Θεωρία Λογοτεχνίας & ΤΠΕ Έλενα Βλαχογιάννη

Ερωτήματα λογοτεχνικής θεωρίας (Compagnon) Τι είναι η λογοτεχνία; Ποια είναι η σχέση της λογοτεχνίας με τον συγγραφέα; Ποια είναι η σχέση της λογοτεχνίας με την πραγματικότητα; Ποια είναι η σχέση της λογοτεχνίας με τον αναγνώστη; Ποια είναι η σχέση της λογοτεχνίας με τη γλώσσα; Οι ΤΠΕ επηρεάζουν πολλά, αν όχι όλα, από τα παραπάνω πεδία, μεταβάλλοντας την έννοια της λογοτεχνίας (με έμφαση στις νέες μορφές κειμενικότητας), την έννοια του συγγραφέα (από την καλλιτεχνική ιδιοφυία στη συνεργατική γραφή), την έννοια του αναγνώστη και της ανάγνωσης (νέες αναγνωστικές πρακτικές) κτλ. Ωστόσο η λογοτεχνία επηρεάζεται μεν από τις αλλαγές στην τεχνολογία του μέσου γραφής, αλλά με τρόπους πολύ πιο σύνθετους από όσο πρεσβεύουν όσοι θρηνούν το θάνατό της, εξαιτίας της επικράτησης των ψηφιακών μέσων, καθώς η πρακτική της συγγραφής και της ανάγνωσης είναι συνάμα μια κοινωνική πρακτική που μετασχηματίζεται μεν, δεν εξαρτάται, ωστόσο, αποκλειστικά από το υλικό μέσο παραγωγής και διάδοσης (π.χ. έντυπο βιβλίο ή χειρόγραφο ή και προφορική μετάδοση).

Διδασκαλία Λογοτεχνίας στη Β/θμια Εκπαίδευση - Προβληματική Υποταγή της διδασκαλίας του λογοτεχνικού κειμένου στην πλήρωση γνωστικών στόχων - Υποβάθμιση αναγνωστικής απόλαυσης Υποταγή στο λογοτεχνικό κανόνα Ελεγχόμενη ανάγνωση -Μία η «ορθή» ερμηνεία του κειμένου «Άσπλαχνο» διαζύγιο ανάμεσα στο σημαίνον, στον παραγωγό του κειμένου και το χρήστη του Αποσπασματικότητα Συντηρητικό μαθησιακό περιβάλλον Ο εκπαιδευτικός σε ρόλο κυριαρχικό, ως κάτοχος ενός γενικής ισχύος νοήματος.

Από το συγγραφέα στον αναγνώστη

Θεωρία λογοτεχνίας (Φρυδάκη, 2003)

Θεωρία λογοτεχνίας (Φρυδάκη, 2003)

Σχολικές παραμορφώσεις της ερμηνευτικής (Φρυδάκη, 2003) Εκβιασμός της μίας ερμηνείας Απλοποίηση ερμηνείας Μετατροπή ποιητικής έκφρασης σε δεοντολογικές αξίες Σπασμωδική αναζήτηση ενός «δήθεν κεντρικού νοήματος» και μιας διάφανης συγγραφικής πρότασης Αυταπάτη εξωτερικής αναφοράς (δεν αναγνωρίζεται απόσταση ανάμεσα στην πραγματικότητα και τον κόσμο των λογοτεχνικών μορφών) Προβολή προσωπικών εμπειριών στο κειμενικό σύμπαν που οδηγεί σε εντελώς αυθαίρετη και επιλεκτική ερμηνεία με αδιαφορία για τις κειμενικές «ενδείξεις»

Σύγχρονο διδακτικό πρότυπο Το λογοτεχνικό κείμενο – ανοιχτό σύστημα Αλληλενεργεί διαφορετικά με κάθε αναγνώστη ή ομάδα αναγνωστών Ο μαθητής συμβάλλει στην παραγωγή της ερμηνείας Το νόημα δεν υπάρχει για να εξηγηθεί αλλά για να ξαναζήσει Μιλούμε με και όχι για τα κείμενα Πόλοι διαδικασίας: Ενεργοποίηση βιωματικών ανταποκρίσεων μαθητών, αξιοποίηση διαφορετικών προσλήψεων Ανταπόκριση στον τίτλο Το νόημα ως εικόνα Το νόημα ως ανάπτυξη μιας ρηματικής φράσης Πλήρωση κενών απροσδιοριστίας/ διακοπτόμενη αφήγηση Αποστασιοποιημένη και κριτική ανάγνωση, οι μαθητές παρ΄΄αγουν και επικυρώνουν ερμηνευτικές υποθέσεις Αναγνωστικές οδηγίες για μεθοδική παρατήρηση Δημιουργία και επικύρωση ερμηνευτικών υποθέσεων Παράλληλα χωρία Σύγκριση διαφορετικών ερμηνευτικών πλαισίων

Σύγχρονο διδακτικό πρότυπο ιστορικής προσέγγισης Η προσέγγιση της ιστορικότητας των κειμένων πρέπει να επιχειρείται μέσα από τη διαλεκτική αντιπαράθεση αντικειμενικών στοιχείων με υποκειμενικές γνώμες Το να γνωρίζουμε το έργο στην εποχή του είναι εξίσου σημαντικό με το να το γνωρίσουμε στη δική μας

Σύγχρονο διδακτικό πρότυπο ποιητικής προσέγγισης Οι μαθητές αντιλαμβάνονται την ανταπόκρισή τους στη λογοτεχνία ως μέρος της συνολικής τους ανταπόκρισης στην κοινωνία, την ιστορία, την ηθική, την πολιτική Κριτική εγγραματοσύνη: προσανατολισμός στην ποικιλία και την πολυμορφία των κειμένων, αναγνώριση των αποτελεσμάτων που προκαλούν διάφοροι τύποι κειμένων

Σύγχρονο διδακτικό πρότυπο ποιητικής προσέγγισης 2 Πώς: Προσεγγίσεις κειμένων με στόχο την αναγνώριση της κατασκευής τους και την πιθανή τροποποίησή της Τροποποίηση οπτικής γωνίας Τροποποίηση χρόνου αφήγηση Μετατροπή ιστορίας σε αφήγηση Αντιπροσωπευτικοί ανθρώπινοι τύποι ανάλογα με το είδος του κειμένου (ρεαλιστική πεζογραφία, σάτιρα…) Αναγνωστικά δίκτυα Συνεξέταση κειμένων Κοινότητες μελέτης ολόκληρων έργων

Αναγνωστικές Κοινότητες Εμπλοκή σε αυθεντικές εμπειρίες ανάγνωσης Ανάπτυξη πρωτοβουλίας Συνεργατική οικοδόμηση νοημάτων με συναναγνώστες Ανάπτυξη κριτικής σκέψης και αναστοχαστού Ενίσχυση προσωπικών συνδέσεων με το λογοτεχνικό έργο, τις ζωές των μαθητών και τον κόσμο Αποδοχή πολλαπλών ερμηνειών, δεκτικότητα και προσδοκία για την αμφισημία Διεύρυνση ρεπερτορίου ανταποκρίσεων στη λογοτεχνία. Καλλιέργεια αυτοπεποίθησης και αυτοελέγχου – εμπιστοσύνη στην προσωπική κρίση Οι μαθητές μπαίνουν στον κόσμο της λογοτεχνίας, για να μάθουν για τη ζωή και για να καταλάβουν τον κόσμο (Hill, Johnson, & Schlick Noe, 1995)

ΤΠΕ και διδακτική Λογοτεχνίας Πρόσβαση σε Ψηφιακές βιβλιοθήκες Λογοτεχνικά αρχεία Σώματα κειμένων Συμφραστικούς πίνακες λέξεων Ιστοσελίδες των ίδιων των συγγραφέων Πίνακες ζωγραφικής Φωτογραφίες Βίντεο Αναγνώσεις μελοποιήσεις Διευκόλυνση διακειμενικής προσέγγισης. Καθίσταται δυνατή η θεματική και υφολογική σύγκριση µε κείμενα του ιδίου ή άλλων συγγραφέων σύγχρονων ή άλλων εποχών, ελλήνων και µη, µε τη συγκρότηση ενός corpus συγκρίσιμων κειμένων µε σαφώς προσδιορισμένες μεταβλητές, οι οποίες ποικίλουν κατά τη σύγκριση, για να καθίσταται παρατηρήσιμη η διαφορά, η αμοιβαιότητα ή η κανονικότητα στα κείμενα. Αξιοποίηση του επεξεργαστή για τη δημιουργική γραφή. Γίνεται ευκολότερη η αποδόμηση του κειμένου και η αποδέσμευση του αναγνώστη από γραμμικούς περιορισμούς, γεγονός που μπορεί να τον αναδείξει σε δημιουργό – συνδημιουργό του κειμένου. Αξιοποίηση του επεξεργαστή για την ανάδειξη του παιγνιώδους χαρακτήρα της λογοτεχνίας αλλά και του παιγνιώδους χαρακτήρα της διδασκαλίας της

ΤΠΕ και διδακτική Λογοτεχνίας 2 Κατανόηση μηχανισμών λογοτεχνικής δημιουργίας, κατάδειξη μηχανισμού συγγραφής και οργάνωσης αφηγηματικού λόγου Αντικαταστάσεις λέξεων στο συνταγματικό και παραδειγματικό άξονα Καταστροφή και επανασυναρμολόγηση δομής κειμένου Χρωματισμός λέξεων Αξιοποίηση πολυμέσων για την κατασκευή πολυτροπικών λογοτεχνικών κειμένων που αναδεικνύουν πτυχές της εικονοποιίας της μουσικότητας, της φωνητικής απόδοσης του λογοτεχνικού κειμένου Δημιουργία εικονικών αναγνωστικών κοινοτήτων: δυνατότητα δημοσίευσης αναγνωστικής αντίδρασης ή συγγραφικών πονημάτων των μαθητών – επικοινωνιακός στόχος Ενίσχυση αισθητικής απόλαυσης και βιωματικότητας με την αξιοποίηση διαφορετικών αναπαραστατικών μορφών και τη συσχέτιση της λογοτεχνίας με άλλες μορφές τέχνης.

Ψηφιακές αναγνωστικές κοινότητες Παρώθηση για τους γηγενείς κατοίκους της ψηφιοχώρας Οικείο μαθησιακό περιβάλλον με συγκεκριμένο βαθμό ανωνυμίας – άρση αναστολών Ευελιξία επιλογής χρόνου απόκρισης Απουσία παρεμβολών προφορικής συζήτησης Απεριόριστες δυνατότητες διαλόγου με συμμαθητές χωρίς την παρέμβαση του διδάσκοντος Επικοινωνία με εύρος και βάθος Περισσότερες ευκαιρίες για αναστοχασμό και ενδελέχεια Δυνατότητες εστιασμένης ανατροφοδότησης Υιοθέτηση επικοινωνιακής προσέγγισης για τη γλώσσα Συμπαραγωγή γραπτού λόγου Αντιμετώπιση του γραψίματος ως δυναμικής διαδικασίας Μύηση στον τεχνολογικό γραμματισμό

Υπερλογοτεχνία (Hyperliterature) Παρουσιάζει με εμφανή τρόπο στην οθόνη του υπολογιστή τεχνικές διασάλευσης της αφηγηματικής τάξης οι οποίες είχαν ήδη αναπτυχθεί στην έντυπη λογοτεχνία (εγκιβωτισμοί, ανάδρομες και πρόδρομες αφηγήσεις. Ευνοούνται η διακλαδωτή αφήγηση, η πολυεπίπεδη ανάπτυξη της εξιστόρησης Καταργείται η μονοκρατορία του λόγου (ενσωματώνει κίνηση, γραφικά, ήχο εικόνες, βίντεο Επιτρέπεται η αμφίδρομη επικοινωνία. Κάθε αναγνωστική διαδρομή δίνει μορφή σε διαφορετικές εκδοχές του υπερκειμένου Το λογοτεχνικό υπερκείμενο έντονα διαδραστικό. Απαιτεί την ενεργητική συμμετοχή του αναγνώστη, για να διαβαστεί Δεν υπάρχει ιστορία. Μόνο αναγνώσεις. Η σημασία κάθε επεισοδίου εξαρτάται από το πού βρισκόταν ο αναγνώστης πριν και πού θα μεταβεί στη συνέχεια

Συμφραστικός πίνακας λέξεων (Concordance) Πίνακας λέξεων ενός έργου ή μιας ομάδας έργων ενός ή περισσότερων συγγραφέων, όπου η κάθε λέξη —πιο σωστά ο κάθε λεξικός τύπος— παρατίθεται μαζί με τα άμεσα συμφραζόμενά του (τα οποία συνήθως ορίζονται σε μια τυπωμένη αράδα κειμένου). Όλοι οι λεξικοί τύποι, οργανώνονται σε ένα αλφαβητικό ευρετήριο. Οι χρήσεις του είναι κατεξοχήν φιλολογικές, γλωσσολογικές και λεξικογραφικές. Χρησιμοποιείται ανάμεσα σε άλλα για την για την ανίχνευση θεμάτων, μοτίβων, εικόνων και Μπορεί να αποδειχθεί πολλαπλά χρήσιμος και στη διδασκαλία της λογοτεχνίας, καθώς συνιστά ένα ανοιχτό εργαλείο με πολλαπλές δυνατότητες αναζήτησης και διερεύνησης

Όμως… Η Τεχνολογία συχνά δίνει το άλλοθι για φυγόκεντρες αναγνώσεις στις οποίες το κείμενο χρησιμοποιείται ως πρόσχημα και αφορμή και το κέντρο του μαθήματος μετακινείται στο ιστορικοκοινωνικό περικείμενο ή στο γραμματολογικό πλαίσιο, το νόημα του κειμένου σμικρύνεται και μονοδρομείται Οι ΤΠΕ χρησιμοποιούνται ως δόλωμα και άρτυμα και λιγότερο ως συστατικό στοιχείο της διδασκαλίας Δε συνεισφέρουν σε ένα νέο τρόπο πρόσληψης της Λογοτεχνίας αλλά χρησιμοποιούνται ως πηγή άντλησης πληροφοριών και ως εποπτικό υλικό.

Το στίγμα Τάξη: Μάθημα: Ενότητα: Χώρος: Χρόνος: Β’ Λυκείου Λογοτεχνία Μαρίνα των Βράχων(Ο.Ελύτη) σχολικός & ψηφιακός 4 διδ. ώρες στο σχολ. εργαστήριο, (?) στην πλατφόρμα

Η ΜΑΡΙΝΑ ΤΩΝ ΒΡΑΧΩΝ 'Εχεις μια γεύση τρικυμίας στα χείλη - Μα πού γύριζες Ολημερίς τη σκληρή ρέμβη της πέτρας και της θάλασσας Αετοφόρος άνεμος γύμνωσε τους λόφους. Γύμνωσε την επιθυμία σου ως το κόκαλο Κι οι κόρες των ματιών σου πήρανε τη σκυτάλη της χίμαιρας Ριγώνοντας μ' αφρό τη θύμηση! Πού είναι η γνώριμη ανηφοριά του μικρού Σεπτεμβρίου Στο κοκκινόχωμα όπου έπαιζες θωρώντας προς τα κάτω Τους βαθιούς κυαμώνες των άλλων κοριτσιών Τις γωνιές όπου οι φίλες σου άφηναν αγκαλιές τα δυοσμαρίνια - Μα πού γύριζες Ολονυχτίς τη σκληρή ρέμβη της πέτρας και της θάλασσας Σου' λεγα να μετράς μες στο γδυτό νερό τις φωτεινές του μέρες Ανάσκελη να χαίρεσαι την αυγή των πραγμάτων 'Η πάλι να γυρνάς κίτρινους κάμπους Μ' ένα τριφύλλι φως στο στήθος σου ηρωίδα ιάμβου. 'Εχεις μια γεύση τρικυμίας στα χείλη Κι ένα φόρεμα κόκκινο σαν το αίμα Βαθιά μες στο χρυσάφι του καλοκαιριού Και τ' άρωμα των γυακίνθων - Μα πού γύριζες Κατεβαίνοντας προς τους γιαλούς τους κόλπους με τα βότσαλα 'Ηταν εκεί ένα κρύο αρμυρό θαλασσόχορτο Μα πιο βαθιά ένα ανθρώπινο αίσθημα που μάτωνε Κι άνοιγες μ' έκπληξη τα χέρια σου λέγοντας τ' όνομά του 'Οπου σελάγιζε ο δικός σου ο αστερίας 'Ακουσε ο λόγος είναι των στερνών η φρόνηση Κι ο χρόνος γλύπτης των ανθρώπων παράφορος Κι ο ήλιος στέκεται από πάνω του θηρίο ελπίδας Κι εσύ πιο κοντά του σφίγγεις έναν έρωτα 'Εχοντας μια πικρή γεύση τρικυμίας στα χείλη. Δεν είναι για να λογαριάζεις γαλανή ως το κόκαλο άλλο καλοκαίρι, Για ν' αλλάξουνε ρέμα τα ποτάμια Και να σε πάνε πίσω στη μητέρα τους, Για να ξαναφιλήσεις άλλες κερασιές 'Η για να πας καβάλα στο μαίστρο. Στυλωμένη στους βράχους δίχως χτες και αύριο, Στους κινδύνους των βράχων με τη χτενισιά της θύελλας Θ' αποχαιρετήσεις το αίνιγμά σου.

Το ιδανικό πλαίσιο Ανοιχτό, ευέλικτο ΑΠ Ολοκληρωμένο πρότυπο εισαγωγής ΤΠΕ Υποδομές Υποστηρικτικό σχολικό πλαίσιο (δ/ντης, σύλλογος) Εκπαιδευτικός Επιμορφωμένος στην παιδαγωγική αξιοποίηση των ΤΠΕ Επικαιροποίηση γνώσεων Ανάπτυξη δεξιοτήτων αναθεώρηση στάσεων υιοθέτηση ρόλου απαιτητικού και σύνθετου Αναστοχαζόμενος Συνδιαμορφωτής καινοτομίας Ειδικότερα: δεξιότητα και χρόνος για συντονισμό διαδικτυακών συζητήσεων

Το υπαρκτό πλαίσιο Ρυθμιστικό αναλυτικό πρόγραμμα Τεχνικό πρότυπο εισαγωγής Ένα και μόνο σχολικό εργαστήριο Αδρανόν σχολικό πλαίσιο Εκπαιδευτικός Σχεδόν ανύπαρκτη ή ακατάλληλη επιμόρφωση Διαμεσολαβητής πληροφοριών Μη αναστοχαζόμενος & εξελισσόμενος επαγγελματίας

Το ψηφιακό περιβάλλον

Αρχεία με πολυτροπικό υποστηρικτικό υλικό

Ιστολόγια για λογοτεχνικές συζητήσεις

Χώρος δημοσίευσης εργασιών

Πώς από τη Μαρίνα περνάμε στην ισότητα των δύο φύλων 1η φάση –Αφόρμηση – διαδικτυακή πλατφόρμα Πώς από τη Μαρίνα περνάμε στην ισότητα των δύο φύλων

2η φάση - Συμπαραγωγή ηλεκτρονικού πολυτροπικού κειμένου Αποτυπώστε - αναδείξτε την ερμηνεία των στίχων που επιλέξατε στην προηγούμενη φάση σε ένα πολυτροπικό κείμενο, στο οποίο εκτός από γραπτό λόγο θα χρησιμοποιήσετε και άλλους τρόπους νοήματος (εικόνα, ήχο, video). Για την παραγωγή του ηλεκτρονικού σας κειμένου θα χρησιμοποιήσετε το Λογισμικό Παρουσιάσεων (PowerPoint) το οποίο μπορεί να σας παράσχει δυνατότητες πολυτροπικής σύνθεσης. Εκμεταλλευτείτε τις διαφορετικές γραμματοσειρές, τους χρωματικούς συνδυασμούς, τα πρότυπα σχεδίασης, την κίνηση των διαφανειών και των αντικειμένων. Για την αναζήτηση πόρων μπορείτε να χρησιμοποιήσετε το διαδίκτυο και συγκεκριμένα μηχανή αναζήτησης της επιλογής σας.

3η φάση – διαδικτυακός διάλογος

4η φάση – Συζήτηση στην τάξη Στην ολομέλεια της τάξης διεξάγεται ελεύθερος διάλογος Η κατάθεση των διαφορετικών απόψεων και όψεων του ποιήματος διεγείρει νέα αναστοχαστική διαδικασία. Οι μαθητές διαπραγματεύονται συλλογικά τις διαφορετικές προσλήψεις αιτιολογούν τις ερμηνείες που κατέθεσαν και τις προσεγγίσεις που πραγματοποίησαν αρχίζουν να εκτιμούν τις πολλαπλές ερμηνείες αποκτούν δεκτικότητα και προσδοκία για την αμφισημία, αυξάνουν το ρεπερτόριο των ανταποκρίσεων τους στη λογοτεχνία

5η φάση - Συνεργατική παραγωγή λόγου από απόσταση 5η φάση - Συνεργατική παραγωγή λόγου από απόσταση Οι μαθητές: Μοιράζονται τη συλλογική ευθύνη για το κείμενο Συμμετέχουν δημοκρατικά όλοι Ενθαρρύνονται να μοιραστούν αρχικές εκδόσεις κειμένων τους, ενδόμυχες σκέψεις και ιδέες Προκαλούν και τους άλλους να συνεισφέρουν Μετακινούνται από την αντίληψη για την ατομική ιδιοκτησία των κειμένων σε πιο συνεργατικές προσεγγίσεις. Ο διδάσκων: εκχωρεί μεγάλο βαθμό εξουσίας στους μαθητές, καθώς το μέσο λειτουργεί περισσότερο αποτελεσματικά, όταν οι μαθητές μπορούν να διεκδικήσουν αυτονομία με νόημα κατά τη διαδικασία.

Επέκταση Υιοθέτηση της υβριδικής αυτής μορφής στην προσέγγιση και των υπόλοιπων λογοτεχνών και λογοτεχνημάτων Διεύρυνση αναγνωστικής κοινότητας με τη συμμετοχή και άλλων ομάδων μαθητών εντός ή εκτός σχολικής μονάδας στο πλαίσιο κοινού project. Θέμα Commenius ή E-twinning συνεργασιών με ελληνικά σχολεία του εξωτερικού.

Κριτική Προσέγγιση Αλλά: Δυσχέρεια δραστηριοποίησης στην ηλεκτρονική πλατφόρμα – αδυναμία πρόσβασης στον απαιτούμενο εξοπλισμό Ανισότητα συμμετοχής – διαφορετικός βαθμός εμπλοκής Δυσκολίες διδακτικής διαχείρισης από το διδάσκοντα Αλλά:

Οι μαθητές δήλωσαν Ότι διατηρείται το νήμα της συζήτησης και έτσι μπορούν να συνεισφέρουν Έχουν την ευελιξία του χρόνου και του τόπου της εργασίας Έχουν μικρότερη συστολή και αναστολές Είναι πιο ανοιχτό το πλαίσιο Διατυπώνουν με περισσότερη προσοχή τα νοήματά τους Ανακαλύπτουν πτυχές του εαυτού τους και των συμμαθητών τους Κατά τη συγγραφή είναι εύκολη η πρόσβαση στο διαδίκτυο για τη στήριξη με πηγές των γραφόμενών τους Αναπτύσσουν δεξιότητες παραγωγής λόγου Το κάνουν γιατί τους αρέσει Γίνεται καλύτερα το μάθημα και στην τάξη

Αναγνωστικές κοινότητες… ή Literature studies, book clubs, cooperative book groups, literature circles, literature discussion groups, book circles Ομάδες μελέτης λογοτεχνίας, ομάδες συζήτησης που επιλέγουν να μελετήσουν σε βάθος ένα λογοτεχνικό έργο, που μπορεί να είναι μία ιστορία, ένα ποίημα, ένα βιβλίο (Schlick & Johnson,1999)