Ερευνητικές Εργασίες – Παιδαγωγικές αρχές Πηγές: Οδηγός Ερευνητικών Εργασιών. Θεωρητικό Μέρος. Ηλ. Ματσαγγούρας

Γιατί οι Ερευνητικές Εργασίες στο Λύκειο αποτελούν καινοτομία; Εκπαιδευτική Καινοτομία είναι κάθε παρέμβαση στην εκπαίδευση που: στηρίζεται σε πρωτοπόρες και πρωτότυπες ιδέες, και εφαρμοζόμενη επιφέρει σημαντικές αλλαγές στη νοοτροπία, στις πρακτικές, στους ρόλους και στη γενικότερη κουλτούρα του σχολείου.

Οι Ερευνητικές Εργασίες αποτελούν καινοτομία γιατί: Βασίζονται σε παιδαγωγικές αρχές, όπως α) βιωματική και ενεργητική μάθηση, β) ομαδική συνεργασία, γ) διεπιστημονική συνεργασία καθηγητών και δ) διερευνητική προσέγγιση της μάθησης. Αλλάζουν νοοτροπία, πρακτικές, ρόλους και κουλτούρα (ενθάρρυνση σε πρωτοβουλία, πειραματισμό, επιλογή ατομική και ομαδική ευθύνη) Οι παιδαγωγικές αρχές και οι πρακτικές τους είναι καθιερωμένες από δεκαετίες σε εκπαιδευτικά συστήματα άλλων χωρών.

Τι αποκομίζει οι μαθητής; Έχει τη δυνατότητα να φέρει στο σχολείο και να πραγματευτεί με άλλους μαθητές ζητήματα που τους απασχολούν ή τους προβληματίζουν. Ενεργοποιείται η σκέψη του, η δημιουργικότητα και η πρωτοβουλία του μέσα από την άμεση και ενεργό εμπλοκή του. Προάγεται η συλλογικότητα και η συνεργασία, αναπτύσσεται πνεύμα φιλίας. Εξοικειώνεται με τις αρχές της δημοκρατίας, συνομιλώντας με επιχειρήματα στη βάση του αλληλοσεβασμού και της αλληλοκατανόησης. Γίνεται ένας μικρός επιστήμονας (Εξοικειώνεται με την επιστημονική μέθοδο, αυξάνεται το ενδιαφέρον του για τα διδασκόμενα μαθήματα, κατακτά αντίστοιχες γνώσεις και δεξιότητες) Γίνεται ένας μικρός ερευνητής (Ασκείται στον τρόπο σκέψης, αποκτά επάρκεια στη χρήση της ψηφιακής τεχνολογίας, κριτική ικανότητα να μπορεί να επιλέγει μέσα από την πληθώρα πληροφοριών και γνώσεων που έχει πλέον στην διάθεση του)

Γίνεται ένας μικρός διανοούμενος (Αποκτά ικανότητα και άνεση στη χρήση, προφορικά και γραπτά, της ελληνικής γλώσσας. Έρχεται σε επαφή με το λογοτεχνικό πλούτο, το θέατρο, τη μουσική, την ιστορία και τον πολιτισμό γενικότερα) Αναπτύσσεται ο στοχασμός, η κριτική και αυτοκριτική σκέψη και η προσωπική ευθύνης γύρω από τις ανθρώπινες επιλογές και πράξεις, τα κυρίαρχα πρότυπα, τις αξίες, τα κοινωνικά, οικονομικά και πολιτικά προβλήματα. Με τη διερεύνηση των θεμάτων σε τοπικό, εθνικό και παγκόσμιο επίπεδο προετοιμάζεται να σκέπτεται και να ενεργεί υπεύθυνα ως Έλληνας πολίτης του κόσμου.

Τι αποκομίζει ο εκπαιδευτικός «Γλυκιά» κούραση Αποκτά νέες γνώσεις και εμπειρίες Μαθαίνει μαθαίνοντας – Διδάσκει και διδάσκεται Επικοινωνεί ουσιαστικά και αναπτύσσει άλλες σχέσεις με τους μαθητές Να νιώσει τη βαθιά ικανοποίηση του «παιδαγωγού» που δημιουργεί μια νέα πτυχή στη σχολική ζωή και ανοίγει τα παράθυρα της σκέψης των παιδιών σε νέα μονοπάτια, με πλήρη συνείδηση, ότι η Παιδεία είναι ένα βαθειά ανθρώπινο και μεγάλο γεγονός. Προσεγγίζει νέους τρόπους μάθησης και διδασκαλίας Να υπερκεράσει τη «μοναξιά» του διδάσκοντος και να «απεγκλωβιστεί» από τα στενά όρια της επιστήμης του, εγκαινιάζοντας το διάλογο με τους συναδέλφους τους διαφορετικών ειδικοτήτων,

Βασικές Παιδαγωγικές Αρχές των Ερευνητικών Εργασιών Βιωματική και ενεργητική μάθηση, Ομαδική συνεργασία, Διεπιστημονική συνεργασία καθηγητών Διερευνητική προσέγγιση της μάθησης. Η επιτυχία της Καινοτομίας εξαρτάται από τη συστηματική σύμπραξη αυτών των παιδαγωγικών αρχών Στη χώρα μας υπάρχει εφαρμογή στα πλαίσια των καινοτόμων δράσεων αλλά και μεμονωμένων μαθημάτων.

Βιωματική και ενεργητική μάθηση. Δίνουμε τη δυνατότητα στους μαθητές να βιώσουν το ζήτημα ή το φαινόμενο που μελετούν με αποτέλεσμα κατανοούν βαθύτερα τις έννοιες και τα φαινόμενα που μελετούν αλλά και να επηρεάζεται η εκτίμησή τους αναφορικά με αξίες, συναισθήματα και στάσεις προς την κοινωνία και το περιβάλλον.

Η μάθηση που στηρίζεται στην εμπειρία και το βίωμα έχει ως αποτέλεσμα, ώστε: οι πληροφορίες να αποκτώνται ευκολότερα, να αυξάνεται η ευνοϊκή διάθεση των μαθητών προς το αντικείμενο που μελετούν, το σχολείο και προς την ίδια τη μάθηση, οι μαθητές να αποκτούν περισσότερες ικανότητες και δεξιότητες.

Ομαδοσυνεργατική Προσέγγιση Μετατοπίζει τη μαθησιακή διαδικασία από τη δασκαλο-μαθητική επικοινωνία στη δια-μαθητική συνεργασία, με τον εκπαιδευτικό να καθοδηγεί και να στηρίζει αυτή τη συνεργασία. Οι μαθητές οργανώνονται σε μικρο-ομάδες, για λειτουργικούς και παιδαγωγικούς λόγους.

Η Ομαδοσυνεργατική οργάνωση των μαθητών (Ολομέλεια & μικρο-Ομάδες) επιλέγεται για λόγους: Μαθησιακούς: Ενεργός μάθηση που συντελείται μέσα σε συνθήκες συνεργασίας και αλληλοεπικοινωνίας για την αναζήτηση σχέσεων. Αναπτυξιακούς: Ανάπτυξη σκέψης και ικανοτήτων λήψης αποφάσεων και επίλυσης προβλημάτων, ανάπτυξη ικανοτήτων γλώσσας και επικοινωνίας, κοινωνικοποίηση και στάσεις αποδοχής του “άλλου” Πολιτικούς: Η ανάπτυξη του ενεργού και υπεύθυνου δημοκρατικού πολίτη συντελείται μέσα σε συνθήκες ισότιμων σχέσεων επικοινωνίας και συνεργασίας

Κυριότερες δυσκολίες της συνεργατικής μάθησης Οι δυσκολίες των μαθητών οφείλονται, κυρίως, στην ανεπαρκή ανάπτυξη των ικανοτήτων επικοινωνίας, συνεργασίας και διαχείρισης των συγκρούσεων, που δημιουργούν προβλήματα δυσλειτουργίας των ομάδων Οι δυσκολίες των εκπαιδευτικών οφείλονται στο γεγονός ότι πρέπει να περιορίσουν την άμεση διδασκαλία, που έχει μακρά και ισχυρή παράδοση στην εκπαίδευση, και να ενισχύσουν μαθητοκεντρικές μορφές μάθησης. (Περιορισμός του διδακτικού τους ρόλο και αύξηση του καθοδηγητικού)

Διεπιστημονική Συνεργασία Καθηγητών Οι Ερευνητικές Εργασίες είναι κατά βάση διεπιστημονικής φύσης και ως τέτοιες δεν αποτελούν αποκλειστικότητα συγκεκριμένων μαθημάτων και ειδικοτήτων, αλλά πεδίο συνεργασίας μαθημάτων και εκπαιδευτικών. Οι μαθητές κατανοούν πιο σφαιρικά τον κοινωνικό και το φυσικό κόσμο ως διακριτές οντότητες και κυρίως τις σχέσεις αλληλεπίδρασης τους

Υπάρχει ανάγκη, ανεξάρτητα από το γνωστικό πεδίο που ξεκινά μια Ερευνητική Εργασία, να αναζητά, να ανακαλύπτει και να οικοδομεί γέφυρες επικοινωνίας με διαφορετικά μαθήματα και διαφορετικά πεδία. 1. Ανθρωπιστικές και Κοινωνικές Επιστήμες, 2. Φυσικές Επιστήμες, Μαθηματικά και Τεχνολογία, 3. Τέχνες και Πολιτισμό 4. Περιβάλλον και Αειφορία Μέσα από μια τέτοια συνεργασία γεφυρώνονται οι διδακτικοί στόχοι των διαφορετικών γνωστικών αντικειμένων και συνδυάζονται δημιουργικά τα διαφορετικά μεθοδολογικά εργαλεία των επιστημών

Αρχή Συνεργασίας των Εκπαιδευτικών: Αρχή Συνεργασίας των Εκπαιδευτικών: παράγει νέα γνώση, λειτουργεί ως ενδοσχολική επιμόρφωση για επαγγελματική ανάπτυξη οδηγεί σε επεξεργασμένες προτάσεις κατά τη λήψη αποφάσεων & την επίλυση προβλημάτων βελτιώνει μαθητικές επιδόσεις & λειτουργικότητα σχολείου, αλλά πρακτικές συνεργασίας σπανίζουν συλλογικές έρευνες προωθούν τέτοιες πρακτικές.

Παράδειγμα ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕ ΘΕΜΑ: «ΑΥΤΟΚΙΝΗΤΟ: ΧΡΗΣΕΙΣ, ΚΑΤΑΧΡΗΣΕΙΣ ΚΑΙ ΚΡΙΣΕΙΣ» Επιχειρείται, να γεφυρωθούν οι διδακτικοί στόχοι της Φυσικής της Α΄ Τάξης του Γενικού Λυκείου που αναφέρονται στις μηχανές εσωτερικής καύσης, με ένα ζήτημα της καθημερινότητας των έφηβων που μετακινούνται στην πόλη χωρίς συνοδεία και μπορούν να υιοθετήσουν από νωρίς νέα πρότυπα και νέους τρόπους μετακίνησης. Ταυτόχρονα, όμως, γεφυρώνονται και οι διδακτικοί στόχοι: της Γλώσσας (κατανόηση - ερμηνεία περιεχομένου, έκφραση), των Μαθηματικών (γραμμικές συναρτήσεις, γραφικές παραστάσεις), της Χημείας (αέριοι ρύποι, αέρια θερμοκηπίου), της Τεχνολογίας (κατασκευές), των Μαθημάτων Τέχνης (αποτύπωση χώρων, προβολή μηνυμάτων με αφίσες) της Φυσικής Αγωγής (σωματική άσκηση - ευεξία), της Οικονομίας (καταναλωτισμός).

Διερευνητική προσέγγιση της μάθησης Η Διερευνητική Μάθηση εστιάζει στη: εκκίνηση με προβλήματα και ερωτήματα συλλογή και επεξεργασία δεδομένων διαμόρφωση τεκμηριωμένων απαντήσεων ανάπτυξη επεξηγήσεων εξέταση αντιθέτων απόψεων στοχαστική ανάλυση διαδικασιών και συμπερασμάτων

Ο ρόλος του εκπαιδευτικού ως επιβλέποντα των ΕΕ στο πλαίσιο της διερευνητικής μάθησης: Διευκολυντής και εμψυχωτής της μαθησιακής διαδικασίας Αναδεικνύει τα ερευνητικά ερωτήματα μέσα από τα ενδιαφέροντα και τις εμπειρίες των μαθητών/τριών Επιβλέπει τη σύνδεση των ερευνητικών ερωτημάτων και διδακτικών στόχων με την επιλογή και διαμόρφωση των ερευνητικών εργαλείων Τροφοδοτεί με στοχευμένες παρεμβάσεις και παρατηρήσεις την επεξεργασία (ανάλυση, κριτική προσέγγιση) των ερευνητικών δεδομένων

Ταξινόμηση των ερευνητικών εργασιών με κριτήριο τον απώτερο σκοπό Ταξινόμηση των ερευνητικών εργασιών με κριτήριο τον απώτερο σκοπό. Τέτοιοι σκοποί είναι: Η βαθύτερη κατανόηση επιστημονικών θεμάτων (εξέλιξη, έννοιες, σύμβολα κλπ): πχ Νερό (Καταστάσεις του νερού, Διαλυτότητα, Ομοιοπολικός δεσμός (πολικός), Δεσμοί Υδρογόνου (Χημεία) - Πυκνότητα του νερού, Νερό και ενέργεια, Κύκλος του νερού (Φυσική) - Νερό και οργανισμοί (Βιολογία) - Νερό και γεωμορφολογία (Γεωλογία) Η βαθύτερη κατανόηση του φυσικού και κοινωνικού κόσμου, όπως είναι, για παράδειγμα, τα θέματα « Οι μέλισσες ως ‘μαθηματικοί’ της φύσης, ‘αρχιτέκτονες’ και ‘κοινωνιολόγοι’» και «Η μόδα στην ένδυση και οι οικονομικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές διαστάσεις της». Η επίλυση προβλημάτων και η λήψη αποφάσεων σε προβληματικές καταστάσεις, όπως είναι, για παράδειγμα, το θέμα «Η διαχείριση των υδάτινων πόρων ως παγκόσμιο πρόβλημα και οι κοινωνικές και διακρατικές προεκτάσεις».

Η κατασκευή ποικίλης φύσης αντικειμένων και συστημάτων, όπως είναι για παράδειγμα τα θέματα «Η κατασκευή ενός φωτοβολταϊκού συστήματος», «Η κατασκευή οικολογικού αυτοκινήτου» Η καλλιτεχνική έκφραση, όπως είναι, για παράδειγμα, το θέμα «Η οργάνωση μιας θεατρικής παράστασης», το οποίο μπορεί να εμπλέξει τον θεατρικό λόγο, τις εικαστικές τέχνες, και τη μουσική και να αναφέρεται σε σύγχρονα ή διαχρονικά ζητήματα ατόμων, ομάδων, κοινωνιών ή πολιτισμών. Ο συνδυασμός σκοπών από τους παραπάνω, όπως είναι, για παράδειγμα, το θέμα «Γεωργία και πείνα: Κατανόηση των αγροτοπαραγωγικών και πολιτικών διαστάσεων των επισιτιστικών κρίσεων και προτάσεις επίλυσής τους».

Ερευνητικές Εργασίες – Projects Ερευνητικής Κατεύθυνσης Είναι ένας τρόπος ομαδικής διδασκαλίας στην οποία συμμετέχουν αποφασιστικά εκπαιδευτικοί και παιδιά, ενώ η ίδια η διδασκαλία σχεδιάζεται, διαμορφώνεται και επιτελείται από όλους/ες που συμμετέχουν σ’ αυτή.

Ιστορικά οι ρίζες της μεθόδου εντοπίζονται σε εκπαιδευτικές κινήσεις που αναπτύχθηκαν στα τέλη του 19ου και στις αρχές του 20ου αιώνα. Το γενικότερο εκπαιδευτικό πρότυπο κάτω από το οποίο συστεγάζονται αυτές οι εκπαιδευτικές κινήσεις είναι η Νέα Αγωγή, της οποίας κεντρικό χαρακτηριστικό είναι ο μαθητοκεντρισμός Μερικοί εκπρόσωποι: Claparede – που υποστήριζε πως η αγωγή πρέπει να στηρίζεται στα ενδιαφέροντα των παιδιών, J. Dewey, με την επιμονή για μάθηση μέσα από την πράξη (learning by doing), O. Decroly, με σύνθημα «το σχολείο από τη ζωή για τη ζωή», M. Montessori, με τη φροντίδα της για ένα περιβάλλον ρυθμισμένο από τους μεγάλους, αλλά όπου τα παιδιά πειραματίζονται, ερευνούν και μαθαίνουν μόνα τους, C. Freinet, A. Neill, P. Freire, S. Papert, Α. Δελμούζος κ.ά

Το κύριο επιχείρημα των παιδαγωγών που επεξεργάστηκαν και πρότειναν τη μέθοδο αυτή είναι να πάψει το σχολείο να αποτελεί έναν περιχαρακωμένο χώρο αποκομμένο από την ζωή Η μέθοδος project είναι πρόταση για το άνοιγμα του σχολείου στην πραγματική ζωή.

ΤΑ ΒΗΜΑΤΑ ΕΝΟΣ ΣΧΕΔΙΟΥ ΕΡΓΑΣΙΑΣ (PROJECT) ΣΥΝΟΠΤΙΚΑ 1. Επιλογή Θέματος 2. Ανίχνευση της προϋπάρχουσας γνώσης 3. Καθορισμός των στόχων του σχεδίου εργασίας 4. Οργάνωση των μαθητών σε ομάδες και επιμερισμός εργασιών 5. Κατάστρωση χρονοδιαγράμματος Εφαρμογή του σχεδίου εργασίας (Project) 6. Εκτέλεση δραστηριοτήτων με αλληλοενημέρωση των ομάδων και διαμορφωτική αξιολόγηση 7. Σύνθεση των επιμέρους εργασιών 8. Δημοσιοποίηση, Γνωστοποίηση του σχεδίου εργασίας Αξιολόγηση του project 9. Τελική αξιολόγηση του σχεδίου εργασίας

Ειδικότερες στρατηγικές Συζήτηση σε ομάδες, στην τάξη, Δομημένη συζήτηση Μελέτη στο πεδίο Περιβαλλοντικό μονοπάτι Παιχνίδια ρόλων Βιβλιογραφική έρευνα Επισκόπηση απόψεων Καλλιτεχνική έκφραση

Συζητήσεις με ειδικούς Χαρτογράφηση εννοιών Πειράματα, Κατασκευές Καταιγισμός ιδεών Συζητήσεις με ειδικούς Χαρτογράφηση εννοιών   Περιβαλλοντικός έλεγχος Μελέτη περίπτωσης Έρευνα δράσης Ανάλυση και διασαφήνιση αξιών