بسم الله الرحمن الرحيم

روش تحقيق در مديريت مؤلف: دکتر محمد رضا حافظ نيا کتاب: روش تحقيق در علوم انساني مؤلف: دکتر محمد رضا حافظ نيا چاپ 1377 تهيه کننده: دکتر سيد علي اکبر احمدي 1385

فصل اول بحثي در زمينه شناخت: فلاسفه و دانشمندان براي آگاهي از حقايق و واقعيت هاي جهان هستي و کشف حقيقت پديده ها به منابع مختلفي متوسل شده اند:

عده اي عقل را به وسيله استدلال و برهان، عده اي تجربه را به وسيله حواس، عده اي قلب و دل را به وسيله تزکيه آن، عده اي وحي رااز طريق کتب آسماني وعده اي هم همه اين ها را منبع شناخت دانسته اند.

تا قبل از رنسانس عقل گرايي سنتي عمدتا بر پايه روش ارسطويي به عنوان مبناي شناخت تلقي مي شد.

در تفکر عقل گرايان روش قياسي مبناي کار است، بدين معني که با استدلال و روش منطقي و تحليل عقلاني فرد مي تواند حقايق را کشف نمايد.

در تفکر تجربي روش استقرايي مبني کار است، بدين معني که با مشاهده و آزمايش و شناخت ماهيت پديده ها مي توان با شناخت جزيي ها و ارتباط آن ها با يکديگر به کلي پي برد و قوانين و نظامات کلي را نتيجه گيري کرد.

عقل به عنوان ابزار شناخت ديدگاه عقل گرا و حس به عنوان ابزار شناخت ديدگاه تجربه گرا تا چه اندازه قادر به کشف حقيقت اشيا و پديده هاست و تا چه اندازه خطا و اشتباه در آن راه ندارد.

علم به طور کلي به دو قسم تقسيم مي شود: علم حضوري و علم حصولي علم به طور کلي به دو قسم تقسيم مي شود: علم حضوري و علم حصولي علم حضوري يعني اينکه واقعيت معلوم، پيش انسان حاضر باشد و واسطه و صورتي در کار نباشد؛ مانند علم به خود يا علم به ترس خود به عنوان يک مفهوم کلي.

علم حصولي خود به دو قسم تصور و تصديق تقسيم مي شود. علم حصولي يعني علمي که بر اساس مفهوم و واقعيت خارجي و با واسطه براي انسان حاصل مي گردد؛ مانند علم به اشيا خارج علم حصولي خود به دو قسم تصور و تصديق تقسيم مي شود.

ديد گاه هاي شناختي ديد گاه عقل گرايي؛ ديدگاه استنباطي؛ ديدگاه ساختاري؛ ديد گاه تجربه گرايي و پوزيتيويسم؛ ديد گاه عقل گرايي؛ ديدگاه استنباطي؛ ديدگاه ساختاري؛ ديدگاه هرمنوتيک؛

ديدگاه تجربه گرايي: اين ديدگاه فلسفي در مقابل عقل گرايي سنتي و ارسطويي شکل گرفت و سابقه آن به دوره رنسانس علمي باز مي گردد. باني اين طرز فکر را فرانسيس بيکن ( 1561-1626م) مي دانند.

از آن جا که بعدا انتقاداتي بر اين مکتب فلسفي وارد گرديد، افرادي نظير راسل، ماخ و ويتگنشتاين،«دايره وين» يا حلقه وين را تشکيل دادند. اين ديدگاه با بکار گرفتن منطق نوين در جهت تحليلي- منطقي تغيير مسير داد. اين مکتب فلسفي وسيله شناخت را حواس آدمي مي داند

اين ديدگاه معتقد است شناختي اعتبار دارد که به وسيله يکي از حواس قابل درک باشد بدين لحاظ پوزيتيويسم به تجربه و آزمايش و مشاهده اصالت مي دهد و روش استقرايي را براي دستيابي به کلي ها و به عبارتي به قوانين کلي و علمي مي پسندد.

ديدگاه عقل گرايي: ديدگاه عقل گرايي بر اساس روش استدلال قياسي استوار است و اعتقاد دارد که حواس انسان هيچگاه کليت و ضرورت اصول و مفاهيم را در نمي يابد و لذا منشا ديگري به نام عقل ضرورت دارد.

سابقه اين ديدگاه به دوره يوناني ها به ويژه ارسطو بازمي گردد که در آن رابطه منطقي بين کبري و صغري و نتيجه برقرار مي گرديد.

ديدگاه استنباطي: اين ديدگاه، استنباط يا تفهم را به عنوان روش خاص علوم اجتماعي مي پذيرد. از اواخر سده نوزدهم ميلادي با طبقه بندي و تفکيک علوم، روش استنباطي در برابر روش هاي توضيحي علوم طبيعي شکل گرفت.

نظريه توماس کوهن درباره پارادايم ها و انقلاب هاي علمي. ديدگاه ساختاري: اين ديدگاه شامل دو رويکرد به شرح ذيل است: نظريه لاکاتوش درباره برنامه هاي پژوهشي. وي نظريه ها را مجموعه هاي ساختاري مي داند. نظريه توماس کوهن درباره پارادايم ها و انقلاب هاي علمي.

توماس کوهن يک فيزيکدان است که نظريه هاي علمي را نوعي ساختار پيچيده مي داند. وي اين ديدگاه را در سال 1962 در کتاب خود تحت عنوان ساختار انقلاب هاي علمي مطرح کرد. ويژگي عمده نظريه وي تأکيدي است که بر جنبه انقلابي پيشرفت هاي علمي دارد به طوري که متضمن طرد و رد يک ساختار نظري و جايگزيني آن با ساختار ناسازگار ديگر است.

ازنظر اوکوهن انقلاب علمي عبارت است از طرد يک پارادايم و قبول پارادايم جديد، نه از سوي يک دانشمند به تنهايي، بلکه از سوي جامعه علمي مربوط در تماميت آن.

ديدگاه هرمنوتيک: هرمنوتيک به مفهوم تفسير متون مذهبي و ادبي به ادبيات و زبان يوناني باز مي گردد و از اين نظر داراي سابقه اي طولاني است و به منزله مکتبي فلسفي و نظريه اي عمومي براي علوم انساني و اجتماعي مطرح شد.

از هرمنوتيک برداشت هاي متعددي ارائه شده است نظريه بنيادي روش شناخت براي علوم انساني و سرانجام نظريه فهم وجود در سنت اصالت وجودي.

مفهوم و فلسفه تحقيق علمي: مفهوم تحقيق علمي: از آن جا که همه انسان ها براي يافتن پاسخ سئوال ها و حل مشکلات خود ناچار به کاوش هستند، مي توان گفت که همه مشغول تحقيق هستند. ولي آنان تشريفات و آداب يک تحقيق علمي و اساسي را رعايت نمي کنند.

به علاوه، دراين تحقيقات نتايج حاصل کاربري فردي دارد ومعمولا تکراري است يعني درحوزه معرفت شناسي بشر مطلب تازه اي ارائه نمي کند. اصطلاح «تحقيق علمي» اطلاق خاص داردو مي توان آن را براي نوع خاصي از فعاليت هاي تحقيقاتي به کار برد.

اين تحقيقات مشخصات کلي مخصوص به خود دارد که عبارتند از: برخوردار بودن از آداب و تشريفات خاص؛ توسعه قلمرو معرفت؛ شناخت حاصل از نتيجه و تحقيق در بيرون ذهن واقعيت و ما به ازاي خارجي داشته باشد.

تحقيق علمي عبارت است از تلاش کاوشگرانه که با آداب خاصي به طور نظام يافته با هدف کشف مجهولي به منظور گسترش قلمرو معرفتي نوع بشر انجام شده و شناخت حاصل از آن مصاديق و ما به ازاي خارجي داشته باشد.

فلسفه تحقيق علمي: تحقيقات علمي فلسفه اي روشن و بديهي دارد، زيرا نياز بشر به تحقيقات علمي امري بديهي است. به بيان ديگر نياز بشر به تحقيقات علمي را مي توان به شرح زير بيان نمود:

نياز فطري انسان. انسان فطرتا جستجوگر است و مي خواهد تاحد امکان همه چيز را بداند و رموز جهان را کشف کند. به علاوه، کاوشگري انسان هيچوقت به پايان نمي رسد والبته انسان علاقه مند به کشف ناشناخته هاست.

پاسخگويي به نيازهاي حياتي پاسخگويي به نيازهاي حياتي. انسان موجودي است که از بدو حيات تا مرگ با مسائل گوناگون رو به روست. او عضوي از سه سيستم اکولوژيک، اجتماعي-انساني و ماورا طبيعت است.

1- حوزه علوم الهي و ماورا الطبيعه؛ 2- حوزه علوم انساني و اجتماعي؛ حجم معارف بشر ترکيبي از معارف گوناگون است که مي توان آن را با يک تقسيم بندي اوليه در سه حوزه قرار داد: 1- حوزه علوم الهي و ماورا الطبيعه؛ 2- حوزه علوم انساني و اجتماعي؛ 3- حوزه علوم مادي و طبيعي؛

هدف تحقيق علمي هدف اصلي تحقيق علمي را بايد معلوم کردن مجهول و به عبارتي حل مسئله و پاسخ يافتن براي آن است.

معلومات و قضاياي کلي علمي عمدتا عبارتند از: 1- اصول و قوانين علمي که جزو امور مسلم و عمدتا تبيين کننده مباني علم و روابط علت و معلولي است. 2- حقايق علمي که جنبه توصيفي دارد و به بيان ماهيت، ويژگي ها و ابعاد واقعيت ها نظير اشيا، پديده ها، حالات، افکاروخصوصيات آن ها مي پردازد.

3- مدل ها که منعکس کننده روابط نظام يافته متغير ها، عوامل و عناصر در عالم واقع و جهان خلقت است. 4- نظريه هايي که ماهيتي کلي و تعميم يافته دارندو حقايق و واقعيت ها را تبيين مي کنند و توضيح مي دهند و در واقع نظريه ها پيش نويس اوليه امور مسلم و قطعي علمي محسوب مي شوند.

در شکلي واقعي تر و عملياتي مي توان هدف تحقيق علمي را به صورت زير نيز بيان نمود که به نحوي منعکس کننده هدف اوليه پژوهش علمي است: - بررسي و ارزيابي نظريه ها؛ - به منظور ارائه نظريه جديد؛ - براي حل مشکل؛

هدف از آموزش روش تحقيق علمي : آموزش روش تحقيق علمي نيز اهداف خاص خود را دارد که به سه مورد آن اشاره مي شود: - فراگيري روش وصول به حقايق و کشف مجهولات. -کسب مهارت لازم براي اجراي پروژه هاي تحقيقاتي. - کسب مهارت لازم براي تهيه پايان نامه هاي تحصيلي.

ويژگي ها و قواعد تحقيق علمي تحقيق علمي به عنوان فرايند کشف مجهول و يافتن پاسخ براي مسئله يا مسائل، از ويژگي ها و قواعدي برخوردار است که در ذيل بيان مي شود: 1- توسعه اي بودن؛ 2- قابليت بررسي داشتن؛ 3- نظم داشتن؛

4- تخصص طلبي؛ 5 - قابليت تعميم؛ 6- دقت طلبي؛ 7- واقعي بودن؛ 8- قاعده تجاهل؛ 9- صبر طلبي؛ 10- جرات طلبي؛ 11- نياز به مديريت واحد؛ 12- رعايت اصل بيطرفي؛ (سلامت تحقيق مستلزم رعايت بيطرفي است.) 13- اجتهادي بودن تحقيق؛

کار تحقيق بايد به نتيجه اي منتهي شود که مبين ماهيت پديده يا تشخيص رابطه بين پديده ها و اشيا باشد. به بيان ديگر، محقق بايد در انتهاي کار و بر اساس نتايج حاصل شده توانايي ارائه نظريه اي را که چگونگي واقعيت و حقيقت را توضيح دهد، داشته باشد.

پيش نيازهاي تحقيق علمي: 1- وجود فرهنگ تحقيق. 2- محقق. 3- بودجه. 4- سازمان لازم. 5- ابزار تحقيقاتي. 6- فراغت لازم براي محقق. 7- ضوابط و مقررات مالي و اجرايي.

جايگاه آماردرتحقيقات علمي و مراحل انجام دادن آن: تبيين واقعيت ها و حقايق و طبقه بندي آن ها در قالب اعداد و ارقام از مشخصات علم آمار است و کار مطالعه و بررسي يک پديده را نيز ساده مي کند.

مراحل کاربرد آمار در تحقيق: مرحله نمونه گيري؛ مرحله گردآوري و طبقه بندي اطلاعات؛ مرحله تجزيه و تحليل اطلاعات؛ تبيين و نمايش نتايج تحقيق؛

جايگاه رايانه در تحقيقات علمي و مراحل انجام آن: مطالعه سوابق و ادبيات موضوع تحقيق؛ طبقه بندي داده ها؛ تجزيه و تحليل داده ها؛ تنظيم ونگارش گزارش تحقيق؛

تعريف علم : علم در لغت به معناي يقين، معرفت و دانش است. واژه علم در مفهوم کلي خود بر هر نوع آگاهي نسبت به اشيا، پديده ها، روابط و... اطلاق مي شود.

به علم در مفهوم کلي و عام آن knowledgeاطلاق مي شود به علم در مفهوم کلي و عام آن knowledgeاطلاق مي شود. ولي از واژه علم مفهوم خاصي نيز تعبير شده است و آن scienceاست، که مقصود آن بخشي از دانستني ها و آگاهي هاي نوع بشر است که به روش هاي تجربي قابل اثبات و تأييد باشد؛ اين نوع علم بيشتر مترادف با علوم تجربي و طبيعي به کار گرفته شده است.

انيشتين در تعريف علم مي گويد: « علم کوششي است براي تطبيق تجربه حسي نامنظم و متنوع به يک سيستم فکري که منطقا متحدالشکل باشد. در اين سيستم تجربيات واحد با جنبه تئوريک يا نظري بايد طوري همبسته باشند که هماهنگي آن ها متمايز و متقاعد کننده باشد.

ارسطو علوم را به سه بخش علوم نظري، علوم عملي و علوم ابداعي تقسيم کرد. طبقه بندي علوم ارسطو علوم را به سه بخش علوم نظري، علوم عملي و علوم ابداعي تقسيم کرد.

اگوست کنت به صورت ديگري علوم را طبقه بندي کرده است اگوست کنت به صورت ديگري علوم را طبقه بندي کرده است. او معلومات بشر را به شش طبقه تقسيم کرد که هر قدر از طبقه اول به سوي طبقه ششم برويم از کليت آن کاسته مي شود؛ اين طبقات عبارتند از: 1-رياضيات 2-هيأت 3-فيزيک 4-شيمي 5-زيست شناسي 6-جامعه شناسي.

آمپر نيز در طبقه بندي ديگري علوم را به دو دسته تقسيم کرده است: 1- علوم جهاني که موضوع آن ها ماده است: شامل علوم رياضي، علوم فيزيکي، علوم طبيعي وعلوم طبي. 2- علوم عقلاني که موضوع آن ها ذهن انساني است: شامل علوم فلسفي، علوم هنري، علوم تاريخي، نژادشناسي و علوم سياسي.

هربرت اسپنسر علوم بشري را به سه قسمت تقسيم مي کند: 1- علوم انتزاعي؛ شامل منطق و رياضيات. 2- علوم نيمه انتزاعي و نيمه عيني؛ شامل مکانيک، فيزيک و شيمي. 3- علوم عيني؛ شامل ستاره شناسي، زمين شناسي، زيست شناسي، روان شناسي و جامعه شناسي.

ملويل ديويي دانش بشري را به ده قسمت تقسيم کرده است: 1-اطلاعات کلي؛ 2-فلسفه؛ 3-دين و مذهب؛ 4-علوم اجتماعي؛ 5- زبان شناسي؛ 6-علوم مطلق مثل فيزيک، شيمي و طب؛ 7-علوم عملي؛ 8-هنرهاي زيبا؛ 9-ادبيات؛ 10- تاريخ و جغرافيا؛

قلمرو و حيطه هاي شناختي و معرفتي: حيطه شناختي علوم طبيعي و مادي؛ حيطه شناختي علوم الهي يا الهيات؛ حيطه شناختي علوم انساني؛

علوم انساني علوم انساني در يک طبقه بندي کلي به دو گروه تقسيم مي شود: 1- گروه اول شامل معلوماتي است که منشأ تشکيل آن ها را عقل و فکر و احساس انسان تشکيل مي دهد. مانند فلسفه، منطق، رياضيات، ادبيات و نظاير اين ها.

2-گروه دوم شامل معلوماتي است که منشأ آن ها را رفتار انسان تشکيل مي دهد 2-گروه دوم شامل معلوماتي است که منشأ آن ها را رفتار انسان تشکيل مي دهد. روانشناسي، جامعه شناسي، اقتصاد، مديريت و مانند اين ها.

گاه از اين معلومات به علوم اجتماعي نيز تعبير مي شود که به نظر نمي رسد اطلاقي عام و فراگير باشد از اين رو بهتر است تحت عنوان علوم انساني از نوع گروه دوم قرار داده شود.

تعريف نظريه مفهوم نظريه در تحقيقات علمي از جايگاه ويژه اي برخوردار است. برداشت دوگانه اي از اين مفهوم وجود دارد: يکي برداشت عاميانه است که به جاي «نظر» به کار مي رود، دوم برداشت صحيح و علمي از اين مفهوم است؛ بدين معنا که نظريه جنبه تبييني دارد و بنياد هر فعاليت علمي را تشکيل مي دهد.

نظريه ها را به طور کلي مي توان به دو گروه تقسيم کرد: 1- نظريه هاي تبييني. اين نظريه ها موضوع علم هستند.

2- نظريه هاي تجويزي و توصيه اي 2- نظريه هاي تجويزي و توصيه اي. اين نظريه ها که عمدتا ماهيت سياسي-اجتماعي دارند ممکن است بر اساس يک سري پيش فرض هاي اعتقادي، ايدئولوژيک، فرهنگي، سياسي و حتي علمي ارائه شوند.

درباره جايگاه نظريه در تحقيقات علمي نيز ديدگاه هاي مختلفي وجود دارد: - عده اي به روش قياسي اصالت داده معتقدند که نظريه مبناي تحقيق در انتخاب موضوع و فرضيه سازي و روش هاي کار است و نتيجه آن به تأييد يا رد نظريه مي انجامد.

- عده اي ديگر بر عکس به روش استقرايي اصالت داده معتقدند که پس از مطالعه و مشاهده و تجربه واقعيت هاي قابل آزمايش، مي توان به يک نظريه که حاصل کار تحقيق است دست پيدا کرد.

- عده اي هم اين دو نگرش را با يکديگر ترکيب نموده ابتدا بر اساس مشاهدات محدودتر، چهارچوب نظري يک واقعيت را در ذهن خود پي ريزي مي کنند و سپس با مطالعه مصاديق و واقعيت هاي آن نظريه خود را مورد ارزيابي قرار مي دهند.

ساموئلسون در تعريف نظريه مي گويد: «يک نظريه مجموعه اي از بديهيات، قوانين وفرضيه هايي است که چيزي را درباره واقعيت قابل مشاهده تبيين مي نمايد.

همچنين گفته اند: «نظريه عبارت است از سازه هاي تصوري يا فرضيه هايي درباره ماهيت واقعي اشياء»

يک نظريه علمي داراي ويژگيهاي زير است: - مبين ماهيت پديده يا روابط علت و معلولي بين پديده ها و متغيرهاست. - از ترکيب مفاهيم، قضايا و قوانين ويژه خود که به صورت نظام يافته درباره يک واقعيت به وجود مي آيد و تشکيل يک مجموعه واحد را مي دهد، حاصل آمده است.

قدرت پيش بيني و آينده نگري را دارد. نظريه مي تواند چهارچوب مفهومي مناسبي را براي انجام دادن تحقيقات، چه در بعد انتخاب مسئله و پردازش آن و چه در بعد تدوين فرضيه و مدل هاي علي و چه در بعد روش هاي کار، ارئه دهد.

- مفاهيم و قضايا ي نظري از مصاديق بيروني برخوردارند يا قابل آزمايشند. - نظريه نبايد با ساير نظريه هاي علمي مسلم و قطعي که پذيرفته شده و تأييد شده است و نيز امور بديهي در تضاد و تعارض باشد.

تعريف قانون علمي؛ قوانين علمي اصول کلي هستند که از رابطه حتمي، قطعي و دائمي بين متغيرها خبر مي دهند؛ مثلا فلزات بر اثر حرارت منبسط مي شوند يا اصطکاک باعث توليد انرژي حرارتي مي شود.

براي قانون علمي مشخصاتي بيان کرده اند: - قانون علمي بايد کلي بوده بر تمام مصاديق خود تطبيق کند و حتي يک مورد متناقض با آن ديده نشود. - دقيق، روشن و مشخص بيان شود و دو پهلو نباشد.

در کليه موارد و تمامي زمان ها و مکان ها قابل اثبات باشد در کليه موارد و تمامي زمان ها و مکان ها قابل اثبات باشد. - با آزمايش هاي متعدد نتيجه واحد و يکسان بدهد. - براساس اطلاعات صحيح، وسيع و استدلال اصولي پايه گذاري شده باشد. - رابطه علت و معلولي بين دو متغير يا پديده را بيان نمايد.

رابطه علم با فلسفه و ايدئولوژي: الف) رابطه علم با فلسفه: موضوع فلسفه هستي و وجود است. ب) رابطه علم با ايدئولوژي: علم از چگونگي واقعيت و صفات آن بحث مي کند و در واقع به بيان آنچه هست مي پردازد، در صورتي که ايدئولوژي از آنچه بايد باشد صحبت مي کند.

تعريف استدلال و انواع آن : استدلال را تمسک فکر به معلومات به منظور کشف مجهولات تعريف کرده اند. استدلال را مهم ترين بحث علم منطق مي دانند که خود به سه نوع تقسيم مي شود: قياس؛ استقراء و تمثيل

استدلال قياسي: در اين نوع استدلال فکر از طريق معلومات کلي، مجهولات جزئي را کشف مي کند.

استدلال استقرائي: در اين روش فکر با استفاده از معلومات جزئي و برقراري ارتباط بين آن ها حکم کلي را استنتاج مي نمايد يا در واقع قانون علمي را نتيجه گيري مي کند.

تمثيل: تمثيل عبارت است از مشابهت يک معلوم براي مجهول؛ ارزش معرفتي تمثيل را کمتر از قياس و استقرا مي دانند و مي گويند قياس براي يقين مفيد است و استقرا براي ايجاد ظن و تمثيل براي احتمال.

انواع متغير: متغير به ويژگي يا صفت يا عاملي اطلاق مي شود که بين افراد جامعه مشترک بوده، مي تواند مقادير کمي و ارزش هاي متفاوتي داشته باشد. متغير ها انواع گوناگوني دارند و بر اساس مباني مختلفي طبقه بندي مي شوند.

1- انواع متغيرها بر اساس ارزش: متغير هاي کمي يا متغيرهاي قابل اندازه گيري: - متغيرهاي کمي متصل؛ - متغيرهاي کمي منفصل؛ متغيرهاي کيفي؛ متغيرهاي دووجهي؛

2-انواع متغيرها بر اساس رابطه: - متغيرهاي مستقل؛ - متغيرهاي تابع و وابسته؛ - متغيرهاي ميانگر يا واسطه؛ 3-انواع متغيرها بر اساس نقش: - متغيرهاي علي؛ - متغيرهاي توصيفي؛

4-متغيرهاي دو يا چند ارزشي: - متغيرهاي دو ارزشي؛ - متغيرهاي چندارزشي؛ 5-متغيرهاي جانبي: - متغيرهاي تعديل کننده؛ - متغيرهاي کنترل؛ - متغيرهاي مزاحم و مداخله گر؛

تعريف عملياتي و معرف: متغيرهاي يک تحقيق بايد قابليت سنجش و اندازه گيري را پيدا کنند. يعني بايد به شاخص ها و مفاهيم عيني تري تبديل شوند که بتوان آن ها را مشخص و اندازه گيري نمود.

در غير اين صورت، امکان سنجش و اندازه گيري آن ها وجود ندارد و محقق نمي تواند فرضيه هاي تحقيق خود را ارزيابي نمايد. بنابراين، شرط اول اين است که متغيرها و مشخصات آن ها به شيوه اي تعريف شوند که مشاهده پذير و قابل سنجش باشند.

شرط دوم اين است که معيارهاي اندازه گيري در جمع آوري اطلاعات به گونه اي به کار گرفته شوند که امکان ارزيابي فرضيه ها وجود داشته باشد. چنانچه اين شرايط درمورد تعريف مشخصات متغيرهاي مورد مطالعه رعايت شود مي توان گفت که متغير، تعريف عملياتي شده است؛

يعني محقق بعد از انجام دادن آن مي تواند اطلاعات مورد نظر را گردآوري کند. براي مثال، وقتي مي گوييم هوش در پيشرفت تحصيلي تأثير دارد، براي اين کار محقق ممکن است تعريف عملياتي هوش را از تست هاي هوشي بگيرد.

فرايند تحقيق علمي: فرايند تحقيق علمي به مجموعه مراحل منظم و پيوسته اي گفت مي شود که امر تحقيق علمي را از آغاز تا پايان امکان پذير مي نمايد. فرايند تحقيق علمي به طور کلي شامل پنج مرحله پيوسته است که در اين جا به اختصار به ذکر آن ها مي پردازيم:

مرحله اول: انتخاب، تحليل و تبيين مسئله تحقيق؛ مرحله دوم: گزينش، طراحي و تشريح روش هاي کار؛ مرحله سوم: گردآوري اطلاعات و داده ها؛ مرحله چهارم: طبقه بندي و تجزيه و تحليل و تفسير داده ها؛ مرحله پنجم: تدوين گزارش تحقيق؛

مرحله اول مرحله دوم مرحله سوم مرحله چهارم مرحله پنجم انتخاب،تحليل و تبيين مسئله تحقيق فرايند تحقيق علمي: گزينش، طراحي و تشريح روشهاي کار گرد آوري اطلاعات و داده ها طبقه بندي وتجزيه و تحليل وتفسيرداده ها تدوين گزارش تحقيق

فصل دوم انواع تحقيقات علمي: تحقيقات علمي بر اساس دو مبنا - هدف - ماهيت و روش تقسيم بندي مي شوند.

تحقيقات علمي بر اساس هدف : 1-تحقيقات بنيادي. اين تحقيقات که گاه تحقيقات مبنايي يا پايه اي خوانده مي شوند. تحقيقات بنيادي بر اساس روش تحليل به دو دسته تقسيم مي شوند: تحقيقات بنيادي تجربي؛ تحقيقات بنيادي نظري؛

پاره اي از مشخصات تحقيقات پايه اي بدين شرح است: - وقتگير بوده براي کشف مجهول نياز به زمان طولاني دارد. - هزينه بر است و احتياج به منابع مالي زياد دارد. - معمولا به وسيله مراکز علمي و دانشگاهي انجام مي شود، زيرا مأموريت اصلي آن ها توسعه قلمرو معرفتي بشر است.

2- تحقيقات کاربردي. اين تحقيقات با استفاده از زمينه و بستر شناختي و معلوماتي که از طريق تحقيقات بنيادي فراهم شده براي رفع نيازمنديهاي بشر و بهبود و بهينه سازي ابزارها، روش ها، اشياء و الگوها در جهت توسعه رفاه و آسايش و ارتقاي سطح زندگي انسان مورد استفاده قرار مي گيرند.

به نوعي از تحقيقات کاربردي، تحقيقات توسعه اي مي گويندو هدف آن، بررسي هايي است که نشان مي دهد چگونه توليد افزايش مي يابد يا سازمان توليد گسترش پيدا مي کند.

از مشخصات تحقيقات کاربردي مي توان به موارد زير اشاره کرد: از نظر زماني زودتر از تحقيقات بنيادي انجام مي گيرد. درآمدزا هستند و به همين دليل طرفداران بيشتري دارند. عمدتا سازمان هاي دولتي و خصوصي و کارخانه ها ولي گاه دانشگاه ها و مراکز تحقيقاتي نيز اين تحقيقات را انجام مي دهند.

3- تحقيقات عملي. اين تحقيقات را بايد تحقيقات حل مسئله يا حل مشکل ناميدو آن ها را نوعي تحقيق کاربردي محسوب کرد. کشف علل افزايش ترک خدمت کارکنان يک مؤسسه و راه حل آن، شناسايي علل کاهش بهره وري يک واحد توليدي و راه حل آن از نمونه هاي تححقيقات عملي است.

تحقيقات عملي بر اساس ماهيت و روش بر اساس ماهيت و روش، تحقيقات علمي را مي توان به پنج گروه تقسيم کرد که عبارتند از : تحقيقات تاريخي؛ توصيفي؛ همبستگي؛ تجربي؛ علي.

در تحقيقات تاريخي مهم ترين مشکل عدم حضور محقق در صحنه واقعه است در تحقيقات تاريخي مهم ترين مشکل عدم حضور محقق در صحنه واقعه است. مشکل ديگر تحقيقات تاريخي، سازمان دادن اطلاعات و مدارک گرد آوري شده است. منابع تحقيقات تاريخي را مي توان به دو گروه عمده تقسيم کرد: منابع دست اول، منابع دست دوم يا دست چندم.

منابع دست اول، منابعي هستند که مستقيما در ارتباط با حادثه يا پديده قرار مي گيرند و ممکن است به شکل کتبي، شفاهي، تصويري، مادي و مانند آن مشاهده شوند.

منابع دست چندم، منابعي هستند که به طور غيرمستقيم در ارتباط با حادثه قرار دارند و به اتکاي منابع دست اول تهيه مي شوند که ممکن است به صورت نقل قول هاي مستقيم يا غير مستقيم يا به صورت کتبي و شفاهي، چند دست بگردند و از سندي به سند ديگر انتقال يابند.

تعدادي از منابع تحقيق تاريخي به اين شرح است: منابع مکتوب، منابع شفاهي، منابع تصويري، منابع ساختماني، منابع مادي وابزاري واسناد الکترونيکي.

نقد اسناد؛ بر دو نوع است: نقد بيروني و نقد دروني. - نقد بيروني نقد اسناد؛ بر دو نوع است: نقد بيروني و نقد دروني. - نقد بيروني. محقق حقيقي بودن و اصالت سند را مورد بررسي قرار مي دهد. يعني اينکه آيا سند مربوط به واقعه است يا خير؟ و آيا احتمال جعلي بودن وجود ندارد؟

محقق تاريخي بايد سند را با اسناد و شواهد تاريخي مربوط مقايسه نمايد؛ مثلا او بايد امضا و مهر، تاريخ، نوع خط، نوع جوهر به کار رفته.

نقد دروني؛ پس از اطمينان از صحت ارتباط سند با موضوع مورد مطالعه، ارزيابي محتواي مطالب مطرح مي شود که آيا اطلاعات صحيح است و تصوير درستي از موضوع يا واقعه را ارائه مي دهد؟ آيا مطالب آن با موازين عقلي تطبيق مي کند؟آيا مطالب آن با ساير اطلاعات تأييد شده از منابع ديگر همخواني و تناسب دارد؟

تحقيقات توصيفي: در تحقيقات توصيفي محقق به دنبال چگونه بودن موضوع است و مي خواهد بداند پديده، متغير، شي يا مطلب چگونه است. به عبارت ديگر، اين تحقيق وضع موجود را بررسي مي کند و به توصيف منظم و نظامدار وضعيت فعلي آن مي پردازد.

ويژگي ها و صفات آن را مطالعه و در صورت لزوم ارتباط بين متغيرها را بررسي مي نمايد. اين گونه تحقيقات توصيفي از نظر شيوه نگارش و پرداختن به مسئله تحقيق به دو دسته تقسيم مي شوند: تحقيقات توصيفي محض؛ تحقيقات توصيفي تحليلي؛

به طور کلي تحقيقات توصيفي را مي توان به سه يا چهار گروه تقسيم کرد که عبارتند از: زمينه يابي، موردي، تحليل محتوا، قوم نگاري.(اگر قوم نگاري را نوعي مطالعه موردي تلقي کنيم سه گروه خواهيم داشت)

تحقيق توصيفي زمينه ياب يا پهناگر، اين تحقيق به مطالعه ويژگي ها و صفات افراد جامعه مي پردازدو وضعيت فعلي جامعه آماري را در قالب چند صفت يا متغير مانند سن، جنس، وزن و...

تحقيقات توصيفي زمينه ياب به تحقيقات پيمايشي نيز تعبير مي شود که هدف آن شناخت صفات، ويژگي ها، عقايد، نگرش ها، رفتارها و ساير مسائل افراد يک جامعه از طريق مراجعه به آن هاست.

تحقيق توصيفي موردي يا ژرفانگر تحقيق توصيفي موردي يا ژرفانگر. اين تحقيق عبارت است از مطالعه يک مورد يا يک واحد و کاوش عميق در مورد آن. چند نمونه از تحقيق موردي عبارت است از: تحقيق درباره ويژگي ها و رفتار يک دانش آموز ناسازگار يا تيزهوش.

تحقيقات مردم شناسي فرهنگي و قوم نگاري نيز جز تحقيقات موردي به حساب مي آيد. هم چنين تک نگاريها (يا مونوگرافي ها) که درباره مکان يا گروه خاصي انجام مي شود، در زمره مطالعات موردي محسوب مي شود.

- تحقيق توصيفي تحليل و محتوا - تحقيق توصيفي تحليل و محتوا. اين تحقيق به منظور توصيف عيني و کيفي محتواي مفاهيم به صورت نظام دار انجام مي شود.

در واقع، قلمرو اين تحقيق را متن هاي مکتوب، شفاهي و تصويري درباره موضوعي خاص تشکيل مي دهد. نظير کتابها، مقاله ها، روزنامه ها، مجله ها، مطالب نوار و فيلم. محقق در چنين تحقيقي به دنبال تجزيه و تحليل و توصيف مطالب است. مثلا اگر محققي بخواهد دشواري يک کتاب را تعيين کند.

تحقيقات همبستگي يا همخواني؛ اين تحقيقات براي اطلاع از وجود رابطه بين متغيرها انجام مي پذيرد ولي در آن ها الزاما کشف رابطه علت و معلولي مورد نظر نيست. در تحقيق همبستگي بر کشف وجود رابطه بين دو گروه از اطلاعات تاکيد مي شود.

اساسا همبستگي ها به دو شکل وجود دارند: مثبت و منفي اساسا همبستگي ها به دو شکل وجود دارند: مثبت و منفي. همبستگي مثبت آن است که جهت تغيير در يک متغير با جهت تغيير در متغير ديگر همسو باشد. مانند رابطه بين شيب رودخانه و شدت آن يا رابطه بين قدرت خريد مردم و حجم تقاضا.

همبستگي منفي آن است که جهت تغييرات يک متغير با جهت تغييرات متغير ديگر همسو نباشد. مانند رابطه بين قيمت ها و قدرت خريد مردم. طيف يا دامنه تغييرات ضريب همبستگي از 1+تا 1- نوسان دارد.

براي اندازه گيري ضريب همبستگي بين متغيرها با توجه به نوع مقادير و کميت ها از روش هاي مختلف استفاده مي شود؛ مثلا براي مقياس هاي اندازه گيري فاصله اي و نسبي از روش پيرسون و براي مقياس هاي اندازه گيري رتبه اي از روش اسپيرمن و کندال استفاده مي کنند.

نمونه هايي ازتحقيقات همبستگي عبارتند از : رابطه نمرات دوران تحصيل دبيرستان با نمرات دانشگاه در يک جامعه آماري.

تحقيقات علي (پس رويدادي): در اين گونه تحقيقات کشف علت ها يا عوامل بروز يک رويداد يا حادثه يا پديده موردنظر است. بنابراين پس از آن که واقعه اي روي داد، تحقيق در باره آن شروع مي شود.

در اين جا محقق در متغيرها دخل و تصرفي انجام نداشته اساسا حضور ندارد و آن ها را نمي شناسد بلکه تحقيق علي را انجام مي دهد. براي مثال خانه يا محل کاري دچار آتش سوزي شده، اتومبيل يا کارخانه اي از کار افتاده مي خواهد علت يا عوامل حادثه را بشناسد تا نسبت به پيشگيري مسئله مشابه در آينده اقدام کند.

تحقيقات علي معمولا از نوع کاربردي هستند و نتايج آن ها براي جلوگيري از تکرار حوادث و وقايع نامطلوب، يا توسعه وقايع و حوادث مطلوب مورد استفاده قرار مي گيرد

تحقيقات تجربي (آزمايشي): اين تحقيقات بر اساس وجه مشخصه اصلي خود يعني کنترل متغيرها و مشاهده پديده و سنجش رابطه علت و معلولي بين متغيرها و حضور فعال محقق در صحنه آزمايش شناخته مي شوند.

تحقيقات تجربي در حوزه علوم انساني بويژه روانشناسي، تعليم و تربيت، جامعه شناسي، جغرافياي انساني، مديريت، تربيت بدني، اقتصاد . مانند آن کاربرد دارد.

اين تحقيقات در حوزه علوم انساني نيز براي شناخت تأثير متغيرهاي علي انجام مي شود و به درک روابط علت و معلولي بين متغيرها کمک مي نمايد، از ارزش بالايي برخوردار بوده، دستيابي به مفاهيم و قضاياي کلي را تسهيل مي نمايد.

شرايط ضروري يک تحقيق تجربي: کنترل. ويژگي اصلي يک تحقيق آزمايشي است. انتخاب تصادفي. تکرار آزمايش. قابليت تعميم. اعتبار تحقيق آزمايشي.

اعتبار تحقيق آزمايشي؛ اعتبار دروني: از آنجا که آگاهي از نوع متغيرهاي مزاحم براي محقق ضرورت دارد، به معرفي آن ها پرداخته مي شود: رخدادهاي هم زمان با انجام دادن تحقيق. اجراي پيش آزمون.

تغيير در روش ها و وسايل اندازه گيري. تغييرات رواني و فيزيولوژيک. افت آزمودني ها.

براي کاهش اثر متغيرهاي مزاحم و مداخله گر يا حذف آنها از صحنه آزمايش، محقق بايد اقدامات لازم را انجام دهد: حذف متغيرها؛ همتا کردن موارد؛ معادل و همتراز کردن موارد؛ تحليل واريانس؛ گزينش تصادفي؛

اعتبار بيروني. مقصود از اعتبار بيروني آن است که يافته هاي تحقيق قابل اطمينان بوده، امکان تعميم آن در موقعيت هاي مشابه وجود داشته باشد.

روش ها و طرح هاي اجراي تحقيق تجربي: 1- آزمايش با استفاده از يک گروه آزمودني: الف- پس آزمون. ب- پيش آزمون و پس آزمون.

2- آزمايش با استفاده از دو گروه (شاهد و آزمايش): الف- استفاده از پس آزمون. ب- استفاده از پيش آزمون و پس آزمون.

3- آزمايش با استفاده از چند گروه: الف- استفاده از طرح چهار گروهي سولومون. ب- طرح پس آزمون چند گروهي. ج- استفاده از پيش آزمون و پس آزمون چندگروهي. 4- آزمايش با استفاده از روش تکرار آزمون

فصل سوم انتخاب، تعريف و بيان مسئله تحقيق رکن اصلي هر تحقيق علمي را اين مرحله تشکيل ميدهد.

رکن اصلي هر تحقيق علمي را اين مرحله تشکيل مي دهد که داراي اقدامات نظام يافته زير است: طرح مسئله تحقيق و تعيين حدود آن. مطالعه ادبيات و سوابق مسئله تحقيق. شناسايي و تحليل مسئله تحقيق. تعيين متغيرها و تدوين مدل هاي علي مربوط به چهارچوب نظري تحقيق. تشريح مسئله تحقيق و نگارش آن.

موضوع تحقيق براي محقق بر اساس منابع متعدد مطرح مي شود که از جمله اين دلايل موارد زير قابل ذکر است: - کنجکاوي تجارب شخصي مطالعه آثار مکتوب منابع شفاهي متقاضيان تحقيق

هر مسئله تحقيقاتي مناسب داراي ويژگي هاي زير است: ادراکي بودن؛ بسيط بودن؛ ميکرو بودن؛ نو بودن؛ مرتبط با رشته تخصصي محقق؛ شفاف بودن؛

مطالعه ادبيات و سوابق مسئله تحقيق کار پژوهش پس از انجام دادن مرحله مطالعه آغاز مي شود. به عبارتي پژوهش در بستري از آگاهي براي کشف مجهول انجام مي پذيرد.

به طور کلي مطالعه ادبيات نظري و سوابق پژوهشي مرتبط با مسئله براي محقق داراي فوايد زير است: 1- به اين ترتيب نسبت به موضوع اشراف زيادتري پيدا مي کند و بر اطلاعات وي در زمينه موضوع مورد مطالعه افزوده مي شود.

2- بر اساس آگاهي از معلومات به دست آمده اقدام به دوباره کاري و تکرار نخواهد کرد. 3- از روش کار ديگران آگاهي خواهد يافت و با مسائل و مشکلات مسير تحقيق آشنا خواهد شد.

4- مطالعه ادبيات و سوابق مسئله به محقق کمک خواهد نمود تا متغيرهاي مورد نظر در مطالعه را بهتر شناسايي کند و روابط علت و معلولي آن ها را با توجه به تجارب گذشته در قالب مدل هاي نظري تبيين نمايد.

5- تجارب گذشته و شناسايي متغيرها و تصوراتي که از واقعيت در ذهن او شکل مي گيرد، ساده تر بتواند فرضيه هاي تحقيق خود را تدوين نمايد.

6- مطالعه درباره مسئله و تنظيم و تدوين ادبيات و مباحث نظري و قضاياي کلي آن به محقق کمک مي کند تا تکيه گاه محکمي براي استدلال منطقي در مرحله بررسي و ارزيابي فرضيه ها و استنتاج به ويژه در تحقيقات توصيفي-تحليلي، تاريخي، علي و همبستگي پيدا نمايد.

روش دستيابي به منابع وفهرست برداري از آن ها: 1- استفاده از کتاب شناسي ها؛ 2- استفاده از فهرست مقالات؛ 3- استفاده از نمايه ها؛ 4- استفاده از کتابخانه؛ 5- استفاده از فهرست تحقيقات؛ 6- استفاده از چکيده ها؛

7- استفاده از مجموعه مقالات؛ 8- استفاده از روش مصاحبه؛ 9- استفاده از آرشيوها ؛ 10- استفاده از سيستم هاي اطلاع رساني رايانه اي : الف- سيستم CD-ROM ؛ ب- سيستم on.line ؛ ج- سيستم شبکه اينترنت؛

الف- سيستم CD-ROM ؛ اين سيستم ترکيبي است از يک دستگاه رايانه داراي ديسک گردان، يک نفر اپراتور و ديسک ها يا ديسکت هاي حاوي اطلاعات که اپراتور به وسيله رايانه آن ها را بازيابي مي کند.

ب- سيستم on.line ؛ اين سيستم شبيه CD-ROM سيستم است با اين تفاوت که رايانه به طور زنده از طريق پايانه هاي رله کننده به مراکز و پايگاه هاي بزرگ اطلاعات علمي جهان متصل است. در اين سيستم معمولا اطلاعات به صورت دو جانبه مبادله مي شوند. اصطلاحا به اين عمل مي گويند.

ج- سيستم شبکه اينترنت؛ اين سيستم شبيه on ج- سيستم شبکه اينترنت؛ اين سيستم شبيه on.line سيستم است با قابليت اطلاع رساني بسيار وسيع و به صورت چند جانبه است. اين سيستم کار پست الکترونيکي را نيزانجام مي دهد.

نحوه بيان مسئله تحقيق و نگارش آن الف) صورت مسئله بايد به شکل سئوالي نوشته شود و از بيان آن به صورت عبارت کلي يا جملات خبري خودداري گردد. ب) مسئله بايد به طور واضح تعريف گردد و از کاربرد واژگان و اصطلاحات مبهم و دو پهلو خودداري شود.

ج) از کاربرد اصطلاحات و واژگان ارزشي بايد خودداري شود ج) از کاربرد اصطلاحات و واژگان ارزشي بايد خودداري شود. د) اصطلاحات و مفاهيم اختصاصي و تخصصي بايد تعريف شود. ه) سئوالات ويژه تحقيق بايد نوشته شود.

روش نگارش و ارزيابي مسئله تحقيق محقق براي بيان مسئله تحقيق و نگارش آن بايد به ترتيب زير اقدام کند: 1- صورت مسئله را به صورت سئوالي بنويسد. 2- مقدمه اي کلي درباره اينگونه مسائل و ضرورت انجام دادن تحقيق مورد نظر خود بنويسد.(فلسفه تحقيق را بنويسد.)

3- ابعاد، ويژگي ها و صفات و حدود مسئله مورد مطالعه را شرح دهد 3- ابعاد، ويژگي ها و صفات و حدود مسئله مورد مطالعه را شرح دهد. 4- ادبيات و سوابق مسئله تحقيق را بيان کند. 5- فهرست متغيرها و معرف هاي مورد مطالعه و مدل هاي تبييني نظري را به شرحي که گفته شد ذکر نمايد.

6- سئوالات ويژه تحقيق را فهرست کند 6- سئوالات ويژه تحقيق را فهرست کند. 7- به هدف يا اهداف تحقيق خود اشاره نمايد. 8- نتايج و دستاوردهاي پيش بيني شده تحقيق را اظهار کند.

فصل چهارم تدوين فرضيه فرضيه سازي يکي از مراحل حساس تحقيق را تشکيل مي دهد؛ چرا که فرضيه ها نقش راهنما را دارند و به فعاليت هاي تحقيقاتي جهت مي دهند. فرضيه ها کمک مي کنند محقق سهل الوصول ترين راه ها و محتمل ترين جهت ها را براي رسيدن به هدف تحقيق انتخاب کنند.

مفهوم و تعريف فرضيه در تعريف فرضيه مي توان گفت: فرضيه گماني است موقتي که درست بودن يا نبودنش بايد مورد آزمايش قرار گيرد.

نقش فرضيه در تحقيق علمي فرضيه ها ضمن اينکه به محقق براي پيگيري و انجام دادن امور تحقيق جهت مي دهد باعث مي گردد که :

نخست، مطالعه منابع و ادبيات مربوط به موضوع تحقيق جهت دار شود و از مطالعه منابعي که ربطي به پژوهش ندارند جلوگيري به عمل آيد. دوم، پژوهشگر را نسبت به جنبه هاي موقعيتي و معني دار مسئله پژوهش حساس تر مي نمايد.

سوم، فرضيه باعث مي شود تا محقق مسئله پژوهش را بهتر درک کند و روش هاي جمع آوري اطلاعات را بهتر تعيين نمايد. چهارم، فرضيه چهارچوبي است براي تفسير اطلاعات جمع آوري شده و نتيجه گيري ازآن ارائه مي دهد.

انواع فرضيه در تحقيقات همبستگي و تجربي: اين فرضيه ها را به دو نوع تقسيم مي کنند؛ فرضيه تحقيق(H1)² فرضيه صفر(H0)³

فرضيه تحقيق از وجود رابطه يا اثر و يا تفاوت بين متغيرها خبر مي دهد يا در واقع وجود اين حالات را تأييد نموده آن را واقعي و حقيقي مي داند. اين فرضيه به دو نوع جهت دار و بدون جهت تقسيم مي شود.

فرضيه صفر که به فرضيه آماري يا پوچ نيز موسوم است بر خلاف فرضيه تحقيق، وجود رابطه، اثر يا تفاوت بين متغيرها را رد کرده، انکار مي نمايد و اظهار مي دارد که اين حالات واقعي نيست و حقيقت نداردو صرفا ناشي از تصادف و اشتباهات آماري بويژه اشتباه در نمونه گيري است.

مثال هاي زير انواع فرضيه هاي مزبور را نشان مي دهد: الف) فرضيه تحقيق جهت دار: به نظر مي رسد کارايي معلمان آموزش ديده بيشتر از معلمان آموزش نديده است. شيب مخروط افکنه برآرايش فضايي طبقات اجتماعي مؤثر است.

ب) فرضيه تحقيق بدون جهت، در تحقيق مورد نظر: به نظر مي رسد بين آموزش معلمان و کارايي آن ها رابطه وجود دارد. به نظر مي رسد بين شيب مخروط افکنه و آرايش فضايي طبقات اجتماعب رابطه اي وجود ندارد.

ج) فرضيه صفر در تحقيق مورد نظر: به نظر مي رسد کارايي معلمان آموزش ديده و آموزش نديده مساوي است. به نظر مي رسد بين شيب مخروط افکنه و آرايش فضايي طبقات اجتماعي رابطه اي وجود ندارد.

ويژگي هاي يک فرضيه خوب: فرضيه بايد قدرت تبيين حقايق را داشته باشد. فرضيه بايد بتواند پاسخ مسئله تحقيق را بدهد. فرضيه بايد قابليت حذف حقايق نامرتبط با مسئله تحقيق را داشته باشد.

فرضيه بايد شفاف، ساده و قابل فهم باشد. فرضيه بايد قابليت آزمون را داشته باشد. فرضيه نبايد با حقايق مسلم و اصول علمي تأييد شده و پذيرفته شده مغايرت داشته باشد. فرضيه نبايد از واژه ها و مفاهيم ارزشي استفاده کند.

فرضيه بايد به مطالعه و پژوهش جهت بدهد و راهنماي فعاليت هاي محقق باشد. فرضيه بايد به صورت جمله خبري باشد. در يک فرضيه خوب اصطلاحات و واژه هاي اختصاصي تعريف مي شوند.

فرضيه با توجه به چهارچوب نظري تحقيق تدوين مي شوند. فرضيه ها بايد مختص مسئله تحقيق باشند. بايد بين فرضيه ها و سئوال هاي ويژه يا فرعي تحقيق تناظر صوري و محتوايي وجود داشته باشد.

فصل پنجم نمونه گيري تحقيق علمي با هدف شناخت يک پديده در يک جامعه آماري انجام مي شود.

جامعه آماري عبارت است از کليه عناصر و افرادي که در يک مقياس جغرافيايي مشخص (جهاني يا منطقه اي) داراي يک يا چند صفت مشترک باشند.

مي توان با توجه به آنچه گفته شد نمونه و نمونه گيري را تعريف کرد: « نمونه عبارت است از تعدادي از افراد جامعه که صفات آنها با صفات جامعه مشابهت داشته و معرف جامعه بوده، از تجانس و همگني با افراد جامعه برخوردار باشند»

از اين رو نمونه گيري عبارت است از مجموعه اقداماتي که براي انتخاب تعدادي از افراد جامعه به نحوي که معرف آن باشند، انجام مي پذيرد.

انواع نمونه و روش انتخاب آن نمونه ها به دو روش کلي انتخاب مي شوند: - روش احتمالي که از ارزش علمي برخوردار است و به روش تصادفي موسوم است. - روش غير احتمالي که به روش وضعي معروف است.

نمونه هاي احتمالي اين نمونه ها عبارتند از: الف) نمونه هاي احتمالي ساده؛ براي انتخاب افراد نمونه از جامعه سه روش وجود دارد که محقق مي تواند به دلخواه يکي از آنها را انتخاب کند: استفاده از قرعه کشي، استفاده از جدول اعداد تصادفي و استفاده از روش منظم يا سيستماتيک.

ج) نمونه گيري گروهي يا خوشه اي؛ ب) نمونه گيري احتمالي طبقه بندي شده؛ ج) نمونه گيري گروهي يا خوشه اي؛ عبارت است از انتخاب واحد تحليل و به عبارتي واحد اصلي مطالعه از طريق طي چند مرحله نمونه گيري پيوسته؛

نمونه گيري خوشه اي به دو گروه تقسيم مي شوند نمونه گيري خوشه اي به دو گروه تقسيم مي شوند. 1- خوشه اي محض 2- خوشه اي فضايي د) نمونه گيري مکاني؛

1- نمونه گيري هاي مادر يا پايه؛ 2- نمونه برداري چند درجه اي؛ ه) ساير نمونه گيري ها؛ عبارتند از: 1- نمونه گيري هاي مادر يا پايه؛ 2- نمونه برداري چند درجه اي؛ 3- نمونه مختلط؛ در کليه اين روش ها محقق بايد اصل شانس برابر براي افراد جامعه را جهت انتخاب شدن به عنوان نمونه رعايت کند.

نمونه هاي غير احتمالي اين نمونه ها بر اساس رعايت اصل شانس برابر براي افراد جامعه انتخاب نمي گردد بلکه با نظر محقق برگزيده مي شود. بنابراين، به آن ها نمونه هاي غير اتفاقي يا تورش دار مي گويند.

اين نمونه ها عبارتند از: الف) نمونه گيري سهميه اي؛ ب) نمونه گيري اتفاقي؛ ج) نمونه وضعي؛ د) نمونه موردي؛

روش هاي برآورد حجم نمونه روش اول، تخمين شخصي. گاه براي حجم نمونه حد نصاب هايي ارائه مي شود: در تحقيق همبستگي حداقل حجم نمونه 30 نفر است.

در تحقيق علي و آزمايشي حداقل حجم نمونه 15 نفر است. در تحقيق توصيفي زمينه ياب و پيمايشي حداقل حجم نمونه 100 نفر است. در تحقيقاتي که نياز به طبقه بندي جامعه براي نمونه گيري مي باشد، حداقل نمونه هر طبقه بين 15 تا 20 نفر است.

روش دوم، تکنيک ها و روش هاي آماري. يکي از روش هاي آماري که معمولا در ارتباط با مطالعه متغيرهاي کيفي براي تعيين حجم نمونه مورد استفاده قرار مي گيرد فرمول روبرو است: n= t² pq/d²

به هنگام بر آورد حجم نمونه براي صفات و متغيرهاي کمي از فرمولn=t² s² /d² استفاده مي شود کهs² انحراف استاندارد جامعه است.

فصل ششم ابزار سنجش و گردآوري اطلاعات؛

در تعريف ابزار اندازه گيري مي توان گفت: « ابزار اندازه گيري و مقياس ها وسايلي هستند که محقق به کمک آن ها قادر است اطلاعات مورد نياز تحقيق خود را گردآوري، ثبت و کمي مي نمايد. »

طبقه بندي ابزار اندزه گيري و گرد آوري اطلاعات ابزارهاي اندازه گيري به دو دسته کلي تقسيم مي شوند: - استاندارد يا ميزان شده - محقق ساخته.

در واقع مي توان گفت که اين ابزارها داراي ويژگي ها و صفات زير هستند: جنبه هاي مختلف آن ها به خوبي تعريف شده است و راهنماي اجرا، روش هاي کار و وقت مشخصي دارند.

روش هاي نمره گذاري به دقت مشخص شده است. اعتبار و پاياني آن ها از طريق تجارب زياد مورد تأييد قرار گرفته است.

ابزارهاي محقق ساخته در غياب ابزارهاي استاندارد، طراحي و به کار برده مي شوند، هر چند هيچ محقق ورزيده و مجربي از ابزار محقق ساخته، در صورت وجود ابزار استاندارد استفاده نمي کند.

انواع ابزارهاي گردآوري اطلاعات عبارتند از: 1- پرسشنامه 2- کار مصاحبه 3- کارت مشاهده 4- نظرسنج 5- فيش 6- فرم

7- نقشه گنگ و کروکي 8- آزمون هاي پيشرفت تحصيلي 9- آزمون استعداد 10- آزمون هوش 11- رغبت سنج 12- آزمون فرافکن

ابزارها و مقياس هاي اندازه گيري: مقياس هاي اندازه گيري عبارتند از: مقياس هاي اسمي يا عددي، مقياس هاي ترتيبي، مقياس هاي فاصله اي، مقياس هاي نسبي.

مقياس هاي اسمي؛ اين مقياس ها که به مقياس هاي عددي نيز مشهورند جزو محدودترين مقياس ها هستند و به صورت دو ارزشي و چند ارزشي وجود دارند مثلا در سنجش صفاتي نظير جنس، مليت و...

مقياس هاي ترتيبي؛ با اين مقياس ها مي توان علاوه بر تشخيص وجود يا عدم وجود صفت، شدت و ضعف آن را نيز سنجيد.

مقياس هاي فاصله اي ؛ مقياس فاصله اي علاوه بر دارا بودن صفات مقياس هاي اسمي و ترتيبي، داراي اين ويژگي است که مي تواند فواصل بين نمرات را نيز مشخص کند يا به عبارتي آن را کمي نمايد.

مقياس هاي نسبي؛ مقياس نسبي مانند مقياس فاصله اي است با اين تفاوت که اين مقياس داراي نقطه صفر مطلق است که به عنوان مبدا سنجش مورد استفاده قرار مي گيرد. از اين مقياس در اندازه گيري هاي فيزيکي نظير زمان، مسافت، اندازه و وزن استفاده مي شود.

طيف ها: 1- طيف بوگاردوس؛ 2- طيف ليکرت؛ طيف از گرايش کاملا موافق تا گرايش کاملا مخالف کشيده مي شود. 3- طيف گاتمن؛

طيف بوگاردوس؛ بوگاردوس اين طيف را که به طيف فاصله اجتماعي نيز معروف است در دانشگاه کاليفرنياي جنوبي طراحي کرد. بر اساس اين طيف سعي مي گردد ميزان پذيرش يا طرد يک فرد يا گروه به وسيله افراد يا گروه هاي ديگر مورد سنجش قرار گيرد در اين طيف سه وضعيت با هفت درجه وجود دارد.

طيف ليکرت؛ ليکرت که از سال 1939 مديريت بخش بررسي هاي افکار عمومي را در وزارت کشاورزي آمريکا بر عهده داشت اين طيف را ارائه داد. اين طيف از پنج قسمت مساوي تشکيل شده است و محقق متناسب با موضوع تحقيق تعدادي گويه در اختيار پاسخگو قرار مي دهد تا گرايش خود را در مورد آن مشخص نمايد.

طيف گاتمن؛ اين طيف محقق را قادر مي سازد که از روي نمره پاسخگو با دقت و حداکثر 10 درصد خطا در کل نمونه، بتواند عبارات مورد تاييد پاسخگو را دريابد. عبارات مقياس گاتمن داراي ويژگي هاي ترتيب پذيري و تجمع پذيري است.

روايي و پايايي ابزار سنجش ابزار سنجش بايد از روايي و پايايي لازم برخوردار باشد تا محقق بتواند داده هاي متناسب با تحقيق را گرد آوري نمايد.

روايي ابزار سنجش. منظور از روايي اين است که مقياس و محتواي ابزار يا سئوالات مندرج در ابزار دقيقا متغيرها و موضوع مورد مطالعه را بسنجد.

پايايي ابزار سنجش. که از آن به اعتبار، دقت و اعتمادپذيري نيز تعبير مي شود. ابزار پايا يا معتبر ابزاري است که از خاصيت تکرارپذيري و سنجش نتايج يکسان برخوردار باشد.

عوامل زير معمولا بر پايايي و روايي ابزار سنجش تأثير منفي دارد: تعريف نشدن اصطلاحات. عدم توجيه پرسشگران.

عدم تجانس و همگوني پاسخگويان تغيير شرايط و زمينه هاي اجراي پرسشگري وضعيت ظاهري و دروني ابزار عدم تناسب مراحل مختلف فرايند تحقيق

محققان براي اطمينان از روايي و پايايي ابزار از روش هاي مختلفي استفاده مي کنند که در زير به آن ها اشاره مي شود: استفاده از روش هاي دوگانه و موازي.

استفاده از روش مقايسه با معيار استفاده از روش مقايسه با معيار. در روش کنترل مقايسه با معيار، محقق مي تواند علاوه بر پاراکترهاي جامعه، از نتايج کلي پيمايش ها نظير سرشماري، صورتحساب ها و اسناد استفاده نمايد. استفاده از روش پيش آزمون.

فصل هفتم روش هاي گردآوري اطلاعات؛ مرحله فوق از مراحل اساسي تحقيق است و به لحاظ اهميت گاه به اشتباه آن را روش هاي تحقيق مي نامند.

براي حفظ اعتبار اطلاعات و داده هاي گردآوري شده محقق بايد دو اصل اساسي را مورد توجه خاص قرار دهد 1- اصل صحت؛ 2- اصل دقت؛

روش هاي گردآوري اطلاعات را به طور کلي به دو طبقه مي توان تقسيم کرد: روش هاي کتابخانه اي بسته به نوع سند و موضوع تحقيق ممکن است با استفاده از فيش يا جدول يا نقشه يا کروکي يا فرم هاي شبه پرسشنامه يا ترکيبي از همه آن ها انجام گيرد.

روش هاي ميداني که از شهرت بيشتري برخوردارند عبارتند از: پرسشنامه اي، روش مصاحبه، روش مشاهده، روش آزمون و روش هاي صوتي و تصويري.

انواع سند: اسناد عمده در مطالعات کتابخانه اي عبارتند از: کتاب؛ مقاله ها و مجلات؛ ميکرو فيلم و ميکروفيش؛ ديسک ها و ديسکت هاي رايانه اي؛ سايت ها و سيستم هاي اطلاع رساني رايانه اي؛

اسناد اصل؛ اسناد دولتي؛ نشريه هاي رسمي دولتي؛ اسناد شخصي و خصوصي؛ مطبوعات؛ آمارنامه ها؛ اسناد صوتي و تصويري؛

ابزار گردآوري اطلاعات در روش کتابخانه اي؛ اين ابزارها بسته به نوع سند و هدف محقق از گردآوري اطلاعات و نوع آن متفاوت است. عمده ترين ابزاري که در تحقيق کتابخانه اي براي جمع آوري اطلاعات از آن استفاده مي شود عبارتند از : فيش، جدول و فرم، پرسشنامه استخراج اطلاعات، نقشه و کروکي.

روش هاي ميداني؛ به روش هايي اطلاق مي شود که محقق براي گردآوري اطلاعات ناگريز است به محيط بيرون برود و با مراجعه به افراد يا محيط، و نيز برقراري ارتباط مستقيم با واحد تحليل يعني افراد، اعم از انسان، موسسات، سکونتگاه ها، موردها و... اطلاعات مورد نظر خود را گردآوري کند.

در روش پرسشنامه اي عوامل و عناصر متعددي دخالت دارند که از طريق کارکرد هماهنگ آن ها محقق مي تواند اطلاعات مورد نياز خود را گردآوري نمايد. اين عناصر عبارتند از: 1- ابزار گردآوري اطلاعات يا پرسشنامه؛ 2- عوامل اجراي پرسشنامه؛ 3- برنامه ريزي و مديريت اجراي پرسشنامه؛ 4- پاسخگويان؛

سئوالات پرسشنامه مي تواند شکل هاي گوناگوني به شرح زير داشته باشد: 1- سئوالات باز؛ سئوالاتي هستند که پاسخگو را محدود به انتخاب پاسخ هاي از پيش طراحي شده نمي کنند، و دست محقق را باز مي گذارد تا هر چه در مورد پاسخ لازم مي داند ارائه دهد. بنابراين در فضاي پيش بيني شده در مقابل يا ذيل سئوال پاسخ خود را آزادانه خواهد نوشت.

2- سئوالات بسته؛ سئوالاتي هستند که محقق با استفاده از مقياس اسمي يا عددي و بر اساس پاسخ هاي فرضي تنظيم مي کند و پاسخگو از بين آن ها پاسخ مورد نظر خود را انتخاب نموده، علامت مي زند.

به پرسشنامه اي که حاوي سئوالات بسته باشد پرسشنامه منظم نيز گفته مي شود. 3- سئوالات ترکيبي؛ اين پرسشنامه ها از دو گروه سئوالات بسته و باز تشکيل مي شود.

4- سئوالات تعاقبي؛ اين سئوالات معمولا پي در پي و مرتبط با يکديگر مطرح مي شوند زماني که محقق موضوعي را ريشه يابي مي کند، ناچار است از روش سئوالات تعاقبي استفاده کند اين سئوالات در واقع سيستم و مجموعه اي از سئوالات به هم پيوسته اي هستند که به دنبال طرح اولين سئوال در باره مسئله اي مطرح مي شوند.

سئوالات بسته نيز خود به انواعي تقسيم مي شوند: الف) سئوالات دو گزينه اي. ب) سئوالات چندگزينه اي. ج) سئوالات طيفي يا درجه بندي. که به سئوالات نگرش سنج يا گرايش سنج نيز معروفندو تعداد گزينه ها در چهارچوب طيف مشخص مي شود.

د) سئوالات ترتيبي. که شامل چند گزينه اند و محقق از پاسخگو مي خواهد که به ترتيب اهميت آن ها را شماره گذاري ترتيبي نمايد.

ه) سئوالات وزني. که داراي چند گزينه اند و پاسخگو بايد به هر يک از آن ها نمره اي اختصاص دهد. و) سئوالات مقايسه اي. که داراي گزينه هاي متعددي از متغيرها هستند و پاسخگو به مقايسه اهميت آن ها نسبت به يکديگر مي پردازد.

برنامه ريزي و اجراي پرسشنامه روش اجراي پرسشنامه؛ تکميل پرسشنامه به وسيله پرسشگر؛ تکميل پرسشنامه به وسيله پاسخگو؛ تکميل پرسشنامه از طريق ارتباط تلفني؛ ارسال پرسشنامه با پست؛

محاسن پرسشنامه از طريق پرسشنامه اطلاعات وسيع وحجيمي با سرعت زياد گردآوري مي شود. به زمان کمتري براي پاسخگويي و تکميل نياز دارند. هزينه هاي آن نسبتا پايين است.

افراد زيادتري را مي تواند مورد پرسش قرار دهد. امکان تبديل داده ها به کميت و سپس تجزيه و تحليل و سنجش همبستگي گوناگون بين آنها را فراهم مي سازد.

معايب پرسشنامه اين روش براي مطالعات عميق و ريشه يابي ها در موارد خاص کارآمد نيست. احتمال بازنگشتن پرسشنامه به ويژه پرسشنامه هايي که با پست ارسال مي شود، زياد است.

احتمال عدم درک مفاهيم و محتواي سئوالات پرسشنامه و بروز ابهام براي پاسخگو وجود دارد. به دليل گسترده بودن عرصه عملياتي پرسشگري و درگير بودن افراد زياد در رده ها و سطوح مختلف امکان بروز خطا و اشتباه وجود دارد که باعث کاهش درجه اعتبار و اعتماد اين روش مي شود.

مصاحبه گر در جريان مصاحبه بايد به نکات زير توجه داشته باشد: روش مصاحبه مصاحبه گر در جريان مصاحبه بايد به نکات زير توجه داشته باشد: 1- مصاحبه نبايد براي تندرستي و مناعت طبع مصاحبه شونده تهديدي به حساب آيد. 2- مصاحبه گر بايد مصاحبه شونده را از اهداف مصاحبه و علت انتخاب او براي اين کار آگاه کند.

3- مصاحبه شونده بايد از روش ثبت و ضبط داده ها مطلع باشد و آنها را بپذيرد. 4- مصاحبه گر بايد تلاش خود را به کار برد تا اعتماد مصاحبه شونده را جلب نمايد. 5- مصاحبه گر بايد تلاش کند که جو حاکم بر محيط صميمانه، دوستانه و شوق انگيز باشد.

6- مصاحبه کننده بايد در جريان مصاحبه از هوشياري و زيرکي و در عين حال بي تفاوتي خود را نسبت به مسائل مطرح شده حفظ کند. 7- مصاحبه کننده بايد تا حد امکان با مصاحبه شونده هم زبان، هم فرهنگ و هم جنس باشد تا بتوانند با همديگر تفاهم نمايند.

ابزار ثبت اطلاعات مصاحبه: ابزار مصاحبه نيز مانند پرسشنامه به دو دسته تقسيم مي شود: ابزار استاندارد شده که روايي و پايايي آن ها تأييد شده و حاوي تعدادي سئوال براي مطالعات خاص است. اين ابزارها کار تحقيق را ساده تر مي سازد.

ابزار محقق ساخته يا غير استاندارد که در صورت نبودن ابزار ميزان شده و استاندارد به کار گرفته مي شود. اين سئوالات را محقق طراحي، تعريف و سازماندهي مي کند که بايد از روايي و پايايي لازم برخوردار باشد.

انواع روش هاي مصاحبه: الف) مصاحبه منظم؛اين مصاحبه که مصاحبه بسته، استاندارد و هدايت شده نيز خوانده مي شود، داراي ابزار سنجش از پيش تهيه شده است. روش مصاحبه منظم، داراي ابزار سنجش طراحي شده حاوي تعدادي سئوال با ترتيب خاص و غير قابل انعطاف نيست، بلکه از آزادي عمل زيادتري براي کسب اطلاعات بيشتر، دقيقتر برخوردار است.

ب) مصاحبه نامنظم؛ به اين مصاحبه، مصاحبه آزاد، باز، غير استاندارد و هدايت نشده نيز گفته مي شود و در آن ابزار سنجش از پيش طراحي شده وجود ندارد.

1- روش مصاحبه براي مطالعات عميق، ژرفانگر و موردي روش مناسبي است. محاسن روش مصاحبه: 1- روش مصاحبه براي مطالعات عميق، ژرفانگر و موردي روش مناسبي است. 2- روش مصاحبه براي مطالعه افراد جامعه اي که سواد لازم را ندارند، بسيار مفيد است زيرا نمي توانند پرسشنامه را مطالعه و تکميل کنند.

3- مصاحبه باعث مي شودکه مصاحبه شونده يا پاسخگو به خوبي نسبت به اهداف و اغراض و مقاصد پرسش ها و نيز تحقيق آگاه شود. 4- اگر مصاحبه، به خصوص نوع آزاد آن با هدايت هوشيارانه مصاحبه گر همراه باشد باعث مي شود که پاسخگر با آزادي و علاقه انديشه اش را مطرح کند.

5- محيط مناسب و فضاي صميمانه بين مصاحبه گر و مصاحبه شونده فراهم مي شود که باعث مي گردد پاسخگو يا مصاحبه شونده همکاري لازم را با محقق داشته باشد و او را در رسيدن به اهداف تحقيق کمک کند.

معايب روش مصاحبه 1- اين روش وقتگير و پرخرج است و زمان زيادي را طلب نموده، جامعه محدودي را مورد شناسايي و مطالعه قرار مي دهد. 2- اطلاعات به دست آمده از طريق روش مصاحبه را نمي توان همانند روش پرسشنامه به جامعه بزرگتري تعميم داد.

3- قابليت تعبير و تفسير اطلاعات به ويژه در مصاحبه آزاد پايين است و محقق بايد دقت، حوصله و وقت زيادي را صرف اين کار کند. 4- به مصاحبه گران مجرب و کار آزموده نياز است؛ زيرا مصاحبه امري است فني و تخصصي و از عهده هر کسي برنمي آيد.

5- تماس هاي شخصي که بين مصاحبه کننده و مصاحبه شونده برقرار مي شود باعث توسعه روابط عاطفي مي شود.

روش مشاهده يکي از روش هاي کارامد و مؤثر در تحقيقات موردي است. اطلاعاتي را که محقق از طريق روش مشاهده مي تواند کسب کند، کمتر مي توان از طريق روش هاي ديگر به دست آوردزيرا مشاهده به محقق اجازه مي دهد که مستقيما پديده مورد مطالعه را ببيند و واقعيت را به صورت مستقيم يا بي واسطه درک کند.

ابزار مشاهده: - ابزار استاندارد - ابزار محقق ساخته. انواع روش هاي مشاهده: در 8 طرح دسته بندي شده که در ذيل به آن ها پرداخته شده است .

الف) طرح هاي مشاهده کنترل نشده؛ اين نوع مشاهده که به روش سطحي يا ساده و آزاد نيز مشهور شده، روشي است که محقق ناظر بر وقايع و رخدادهاست و آن هايي راکه به هدف تحقيق نزديک است، ثبت و ضبط مي نمايد.

اين طرح ها که به طرح هاي منظم و دقيق يا سازمان يافته نيز معروفند. ب) طرح هاي مشاهده کنترل شده؛ اين طرح ها که به طرح هاي منظم و دقيق يا سازمان يافته نيز معروفند.

ج) طرح مشاهده مشارکتي؛ در اين نوع مشاهده، محقق يا مشاهده گر خود در محيط مشاهده جذب مي شود يعني به عنوان عضوي از اعضاي آن در مي آيد. چنين مشاهده اي را مي توان مشاهده از درون جامعه نام برد.

د) طرح مشاهده غير مشارکتي؛ اين روش بر خلاف نوع مشارکتي، چندان عميق و اساسي نيست زيرا محقق جامعه مورد مطالعه را از بيرون و از کنار مطالعه مي کندو اطلاعات او سطحي است.

ه) طرح مشاهده فردي؛ مشاهده اي است که به وسيله يک نفر، خواه محقق باشد يا فرد مشاهده گر ديگري، انجام مي شود. اطلاعات کسب شده بر پايه ادراکات يک نفر استوار است که احتمال دارد دچار خطا و اشتباه نيز بشود.

و) طرح مشاهده گروهي؛ مشاهده اي است که به کمک بيش از يک نفر انجام مي پذيرد و با همفکري يکديگر نتيجه مشترک را در کارت ثبت نمايد.

ز) طرح مشاهده علني؛ مشاهده علني روشي است که محقق يا ناظر يه صورت رسمي و آشکار در محيط مشاهده مستقر مي گردد و وضعيتخود را تغيير داده حالت غير عادي و غير طبيعي به خود بگيرد، بنابراين، محقق نمي تواند واقعيت ها را کشف کند.

ح) طرح مشاهده غير علني؛ در اين روش محقق يا مشاهده گر به صورت علني در محيط ظاهر نمي شود، بلکه به صورت غير رسمي در محيط حضور پيدا مي کند و محيط را زير نظر مي گيرد.

محاسن روش مشاهده 1-با توجه به حضور محقق يا مشاهده گر در محيط و برقراري ارتباط مستقيم شنوايي و بينايي، اطلاعات واقعي و دقيقي به دست محقق مي رسدو از اين حيث بهترين روش در بين ساير روشهاي گردآوري اطلاعات است. 2- حجم اطلاعات وسيعتري از محيط و فرد يا افراد مورد مورد مشاهده به دست محقق مي رسد.

3- اين روش براي شناخت افرادي که قادر به بيان وضعيت خود از طرق ديگر نيستند، نظير کودکان، بيماران رواني و... روش مناسبي است. 4- اين روش مي تواند به عنوان روش کنترل براي ساير روش هاي گردآوري اطلاعات مورد استفاده قرار گيرد.

5- کار جمع آوري واقعي تر اطلاعات و فهم مستقيم رفتارها و رويدادها با اين روش بيشتر امکان پذير است. 6- در مشاهده، بويژه اگر غير علني باشد، مقاومت وممانعت احتمالي بر سر راه گردآوري اطلاعات وجود ندارد.

معايب روش مشاهده 1- روش مشاهده در جامعه اي محدود و در مطالعات موردي کاربرد دارد و براي مطالعات وسيع و جامعه اي بزرگ مناسب نيست. 2- در مشاهده هاي غير علني و پنهاني امکان ثبت فوري مشاهدات مقدور نيست.

3- وجود محقق و مشاهده گر در محيط مشاهده باعث مي گردد که شرايط عادي و طبيعي آن تغيير نمايد و حالت عير عادي و غير طبيعي به خود بگيرد. 4- مشاهده براي تحقيقات تداومي که زمان طولاني را طلب مي کند، روشي مقرون به صرفه نيست.

5- محدوديت قلمرو ديد مشاهده گر مانع از اين مي شود که تمام صحنه و ميدان را مشاهده کند. اين محدوديت علاوه بر قلمرو جغرافيايي ميدان مشاهده، شامل مواردي که در زواياي بيروح يا به اصطلاح در نقاط کور قرار مي گيرند، مي شود.

فصل هشتم کدگذاري، استخراج و طبقه بندي داده ها؛ شيوه کد گذاري ابزار گردآوري اطلاعات؛

کد گذاري در جاهاي مختلف مورد استفاده قرار مي گيرد کد گذاري در جاهاي مختلف مورد استفاده قرار مي گيرد. مثلا در تحقيقات و مطالعات کتابخانه اي براي خلاصه کردن اطلاعات و صرفه جويي در وقت در هنگام فيش برداري، از روش کد گذاري استفاده مي شود. کدگذاري عمدتا در تحقيقات ميداني(پرسشنامه، کارت مشاهده و مصاحبه) موضوعيت دارد.

آنچه بايد محقق در زمان طراحي پرسشنامه و قبل از اجراي عمليات ميداني کدگذاري نمايد عبارتند از: پرسشنامه؛ منطقه و ناحيه؛ صفحات؛ سئوالات؛ گزينه ها؛ ستون کد پاسخ ها؛

استخراج داده ها - استخراج داده ها به شيوه دستي: 1- سئوالات بسته 2- سئوالات باز - استخراج داده ها به شيوه ماشيني: 2- سئوالات باز

فصل نهم شيوه هاي تجزيه و تحليل داده ها. تجزيه و تحليل داده ها و استنتاج. شيوه هاي تجزيه و تحليل داده ها.

پس از آن که محقق داده ها را گردآوري، استخراج و طبقه بندي نمود و جداول توزيع فراواني و نسبت هاي توزيع را تهيه کرد، بايد مرحله جديدي از فرايند تحقيق که به مرحله تجزيه و تحليل داده ها معروف است، آغاز شود.

انواع شيوه تجزيه و تحليل داده ها : 1- شيوه تجزيه و تحليل کيفي؛ چون داده هاي بسياري از تحقيقات علمي کمي نبوده، جنبه آماري ندارند، معيار و مبناي ديگري غير از روش هاي آماري بايد براي تجزيه و تحليل آن ها به کار رود. اين مبنا و معيار در تجزيه و تحليل هاي کيفي مشخصا عقل ، منطق، تفکر و استدلال است.

تحليل منطقي و عقلاني در موارد زير کاربرد مؤثر دارد: تجزيه و تحليل داده هاي تحقيق کيفي که در واقع تنها روش و مؤثرترين روش تجزيه و تحليل است. کنترل نتايج تحليل هاي آماري، که به آن اشاره شد.

مطالعات مقدماتي طرح هاي تحقيق به منظور سازماندهي کار و تعريف مسئله، فرضيه ها، متغيرها، مدل هاي علي، روش ها و... تا نگرش واقعي تري به محقق بدهد.

2- شيوه تجزيه و تحليل کمي: اين شيوه که به روش تجزيه و تحليل آماري نيز شهرت دارد. در مورد اطلاعات و داده هاي کمي به کار مي رود.

در تحقيقات علوم انساني روز به روز روش هاي کمي توسعه مي يابند و محققان سعي مي کنند پديده ها، متغيرها، ويژگي ها، ارزش ها و باورها را اندازه گيري و کمي نمايند؛ از اين رو، روش هاي آماري براي تجزيه و تحليل آن ها ضرورت مي يابد.

استفاده از روش هاي آماري به دو شکل انجام مي گيرد: - تجزيه و تحليل با استفاده از آمار توصيفي. - تجزيه و تحليل با استفاده از آمار استنباطي.

تجزيه و تحليل با استفاده از آمار توصيفي. نما، اندازه گرايش به مرکز، در توزيع نمره اي است که بيشتر از بقيه نمره ها تکرار شده باشد و به آن مد نيز گفته مي شود. Mo=L+C(d1/d1+d2)

انحراف استاندارد و واريانس از پارامترهاي مهم پراکندگي هستند و از فرمول زير محاسبه مي شوند: براي نمونه S² =Σ (X-X¯)²/n براي جامعه آماري σ ² =Σ (X-μ)²/N

واريانس شاخصي است که نشان دهنده تفاوت ها و پراکندگي نمره هاست و تغييرپذيري نمره ها را نشان مي دهد.

از محاسن عمده انحراف استاندارد اين است که مي توان از آن به عنوان ملاکي براي مقايسه گروه هاي مختلف يا موقعيت فردي خاص استفاده کرد.

تجزيه وتحليل با استفاده از آمار استنباطي همبستگي نمايش انواع مدل هاي همبستگي:

انواع همبستگي ها: 1.آزمون همبستگي پيرسون: اين آزمون يکي از متداول ترين آزمون هاي تعيين ضريب همبستگي بين متغيرهاي داراي اندازه هاي فاصله اي و نسبي است. براي محاسبه آن از فرمول زير استفاده مي شود: rX,y = Σ X y /N Sx Sy

2.آزمون رو يا ضريب همبستگي اسپيرمن؛ اين آزمون زماني به کار مي رود که داده ها از نوع رتبه اي است.

3.آزمون يا ضريب همبستگي فاي( Φ)؛ از اين آزمون براي محاسبه ضريب همبستگي بين متغيرها و داده هايي استفاده مي شود که از نوع اسمي يا کيفي و ارزشي هستند.

رگرسيون ؛ کاربرد يک متغير براي عمل پيش بيني در خصوص متغير ديگر را رگرسيون مي گويند. آزمون T؛ براي نمونه هاي کوچک کاربرد دارد.

آزمون F؛ از روش آزمون ديگري به نام F با روش تحليل واريانس استفاده مي شود. اين روش به محقق درتشخيص تفاوت هاي معني دار بين گروه ها و تأثير متغيرها درآن ها کمک مي کند.

فصل دهم تنظيم و تدوين گزارش تحقيق؛ عناصر و ساختار گزارش تحقيق: 1.عنصر مقدمات. 2. عنصر فهرست ها. 3. عنصر متن. 4. عنصر کتابنامه. 5. عنصر پيوست ها.

1- عنصر مقدمات؛ شامل جلد، صفحه بسم ا 1- عنصر مقدمات؛ شامل جلد، صفحه بسم ا... ، صفحه عنوان، صفحه تقديم و تشکر، صفحه تأييدها، پيشگفتار، چکيده به زبان اصلي. 2- عنصر فهرست ها: شامل فهرست مطالب، فهرست پيکرها (جدولها، نمودارها، نقشه ها، عکس ها.)

3- عنصر متن: شامل مقدمه، روش تحقيق، ادبيات، مباحث نظري و سوابق موضوع، بيان داده ها و اطلاعات، تجزيه و تحليل داده ها و استنتاج، پيشنهادها.

4- عنصر کتابنامه: شامل کتب (فارسي، عربي، لاتين)، مقالات (فارسي، عربي، لاتين). 5- عنصر پيوست ها: شامل: طرح تحقيق، پرسشنامه يا ابزار گردآوري اطلاعات، نقشه ها و تصاوير خارج از متن، اسناد و مدارک، داده ها و گزارش هاي تفصيلي آماري و رايانه اي، چکيده به زبان خارجي، ساير.

ذکر استفاده از منابع ديگران از اين رو ضرورت دارد که: ارزش کار تحقيق بالا مي رود. عناوين مربوط به يک موضوع تحقيق را گردآوري مي نمايد. احترام به حقوق ديگران است.

به طور کلي، بهره برداري از آثار ديگران و ذکر آن در گزارش تحقيق آداب و مقرراتي داردکه به آن مي پردازيم: نقل قول مطالب: - نقل قول مستقيم - نقل قول غيرمستقيم

مشخصات منبع يا مرجع در پاورقي يا پايان فصل يا پايان گزارش به شرح زير آورده مي شود: توضيح اينکه ذکر شماره صفحه منبع مخصوص پاورقي است. 1- مقاله ها؛ 2- کتاب ها؛ 3- نشريه ها؛ 4- پايان نامه هاي تحصيلي و گزارش هاي تحقيق؛

6- يادداشت هاي درسي در کلاس؛ 7- نامه ها؛ 8- اسناد و مدارک؛ 5- جزوه هاي درسي؛ 6- يادداشت هاي درسي در کلاس؛ 7- نامه ها؛ 8- اسناد و مدارک؛ 9- اخبار رسانه هاي جمعي؛ 10- مصاحبه ها؛ 11- مقاله هاي چاپ نشده سمينارها؛ 12- اينترنت؛

روش هاي ارجاع دهي. به طور کلي سه الگو رايج است که محققان بسته به علاقه خود يکي را مبناي کار قرار مي دهند. اين الگوها عبارتند از: الگوي ترکيبي پاورقي+ کتاب شناسي پاياني. (اين الگو سابقه بيشتري دارد.)

الگوي پياپي يا مسلسل پايان با شماره تک مسلسل در بين متن. الگوي بين متن+کتاب شناسي پاياني.

فصل يازدهم تهيه و تنظيم طرح تحقيق؛ انواع طرح هاي تحقيق؛

در تعريف طرح تحقيق مي توان گفت: طرح تحقيق سندي است که مشخصات تحقيق، برنامه اجرايي و جزييات فعاليت ها و امور مربوط به موضوع تحقيق را در بردارد. به عبارت ساده تر، طرح تحقيق چگونگي انجام دادن تحقيق علمي است.

دلايل توجيهي تهيه طرح تحقيق تسهيل برنامه ريزي اجرايي تحقيق. کسب حمايت ديگران. آگاه کردن کساني که در تصويب طرح مؤثرند.

انواع طرح هاي تحقيق 1- بر اساس ماهيت و اهميت تحقيق: الف. طرح هاي کوچک. ب. طرح هاي بزرگ. ج. طرح تحقيق پايان نامه يا رساله تحصيلي. .

2- براساس مراحل پيشرفت کار تحقيق: الف. طرح تحقيق مقدماتي. ب 2- براساس مراحل پيشرفت کار تحقيق: الف. طرح تحقيق مقدماتي. ب. طرح تحقيق تفضيلي. ج..طرح تحقيق واقعي و نهايي

عناصر و ساختار طرح تحقيق عناصر و اجزاء يک طرح تحقيق علمي عبارت است از: - سئوال اصلي تحقيق و بيان مسئله. - سوابق و ادبيات مربوط. - فلسفه واهداف تحقيق. در اين قسمت محقق به بيان چرايي و دلايل ضروري و توجيهي انجام دادن تحقيق و نيز اهداف علمي و کاربردي يا عملي آن مي پردازدو انگيزه ها و ضرورت هاي خاص انجام آن راتشريح مي کند.)

- فرضيه ها. - نوع تحقيق. نوع تحقيق از حيث هدف و روش بايد مشخص شود. از حيث هدف اشاره به مبنايي بودن و کاربردي بودن ضرورت دارد؛ از حيث روش محقق بايد مشخص نمايد که تحقيق به کدام يک از شقوق توصيفي، همبستگي، تاريخي، تجربي و علي و.. مشابهت دارد و چرا. - جامعه آماري.

- روش هاي گرد آوري اطلاعات. - ابزار گردآوري اطلاعات. - حجم نمونه و روش هاي نمونه گيري. - روش هاي گرد آوري اطلاعات. - ابزار گردآوري اطلاعات. - روش استخراج و طبقه بندي اطلاعات. - روش تجزيه و تحليل اطلاعات. - مدير و عوامل اجرايي تحقيق. - زمان وطول مدت اجراي تحقيق.

- ابزارها، وسايل و شرايط مورد نياز براي اجراي تحقيق. - هزينه هاي تحقيق. - ابزارها، وسايل و شرايط مورد نياز براي اجراي تحقيق. - مشکلات و تنگناهاي احتمالي تحقيق. - تعريف واژگان و اصطلاحات تخصصي و اختصاصي طرح. - فهرست منابع و مآخذ تحقيق. - ضمايم.

شيوه تنظيم و نگارش طرح تحقيق: براي تنظيم و نگارش طرح تحقيق، محقق بايد مراحل چهارگانه زير را انجام دهد: تهيه فهرستي از عناصر و اجزا طرح. تعريف هر عنصر و اجزا مربوطه. ارئه طرح و عناصر تعريف شده براي نظرخواهي. لحاظ کردن نظرهاي اصلاحي در طرح.

فصل دوازدهم تهيه و تنظيم مقاله علمي؛ انواع مقالات علمي: مقالات علمي را مي توان به دو دسته کلي تقسيم نمود: - پژوهشي - مطالعاتي

1- مقالات پژوهشي: اين مقالات اعم از بنيادي يا کاربردي، مستخرج از يک پروژه تحقيقاتي اصيل است که معمولا به توليد علمي منجر مي شود.

2- مقالات مطالعاتي و ترويجي: اين مقالات بر پايه جابه جايي، تلفيق و ترکيب دانش موجود تهيه مي شود. از اين گونه مقالات مي توان به مقالات مروري، تدويني، ترجمه اي و تحليلي اشاره کرد. در اين ميان مقاله هاي تحليلي ارزش و اعتبار بالاتري دارند.

ساختار مقاله علمي ساختار يک مقاله علمي – پژوهشي با حدود 5000تا 10000 کلمه داراي عناصر زير مي باشد: 1- مشخصات مقاله؛ 2- چکيده؛ 3- مقدمه؛ 4- روش تحقيق؛

5- اطلاعات و داده ها؛ 6- تجزيه و تحليل؛ 7- نتيجه گيري؛ 8- شناسايي و تصديق؛ 9- منابع؛ 10- ضمايم؛

ملاحظات مربوط به تدوين مقاله علمي: در تدوين مقاله علمي توجه به نکات زير براعتبار مقاله مي افزايد: - در مقاله به اصل موضوع آن توجه شود و از حاشيه روي و پرداختن به موضوعات فرعي و غير ضروري پرهيز شود. - از تکرار غير ضروري مطالب مقاله خودداري شود.

از منابع و مآخذ به روش مورد نظر مجله استفاده شود و منابع و مآخذ (ترجيحا دست اول) مربوط به آمارها، نقل قول ها، تعاريف، مدل ها و قضاياي کلي ذکر گردد. آداب نگارش رعايت و در صورت امکان مقاله ويرايش شود.

از تصاوير، جداول، نمودارها و اشکال به خوبي و مرتبط با بحث استفاده شود و محل مناسب درج آن ها مشخص گردد. مقاله از ظاهر فيزيکي تميز، شکيل و زيبا برخوردار باشد. فاصله خطوط، طرازبندي، فاصله از حاشيه ها و نظاير آن رعايت شود.

از چاپ مقاله در بيش از يک مجله خودداري گردد. ديسکت متن تايپ شده مقاله همراه آن براي مجله ارسال شود. عنوان کتب و مقالات مورد استفاده در فهرست منابع با حروف کج تايپ شود. مقياس ها، تاريخ ها و نشانه ها در سراسر مقاله يکدست گردد و در صورت ضرورت استفاده از تنوع در آن ها، معادل آن ها در پرانتز ذکر شود.

معادل لاتين واژه هاي تخصصي و نيز اسامي افراد، جاي ها و معادل لاتين واژه هاي تخصصي و نيز اسامي افراد، جاي ها و... در پاورقي صفحه مربوطه درج شود. الگوي رايج در مجله هاي معتبر علمي جهان در ارجاع دهي، الگوي بين متن (نام نويسنده، سال نشر: صفحه) و فهرست انتهايي مکمل آن است که در فصل دهم بيان شده است.