Εισηγητής: Ερρίκος Βασιλικός Προσωπικότητα Εισηγητής: Ερρίκος Βασιλικός

Νομοθετική προσέγγιση Μελέτη ατόμων βάσει γενικών κατηγοριοποιήσεων Εστίαση σε: Έναν ευρύ πληθυσμό Κοινές διαστάσεις προσωπικότητας Βασικές παραδοχές: Καθολικότητα των χαρακτηριστικών προσωπικότητας Κατηγοριοποίηση βάσει συνδυασμού χαρακτηριστικών

Ιδιογραφική προσέγγιση Λεπτομερής μελέτη ενός ατόμου με σκοπό την εξέταση των μοναδικών χαρακτηριστικών του Εστίαση σε: Ενδοατομικά μοτίβα & οργάνωση χαρακτηριστικών εντός ενός ατόμου‏ Ένα μοναδικό συνδυασμό διαστάσεων προσωπικότητας εντός του ατόμου Βασικές παραδοχές: Θεώρηση των ανθρώπων ως μοναδικών ως προς τη δομή προσωπικότητάς τους Η κατηγοριοποίηση των ατόμων θεωρείται μια αδόκιμη υπεραπλούστευση των διατομικών διαφορών

Νομοθετική προσέγγιση έναντι Ιδιογραφικής Αποτελεσματική για τη συστηματική ανάλυση και πρόβλεψη της συμπεριφοράς Περισσότερο αξιόπιστη και δόκιμη για επιστημονική ανάλυση Μη δόκιμη για συμπεράσματα για μεμονωμένα άτομα Ιδιογραφική προσέγγιση Αποτελεσματική για την κατανόηση ενός ατόμου σε βάθος Έμφαση σε υποκειμενικές και μη τυποποιημένες (δηλ. λιγότερο επιστημονικές) θεωρήσεις Μη δόκιμη για γενίκευση αποτελεσμάτων

Η λεξικολογική υπόθεση (lexical hypothesis) Τα κοινωνικά σημαντικά και ευκρινή χαρακτηριστικά προσωπικότητας υπάρχουν κωδικοποιημένα στη φυσική μας γλώσσα Εστίαση στο λεξιλόγιο προσωπικότητας στις καθημερινές αλληλεπιδράσεις Εστίαση σε όρους που «διακρίνουν τη συμπεριφορά ενός ατόμου από εκείνη ενός άλλου» (Allport & Odbert, 1936) Το λεξιλόγιο προσωπικότητας περιλαμβάνει: Χαρακτηριστικά προσωπικότητας – Γενικευμένες και εξατομικευμένες τάσεις συμπεριφοράς ενός ατόμου, που εμφανίζονται με συνέπεια και σταθερότητα Διαθέσεις Αξιολογικές δηλώσεις Εμφανισιακά χαρακτηριστικά και ικανότητες

Έμφαση στα χαρακτηριστικά προσωπικότητας Έμφαση στις πρακτικές/εμπειρικές εκφάνσεις της καθημερινής ζωής Η παντοκρατορία της παραγοντικής ανάλυσης Οι 3 παράγοντες/διαστάσεις του Eysenck Οι 16 Παράγοντες του Cattell (16PF) Υποτιθέμενη ιεραρχική δομή των χαρακτηριστικών προσωπικότητας

Eysenck NEUROTICISM INTROVERSION EXTRAVERSION EMOTIONAL STABILITY Moody Anxious Rigid Sober Pessimistic Reserved Unsociable Quiet Sociable Outgoing Talkative Responsive Easygoing Lively Carefree Leadership Passive Careful Thoughtful Peaceful Controlled Reliable Even-tempered Calm Touchy Restless Aggressive Excitable Changeable Impulsive Optimistic Active

Cattell

Οι 5 θεμελιώδεις παράγοντες προσωπικότητας (Big Five) 5 θεμελιώδη πανανθρώπινα ερωτήματα (Goldberg, 1981): Ο/η X είναι ενεργητικός/ή και κυρίαρχος/η ή παθητικός/ή και υποτακτικός/ή; Μπορώ να βασιστώ στην/στον X; Ο/η X είναι θερμός/ή και ευχάριστος/η ή ψυχρός/ή και απόμακρος/η; Η/ο X είναι λογική/ός & ευσταθής ή τρελή/ός & απρόβλεπτη/ος; Ο/η X είναι έξυπνος ή χαζός;

Οι 5 θεμελιώδεις παράγοντες προσωπικότητας (Big Five) Βασική παραδοχή: Εικαζόμενη επίδραση βιολογικών βάσεων της ανθρώπινης συμπεριφοράς στη διαμόρφωση υποτιθέμενων τάσεων (πέντε παράγοντες) που κάνουν την εμφάνισή τους μέσα από χαρακτηριστικές διασκευές (μετρήσεις των 5 παραγόντων) σε συνάρτηση με περιβαλλοντικούς παράγοντες και τη συνεκτική αυτό-βιογραφία του ατόμου

Oι Big Five (Costa & McCrae) Δεκτικότητα σε εμπειρίες (Openness to experience) - Κουλτούρα, πνεύμα, δεκτικότητα σε νέες ιδέες/προσεγγίσεις, φαντασία, αναζήτηση καινοτομιών Ευσυνειδησία (Conscientiousness) - Επιμέλεια, αξιοπιστία, αυτό-πειθαρχία, ικανότητα, τάξη, αφοσίωση στο καθήκον (το Ρ του Eysenck) Εξωστρέφεια (Extraversion) - Κοινωνικότητα, διάθεση για συναναστροφή,ανοχή στο θόρυβο, επιβάλλον, ενεργητικότητα, αναζήτηση ενθουσιασμού (το Ε του Eysenck)

Oι Big Five (Costa & McCrae) Προσήνεια (Agreeableness) – Τήρηση κανόνες, εμπιστοσύνη, συνεργατικότητα, πραότητα, ευθύτητα, σεμνότητα (το Ρ του Eysenck) Νευρωτισμός (Neuroticism) – Τάση για ανησυχία/φόβο, τάση για θυμό/επιθετικότητα, τάση για κατάθλιψη, αυτοσυναίσθηση, αίσθηση τρωτότητας (το Ν του Eysenck)

Αντιστοιχία των Big 5 με Eysenck

NEO-PI (1985) 240 ερωτήσεις: 5 παράγοντες * 6 εκφάνσεις * 8 ερωτήσεις βαθμολογούμενες σε μια 5-βάθμια κλίμακα τύπου Likert (ανασκευή το 1992) Συσχέτιση με άλλα σχετικά εργαλεία (concurrent validity) Συσχέτιση με το βαθμό εκδήλωσης συναφών συμπεριφορών (predictive validity) Ενοποίηση των θεωριών και εργαλείων των Eysenck & Cattell

Αυτο-αποτελεσματικότητα (Self-efficacy) Η προσλαμβανόμενη ικανότητα να διαχειριστεί κανείς ορισμένες καταστάσεις ή να εκτελέσει ορισμένα έργα επιτυχώς Οι κρίσεις για την αυτο-αποτελεσματικότητα επηρεάζουν: Τις δραστηριότητες στις οποίες επιδιδόμαστε Την προσπάθεια που καταβάλουμε Την επιμονή που δείχνουμε Την συναισθηματική μας απόκριση στα αποτελέσματά μας Έμφαση στις δεξιότητες που αφορούν μια δεδομένη κατάσταση, ως προς: Την ανάλυση προβλημάτων/καθηκόντων (γνωστικό στοιχείο) Την εκτέλεση λύσεων/καθηκόντων (συμπεριφορικό στοιχείο)

Έδρα ελέγχου (Locus of control) (Rotter, 1982) Θεωρία κοινωνικής μάθησης Η παραδοχή ότι η συμπεριφορά των ατόμων καθορίζεται από την επιθυμητότητα και την πιθανότητα ενός αναμενόμενου αποτελέσματος Έδρα ελέγχου – Πεποιθήσεις σχετικά με το κατά πόσο τα αποτελέσματα μιας συμπεριφοράς βρίσκονται τυπικά υπό τον έλεγχό μας (εσωτερική έδρα) ή εξαρτώνται από το περιβάλλον (εξωτερική έδρα) Εσωτερική LOC: ατομική ευθύνη, και σε ακραίες περιπτώσεις αυξημένη ενοχή για δυσμενείς εκβάσεις Εξωτερική LOC: -> χαμηλές προσδοκίες/ελπίδες για βελτίωση, πίστη στην τύχη/μοίρα, και σε ακραίες περιπτώσεις ακραίος ιδεαλισμός

Άλλα σημαντικά χαρακτηριστικά προσωπικότητας Αυτο-ανίχνευση (Self-monitoring) Ο βαθμός στον οποίο η συμπεριφορά κάποιου επηρεάζεται από εξωτερικούς παράγοντες, όπως οι απαιτήσεις μιας κατάστασης ή οι αντιδράσεις των άλλων, σε αντιδιαστολή με εσωτερικούς, όπως αξίες, στάσεις & πεποιθήσεις Αναζήτηση εμπειριών (Sensation seeking) Η επιθυμία να αναζητεί κανείς νέες εμπειρίες και προκλήσεις

Ο αντίκτυπος των χαρακτηριστικών προσωπικότητας Αντίληψη Ερμηνεία του κοινωνικού περιβάλλοντος Ευκρίνεια περιβαλλοντικών ερεθισμάτων  Τα χαρακτηριστικά σμιλεύουν την εμπειρία Επιλογή και αλληλεπίδραση με το περιβάλλον Συμπεριφορά Π.χ. Ευσυνειδησία & Υγεία/μακροβιότητα/κατάχρηση ουσιών Π.χ. Δεκτικότητα σε εμπειρίες & Ακαδημαϊκές επιδόσεις, δημιουργικότητα, πολιτικός συντηρητισμός Π.χ. Εξωστρέφεια & Τάση για κοινωνική ανέλιξη

Κριτική στα χαρακτηριστικά προσωπικότητας Νοηματική αντιστοιχία διαπολιτισμικά Μεθοδολογικά στοιχεία Εγκυρότητα αυτό-αναφορών/Κοινωνικά επιθυμητή συμπλήρωση Παραγοντική ανάλυση Η «ψυχολογία του ξένου» (McAdams, 1996) Οι άνθρωποι δεν αντιλαμβάνονται τον εαυτό τους βάσει περιγραφών, αλλά μέσα από συνεκτικές βιογραφικές αφηγήσεις

Κριτική στα χαρακτηριστικά προσωπικότητας Μεροληψία υπέρ των θετικών χαρακτηριστικών Αντικοινωνικά χαρ/κά όπως ο μακιαβελισμός, ο ναρκισσισμός και η ψυχοπαθολογία σπάνια μετριούνται Αγνόηση της αλληλεπίδρασης μεταξύ ατόμου και περιβάλλοντος (Shoda & Mischel, 1994) Η προσέγγιση των χαρ/κών εστιάζει σε μια «μέση» συμπεριφορά (π.χ. είμαι …) Η αλληλεπιδραστική προσέγγιση εστιάζει σε ενδοατομικές αποκλίσεις από αυτή (π.χ. όταν…, είμαι…/ αν ισχύει…, τότε…)

Αλληλεπίδραση μεταξύ ατόμου και περιβάλλοντος (Shoda & Mischel, 1994)