειας στις χώρες της Μεσογείου. Με μπλε οι Ευρωπαϊκές Μεσογειακές χώρες, με πράσινο οι χώρες της Μέσης Ανατολής και με κίτρινο οι Αφρικανικές Μεσογειακές χώρες (Plan Bleu, 2008).

Η έρευνα για την κλιματική αλλαγή είναι σχετικά αδύναμη και αποσπασματική στα Πανεπιστήμια, Τεχνολογικά Ινστιτούτα και Ερευνητικά Κέντρα της Κρήτης και ευρύτερα της Ελλάδας

 Πανεπιστήμιο Κρήτης Τα επιστημονικά πεδία της κλιματικής αλλαγής δεν εμπίπτουν προς το παρόν στις προτεραιότητες των Τμημάτων του Πανεπιστημίου.  Πολυτεχνείο Κρήτης Τα γνωστικά πεδία του Τμήματος Μηχανικών Περιβάλλοντος του Πολυτεχνείου Κρήτης σχετίζονται με πολλές και σημαντικές πλευρές της έρευνας στο πεδίο της κλιματικής αλλαγής, αν και προς το παρόν η τελευταία δεν αποτελεί σημαντική προσδιοριστική παράμετρος του προσανατολισμού της έρευνας στο Τμήμα.  Ίδρυμα Τεχνολογίας και Έρευνας Η πλειονότητα των επιστημονικών πεδίων που θεραπεύονται δεν παρουσιάζει άμεση συνάφεια με την έρευνα στα πεδία της κλιματικής αλλαγής. Ανάπτυξη της Έρευνας για την Κλιματική Αλλαγή στην Κρήτη

 Τεχνολογικό Εκπαιδευτικό Ίδρυμα (ΤΕΙ) Κρήτης & Κέντρο Τεχνολογικής Έρευνας (ΚΤΕ) Κρήτης Τόσο το ΤΕΙ όσο και ΚΤΕ Κρήτης δραστηριοποιούνται ενεργά σε πεδία που σχετίζονται με την κλιματική αλλαγή. Η κλιματική αλλαγή δεν αποτελεί προς το παρόν σημαντική προσδιοριστική παράμετρο ανάπτυξης της έρευνας. Θα μπορούσαν να αναπτυχθούν συνεργασίες και συνέργιες με το Παρατηρητήριο Κλιματικών Αλλαγών.  Μεσογειακό Αγρονομικό Ινστιτούτο (ΜΑΙΧ)  Ινστιτούτο Ελιάς και Υποτροπικών Φυτών Ανάπτυξη της Έρευνας για την Κλιματική Αλλαγή στην Κρήτη

 Ibimet / CNR – Ιταλία  Roselt / OSS (Sahara and Sahel Observatory) – Αφρική  Enrico Mattei Foundation – Ιταλία Εμπειρία από αντίστοιχα Παρατηρητήρια Κλιματικών Αλλαγών στη Μεσόγειο

Πολλαπλά οφέλη από την ίδρυση Παρατηρητηρίου κλιματικών αλλαγών στην Κρήτη

 Δημιουργείται ένας πυρήνας ανάπτυξης της έρευνας, κυρίως της εφηρμοσμένης, στην Κρήτη και στην Ανατολική Μεσόγειο σε ένα πεδίο αιχμής για την παγκόσμια ερευνητική κοινότητα.  Θα αναπτυχθούν νέες ερευνητικές δραστηριότητες και αφετέρου θα ενισχυθούν οι υφιστάμενες ερευνητικές μονάδες και δομές στην Κρήτη.  Το Παρατηρητήριο αλλά και οι συνεργαζόμενες ερευνητικές μονάδες στα Πανεπιστήμια και Ερευνητικά Κέντρα της Κρήτης, μπορεί να αποτελέσουν πόλο έλξης για πρόσθετο υψηλής στάθμης επιστημονικό προσωπικό, αλλά και σημαντική πηγή απορρόφησης νέων επιστημόνων των Πανεπιστημιακών και Τεχνολογικών Ιδρυμάτων της Κρήτης και της υπόλοιπης Ελλάδας. Οφέλη από την ίδρυση Παρατηρητηρίου Κλιματικών Αλλαγών στην Κρήτη

 Πολλαπλά οφέλη και για την τοπική κοινωνία της Κρήτης: καλύτερη κατανόηση των επιπτώσεων στο φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον της Κρήτης διερεύνηση αποτελεσματικών στρατηγικών προσαρμογής πιλοτικό παράδειγμα εφαρμογής των αρχών της πράσινης οικονομίας και μετάβασης σε μια οικονομία χαμηλών εκπομπών άνθρακα  Εξαγωγή τεχνογνωσίας στις υπόλοιπες Μεσογειακές χώρες και ιδιαίτερα στις λιγότερο αναπτυγμένες χώρες της Βόρειας Αφρικής και Μέσης Ανατολής Οφέλη από την ίδρυση Παρατηρητηρίου Κλιματικών Αλλαγών στην Κρήτη

Πρόταση Οργανωτικής Δομής Παρατηρητηρίου Κλιματικής Αλλαγής Κρήτης

 Τεκμηριώνεται η ανάγκη ίδρυσης ενός Παρατηρητηρίου Κλιματικών Αλλαγών στην Κρήτη με σκοπό την αξιοποίηση της έρευνας σχετικά με την κλιματική αλλαγή για την προσαρμογή και αντιμετώπιση των άμεσων επιπτώσεων στην ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου αλλά και των έμμεσων επιπτώσεων από τα μέτρα που θα ληφθούν για τη μείωση των εκπομπών, και την κατά το δυνατόν ενίσχυση της έρευνας στους σχετικούς τομείς. Σκοπός ίδρυσης Παρατηρητηρίου Κλιματικών Αλλαγών στην Κρήτη

 Μελέτη της εξέλιξης της κλιματικής αλλαγής στην περιοχή της Κρήτης, της Ελλάδας αλλά και της ευρύτερης περιοχής της Μεσογείου.  Εκτίμηση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στις κύριες οικονομικές δραστηριότητες με έμφαση στις ποσοτικές αναλύσεις σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο.  Διαμόρφωση και αξιολόγηση πολιτικών προσαρμογής (adaptation) στην κλιματική αλλαγή για την Κρήτη, την Ελλάδα αλλά και την ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου.  Διερεύνηση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής στην κοινωνία και στις κοινωνικές δομές και υποδομές.  Διαμόρφωση, αξιολόγηση και τεκμηρίωση προτάσεων πολιτικής για τη μετάβαση σε μια ανάπτυξη χαμηλών εκπομπών άνθρακα τόσο σε τοπικό επίπεδο (π.χ. στην Κρήτη) αλλά και σε ευρύτερες γεωγραφικές ενότητες και κράτη της περιοχής. Βασικοί στόχοι ίδρυσης Παρατηρητηρίου Κλιματικών Αλλαγών στην Κρήτη

 Προτεραιότητα 1: Εφαρμοσμένη έρευνα για τις επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής Μελέτη των επιπτώσεων στη γεωργία, στον τουρισμό, στις υποδομές, στη βιομηχανική δραστηριότητα, στη δημόσια υγεία και στην ασφάλεια με την ευρύτερη σημασία της – ασφάλεια σε σχέση με περιβαλλοντικούς κινδύνους –, στους υδατικούς πόρους, κλπ. Ανάλυση των επιπτώσεων ακραίων καιρικών φαινομένων. Ανάπτυξη τεχνικών, μεθόδων, εργαλείων, κλπ., για την αποτίμηση των επιπτώσεων της κλιματικής αλλαγής σε οικονομικούς όρους, τόσο σε μίκρο- όσο και σε μάκρο-επίπεδο. Επιπτώσεις από την αύξηση της μεταναστευτικής ροής προς και από την περιοχή της Μεσογείου. Μελέτη των επιπτώσεων στην κοινωνία και στη συνοχή της. Ανάλυση της χρονικής κλιμάκωσης των επιπτώσεων. Πεδία προτεραιότητας - 1

 Προτεραιότητα 2: Έρευνα στις πολιτικές προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή Ανάλυση στρατηγικών προσαρμογής σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο. Προσδιορισμός και αξιολόγηση δράσεων προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή καθώς και των κατάλληλων υποστηρικτικών εργαλείων (θεσμικό πλαίσιο, κίνητρα-αντικίνητρα), μέσω των οποίων θα προωθηθούν οι αλλαγές αυτές. Ολοκληρωμένες αναλύσεις κόστους-οφέλους. Αξιοποίηση των τεχνολογικών εξελίξεων στη διαδικασία προσαρμογής στην κλιματική αλλαγή. Πεδία προτεραιότητας - 2

 Προτεραιότητα 3: Υποστηρικτικές έρευνες για το μετασχηματισμό των οικονομιών της Μεσογείου σε οικονομίες χαμηλών εκπομπών άνθρακα Υποστήριξη απογραφών εκπομπών ΑΦΘ, σε επίπεδο εθνικό, περιφερειακό, τοπικό, επιχείρησης, κλπ. Εκτίμηση της μελλοντικής εξέλιξης των εκπομπών ΑΦΘ, του δυναμικού μείωσής τους, διερεύνηση τεχνικών παρεμβάσεων μείωσης των εκπομπών και των κατάλληλων πολιτικών προώθησής τους, τόσο σε εθνικό όσο και σε τοπικό/περιφερειακό επίπεδο. Εκτίμηση των γενικότερων επιπτώσεων στην οικονομία και στην κοινωνία, σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο, από την υιοθέτηση ενός μοντέλου πράσινης ανάπτυξης. Προώθηση τεχνολογιών εξοικονόμησης ενέργειας και Ανανεώσιμων Ενεργειακών Πόρων στα ενεργειακά συστήματα της Μεσογείου. Ενσωμάτωση σε όλα τα παραπάνω ζητήματα της τοπικής διάστασης. Πεδία προτεραιότητας - 3

 Οριζόντια Προτεραιότητα: ανάπτυξη υποδομών και βασικής πληροφορίας. Διαμόρφωση βασικών εργαλείων που συμβάλλουν στο σχεδιασμό των εθνικών πολιτικών για την κλιματική αλλαγή (δείκτες, σενάρια, κλπ.). Προβλέψεις εξέλιξης του κλίματος στην ευρύτερη περιοχή της Μεσογείου. Κλιματικές παρατηρήσεις και η ανάπτυξη βάσεων δεδομένων με αναλυτικά κλιματικά στοιχεία τόσο για την Κρήτη όσο και για την ευρύτερη περιοχή Πεδία προτεραιότητας - 4

 Η ίδρυση του Παρατηρητηρίου ως αυτόνομου Κέντρου.  Η ίδρυση του Παρατηρητηρίου ως διακριτής οργανικής μονάδας στο ΙΤΕ.  Η ίδρυση του Παρατηρητηρίου ως οργανικής μονάδας σε κάποιο άλλο Πανεπιστήμιο της Κρήτης.  Η ίδρυση του Παρατηρητηρίου ως υπηρεσία της Νομαρχίας Ηρακλείου.  Η ίδρυση του Παρατηρητηρίου ως μη-κερδοσκοπικού κοινωφελή ερευνητικού οργανισμού κατ’ αναλογία π.χ. με το ΙΟΒΕ (με 4 παρατηρητήρια) ή το ΙΝΕ (με 2 παρατηρητήρια) ή ακόμη και με το ΙΤΑ. Πιθανές μορφές Οργανωτικής Δομής

Εκτίμηση απαιτήσεων προσωπικού και υλικοτεχνικής υποδομής

Εκτίμηση δαπανών μισθοδοσίας στελεχών του Παρατηρητηρίου (€/έτος) Επίσης, προϋπολογίζονται περίπου € σε ετήσια βάση για δράσεις επιστημονικής κινητικότητας

Υλικοτεχνική Υποδομή (€)

 Εισφορές από ΟΤΑ (Δήμους, Νομαρχίες) και την Περιφέρεια  Κονδύλια ΕΣΠΑ  Άλλα Κοινοτικά κονδύλια (από τα προγράμματα των ΓΔ Περιβάλλοντος, Έρευνας, Περιφερειακής Ανάπτυξης, Μεσογειακό Πρόγραμμα Δράσης κ.α.)  Προγράμματα εξωτερικής βοήθειας του Υπουργείου Εξωτερικών  Χορηγίες και δωρεές ιδιωτικών φορέων Πιθανές πηγές χρηματοδότησης