Βιολογικές επιπτώσεις από τα ηλεκτρομαγνητικά πεδία που δημιουργούνται από γραμμές υψηλής τάσης Κωνσταντίνος Τριανταφυλλίδης, Ομότιμος Καθηγητής Γενετικής και Γενετικής Ανθρώπου Τμήμα Βιολογίας, Τομέας Γενετικής, Ανάπτυξης και Μοριακής Βιολογίας Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης

Hλεκτρομαγνητική ακτινοβολία: DNA, Κύτταρο, Άνθρωπος, Αισθήσεις

Πυρηνικά εργοστάσια, Μηχανήματα ακτίνων X Οι ακτίνες-Χ, οι ακτίνες γ έχουν μεγάλη ενέργεια, διαπερνάνε τους βιολογικούς ιστούς και δημιουργούν ιόντα (Ιοντίζουσα ακτινοβολία)

Οι ηλεκτρομαγνητικές ακτινοβολίες (ΗΑ) που εκπέμπονται από Κεραίες, Βάσεις κεραιών κινητής τηλεφωνίας, Κινητά τηλέφωνα δεν δημιουργούν ιόντα (Μη ιοντιστική ακτινοβολία)

Αγωγοί μεταφοράς υπερυψηλής τάσης και ηλεκτρονικές συσκευές δημιουργούν ηλεκτρικά και μαγνητικά πεδία κυρίως στα σπίτια

Αγωγοί μεταφοράς υπερυψηλής τάσης σε αστικές περιοχές

Oι κάτοικοι ανησυχούν, διότι είναι εκτεθειμένοι σε ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία

Έκθεση σε Ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία έχει ως αποτέλεσμα Θερμικά φαινόμενα Φυσικός μηχανισμός: Ταλάντωση και περιστροφή των μορίων Βιολογικός μηχανισμός: Αύξηση θερμοκρασίας Μη Θερμικά φαινόμενα Φυσικός μηχανισμός: Σπάσιμο DNA, Αντλία ιόντων κυττάρου Βιολογικός μηχανισμός: Ρύθμιση παραγωγής πρωτεϊνών, μεταβολισμός κυττάρων, πονοκεφάλους, άγχος, διαταραχή μνήμης, αίσθημα κόπωσης, διαταραχή ύπνου, σύνθεση ορμονών, μείωση γονιμότητας, εξασθένιση ανοσοποιητικού συστήματος-ασθένειες, καρκίνο στον εγκέφαλο και λευχαιμία

1. Πρώτες υπόνοιες ότι τα Η. Π 1. Πρώτες υπόνοιες ότι τα Η.Π. μπορεί να προκαλέσουν επιδράσεις στη υγεία 1979: Dr. N. Wertheimer (ειδική στη δημόσια υγεία) και Ed Leeper (ηλεκτρολόγος) Denver (Colorado, ΗΠΑ). Παιδια που ζούσαν κοντά σε γραμμές υψηλής τάσης και μετασχηματιστές είχαν 2 – 3 φορές αυξημένη πιθανότητα να παρουσιάσουν λευχαιμία

Μάρτυρας Ακτίνες-Χ 1800MHz, SAR 1,3 W/kg 24h κινητό 2. Έκθεση DNA σε ηλεκτρομαγνητικό πεδίο επί 24 ώρες στο εργαστήριο έχει ως αποτέλεσμα τη διάσπασή του. Αυτό ήταν αποδεκτό μόνο για την ιονίζουσα ακτινοβολία 1800MHz, SAR 1,3 W/kg 24h κινητό Μάρτυρας Ακτίνες-Χ Σημερινά όρια έκθεσης στο κεφάλι, Ρυθμός απορρόφησης, SAR = 2 W/kg

3. ΄Εκθεση σε Ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία αλλάζει την πρωτεϊνική έκφραση, BMC Genomics 9:77 (2008). Τα πειράματα έγιναν στη Φιλανδία Έκθεση επιδερμίδας γυναικών επί 1 ώρα σε Η.Α. αλλάζει τη σύνθεση 8 πρωτεϊνών. Ρυθμός απορρόφησης, SAR = 2 W/kg. Το πείραμα έγινε σε SAR = 1,3 W/kg.

SEM Images of CaCO3, right image in the presence of magnetic field 4. Αποτελέσματα πειραμάτων Νανοτεχνολογίας. ΄Εκθεση σε ΗΜΠ επηρεάζει την κρυστάλλωση SEM Images of CaCO3, right image in the presence of magnetic field

Βιολογικά αποτελέσματα γραμμών μεταφοράς Λόγω μαγνητικού πεδίου-επίδραση στην νανο-κρυστάλλωση μοριακών συστημάτων Μεταλλάξεις DNA από νανο-σωματίδια και τοξικές ουσίες

5. Δημιουργία Νανο-σωματιδίων από τις γραμμές μεταφοράς

Διείσδυση νανο-σωματιδίων στον πυρήνα του κύτταρου

Μηχανισμός μεταλλάξεων παρουσία νανο-σωματιδίων

Μελετήθηκαν 21.800 πυλώνες, περίπου 7.000 km) 6. Αύξηση της παιδικής λευχαιμίας σε παιδιά που ζουν κοντά σε πυλώνες και γραμμές υπερυψηλής τάσης Η επιδημιολογική έρευνα Βρετανών ενοχοποιεί τις γραμμές υπερυψηλής τάσης για την παιδική λευχαιμία με βάση ιατρικά αρχεία 29.081 παιδιών με καρκίνο, από τα οποία 9.700 έπασχαν από λευχαιμία. Μελετήθηκαν 21.800 πυλώνες, περίπου 7.000 km) Πρόκειται για τη μεγαλύτερη επιδημιολογική έρευνα. Διενεργήθηκε από το Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης. Στόχος της έρευνας ήταν να διερευνηθεί αν υπάρχει συσχέτιση ανάμεσα στην απόσταση γέννησης των παιδιών που νοσηλεύτηκαν από λευχαιμία με τις γραμμές μεταφοράς ηλεκτρικού ρεύματος (132, 275 και 400 kV).

Ο κίνδυνος παιδικής λευχαιμίας αυξημένος κατά 69% σε παιδιά ηλικίας < 15 ετών που ζουν σε αποστάσεις μέχρι τα 200 μέτρα από γραμμές υψηλής τάσης σε σύγκριση με παιδιά που ζουν σε αποστάσεις > 600 μέτρων (British Medical journal, 2005)

Αύξηση της παιδικής λευχαιμίας και επιτρεπόμενες αποστάσεις Τι ήταν γνωστό και παραδεκτό πριν από αυτήν τη μελέτη Τα ηλεκτρομαγνητικά πεδία που δημιουργούνται από γραμμές υψηλής τάσης “πιθανόν να δημιουργούν καρκινογενέσεις”. Τι έδειξε η επιδημιολογική μελέτη Ο κίνδυνος παιδικής λευχαιμίας είναι αυξημένος κατά 69% σε παιδιά ηλικίας κάτω των 15 ετών που ζουν σε αποστάσεις μέχρι τα 200 μέτρα από γραμμές υψηλής τάσης σε σύγκριση με παιδιά που ζουν σε αποστάσεις μεγαλύτερες των 600 μέτρων. Ο κίνδυνος παιδικής λευχαιμίας είναι αυξημένος κατά 23% σε παιδιά ηλικίας κάτω των 15 ετών που ζουν σε αποστάσεις από 200 μέχρι 600 μέτρα από γραμμές υψηλής τάσης σε σύγκριση με παιδιά που ζουν σε αποστάσεις μεγαλύτερες των 600 μέτρων.

7. Μαγνητικό πεδίο και καρκίνος Το 2002 διαπιστώθηκε ότι Καναδοί που ήταν εκτιθεμένοι σε δόσεις μαγηνητικού πεδίου μεγαλύτερες των 12 mG παρουσίαζαν 12 πλάσιο υψηλότερο κίνδυνο δημιουργίας κακοήθους όγκου (γνωστός ως γλοιοβλάστωμα) στον εγκέφαλο από άτομα που ήταν εκτιθεμένα σε μαγνητικό πεδίο της τάξης των 3 mG Villeneuve P. et al. 2002. Brain cancer and occupational exposure to magnetic fields among men: results from a Canadian population-based case control study

σε μαγνητικό πεδίο μεγαλύτερο από16 milligaus (mG). 8. To 2002 διαπιστώθηκε (De-Kum Li et al. A population based prospective cohort study or personal exposure to magnetic fields during pregnancy and the risk of miscarriage. Epidemiology 13: 9-20) ότι Υπάρχει 6 πλάσια αύξηση των αποβολών αν γυναίκες τη περιοχής του San Francisco είχαν εκτεθεί τις πρώτες 10 εβδομάδες της κυοφορίας σε μαγνητικό πεδίο μεγαλύτερο από16 milligaus (mG).

9. Η Διεθνή Επιτροπή Προστασίας από τις μη Ιονιστικές Ακτινοβολίες (ICNIRP) αποδέχτηκε το 2001 ότι υπάρχει διπλάσιος κίνδυνος πρόκλησης παιδικής λευχαιμίας εφόσον τα παιδιά εκτεθούν μετά τη γέννηση τους σε δόσεις μαγνητικού πεδίου μεγαλύτερες των 4 mG (ή 0,4μΤ) (Βλέπε Anders Ahlbom et al. Review of the epidemiologic literature on EMF and health Environmental Health Perspectives 109: 911-933)

10. Μελέτη (Lowenthal RM et al 10. Μελέτη (Lowenthal RM et al. 2007, Residential exposure to electric power transmission lines and risk of lympoproliferative and myeloproliferative disorders: a case control study. Intern Med. J. 37: 614-619) δείχνει ότι: Ενήλικοι που ζούσαν τα πρώτα 5 χρόνια της ζωής τους σε αποστάσεις μέχρι 300 μέτρων από αγωγούς μεταφοράς υπερυψηλής τάσης είχαν 5 πλάσια πιθανότητα να αναπτύξουν καρκίνο σε σχέση με αυτούς που ζούσαν σε αποστάσεις μεγαλύτερες των 300 μέτρων. Τα αποτελέσματά τους δείχνουν θετική συσχέτιση ανάμεσα στη παιδική λευχαιμία και τη διαβίωση κοντά σε αγωγούς μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας, ιδίως τα πρώτα χρόνια της ζωής τους.

11.Νομοθεσία κρατών που επιβάλλει υπογειοποιηση των γραμμών μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας Η Πολιτεία του Connecticut (ΗΠΑ) θέσπισε νόμο (HB 5418) που ψηφίστηκε ομόφωνα από τη Γερουσία και τη Βουλή το 2004. Ο νόμος προβλέπει, ότι όταν τοποθετούνται γραμμές μεταφοράς ρεύματος υπερυψηλής τάσης, να λαμβάνονται υπόψη δύο ακόμη παράμετροι: Οι δυσμενείς επιπτώσεις στην υγεία των περιοίκων Περιβαλλοντικές και οικονομικές επιπτώσεις: Όπως η σημαντική υποτίμηση της αξίας των οικοπέδων και των διαμερισμάτων και η πιθανή δημιουργία πυρκαγιών, κτλ...

11.Νομοθεσία κρατών που επιβάλλει υπογειοποιηση των γραμμών μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας Επιπλέον, απαγορεύεται η εγκατάσταση γραμμών υψηλής τάσης πλησίον δημόσιων ή/και ιδιωτικών σχολείων, παιδικών σταθμών, εκκλησιών και παιδότοπων, ακόμη και κατοικιών σε κοντινές αποστάσεις από τις γραμμές υπερυψηλής τάσης.

12.Νομοθεσία κρατών που επιβάλλει υπογειοποιηση των γραμμών μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας Το Εθνικό συμβούλιο προστασίας από την ακτινοβολία (NRPB) του Ηνωμένου Βασιλείου θεωρεί ότι οι γραμμές υπερυψηλής τάσης θα πρέπει να απέχουν από κατοικημένες περιοχές τουλάχιστον 150 μέτρα. Οι εγκαταστάσεις της μεταφοράς ενέργειας θα πρέπει να πληρούν συγκεκριμένα όρια προστασίας του περιβάλλοντος, της οικονομίας και της δημόσιας υγείας, ώστε να μην υπάρχουν δυσμενείς επιπτώσεις στις τοπικές κοινωνίες από την έκθεσή τους σε ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία.

13. Πρόγραμμα Interphone: Π. Ο. Υ. - Αντίλογος εταιρειών: DDT, Ιονιστική ακτινοβολία (ακτίνες Χ), ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία (κινητά), κάπνισμα, αμίαντος… Δεν επιβεβαιώνεται ο κίνδυνος εμφάνισης ασθενειών, π.χ. καρκίνου. Σε όλες τις περιπτώσεις δηλωνόταν «κανένας κίνδυνος» μέχρι να επικρατήσει (80 χρόνια για τον αμίαντο) η αληθινή γνώση. Πολύχρονη χρήση κινητού τηλεφώνου αυξάνει κατά 50% τον κίνδυνο εμφάνισης καρκίνου στον σιαλογόνους αδένες (παρωτίδα). Μεγαλύτερο κίνδυνο διατρέχουν τα παιδιά, όσοι χρησιμοποιούν το τηλέφωνο υπερβολικά και όσοι ζουν στην επαρχία.

ΑΝΤΙΛΟΓΟΣ DDT, Ιονιστική ακτινοβολία (ακτίνες Χ), ηλεκτρομαγνητική ακτινοβολία, κάπνισμα, αμίαντος,κτλ Τα όρια έχουν θεσπιστεί από τους αρμόδιους οργανισμούς παγκοσμίως (Π.Ο.Υ.), και στην Ελλάδα.

Επιτρεπόμενα όρια αγωγών υψηλής τάσης Μαγνητικό πεδίο Τα όρια επικινδυνότητας σε όλες τις χώρες του κόσμου κατρακυλούν από το 1990 με γεωμετρική πρόοδο. Στη Δυτική Ευρώπη το όριο επικινδυνότητας για το μαγνητικό πεδίο πέφτει αρχές του ‘90 από τα 1600 μΤ στα 640 (πτώση στο 40%) και από εκεί  το 2002 στα 100 (πτώση στο15,62%).

Επιτρεπόμενα όρια αγωγών υψηλής τάσης Ηλεκτρικό πεδίο Αρχικά από τα 12 στα 10 ( πτώση στο 83,33%) και από εκεί στα 5 KV/m σήμερα (πτώση στο 50%). Συνολική πτώση στη δεκαετία στο 41,67 %. Το όριο έκθεσης του κοινού σε μαγνητικό πεδίο είναι ίσο με 100μΤ και για την έκθεση σε ηλεκτρικό πεδίο τα 5 kV/m. Η Δυτική Ευρώπη εφαρμόζει «πράσινες ζώνες» για τη διέλευση των γραμμών υπερυψηλής τάσης πλάτους 200 μέτρων.

Επίπεδα αναφοράς Τα επίπεδα αναφοράς των ηλεκτρομαγνητικών ακτινοβολιών είναι πολύ υψηλότερα από αυτά που υποδεικνύουν τα πρόσφατα γενετικά και επιδημιολογικά αποτελέσματα. Εύλογο είναι να διατυπωθεί η πρόταση να υιοθετηθούν αυστηρότερες προδιαγραφές από τις επιτρεπόμενες αποστάσεις από γραμμές υψηλής τάσης και στη χώρα μας ή εναλλακτικά να γίνουν αυστηρότερες οι επιτρεπόμενες μέσες στάθμες έκθεσης σε μαγνητικό πεδίο.

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ (1) Το γεγονός ότι τα όρια έκθεσης σε ακτινοβολία μειώνονται συνεχώς, κρίνεται αναγκαία η εφαρμογή της αρχής της “συνετούς αποφυγής” έκθεσης σε οιαδήποτε μορφή ακτινοβολίας. Ιδιαίτερη φροντίδα σε έμβρυα (έγκυες), άτομα που σκοπεύουν να τεκνοποιήσουν Παιδιά ηλικίας μέχρι 16 ετών.

ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ (2) 1) Τα δημοσιευμένα αποτελέσματα 2.000 εργασιών έχουν δώσει στοιχεία για συσχέτιση της παιδικής λευχαιμίας με την έκθεση σε ΗΜΠ χαμηλών συχνοτήτων (50/60 Hz) 2) Κρίνεται αναγκαία: H αποφυγή διέλευσης εναέριων γραμμών μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας από κατοικημένες περιοχές και η χάραξη εναλλακτικών οδεύσεων των γραμμών υψηλής τάσης στη σχεδίαση νέων επεκτάσεων του δικτύου. H ανέγερση νοσοκομείων, μαιευτηρίων, γηροκομείων, σχολείων, παιδικών σταθμών και αθλητικών εγκαταστάσεων σε χώρους απομακρυσμένους από υπάρχουσες γραμμές υπερυψηλής τάσης.

Είναι προτιμότερο να είμαστε προμηθείς, παρά επιμηθείς και ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ (3) Κρίνεται αναγκαίο: ΄Οπου είναι αδύνατο να συμβούν τα προηγούμενα, οι εναέριες γραμμές μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας να αντικατασταθούν με υπόγεια ποιοτικώς βελτιωμένα καλώδια. Είναι προτιμότερο να είμαστε προμηθείς, παρά επιμηθείς και ειδικότερα για τη νέα γενιά των Ελλήνων.

ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ

Όρια έκθεσης Παγκοσμίως Οργανισμός/ Χώρα 900 MHz 1800 MHz Ένταση ηλ/ρικού πεδίου Ε (σε V/m) Πυκνότητα Ισχύος ηλεκτρομαγνητικού κύματος J (σε W/m2) Ένταση ηλεκτρικού πεδίου Ε ICNIRP 1998 41,25 4,5 58,3 9 Αυστραλία ΙΕΕΕ/ANSI 1992 (USA) 47,6 6 61 10 Ελλάδα 28 3,15 40,84 6,3 Βουλγαρία Τορόντο 2000 5 0,06 0,1 Ελβετία 4 0,21 Νέα Ζηλανδία 3 Ρωσία Βέλγιο 0,024 Παρίσι 2 0,001 0,6 Salzburg 1998 0,2