Ο ΘΕΟΣ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΥΑΓΓΕΛΙΚΗ ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΚΑΤΕΡΙΝΗΣ ΚΥΡΙΑΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΕΝΗΛΙΚΩΝ Εαρινό Τετράμηνο 2006

Ένας Θεός σε τρία πρόσωπα (β΄μέρος) Κυριακή, 5 Μαρτίου 2006 Ένας Θεός σε τρία πρόσωπα (β΄μέρος)

Αγία Τριάδα Η ιστορία του δόγματος

Η ιστορία του δόγματος: 1ος και 2ος αιώνας Η Αγία Γραφή δεν μας παρουσιάζει συστηματικά το δόγμα της Αγίας Τριάδος. Οι αποστολικοί Πατέρες επίσης δεν ανέπτυξαν το δόγμα αυτό. Απλώς παραθέτουν τις Γραφές. Το δόγμα της Αγίας Τριάδας αρχίζει να έχει δογματική σημασία τον 2ο αι. μ.Χ. εξαιτίας της εμφάνισης του Γνωστικισμού. Οι απολογητές του χριστιανισμού υπερασπίζονται το δόγμα της Τριάδας, αλλά πέφτουν σε γνωστικιστικά λάθη και διδάσκουν την ανισότητα των προσώπων. Κατά τον Ιουστίνο, π.χ., ο Υιός είναι υποδεέστερος του Πατρός.

Η ιστορία του δόγματος: 2ος - 3ος αιώνας Ειρηναίος: υπερασπίζεται την ενότητα των προσώπων ως προς την ουσία τους. Τερτυλλιανός: Δίνει έμφαση στη διάκριση των προσώπων. Η Τριάδα των προσώπων ξεκινά από την ουσία του Θεού, και όχι από το πρόσωπο του Πατέρα. Ωριγένης: Μιλά για τις αιώνιες σχέσεις μεταξύ των προσώπων. Ωστόσο θεωρεί τον Πατέρα ανώτερο και τα άλλα πρόσωπα υποδεέστερα.

Η αποκρυστάλλωση του δόγματος: 4ος-5ος αιώνας Η Α’ Οικουμενική Σύνοδος, της Νικαίας, (325 μ.Χ.) και η Β’ Οικουμενική Σύνοδος, της Κωνσταντινούπολης (381 μ.Χ.) απέρριψαν τις απόψεις για την ανισότητα των προσώπων. Αποφάνθηκαν για το ομοούσιο των προσώπων, για τη πλήρη θεότητα του Υιού και του Πνεύματος. Ο Μέγας Αθανάσιος αφιέρωσε τη ζωή του στην υπεράσπιση αυτού του δόγματος. Οι τρεις Καππαδόκες (Μέγας Βασίλειος, Γρηγόριος Νύσσης, Γρηγόριος Ναζιανζηνός) συμφωνούν με τον Αθανάσιο. Ο Αυγουστίνος αναπτύσσει τη θεολογία της Τριάδος για τη δυτική Εκκλησία.

H θεολογική ορολογία Όσον αφορά το είναι το Θεού: Στην Ανατολή χρησιμοποιήθηκε ο όρος «ουσία». Στη Δύση ο όρος “essentia” ή “substantia”. Όσον αφορά τα πρόσωπα: Στην Ανατολή χρησιμοποιήθηκε ο όρος «υποστάσεις». Στη Δύση ο όρος “persona”.

Αγία Τριάδα Αιρέσεις και παρανοήσεις του δόγματος

Η θεωρία της υπαγωγής Η θεωρία αυτή δίδασκε ότι, ναι μεν ο Υιός είναι Θεός και όχι δημιούργημα του Θεού, πλην όμως δεν είναι ίσος με τον Πατέρα. Ο Υιός, έλεγαν, είναι κατώτερος στην ύπαρξη και στις ιδιότητες. Ο Ωριγένης, πατέρας της Εκκλησίας (περ. 185-254 μ.Χ.), δίδασκε ότι ο Υιός ήταν κατώτερος από τον Πατέρα στην ουσία του, την οποία αντλούσε από τον Πατέρα.

Η θεωρία της υπαγωγής Η θεωρία της υπαγωγής είχε στόχο να μην υπάρξει σύγχυση ανάμεσα στα πρόσωπα της Τριάδος. Ο Ωριγένης δίδαξε τη θεωρία αυτή σε μια εποχή, κατά την οποία δεν είχε ακόμη αποκρυσταλλωθεί το δόγμα. Η Α’ Οικουμενική Σύνοδος, με τη συμβολή του Μεγάλου Αθανασίου, αργότερα Επίσκοπου Αλεξανδρείας, απέρριψε τη θεωρία της υπαγωγής.

Τροπικός Μοναρχιανισμός ή Σαβελλιανισμός Τροπικός Μοναρχιανισμός ή Σαβελλιανισμός Ορισμένοι θεολόγοι επεδίωκαν να δώσουν έμφαση στο ότι ο Θεός είναι ένας και να αποφύγουν τον τριθεϊσμό. Έτσι δίδαξαν ότι … Υπάρχει μόνο ένα πρόσωπο, το οποίο παρουσιάζεται σε εμάς με τρεις διαφορετικές μορφές ή τρόπους, πότε ως Πατέρας, πότε ως Υιός και πότε ως Άγιο Πνεύμα.

Τροπικός Μοναρχιανισμός ή Σαβελλιανισμός Τροπικός Μοναρχιανισμός ή Σαβελλιανισμός Ο τροπικός μοναρχιανισμός δεν μπορεί να εξηγήσει τις σχέσεις των προσώπων της Αγίας Τριάδος (προσευχή Υιού στον Πατέρα) ή την ταυτόχρονη παρουσία των τριών προσώπων σε κάποιες περικοπές (π.χ. στη βάπτιση του Ιησού. Στη Δύση η αίρεση αυτή ήταν γνωστή κυρίως ως Πατροπασχιτισμός (Ο Πατήρ έπαθε). Η οριστική μορφή της αίρεσης αυτής δόθηκε στη Ρώμη των αρχών του 3ου αι. μ.Χ. από τον Σαβέλλιο. Σαβελλιανοί αποκαλούνταν οι οπαδοί της αίρεσης αυτής στην Ανατολή. Σήμερα η United Pentecostal Church διδάσκει τον τροπικό μοναρχιανισμό.

Υιοθετιστικός Μοναρχιανισμός Η θεωρία αυτή δίδασκε ότι ο Ιησούς έζησε ως συνηθισμένος άνθρωπος ως τη βάπτισή του, οπότε ο Θεός τον υιοθέτησε ως Υιό Του και τον εφοδίασε με υπερφυσικές δυνάμεις. Σύμφωνα, λοιπόν, με τη θεωρία αυτή ο Ιησούς δεν προϋπήρχε, δεν ήταν Θεός, ούτε καν κάποιο υψηλό δημιούργημα του Θεού, όπως έλεγαν οι οπαδοί του Αρείου.

Υιοθετιστικός Μοναρχιανισμός Την θεωρία αυτή δίδαξε πρώτος ο Θεόδοτος στα τέλη του 2ου αι. μ.Χ. Μια ακραία μορφή της θεωρίας αυτής δίδαξε ο Παύλος ο Σαμοσατεύς, επίσκοπος Αντιοχείας. Θεωρούσε ότι ο άνθρωπος Ιησούς αποκαλείται Υιός, με την έννοια ότι μέσα του κατοικούσε η σοφία του Θεού. Το Άγιο Πνεύμα το θεωρούσε ως την απρόσωπη δύναμη του Πατέρα.

Ο Αρειανισμός Ο Αρειανισμός, μια από τις μεγαλύτερες απειλές για την αρχαία εκκλησία, δίδασκε ότι ο Υιός δεν ήταν Θεός, αλλά κτίσμα του Θεού εν χρόνω. Υπήρχε, δηλαδή, χρόνος κατά τον οποίο δεν υπήρχε. Ο Υιός δεν είναι ίσος αλλά μόνον όμοιος (ομοιούσιος και όχι ομοούσιος) και κατώτερος από τον Πατέρα. Το ίδιο δίδασκαν και για το Άγιο Πνεύμα. Μια ακραία μορφή Αρειανισμού, οι Ανόμοιοι, δίδασκαν ότι ο Υιός δεν ήταν όμοιος, αλλά εντελώς ανόμοιος με τον Πατέρα. Οι Αρειανοί, που δέχονταν τον Χριστό ως κτίσμα, τοποθετούσαν το Άγιο Πνεύμα σε μια ακόμα κατώτερη βαθμίδα, ως «κτίσμα κτίσματος». Αυτοί είναι γνωστοί ως «Πνευματομάχοι» και «Μακεδονιανοί», από το όνομα του ηγέτη τους.

Η καταδίκη του Αρειανισμού Υπεύθυνος για την αίρεση αυτή ήταν ο Άρειος, επίσκοπος Αλεξανδρείας στις αρχές του 4ου αι. μ.Χ. Οι απόψεις του καταδικάστηκαν στην Α’ και Β’ Οικουμενική Σύνοδο (325 και 381 μ.Χ.).

Επιχειρήματα του Αρείου και αναίρεσή τους Επιχειρήματα του Αρείου και αναίρεσή τους Ο Άρειος πίστευε ότι έβρισκε έρεισμα για τις απόψεις του στις φράσεις «μονογενής Υιός» (Ιωάν. α’ 14) και «πρωτότοκος πάσης κτίσεως» (Κολοσ. α’ 15). Θεωρούσε ότι αυτές μιλούσαν για τη δημιουργία του Υιού εκ μέρους του Πατρός. Η Εκκλησία θεώρησε ότι το «πρωτότοκος» είχε να κάνει με την εξουσία του Υιού, ενώ η φράση «μονογενής», ό,τι και αν σήμαινε, δεν αναφερόταν σε δημιουργία του Υιού εν χρόνω. Η Σύνοδος της Κωνσταντινουπόλεως του 381 επέμεινε στο «ομοούσιον» και δογμάτισε το «εκ του Πατρός γεννηθέντα προ πάντων των αιώνων», δηλαδή όχι εν χρόνω. Η γέννηση αφορά την αιώνια σχέση Υιού προς τον Πατέρα.

Αντιτριαδικοί παλαιότεροι και νεότεροι Αντιτριαδικοί παλαιότεροι και νεότεροι Εποχής Μεταρρύθμισης Σοκινιανοί Ουνιταριανοί Νεότεροι Μάρτυρες του Ιεχωβά Πιστεύουν ότι ο Ιησούς είναι υψηλό κτίσμα του Θεού σε υπακοή (όπως ο Εωσφόρος, σε ανυπακοή) και ότι το Πνεύμα είναι απρόσωπη ενέργεια του Θεού. Μορμόνοι

Αγία Τριάδα Οι διαφορές ανάμεσα στη Δυτική και στην Ανατολική Εκκλησία Αγία Τριάδα Οι διαφορές ανάμεσα στη Δυτική και στην Ανατολική Εκκλησία

Ουσία και πρόσωπα Η Ανατολή ξεκινά από την τριάδα των προσώπων και βασίζει την ενότητά τους στο πρόσωπο του Πατέρα. Ο Πατέρας θεωρείται η αιτία της ύπαρξης των άλλων προσώπων. Αυτό, ωστόσο, θυμίζει τη θεωρία της υπαγωγής. Τα άλλα πρόσωπα είναι υποδεέστερα στην ουσία τους; Η Δύση ξεκινά από την ενότητα της θεϊκής ουσίας, στην οποία μετέχουν από κοινού τα τρία πρόσωπα. Η ενότητα βασίζεται στη μία κοινή ουσία και όχι στο πρόσωπο του Πατέρα. Η αντίρρηση σε αυτή την εκδοχή είναι ότι έτσι αποπροσωποποιείται η θεϊκή ουσία.

Το “filioque”: Η θέση της Ανατολικής Εκκλησίας Μια ακόμη βασική διαφορά ανάμεσα στη Δυτική και Ανατολική Εκκλησία είναι η εκπόρευση του Αγίου Πνεύματος. Η Ανατολική Εκκλησία διδάσκει ότι το Άγιο Πνεύμα εκπορεύεται από τον Πατέρα, ο οποίος είναι η Αιτία των άλλων προσώπων. Το Άγιο Πνεύμα μπορεί να πέμπεται και από τον Υιό, αλλά δεν εκπορεύεται από τον Υιό, διότι δεν μπορεί να έχει δύο πηγές ή αιτίες.

Το “filioque”: η θέση της Δυτικής Εκκλησίας Η Δυτική Εκκλησία θεωρεί ότι το Άγιο Πνεύμα εκπορεύεται και από τον Υιό. Δεν θεωρεί όμως ότι με τον τρόπο αυτό μιλά για δύο αιτίες-πηγές του Αγίου Πνεύματος. Αυτό, διότι, γενικά στη Δύση δεν θεωρείται κάποιο πρόσωπο ως αιτία των άλλων. Ο Πατέρας δεν θεωρείται ως η αιτία των άλλων προσώπων. Έτσι η εκπόρευση περιγράφει τις σχέσεις των προσώπων, όχι την αιτία της ύπαρξής τους.

Το “filioque”: ποια διαφορά κάνει; Σύμφωνα με την αντίληψη της Ανατολικής Εκκλησίας ο Πατέρας αποκαλύπτεται ξεχωριστά διά του Υιού Λόγου (νοητική αποκάλυψη) και ξεχωριστά διά του Πνεύματος (μυστική βιωματική αποκάλυψη). Για τον λόγο αυτόν οι Ανατολικοί θεωρούν ότι οι Δυτικοί με το filioque υποβιβάζουν το Πνεύμα, δηλαδή ότι αντιλαμβάνονται τον χριστιανισμό περισσότερο ως θρησκεία του Νου. Οι Δυτικοί βλέπουν στην κατανόηση της Ανατολικής Εκκλησίας έναν διαχωρισμό του δεύτερου προσώπου από το τρίτο, έναν διαχωρισμό του λόγου από το Πνεύμα, που οδηγεί σε μια αυτόνομη από τον λόγο του Θεού μυστική βιωματική θρησκεία.

Βιβλιογραφία Η. Βavinck, The Doctrine of God (1951) σελ. 255-334. L. Berkhof, Θέλετε γνωρίσει την αλήθειαν, (Εκδ. Επιτροπή Παιδείας Ε.Ε.Ε.) σελ. 38-46. Grudem, Systematic Theology, κεφ. 14. Γ. Χατζηαντωνίου, Η Εκκλησία του Χριστού. Τα πρώτα εξακόσια χρόνια. (1993) σελ. 157-164.

Προσευχή και περισυλλογή Δοξολογία στον Θεό για το θαυμαστό μυστήριο της Αγίας Τριάδας. Ευχαριστία για όλους τους Πατέρες της Εκκλησίας που με όλες τους τις δυνάμεις βοήθησαν στην αποκρυστάλλωση του δόγματος και στην κατανίκηση των αιρέσεων.