Γνωστική ανάπτυξη Piaget

Jean Piaget (1869-1980) Τα παιδιά προοδεύουν διαμέσου μίας σειράς σταδίων γνωστικής ανάπτυξης που καθένα αντανακλά ένα συγκεκριμένο τρόπο κατανόησης ή οργάνωσης της πραγματικότητας Θεμελιώδης γνωστική μονάδα είναι το σχήμα, μια νοητική δομή που παρέχει ένα υπόδειγμα για την κατανόηση του κόσμου Με την πάροδο του χρόνου και την αλληλεπίδραση με το περιβάλλον και τα νέα ερεθίσματα τα παιδιά ενισχύουν (αφομοίωση) ή μεταβάλλουν (συμμόρφωση) τα υπάρχοντα σχήματα τους (αυτή η διαδικασία ονομάζεται προσαρμογή)

Η θεωρία του Jean Piaget Τα στάδια νοητικής ανάπτυξης Αισθητηριοκινητική νόηση (0-2 χρ) Προλειτουργική νόηση (σύμβολα, αλλά περιορισμένη προσωπική οπτική) (2—6 χρ) Συγκεκριμένες νοητικές λειτουργίες (όχι αφαιρετικές) (6-12 χρ) Τυπικές νοητικές λειτουργίες (12-19 χρ)

Η θεωρία του Jean Piaget Τα στάδια ανάπτυξης Σταθερή σειρά και διαδοχή Επιμέρους στάδια δεν μπορούν να υπερπηδηθούν ή να παραληφθούν Ποιοτικώς διαφορετικά μεταξύ τους Τα μεταγενέστερα στηρίζονται στα γνωρίσματα των προηγούμενων Οικουμενικά/ Καθολικά

Η θεωρία του Jean Piaget Αισθητηριοκινητική νόηση (0-2 χρ) Τα βασικά σχήματα αισθητηριοκινητικής συμπεριφοράς αρχίζουν ως αντανακλαστικά. Επομένως, συμπεριφορές του βρέφους όπως το κοίταγμα, η οπτική παρακολούθηση, το πιπίλισμα, η λαβή είναι η βάση για τη γνωστική ανάπτυξη Σταδιακά, τροποποιούνται και εξελίσσονται σε πιο περίπλοκες γνωστικές ικανότητες (μέσω της προσαρμογής) Η περίοδος αισθητηριοκινητικής νόησης περιλαμβάνει 6 υποστάδια

Η θεωρία του Jean Piaget Υποστάδια περιόδου αισθητηριοκινητικής νόησης 1ο υπο-στάδιο εξάσκηση αντανακλαστικών: πιπίλισμα, λαβή, κοίταγμα (0-1 μ.) 2ο υπο-στάδιο πρωτογενείς (δηλ. προς μέρη του σώματος του βρέφους) κυκλικές (επαναλαμβανόμενες) αντιδράσεις: επανάληψη πράξεων που είναι ευχάριστες, πχ. εκούσιο πιπίλισμα (1-4 μ.) 3ο υπο-στάδιο δευτερογενείς (δηλ. προς κάποιον/κάτι έξω από το βρέφος) κυκλικές αντιδράσεις: αναδυόμενη επίγνωση των επιδράσεων που έχουν οι πράξεις του βρέφους στο περιβάλλον και επέκταση δράσης που παράγει ενδιαφέρουσες αλλαγές (4-8 μ.). Οι πράξεις είναι όμως μάλλον τυχαίες

Η θεωρία του Jean Piaget Υποστάδια περιόδου αισθητηριοκινητικής νόησης 4ο υπο-στάδιο συντονισμός δευτερογενών κυκλικών αντιδράσεων: οι πράξεις γίνονται περισσότερο σκόπιμες. Πρώτη μορφή επίλυσης προβλημάτων. Σύντομη αναζήτηση κρυμμένων αντικειμένων (8-12 μ.) 5ο υπο-στάδιο: τριτογενείς (πειραματικές) κυκλικές αντιδράσεις: ενεργής εξερεύνηση μέσω δοκιμής και πλάνης (0 «μικρός επιστήμονας») και ανακάλυψη νέων μέσων με ενεργό πειραματισμό (12-18 μ.) 6ο υπο-στάδιο: απαρχή συμβολικής αναπαράστασης: εικόνες και λέξεις ως σύμβολα, επινόηση νέων μέσων επίλυσης προβλημάτων μέσω συμβόλων, συμβολικό παιχνίδι (18-24 μ.)

Η θεωρία του Jean Piaget Η εξέλιξη της αισθητηριοκινητικής νόησης Περιλαμβάνει τη σταδιακή πρόοδο από τα απλά αντανακλαστικά στις ατομικές συντονισμένες δράσεις (πρωτογενείς κυκλικές αντιδράσεις π.χ. πιπίλισμα δακτύλου) στο ενδιαφέρον για το εξωτερικό περιβάλλον (δευτερογενείς κυκλικές αντιδράσεις) στο σκόπιμο συνδυασμό δράσεων (αρχή σκόπιμης συμπεριφοράς, π.χ. πιέζω ένα κουμπί για να κάνει ένα ήχο)

Η θεωρία του Jean Piaget Η εξέλιξη της αισθητηριοκινητικής νόησης (συν.) στο χειρισμό αυτών των δράσεων με σκοπό την παραγωγή επιθυμητών αποτελεσμάτων (μικρά πειράματα, εξερεύνηση μέσω δοκιμής και πλάνης)- τριτογενείς κυκλικές αντιδράσεις και τέλος στη νοητική αναπαράσταση (εσωτερική εικόνα ενός αντικειμένου ή γεγονότος από το παρελθόν) και, επομένως, στη συμβολική σκέψη. Χρήση νοητικών συνδυασμών και σκέψη πριν την πράξη.

Αντικείμενα μελέτης στην περίοδο της αισθητηριοκινητικής νόησης Αντικείμενα μελέτης στην περίοδο της αισθητηριοκινητικής νόησης Συμβολική αναπαράσταση Αναφέρεται στην ικανότητα των παιδιών να οπτικοποιήσουν ή να σκεφτούν με άλλον τρόπο κάτι που δεν είναι πραγματικά παρόν. Αναφέρεται στη χρήση μιας λέξης, εικόνας, χειρονομίας ή άλλου συμβόλου για την αναπαράσταση παρελθόντων ή παρόντων αντικειμένων, γεγονότων, εμπειριών, εννοιών. Προάγγελοι της συμβολικής αναπαράστασης στη βρεφική ηλικία είναι πράξεις όπως π.χ. το να ανοιγοκλείνουν το στόμα πριν φτάσει το κουτάλι ή το μπιμπερό.

Αντικείμενα μελέτης στην περίοδο της αισθητηριοκινητικής νόησης Συμβολική αναπαράσταση (συν.) Απόδειξη της αναπτυσσόμενης ικανότητας για συμβολική αναπαράσταση γύρω στους 11-12 μ. είναι η προσποίηση (ότι κάνουν οικείες πράξεις πχ. τρώνε). Στη συνέχεια χρησιμοποιούν παιχνίδια και άλλα αντικείμενα για παιχνίδια προσποίησης. Γύρω στα 2 χρ. τα παιδιά μπορούν να προσποιηθούν ότι ένα αντικείμενο είναι διαφορετικό απ’ότι είναι (πχ. σκούπα = άλογο). Πέρασμα από το παιχνίδι προσποίησης στο συμβολικό παιχνίδι Η γλώσσα είναι το κατεξοχήν σύστημα συμβολικής αναπαράστασης

Αντικείμενα μελέτης στην περίοδο της αισθητηριοκινητικής νόησης Μονιμότητα του αντικειμένου: Η επίγνωση ότι τα αντικείμενα υπάρχουν στο χώρο και στο χρόνο ανεξάρτητα από το εάν τα βλέπουμε ή δρούμε με κάποιον τρόπο πάνω σε αυτά. Πρόκειται για πολύ σημαντικό επίτευγμα, που συνδέεται με τη γνωστική και κοινωνικοσυναισθηματική ανάπτυξη του παιδιού Η έννοια της μονιμότητας του αντικειμένου διαμορφώνεται σταδιακά κατά το στάδιο της αισθητηριοκινητικής νόησης, μέσα από μια σειρά γνωστικών επιτευγμάτων (πρώτη κατάκτηση 8 μ., δεν ολοκληρώνεται πριν τους 18 μ.) (βλ. Video)

Αισθητηριοκινητική περίοδος Υπο-στάδιο Αντικείμενο Χώρος Χρόνος Αιτιότητα 1. 0-1 μ. Ο κόσμος είναι σειρά από εικόνες χωρίς μονιμότητα Ατομικός και περιβαλλοντικός συνυπάρχουν αδιαφοροποίητοι Αντίληψη διάρκειας ορισμένων γεγονότων Δεν ξεχωρίζει ποια δραστηριότητά του προκαλεί αντιδράσεις από το περιβάλλον 2. 1-4 μ. «ό,τι δεν φαίνεται δεν υπάρχει» πολλοί διαφορετικοί χώροι, όσοι και αντιληπτικά πεδία Όμως δεν αντιλαμβάνονται τη διαδοχή των γεγονότων 3. 4-8 μ. Αναζητά με το βλέμμα αντικείμενα που μόλις έριξε και ψάχνει για μερικώς κρυμμένα αντικείμενα Συνδυάζονται διάφοροι χώροι και αρχίζει η δόμηση της έννοιας του χώρου, όπως π.χ. ο συνδυασμός όρασης και κίνησης για τη σύλληψη αντικειμένων. Αρχίζουν οι διαδοχικές πράξεις Οι σχέσεις αιτιότητας είναι «μαγικο-φαινομενικές», δεν αναγνωρίζεται η σχέση αιτίου-αποτελέσματος Αισθητηριοκινητική περίοδος

Αισθητηριοκινητική περίοδος Υπο-στάδιο Αντικείμενο Χώρος Χρόνος Αιτιότητα 4. 8-12 μ. Εντοπίζει αντικείμενα που κρύβονται μπροστά του Τα αντικείμενα διατηρούν το σχήμα τους παρά τις μετακινήσεις στο χώρο Διαδοχικές πράξεις με στόχο Αρχίζει να αποδίδει στα εξωτερικά αντικείμενα δική τους βούληση 5. 12-18 μ. Αναζητά αντικείμενα εκεί που τα είδε τελευταία φορά Κατανοεί ότι τα αντικείμενα αλλάζουν θέσεις στο χώρο και μεταξύ τους Αντικειμενικές χρονικές σειρές με την επανάληψη και συστηματοποίηση των πράξεων Πιο αντικειμενικές σχέσεις αιτιότητας μεταξύ των πράξεων του παιδιού και του περιβάλλοντος ή μεταξύ αντικειμένων 6. 18-24 μ. Αναζητά αντικείμενα στην τελευταία θέση μετά από διαδοχικές μετακινήσεις και ψάχνει ενεργητικά για το αντικείμενο αν δεν το βρει Προβλέπει τη θέση μέσα στο χώρο και αναπαριστά νοητικά ακόμα και κρυφές μετακινήσεις Χρονικές σειρές αναπαριστώνται νοητικά, ανακαλεί γεγονότα και διαχωρίζει το χρόνο από την υποκειμενική εμπειρία Αντικειμενικές σχέσεις αιτιότητας με τη βοήθεια των αναπαραστάσεων 6 18-24

Αντικείμενα μελέτης στην περίοδο της αισθητηριοκινητικής νόησης Μίμηση Σύμφωνα με τον Piaget, η μίμηση είναι ένα περίπλοκο σύνολο σχημάτων συμπεριφοράς και, επομένως, τα βρέφη είναι ικανά να μιμηθούν νέες πράξεις μετά τους 9 μήνες. Επίση, η χρονικά διαφοροποιημένη (ή εκ των υστέρων) μίμηση (δηλαδή η μίμηση μιας πράξης που συνέβη πριν από ώρες ή μέρες) απαιτεί ακόμα πιο σύνθετες γνωστικές ικανότητες και μπορεί να επιτευχθεί μετά τους 18 μ. Νέες μελέτες δείχνουν ότι τα βρέφη μπορούν να μιμηθούν αρκετά νωρίτερα απ’ότι προέβλεψε ο Piaget. Αν και οι πρώιμες μιμήσεις των εκφράσεων εξαφανίζονται το 2ο ή 3ο μήνα, παιδιά 6-7 μηνών μπορούν να μιμηθούν (πχ. τη νοηματική γλώσσα των γονιών τους) ενώ χρονικά διαφοροποιημένη μίμηση εμφανίζεται και αυτή αρκετά νωρίς (πριν το έτος).

Συμπερασματικά: Επιτεύγματα της περιόδου αισθητηριοκινητικής νόησης 1. Ο συντονισμός αισθητηριακών, αντιληπτικών και κινητικών σχημάτων πρώτα στο επίπεδο της συμπεριφοράς και κατόπιν στο επίπεδο της νοητικής δραστηριότητας 2. Στο τέλος της περιόδου αυτής το παιδί αποκτά συνείδηση του εαυτού του ως μιας ξεχωριστής οντότητας σ’ έναν κόσμο που αποτελείται από σταθερά, εξωτερικά αντικείμενα

Συμπερασματικά: Επιτεύγματα της περιόδου αισθητηριοκινητικής νόησης (συν.) 3. Στο τέλος της περιόδου αυτής τη παιδί δομεί, δηλαδή, την πραγματικότητα με βάση τις έννοιες της μονιμότητας του αντικειμένου, του χώρου, του χρόνου και της αιτιότητας 4. Όλα αυτά οδηγούν σε νέο τρόπο σκέψης, με κύριο χαρακτηριστικό τη δυνατότητα για συμβολική αναπαράσταση

Η θεωρία του Jean Piaget Κριτική 1. Τα ευρήματα σχετικά με τις ικανότητες των βρεφών, μπορούν να ερμηνευθούν και με άλλους τρόπους. π.χ. Η αποτυχία σε δοκιμασίες μονιμότητας του αντικειμένου μπορεί να μην οφείλεται στην μη ύπαρξη των απαραίτητων γνωστικών δομών (σχήμα), αλλά στο ότι οι δοκιμασίες απαιτούν άλλες ικανότητες που δεν έχουν τα παιδιά (πχ. κινητική ικανότητα, μνήμη, ή έχουν εμμονές).

Η θεωρία του Jean Piaget Κριτική 2. Υποτίμηση του συναισθηματικού παράγοντα στην ανάπτυξη της νόησης. O Piaget δεν ασχολήθηκε συστηματικά με τη μελέτη του θέματος αυτού. Παρ’ όλα αυτά, υπάρχουν διάσπαρτες αναφορές στη συναισθηματική πλευρά των νοητικών λειτουργιών σε διάφορα έργα του. Ο Piaget θεωρούσε ότι το συναίσθημα και η νόηση αποτελούν αδιαχώριστες πλευρές κάθε αισθητηριοκινητικής ή συμβολικής πράξης. Δεν υπάρχει συμπεριφορά που να προέρχεται μόνο από το συναίσθημα χωρίς γνωστική συνιστώσα, ούτε και το αντίστροφο. Το συναίσθημα όμως, δεν δημιουργεί νέες δομές όπως κάνει η νόηση.

Η θεωρία του Jean Piaget Κριτική 3. Νεότερα δεδομένα από την έρευνα με νεογέννητα και βρέφη δείχνουν ότι τα βρέφη έχουν σημαντικές ικανότητες που δεν αναγνώριζε ο Piaget σε αυτή την ηλικία, όπως ικανότητα για αντιληπτική κατηγοριοποίηση και αντιληπτικές προσδοκίες. Ακόμα και πολύ μικρά βρέφη έχουν την ικανότητα για αντιληπτική ανάλυση (διαχωρίζουν και οργανώνουν πληροφορίες, εντοπίζουν διαφορές και ομοιότητες: π.χ. διακρίνουν πρόσωπα και φωνές ανδρών και γυναικών, καταλαβαίνουν τη διαφορά όταν κοιτάζουν 2 ή 3 αντικείμενα, εκπλήσσονται από κάτι απροσδόκητο). Δεν έχουν βέβαια οργανωμένη εννοιολογική γνώση, αλλά χρησιμοποιούν αντιληπτικές ενδείξεις και τις εμπειρίες τους.

Η θεωρία του Jean Piaget Κριτική 4. Νεότερα δεδομένα από την έρευνα με νεογέννητα και βρέφη δείχνουν ότι μεγάλο μέρος της συμπεριφοράς και της δραστηριότητάς των βρεφών είναι βασισμένη στην αλληλεπίδραση. Ο Piaget έδωσε μεγάλη σημασία στις ενέργειες και τις πράξεις των βρεφών πάνω σε αντικείμενα. Τα βρέφη όμως δεν μαθαίνουν μόνο ενεργώντας, αλλά και παρατηρώντας, αφού είναι ικανά να επιλέγουν, να ταξινομούν και να οργανώνουν τις αισθητηριακές πληροφορίες.

Η θεωρία του Jean Piaget Κριτική 5. Συνήθης κριτική στη θεωρία του Piaget είναι ότι εστιάστηκε αποκλειστικά στο άτομο και δεν έλαβε υπόψιν του το ρόλο του κοινωνικού περιβάλλον στην ανάπτυξη του παιδιού. Ο Piaget δεν ασχολήθηκε συστηματικά με το να διερευνήσει και να εξηγήσει τον τρόπο με τον οποίο το κοινωνικό περιβάλλον συμμετέχει στην ατομική ανάπτυξη. Αναγνώρισε όμως τη συμβολή του και έδωσε σημασία στις σχέσεις με συνομηλίκους που χαρακτηρίζονται από ισοτιμία και αμοιβαιότητα. Οι κοινωνικές διεργασίες όμως, σύμφωνα με τον Piaget, υπακούουν στις ίδιες αρχές οι οποίες διέπουν τη λειτουργία σε ατομικό επίπεδο, δηλαδή υπάρχει ένα οικουμενικό σύνολο αρχών που διέπουν τη νοημοσύνη, όπως και αν εκφράζεται.