Παθητικό κάπνισμα Στρατηγικές διακοπής καπνίσματος Νίκη Κατσίκη, Χαρίκλεια Δημητρούλα Ιατρείο Καπνίσματος (Παραγόντων αγγειακού κινδύνου) Α’ Προπαιδευτική Παθολογική Κλινική Α.Π.Θ. Νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ, Θεσσαλονίκη Υπεύθυνος ιατρείου: Αναπλ. Καθηγητής Απόστολος Χατζητόλιος

Ορισμός παθητικού καπνίσματος Με το κάπνισμα σχηματίζονται τρία διαφορετικά ρεύματα καπνού: A. Ο καπνός που εισπνέει ο ενεργός καπνιστής (15% του καπνού) Β. Ο καπνός που απελευθερώνεται από την άκρη του τσιγάρου Γ. Ο καπνός που εκπνέεται από τον καπνιστή Β+Γ =υπεύθυνα για το παθητικό κάπνισμα (85% του καπνού) Ο καπνός που εισπνέουν οι παθητικοί καπνιστές περιέχει περισσότερες από 4000 τοξικές χημικές ουσίες, όπως μονοξείδιο του άνθρακα, νικοτίνη, αμμωνία και περισσότερες από 50 καρκινογόνες ουσίες, όπως χρώμιο, βινυλοχλωρίδιο και βενζόλιο

Άρα… Παθητικό κάπνισμα = Ενεργητικό κάπνισμα

Πηγές παθητικού καπνίσματος εργασιακό περιβάλλον-εκπαίδευση (79%) δημόσιοι χώροι-διασκέδαση (72%) οικογενειακό περιβάλλον (54%) Η νικοτίνη ανιχνεύεται στη σκόνη και τον αέρα των σπιτιών των καπνιστών, ακόμη και όταν αυτοί δεν καπνίζουν μέσα στο σπίτι (τα στοιχεία του καπνού διαχέονται στο χώρο από τα ρούχα και τα μαλλιά του καπνιστή και εναποτίθενται και στα έπιπλα, σεντόνια κ.ά.) Τα παιδιά που ζουν σε σπίτια με ίχνη νικοτίνης έχουν μέχρι και 8 φορές μεγαλύτερη ποσότητα νικοτίνης στον οργανισμό τους από τα παιδιά μη καπνιστών Ελληνική Πνευμονολογική Εταιρεία, www.hts.org.gr

Παθητικό κάπνισμα σε κλειστούς χώρους Παραμονή για 4 ώρες σε μπαρ με καπνιστές ισοδυναμεί με συμβίωση με καπνιστή για 1 μήνα!!! Η μέση έκθεση των εργαζομένων σε μπαρ είναι τριπλάσια της έκθεσης από συμβίωση με καπνιστή Γενικά, η συγκέντρωση νικοτίνης σε κλειστούς χώρους (εστιατόρια, μπαρ και νυχτερινά κέντρα) είναι πολύ υψηλή, ενώ σε πολύ περιορισμένους χώρους, όπως το αυτοκίνητο, είναι ακόμη πιο υψηλή World Health Organization-WHO, www.who.int

Παθητικό κάπνισμα στην Ελλάδα Στη μελέτη Help-for a life without tobacco (2007) βρέθηκε ότι: 1 στους 3 μη καπνιστές εκτίθενται καθημερινά στον καπνό άλλων στο σπίτι 4 στους 10 μη καπνιστές εκτίθενται καθημερινά στον καπνό άλλων εκτός σπιτιού Σε άλλη μελέτη (καλοκαίρι 2008), βρέθηκαν υψηλότατα επίπεδα κοτινίνης (τοξικού παράγωγου της νικοτίνης) στα ούρα μη καπνιστών που είχαν εκτεθεί σε καπνό κατά την εργασία, τη διασκέδαση, ακόμη και την εκπαίδευση Ελληνική Πνευμονολογική Εταιρεία, www.hts.org.gr

Παθητικό κάπνισμα και θνητότητα Στην Ελλάδα το 3% των θανάτων που αποδίδονται στο κάπνισμα οφείλονται στο παθητικό κάπνισμα, δηλαδή περίπου 3000 Έλληνες πεθαίνουν ετησίως εξαιτίας της έκθεσής τους στο κάπνισμα των άλλων Στην Ευρωπαϊκή Ένωση περισσότεροι από 79000 ενήλικες πεθαίνουν ετησίως λόγω παθητικού καπνίσματος Στην Αγγλία 3 άτομα πεθαίνουν καθημερινά εξαιτίας του παθητικού καπνίσματος στον χώρο εργασίας τους Ελληνική Πνευμονολογική Εταιρεία, www.hts.org.gr World Health Organization-WHO, www.who.int

Το παθητικό κάπνισμα θεωρείται υπεύθυνο για διάφορες ασθένειες (1) Καρκίνος του πνεύμονα: 30% συχνότερος στους παθητικούς καπνιστές Αύξηση κινδύνου εμφάνισης χρόνιας αποφρακτικής πνευμονοπάθειας και βρογχικού άσθματος Συσχέτιση παθητικού καπνίσματος και με άλλες κακοήθειες, όπως καρκίνο του στόματος, φάρυγγα, οισοφάγου, ήπατος, νεφρών, παγκρέατος, εγκεφάλου, ουροδόχου κύστης, θυρεοειδούς, μαστού, τραχήλου μήτρας, λευχαιμία World Health Organization-WHO, www.who.int Center for Disease Control and Prevention www.cdc.gov

Το παθητικό κάπνισμα θεωρείται υπεύθυνο για διάφορες ασθένειες (2) Στεφανιαία νόσος: 30%-69% συχνότερη σε μη καπνιστές που ζουν με καπνιστές Αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο: 47%-56% συχνότερο σε μη καπνιστές που ζουν με καπνιστές Αύξηση κινδύνου εμφάνισης υπέρτασης και διαβήτη (κατά 17%) Διπλάσιος κίνδυνος εμφάνισης ηλικιακής εκφύλισης της ωχράς κηλίδας (κύρια αιτία απώλειας όρασης στην Ευρώπη) Ελάττωση σωματικής απόδοσης, ακόμη και σε υγιή, αθλούμενα άτομα, αλλά και έκπτωση των νοητικών λειτουργιών (αύξηση κινδύνου εμφάνισης άνοιας)

Παθητικό κάπνισμα & εγκυμοσύνη Παθητικό κάπνισμα & εγκυμοσύνη Μείωση ικανότητας σύλληψης και επιτυχούς εξωσωματικής γονιμοποίησης Όταν μια έγκυος καπνίζει έστω και παθητικά, όλα τα βλαβερά συστατικά του καπνού μπαίνουν στην κυκλοφορία του αίματός της και περνάνε στο έμβρυο, εμποδίζοντας τη φυσιολογική ανάπτυξή του Αυξημένος κίνδυνος: εξωμήτριας κύησης αυτόματων αποβολών αιμορραγίας κατά την κύηση πρόωρου τοκετού γέννησης βρέφους με μικρό βάρος και παιδιών με συγγενείς ανωμαλίες ή δυσμορφίες (λαγόχειλος, λυκόστομα) World Health Organization-WHO, www.who.int Center for Disease Control and Prevention www.cdc.gov

Επιπλοκές παθητικού καπνίσματος στα βρέφη και παιδιά Αυξάνει σημαντικά τον κίνδυνο εμφάνισης: Κεφαλαλγίας, ναυτίας, ζάλης Ερεθισμού των ματιών (επιπεφυκίτιδα) Αλλεργιών (βρογχικό άσθμα) Λοιμώξεων αναπνευστικού συστήματος (βρογχίτιδα, πνευμονία) Μέσης ωτίτιδας Κακοηθειών (λευχαιμία, λέμφωμα, εγκεφαλικοί όγκοι) Καρδιαγγειακών νοσημάτων Σακχαρώδη διαβήτη Κρίσεων επιληψίας Αυτισμού Συνδρόμου αιφνίδιου βρεφικού θανάτου Αύξηση βρεφικής θνησιμότητας κατά 60% Αποτελεί την 3η αιτία θανάτου σε παιδιά ηλικίας κάτω των 5 ετών Ελληνική Πνευμονολογική Εταιρεία, www.hts.org.gr World Health Organization-WHO, www.who.int

Συχνότητα έκθεσης στον καπνό και εμφάνιση καρκίνου των πνευμόνων στα παιδιά Από μεγάλη έρευνα που έγινε σε διάφορες χώρες της Ευρώπης βρέθηκε ότι: τα παιδιά που υποβάλλονταν καθημερινά σε παθητικό κάπνισμα για πολλές ώρες είχαν 3,6 φορές μεγαλύτερο κίνδυνο εκείνα που υποβάλλονταν καθημερινά σε παθητικό κάπνισμα, αλλά για λίγες ώρες είχαν 2 φορές μεγαλύτερο κίνδυνο εκείνα που υποβάλλονταν σε παθητικό κάπνισμα μόνο μερικές φορές την εβδομάδα είχαν 1,4 φορές μεγαλύτερο κίνδυνο World Health Organization-WHO, www.who.int

Θεραπευτική στρατηγική διακοπής καπνίσματος Υποκατάστατα νικοτίνης Φαρμακοθεραπεία Ψυχοθεραπεία Ηλεκτροβελονισμός-ωτοβελονισμός

Υποκατάστατα νικοτίνης Διαδερμικά έμπλαστρα (patch) Τσίχλες Υπογλώσσια δισκία Εισπνευστήρας νικοτίνης Ελληνική Πνευμονολογική Εταιρεία, www.hts.org.gr

Διαδερμικό έμπλαστρο (5mg,10mg,15mg) Εξασφαλίζει στήριξη καθόλη τη διάρκεια της ημέρας Διακριτικό και εύκολο στη χρήση Ρυθμισμένο ώστε οι μεγαλύτερες ποσότητες νικοτίνης να διοχετεύονται αργά το απόγευμα, όταν ο κίνδυνος υποτροπής είναι αυξημένος Επικολλάται κάθε πρωί σε στεγνή, καθαρή, χωρίς τριχοφυΐα περιοχή (βραχιόνας, πλάτη, μηρός) Αφαιρείται μετά από 16 ώρες, πριν τον βραδινό ύπνο Συνδυάζεται με λήψη τσίχλας σε καπνιστές που στο παρελθόν προσπάθησαν να διακόψουν το κάπνισμα με μονοθεραπεία χωρίς αποτέλεσμα Θεραπευτικό σχήμα: 8 εβδομάδες 1 patch 15mg, 2 εβδομάδες 1 patch 10mg, 2 εβδομάδες 1 patch 5mg

Τσίχλες νικοτίνης (2mg, 4mg) Γρήγορος και ευέλικτος τρόπος διακοπής καπνίσματος Ο καπνιστής καθορίζει πότε και πόσες τσίχλες χρειάζεται την ημέρα Η μάσηση εκτονώνει την νευρικότητα και λειτουργεί ως υποκατάστατο συμπεριφοράς Για ελαφρείς καπνιστές (<20 τσιγάρα/ημέρα) ή σε συνδυασμό με patch: τσίχλα 2mg Για βαρείς καπνιστές (>20 τσιγάρα/ημέρα): τσίχλα 4mg Συνήθης δοσολογία: 1 τσίχλα με αργές μασήσεις/ώρα, για περίπου 6 μήνες Όταν εκδηλωθεί τσούξιμο στη γλώσσα, η τσίχλα τοποθετείται ανάμεσα στο μάγουλο και τα ούλα Όταν σταματήσει το τσούξιμο, ξεκινάει νέος κύκλος μάσησης Μέγιστη δοσολογία: 30 τσίχλες 2mg/ημέρα ή 15 τσίχλες 4mg/ημέρα

Υπογλώσσια δισκία (2 mg) Εύχρηστος και διακριτικός τρόπος διακοπής καπνίσματος Αντιμετωπίζει τα συμπτώματα στέρησης ακριβώς τη στιγμή που εμφανίζονται Διαλύεται αργά κάτω από τη γλώσσα (μέσα σε 20-30 λεπτά), απομακρύνοντας τον κίνδυνο υποτροπής Για ελαφρείς καπνιστές: 1 δισκίο κάθε 2 ώρες Για βαρείς καπνιστές: 1 δισκίο κάθε ώρα Διάρκεια θεραπείας: μέχρι 6 μήνες με σταδιακή μείωση των δισκίων και πλήρη διακοπή Συνήθης δοσολογία: 8-12 δισκία/ημέρα-Μέγιστη δοσολογία: 30 δισκία/ημέρα

Εισπνευστήρας νικοτίνης (10mg) Υποκαθιστά την νικοτίνη, αλλά και τις κινήσεις του καπνίσματος Ιδανικός για καπνιστές εθισμένους τόσο στην νικοτίνη, όσο και στις κινήσεις του καπνίσματος Ιδανικός για βαρείς καπνιστές Το ανταλλακτικό τοποθετείται μέσα στο πλαστικό επιστόμιο Απορροφούνται μόνο τα 2mg νικοτίνης Συνήθης δοσολογία: 6-12 ανταλλακτικά/ημέρα Διάρκεια θεραπείας: 6 εβδομάδες μείωση στο μισό των τσιγάρων/ αντικατάσταση με εισπνευστήρα 7η εβδομάδα-6 μήνες πλήρης διακοπή καπνίσματος ελάττωση χρήσης εισπνευστήρα μέχρι πλήρη διακοπή της

Θεραπευτική στρατηγική διακοπής καπνίσματος Υποκατάστατα νικοτίνης Φαρμακοθεραπεία Ψυχοθεραπεία Ηλεκτροβελονισμός-ωτοβελονισμός

Φαρμακοθεραπεία Yδροχλωρική βουπροπριόνη (Zyban) Βαρενικλίνη (Champix)

Υδροχλωρική βουπροπιόνη (150mg,300mg) Η υδροχλωρική βουπροπριόνη δρα στις νευρικές (ντοπαμινεργικές και νοραδρενεργικές) οδούς που ευθύνονται για την εξάρτηση στη νικοτίνη και τα συμπτώματα στέρησης Σημαντική μείωση συμπτωμάτων στέρησης όπως η κατάθλιψη, ευερεθιστότητα, άγχος, αδυναμία συγκέντρωσης, επιθυμία για κάπνισμα Δοσολογία: 150 mg για 6 ημέρες και 300 mg για 6 – 8 εβδομάδες Οι ασθενείς ξεκινούν τη θεραπεία ενώ καπνίζουν και ορίζουν μία ημερομηνία διακοπής καπνίσματος στη διάρκεια της 2ης εβδομάδας Αντενδείξεις: παιδική & εφηβική ηλικία, επιληψία, κίρρωση, διπολική διαταραχή, όγκος ΚΝΣ, απότομη διακοπή αλκοόλ και βενζοδιαζεπινών Η χρήση της έχει περιοριστεί τα τελευταία χρόνια λόγω παρενεργειών

Βαρενικλίνη (0,5mg, 1mg) Συνδέεται με τον υποδοχέα νικοτίνης στον εγκέφαλο και μειώνει την έντονη επιθυμία για κάπνισμα, αλλά και τη βαρύτητα των συμπτωμάτων στέρησης που εκδηλώνονται με την έλλειψη νικοτίνης Όταν ο καπνιστής καπνίσει ένα τσιγάρο, η βαρενικλίνη εμποδίζει τη σύνδεση της νικοτίνης στον υποδοχέα της και έτσι μειώνει την αίσθηση ικανοποίησης και ευχαρίστησης που προσφέρει το κάπνισμα, ενθαρρύνοντας την αποχή από αυτό Οι ασθενείς ξεκινούν τη θεραπεία ενώ καπνίζουν και ορίζουν μία ημερομηνία διακοπής καπνίσματος στη διάρκεια της 2ης εβδομάδας Δοσολογία: Ημέρες 1-3: 0,5mg μια φορά την ημέρα Ημέρες 4-7: 0,5mg δύο φορές την ημέρα Ημέρα 8-12η εβδομάδα: 1mg δύο φορές την ημέρα Αντενδείξεις: παιδική και εφηβική ηλικία, υπερευαισθησία στη δραστική ουσία

Θεραπευτική στρατηγική διακοπής καπνίσματος Υποκατάστατα νικοτίνης Φαρμακοθεραπεία Ψυχοθεραπεία Ηλεκτροβελονισμός-ωτοβελονισμός

Σημασία ψυχοθεραπείας Η εξάρτηση στη νικοτίνη είναι μία χρόνια υποτροπιάζουσα διαταραχή Παρότι η πρόσφατη έρευνα έχει επικεντρωθεί στις φαρμακολογικές θεραπείες, η ψυχοθεραπευτική παρέμβαση παραμένει ένα ευρέως χρησιμοποιούμενο εργαλείο στη θεραπεία της εξάρτησης στη νικοτίνη, καθώς και στην πρόληψη της υποτροπής μετά από τη διακοπή

Ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις (1) Ψυχοεκπαίδευση που περιλαμβάνει στοιχεία ενημερωτικά για τη δράση και τις επιπτώσεις του καπνίσματος στην υγεία καθώς και πληροφορίες για την εξάρτηση και το στερητικό σύνδρομο Διερεύνηση κινήτρων-στόχων Στρατηγικές διακοπής (πλάνο διακοπής, χειρισμός άγχους και αύξησης βάρους) και διατήρησης της αποχής Επίσης περιλαμβάνει στοιχεία για τις προσδοκίες και τη σωστή χρησιμοποίηση των φαρμάκων

Ψυχοθεραπευτικές προσεγγίσεις (2) Συμπεριφορική εκπαίδευση δεξιοτήτων (βασιζόμενη στη θεωρία μάθησης) που περιλαμβάνει τη μάθηση και τη δοκιμή νέων συμπεριφορών ( π.χ. άρνηση προσφερόμενου τσιγάρου), εναλλακτικές δραστηριότητες, εντόπιση των καταστάσεων υψηλού κινδύνου (περιβάλλον καπνιστών) και τρόποι αντιμετώπισης των σφοδρών επιθυμιών Γνωσιακή-συμπεριφορική θεραπεία με στόχο την αλλαγή σκέψεων, συνηθειών και απόψεων για τη διακοπή του καπνίσματος, καθώς και για τη βελτίωση της αρνητικής διάθεσης

Προϋποθέσεις επιτυχούς προσπάθειας Προϋποθέσεις επιτυχούς προσπάθειας Ο καθορισμός πλαισίου και η τήρηση στόχων, η στήριξη και η παρακολούθηση της πορείας κρίνονται πολύ θετικά στοιχεία για την επιτυχία Βασική προϋπόθεση θεωρείται η ενεργός συμμετοχή του ίδιου του καπνιστή, αλλά και του οικογενειακού του περιβάλλοντος, μετά από τη συνειδητοποίηση, την αποδοχή και τη λήψη της απόφασης που βασίζεται στη σύγκριση των θετικών και αρνητικών επιπτώσεων από τη διακοπή του καπνίσματος Η όλη προσπάθεια πρέπει να βασίζεται στη συνειδητοποίηση το κάπνισμα αποτελεί εκδήλωση αδυναμίας και όχι δύναμης, ανεξαρτησίας και απελευθέρωσης

Διάρκεια ψυχοθεραπείας Μελέτες έχουν δείξει ότι, ακόμη και μία σύντομη (6 μήνες) ατομική ψυχοθεραπευτική παρέμβαση (συμβουλευτικού τύπου) σε επίπεδο εξωτερικού ιατρείου, φαίνεται να έχει καλύτερα αποτελέσματα από την φαρμακοθεραπεία χωρίς τέτοια παρέμβαση στην διακοπή του καπνίσματος, αλλά και στην πρόληψη των υποτροπών World Health Organization-WHO, www.who.int

Θεραπευτική στρατηγική διακοπής καπνίσματος Υποκατάστατα νικοτίνης Φαρμακοθεραπεία Ψυχοθεραπεία Ηλεκτροβελονισμός-ωτοβελονισμός

Ηλεκτροβελονισμός-ωτοβελονισμός Ειδική συσκευή μεταφέρει ηλεκτρομαγνητικούς παλμούς χαμηλής έντασης, οι οποίοι διεγείρουν συγκεκριμένες νευρικές απολήξεις στο αυτί του καπνιστή και τον ωθούν να απαλλαγεί από το τσιγάρο Το αίσθημα που προκαλείται είναι όμοιο με αυτό που προκαλούν μικρές βελόνες, χωρίς ωστόσο η μέθοδος να είναι επώδυνη Ο καπνιστής απλά έχει μια δυσάρεστη μεταλλική αίσθηση στο στόμα σαν να γλείφει ένα κέρμα Διάρκεια θεραπείας: 5 συνεδρίες των 30 λεπτών η καθεμιά Μεγάλο ποσοστό καπνιστών μπορεί να αρκείται σε μία μόλις επίσκεψη

Σημασία λειτουργίας ιατρείων διακοπής καπνίσματος Ενώ 70% των καπνιστών επιθυμεί να διακόψει το κάπνισμα, μόνο 3% το κατορθώνει χωρίς βοήθεια Αντίθετα, στα οργανωμένα ιατρεία διακοπής καπνίσματος που λειτουργούν στα νοσοκομεία αναφέρεται ποσοστό διακοπής μέχρι 40% Ελληνική Πνευμονολογική Εταιρεία, www.hts.org.gr

Μπορούμε και οφείλουμε να προσφέρουμε μια καλύτερη ζωή στα παιδιά και τους γύρω μας Κανείς καπνιστής δεν έχει το δικαίωμα να μολύνει με τον καπνό του τον αέρα των άλλων, μικρών και μεγάλων Όταν καπνίζεις, πεθαίνεις μέρα με τη μέρα Όταν δεν καπνίζεις, ζεις μέρα με τη μέρα

Ιατρείο Καπνίσματος Α’ Προπαιδευτική Παθολογική Κλινική Νοσοκομείο ΑΧΕΠΑ Το ιατρείο λειτουργεί κάθε Τετάρτη ώρες: 12.00-14.30 Τηλέφωνο ραντεβού: 1535 Τηλέφωνο ιατρείου: 2310 993355 Υπεύθυνος ιατρείου: Αναπλ. Καθηγητής Α.Χατζητόλιος Ιατροί: Χ. Δημητρούλα, Ν. Κατσίκη, Μ. Μπελιβάνη Διαιτολόγος: Ε. Δασκαλοπούλου Ψυχολόγος: Αιμ. Αξιωτίδου