Σύγχρονες θεωρίες και παλιές πρακτικές Ελένη Δανίλη Σχολική σύμβουλος ΠΕ04

παράγοντες που πρέπει να λαμβάνουμε υπόψη μας κατά τη διδασκαλία και τη συγγραφή διδακτικού υλικού

Χρειαζόμαστε Πειθαρχία στη δουλειά μας για να επικεντρωθούμε σε ξεκάθαρους στόχους έτσι ώστε να είμαστε αποδοτικοί στο χρόνο και στην προσπάθεια μας και να έχουμε μία κατεύθυνση που να είναι τις περισσότερες φορές ορθή παρά λάθος. Μεταβιβάσιμα αποτελέσματα που όλοι μπορεί να μοιραστούμε για να αποφεύγουμε την επανεφεύρεση της φωτιάς.

Το μοντέλο επεξεργασίας της πληροφορίας: Ένα μοντέλο για τη μάθηση Το μοντέλο έχει σχηματιστεί λαμβάνοντας υπόψη τη δουλειά των ψυχολόγων, των εκπαιδευτικών, της τεχνητής νοημοσύνης και την κοινή λογική.

Τι βλέπετε; Είναι απλώς μουντζούρες χωρίς νόημα.

Τι βλέπετε τώρα; Η εικόνα είναι φτωχή αλλά το νόημα της είναι ξεκάθαρο όταν συμπληρώνεται από ότι ήδη γνωρίζουμε και γεμίζονται τα κενά έτσι ώστε να της δώσουμε νόημα.

Το υποθετικό μοντέλο Σύμφωνα με τον Ashcraft (1994) το υποθετικό μοντέλο της μνήμης του ανθρώπινου εγκεφάλου χωρίζεται σε τρία τμήματα.

Την αισθητηριακή μνήμη (ή φίλτρο της αντίληψης) Την βραχυπρόθεσμη μνήμη (ή μνήμη εργασίας) Την μακροπρόθεσμη μνήμη

Το μοντέλο επεξεργασίας της πληροφορίας Μακροπρόθεσμη μνήμη Φίλτρο της αντίληψης Βραχυπρόθεσμη μνήμη Ερεθίσματα Εικόνες Γεγονότα Παρατηρήσεις Οδηγίες Αποθηκεύει: ή σε σύνδεση ή απομονωμένα   Κωδικοποιεί Συγκρατεί Επεξεργάζεται   Αποθήκευση Ανάκληση Θηλιά επανατροφοδότησης για το φίλτρο της αντίληψης

Αισθητηριακή μνήμη ή φίλτρο της αντίληψης Στην εικόνα η αισθητηριακή μας μνήμη ονομάζεται φίλτρο της αντίληψης. Οι αισθητηριακοί μας υποδοχείς συνδέονται με τις πέντε μας αισθήσεις: όραση ακοή γεύση αφή και όσφρηση

(Brunning et al., 1995; Kellong, 1995; Bourne et al., 1986) Αισθητηριακή μνήμη Έρευνες έχουν εστιάσει την προσοχή τους στους υποδοχείς της μνήμης που σχετίζονται με την: οπτική αισθητηριακή μνήμη (visual sensory memory) ακουστική αισθητηριακή μνήμη (auditory sensory memory) (Brunning et al., 1995; Kellong, 1995; Bourne et al., 1986)

Οπτική αισθητηριακή μνήμη (visual sensory memory)

Οπτική-Ακουστική Αισθητηριακή μνήμη Η οπτική αισθητηριακή μνήμη χειρίζεται ερεθίσματα -πληροφορίες που βλέπουμε και οι οποίες ερεθίζουν τους οπτικούς υποδοχείς. Ο χρόνος που η πληροφορία μπορεί να παραμείνει στους αισθητηριακούς υποδοχείς μετά την απομάκρυνσή του ερεθίσματος είναι περίπου ένα (1) δευτερόλεπτο. Η ακουστική αισθητηριακή μνήμη χειρίζεται ακουστικές πληροφορίες που ερεθίζουν τους ακουστικούς μας υποδοχείς και ο χρόνος που μπορεί να συγκρατηθεί η πληροφορία στους ακουστικούς μας υποδοχείς είναι για περίπου τέσσερα (4) δευτερόλεπτα μετά την απομάκρυνση του ερεθίσματος.

Περιορισμοί της αισθητηριακή μας μνήμης: Μπορεί να κρατήσει την πληροφορία για μία πολύ μικρή χρονική περίοδο. Εάν οι αισθητηριακοί υποδοχείς δεν κάνουν κάτι την πληροφορία, αυτή χάνεται γρήγορα. Ανταποκρίνεται μόνο σε συγκεκριμένο ποσοστό πληροφοριών: το ποσοστό των πληροφοριών που λαμβάνουμε κάθε στιγμή είναι τεράστιο και είναι αδύνατον να ανταποκρινόμαστε σε όλες αυτές τις πληροφορίες.

Αντίληψη Η διαδικασία με την οποία διαλέγουμε τις πληροφορίες αναφέρεται σαν αντίληψη.

Φίλτρο της αντίληψης Το τι επιλέγουμε να καταγράψουμε στη μακροπρόθεσμη μνήμη μας επηρεάζεται από την προηγούμενη γνώση μας, από τη στάση μας και τις ικανότητες μας. Έτσι οι γνώσεις που ήδη έχουμε αποκτήσει, οι προτιμήσεις μας, οι εμπειρίες μας, οι προκαταλήψεις μας, ελέγχουν το φίλτρο της αντίληψης και μας κάνει να ανταποκρινόμαστε και να δίνουμε προσοχή σε συγκεκριμένα ερεθίσματα (Johnstone, 1993; White,1998). Αυτή δε η διαδικασία επιλογής των ερεθισμάτων ή των πληροφοριών είναι ζωτικής σημασίας στην μάθηση.

Φίλτρο της αντίληψης Οι αισθήσεις μας αντιλαμβάνονται τα ερεθίσματα σύμφωνα με κανόνες που δεν έχουν να κάνουν με (inherent φυσικά) εσωτερικά χαρακτηριστικά των ερεθισμάτων. Κατά τον Slavin (2003) δεν αντιλαμβανόμαστε τα ερεθίσματα όπως τα βλέπουμε ή τα νοιώθουμε αλλά όπως τα ξέρουμε ή υποθέτουμε ότι είναι. Φερνάντο Πεσόα : Δεν βλέπουμε αυτό που βλέπουμε αλλά αυτό που είμαστε

Μνήμη Εργασίας Η μνήμη εργασίας είναι το τμήμα του εγκεφάλου που συγκρατεί, οργανώνει, επεξεργάζεται και τέλος κωδικοποιεί σε ένα σχήμα τη νέα πληροφορία πριν αυτή καταγραφεί στη μακροπρόθεσμη μνήμη για μελλοντική χρήση. (Baddeley, 1986)

Χαρακτηριστικά της μνήμης εργασίας Υ Π Ε Ρ Φ Ο Τ Ω Ν Α Ι Έχει μικρή χωρητικότητα Έχει μικρή διάρκεια εύκολα

Μέτρηση της μνήμης εργασίας ΔΕΚΑΤΡΕΙΣ ΜΑΡΤΙΟΥ 1 3 3

Τι θυμάστε; ΔΕΚΑΤΡΕΙΣ ΜΑΡΤΙΟΥ 1 3 3 ΕΙΚΟΣΙ-ΤΡΕΙΣ ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 0 1 2 3 ΔΕΚΑΤΡΕΙΣ ΜΑΡΤΙΟΥ 1 3 3 ΕΙΚΟΣΙ-ΤΡΕΙΣ ΟΚΤΩΒΡΙΟΥ 0 1 2 3 ΔΕΚΑΠΕΝΤΕ ΑΠΡΙΛΙΟΥ ΟΓΔΟΝΤΑ-ΕΝΝΕΑ 1 4 5 8 9 ΕΙΚΟΣΙ-ΕΞΙ ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΥ ΧΙΛΙΑ ΕΝΝΙΑΚΟΣΙΑ ΟΓΔΟΝΤΑ-ΕΠΤΑ 1 2 6 7 8 9 9 ΔΕΚΑΕΝΝΕΑ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ ΧΙΛΙΑ ΟΚΤΑΚΟΣΙΑ ΕΙΚΟΣΙ-ΤΕΣΣΕΡΑ 1 1 1 2 2 4 8 9

Μικρή Χωρητικότητα Για το πρώτο χαρακτηριστικό της ο Miller (1956), μετά από διάφορα πειράματα βρήκε ότι η μέση χωρητικότητα της είναι περίπου επτά συν ή πλην δύο (7 ± 2) ξεχωριστά μνημονεύσιμα στοιχεία (chunks). Τα μνημονεύσιμα στοιχεία είναι πακέτα πληροφοριών το μέγεθος των οποίων βρίσκεται στον έλεγχο του μαθητευόμενου. Τα μνημονεύσιμα στοιχεία μπορεί να είναι ένας μόνος αριθμός ή ένα μόνο γράμμα ή ομαδοποιημένα κομμάτια πληροφοριών. Ο όρος chunks αναφέρεται στην μεγαλύτερη μονάδα πληροφορίας που είναι φορτισμένη με νόημα και που μπορεί να τοποθετηθεί στην βραχυπρόθεσμη μνήμη.

Chunking ΚΑ-ΡΑ-ΒΙ ΚΑΡΑΒΙ Η2 Ο

Μικρή διάρκεια Το δεύτερο χαρακτηριστικό της είναι ο περιορισμένος χρόνος που η πληροφορία μπορεί να παραμείνει. Χωρίς συνεχή επανάληψη τα δεδομένα μπορεί να παραμείνουν στη βραχυπρόθεσμη μνήμη για περίπου 20-30 δευτερόλεπτα. (Brunning et al., 1995)

Μακροπρόθεσμη μνήμη Υπάρχουν δύο τύποι μακροπρόθεσμης μνήμης: Η Δηλωτική Μνήμη (Declarative memory): αναφέρεται στη γνώση γεγονότων, εννοιών, και καταστάσεων. Είναι η γνώση του τι. Η Διαδικαστική Μνήμη (Procedural memory): αναφέρεται στη γνώση που έχουμε για την εκτέλεση πράξεων και δεξιοτήτων. Είναι η γνώση του πώς. Η γνώση αυτή είναι περισσότερο δυναμική παρά στατική.

Προσοχή-Επανάληψη Συγκέντρωση - Κωδικοποίηση Προσοχή-Επανάληψη Συγκέντρωση - Κωδικοποίηση Οι πληροφορίες μεταφέρονται από τους αισθητηριακούς καταγραφείς στην βραχυπρόθεσμη μνήμη μέσω της προσοχής και παραμένουν στην βραχυπρόθεσμη μνήμη με την επανάληψη. Όμως για να μεταφερθεί η πληροφορία από την βραχυπρόθεσμη μνήμη στην μακροπρόθεσμη μνήμη χρειάζεται συγκέντρωση. Δεν γίνεται με απλή επανάληψη αλλά απαιτεί κωδικοποίηση, δηλαδή μετασχηματισμό της πληροφορίας και αναπαράσταση με έναν άλλο τρόπο.

Κωδικοποίηση της πληροφορίας Κωδικοποίηση είναι η διαδικασία με την οποία η νέα πληροφορία μέσω της εμπειρίας μας αποκτά νόημα. Η πληροφορία κωδικοποιείται: Στο λεκτικό κωδικό σύστημα (verbal coding system) στο οποίο καταγράφονται οι λεκτικές πληροφορίες όπως λέξεις, ιστορίες, συζητήσεις. Στο εικονικό κωδικό σύστημα (imaginal coding system) στο οποίο καταγράφονται οι μη λεκτικές πληροφορίες όπως εικόνες, αισθήσεις, ήχοι.

Εικονική μνήμη-Ενισχύει την μάθηση Σύμφωνα με τον αφορισμό ‘μία εικόνα αξίζει εκατό λέξεις’ πιστεύεται ότι θυμόμαστε καλύτερα τα ερεθίσματα που μας δίδονται με εικόνες παρά τα ερεθίσματα που δίνονται λεκτικά. Η θεωρία του διπλής κωδικοποίησης του Paivio (Paivio’s dual coding theory) προτείνει ότι η πληροφορία κωδικοποιείται σε ένα ή και στα δύο κωδικά συστήματα. Αν δε η πληροφορία κωδικοποιείται και στα δύο συστήματα τότε η μνήμη ενισχύεται, ενώ αν κωδικοποιηθεί μόνο σε ένα από τα συστήματα τότε ξεχνιέται πιο εύκολα.

Ο Johnstone (1997) συγκρίνοντας την διαδικασία της καταχώρησης και της ανάκλησης της πληροφορίας στην βραχυπρόθεσμη μνήμη με αυτήν της τοποθέτησης πληροφοριών στον υπολογιστή ενδεικτικά αναφέρει τέσσερις τρόπους καταχώρησης των αρχείων:

Μάθηση με νόημα (meaningful learning) Η νέα γνώση βρίσκει και ταιριάζει καλά στην προϋπάρχουσα γνώση και τότε συγχωνεύεται με αυτήν για να την εμπλουτίσει (εδώ έχουμε σωστό ταίριασμα των αρχείων). Αυτό οδηγεί στην κατανόηση και στη μάθηση με νόημα.

Παρανοήσεις- εναλλακτικές ιδέες (misconceptions) Η νέα γνώση μοιάζει να έχει βρει ένα λογικοφανές ταίριασμα με την προϋπάρχουσα γνώση, προσκολλάται σε αυτή και καταχωρείται με ένα τρόπο που έχουμε στην πραγματικότητα λάθος ταιριασμένα αρχεία. Αυτός ο τρόπος καταχώρησης της γνώσης οδηγεί στις εναλλακτικές ιδέες για τα γεγονότα και τα φαινόμενα, οι οποίες είναι πολύ επίμονες και πολύ δύσκολα αλλάζουν.

Γραμμική αποστήθιση (linear memorisation) Η νέα γνώση συχνά καταχωρείται με μία γραμμική σειρά και αυτή η σειρά δόμησης μπορεί να είναι η σειρά που τα γεγονότα διδάσκονται. Η γραμμική αποστήθιση είναι ο τρόπος που μαθαίνουμε για παράδειγμα την αλφαβήτα και μπορεί να την ανακαλούμε (ενθυμούμαστε) μόνο με ένα τρόπο (προς μία κατεύθυνση). Η γραμμική αποστήθιση είναι χρήσιμη σε κάποιες περιπτώσεις αν και είναι αργή και χρειάζεται να καταβάλουμε πολύ προσπάθεια.

Mάθηση με αποστήθιση (rote learning) Ο τρόπος καταχώρησης των γεγονότων κατά τον οποίο η νέα γνώση δεν έχει σημείο σύνδεσης με την προϋπάρχουσα γνώση και ως εκ τούτου καταχωρείται ασύνδετη σε καινούργιο φάκελο.

Τι είναι τα γνωστικά στυλ; Τα άτομα έχουν διαφορετικούς τρόπους να: συλλαμβάνουν κωδικοποιούν επεξεργάζονται ερμηνεύουν οργανώνουν ανακαλούν τις πληροφορίες που δέχονται από το περιβάλλον.

Τι δείχνουν οι έρευνες; Πολλές έρευνες δείχνουν ότι οι επιδόσεις των μαθητών σχετίζονται με τα γνωστικά τους στυλ. Johnstone, A. & Al-Neame, F.,1991 Tinajero, C., & Paramo, M., 1998 Terrell, S., 2002

Η ικανότητα να διακρίνουμε το ουσιαστικό από το μη ουσιαστικό Εξάρτηση /Ανεξαρτησία από το πεδίο (Field Dependency/Independency)

Ποια άτομα θεωρούνται Ανεξάρτητα του Πεδίου; (Field-Independent:FID) Είναι τα άτομα που μπορούν εύκολα να σπάνε τις οπτικές ενδείξεις του περιβάλλοντος και να ξεχωρίζουν ένα αντικείμενο που βρίσκεται ενσωματωμένο σε ένα μεγαλύτερο σύνολο αντικειμένων. (Witkin & Goodenough, 1981)

Ποια άτομα θεωρούνται Εξαρτώμενα του Πεδίου; Ποια άτομα θεωρούνται Εξαρτώμενα του Πεδίου; (Field-Dependent: FD) Είναι τα άτομα που έχουν δυσκολία να ξεχωρίζουν ένα αντικείμενο από το περιβάλλον και έχουν την τάση να ανταποκρίνονται στα κύρια έντονα χαρακτηριστικά του περιβάλλοντος. (Witkin & Goodenough, 1981)

Ένα παράδειγμα από τεστ Εξάρτησης-Ανεξαρτησίας του πεδίου

Απάντηση

Εξάρ./Ανεξ. από το πεδίο και επίδοση στο μάθημα της Χημείας Ομάδες Τεστ Χημείας Μέσος όρος Άτομα Εξαρτημένα Πεδίου (ΕΞΠ) (106) 52,0 Άτομα Ενδιάμεσα Πεδίου (ΕΝΠ) (91) 60,8 Άτομα Ανεξάρτητα Πεδίου (ΑΝΠ) (86) 65,7

Η μάθηση είναι ευχαρίστηση Ο εγκέφαλος διαθέτει κέντρα ευχαρίστησης τα οποία εντάσσονται σε ένα νευρωνικό κύκλωμα που λέγεται σύστημα ανταμοιβής και που φαίνεται ότι παίζει ρόλο στη μάθηση και στη μνήμη (Σαβάκη σελ57.)

Σας ευχαριστώ για την προσοχή σας και για το χρόνο σας